PO aardrijkskunde

Natuur en techniek PO

Geschiedenis PO

Sport PO

Engels PO

Taal en spelling po

Kunst PO

Mens en maatschappij PO

Rekenen PO

Met onze ogen kunnen we heel veel zien. Veraf, van dichtbij, in kleur en ook aardig rond om ons heen. Maar we zien ook heel veel niet. Als je met andere ogen naar de wereld kijkt, ziet die er echt totaal anders uit. Zoals met de ogen van een varken of een zwijn, het wilde broertje van deze. Wilde varkens en zwijnen...Die leven vooral aan het begin en aan het eind van de nacht, in de schemer. En eigenlijk hebben ze helemaal niet zulke hele goede ogen. Sterker nog, in het pikkedonker zien ze bijna helemaal niks. Maar die ogen, die zijn wel heel gevoelig voor licht. In het volle licht zien ze dit. Ja, nou, dat vinden ze niet zo prettig en daarom is een beetje licht zoals in de schemer perfect voor ze. Ja, met die schattige kraaloogjes zijn ze ook nog eens kleurenblind. Het verschil tussen deze twee appels zien zij niet. Vooral de kleur rood zien ze niet en daardoor is alles voor deze dieren een soort van groen-wit. Kijk, de camera in deze telefoon ziet ook de kleur rood niet, dus dit is dan wat zij zien. Twee groene appels. Geinig toch? Maakt trouwens helemaal niet zoveel uit, want ze kunnen ook hartstikke goed snuffelen. In Azië komen ook veel varkens en zwijnen voor en die worden er graag gegeten door tijgers. Die zijn groot, snel en sterk. Maar voor een roofdier hebben ze eigenlijk wel, als je er over nadenkt, een belachelijke kleur: knaloranje. Superopvallend. Wij mensen zien tijgers tussen de groene bladeren van de jungle echt al van ver aankomen. Dus ja, dat zet je toch aan het denken. Waarom hebben tijgers eigenlijk niet een wat minder opvallend kleurtje? Nou, varkens en trouwens ook andere dieren die door grote katten gegeten worden, zoals herten, impala's, buffels en geiten. Die zijn allemaal kleurenblind. Dus kijk, dit is hoe zij de tijger zien. Bizar toch? Een soort groen-witte tijger. Dus de tijger, die kan gewoon oranje blijven. Voor de prooien maakt het toch niks uit. Gelukkig trouwens voor de prooien dat ze wel hartstikke hard kunnen rennen, want als je dan ineens een groen-witte tijger uit de bosjes komt is het gewoon een kwestie van wegwezen.

Hoe zien varkens?

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Het Klokhuis

Varkens en zwijnen zien de wereld heel anders dan wij. Hun kraalogen zijn heel gevoelig voor licht. En ze zijn ook nog eens kleurenblind!

Kleurenblinde kraaloogjes

Waarom moeten mensen eigenlijk gapen? Als je gaapt, dan adem je diep in door je neus en mond, gevolgd door een moment van maximale spieraanspanning. Daarna sluit je je kaak en adem je langzaam uit. Gapen hoeft niet meteen te betekenen dat je moe bent of dat je je verveelt. Onderzoekers denken dat je door te gapen je hersenen koelt. Zodat ze zo goed mogelijk hun werk kunnen blijven doen. En dat gaat zo. Door te gapen ververs je eerst de lucht in je neus en mondholte. Hier zitten aders en doordat die aders in contact komen met koelere lucht koelt eerst het bloed af en vervolgens dus ook de hersenen. Daarnaast zorgt het aanspannen van de spieren in de nek, kaak en het gezicht ervoor dat er druk komt te staan op de aderen van en naar de hersenen. Dit zorgt ervoor dat het afgekoelde bloed sneller bij de hersenen terechtkomt en het warme bloed sneller wordt afgevoerd. Als je gaat hoef je dus niet per se moe te zijn. Maar als je moe bent, dan kan je lichaam moeite hebben met het regelen van je lichaamstemperatuur. Je wordt vaak iets warmer en daardoor kun je gapen. Het is dus niet gek dat we soms bij gapen aan moe zijn moeten denken. Naast de mens zijn er ook andere gewervelde dieren die wel eens moeten gapen. Weet je wie het langst gaapt? Nou, op 1: een nijlpaard. 2: een orang oetan en op 3: een mens. Dat duurde lang.

Waarom gapen we?

Gapen hoeft niet te betekenen dat je moe bent of dat je je verveelt. Onderzoekers denken dat je door te gapen je hersenen koelt, zodat ze goed blijven werken. Handig!

Om onze hersenen te koelen

De ‘Vikingen’, dat zijn de Scandinavische piraten die vanaf het eind van 8e eeuw wereldwijd op rooftocht gaan. Uit het niets slaan ze toe in de slecht verdedigde kloosters op de Britse eilanden, en daarna in de rest van Europa, Noord-Afrika, Rusland, Canada en zelfs… ons eigen Wijk bij Duurstede (?!?!). Op zijn snelle, lange boot is de Viking een vervelende verrassing. Hij is uit op je buit, of op jou zelf: verslagen vijanden worden soms als slaaf meegenomen om op de boerderij te werken. Want na zo’n rooftocht kon een Viking thuis gewoon weer een tijdje lekker boeren. Gezondheid! Maar een Viking voelt zich pas echt fijn, als ie kan knokken. Op het slagveld toont hij zijn moed, of misschien wel: roekeloosheid. Want als hij per ongeluk sterft in de strijd, komt hij fijn terecht in het Walhalla, zo geloven ze tenminste. Vanaf 1100 komen de Vikingen steeds minder vaak langs. Hun traditionele doelwitten hebben geleerd zich te verdedigen en havens en steden zijn versterkt. Maar in de eeuwen daarvoor hebben ze zich in heel Europa aardig ‘vermengd’ met de lokale bevolking. Dus misschien heb jij ook nog een beetje Vikingbloed!

Wie waren de Vikingen?

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

In de Middeleeuwen krijgen veel Europese landen onverwacht bezoek van Vikingen. Deze Scandinavische piraten zijn uit op zilver, vrouwen en roem. De Vikingen zijn gevreesde tegenstanders op het slagveld. Rond 1100 neemt de invloed van de Vikingen in Europa af.

Clipphanger

De triceratops leefde bijna 70 miljoen jaar geleden in het gebied dat nu Noord-Amerika is. Een volwassen dier kan zo'n acht meter lang en drie meter hoog worden. De soort is herkenbaar aan zijn grote nek, kraag en drie enorme hoorns twee lange op het voorhoofd en een kleinere op de neus. Lang werd gedacht dat deze dinosoort niet in groepen leefde, maar dat is dus wel zo. Onderzoekers ontdekten in Amerika skeletten van een kudde op de plek waar ooit een rivier stroomde. Ik denk dat deze kudde dit gevaar van de rivier een beetje niet goed had ingeschat. En het is misgegaan en er zijn er…Er zijn er vijf verdronken. Uiteindelijk zijn ze toegedekt door de modder die de rivier heeft aangespoeld. Dat heeft daarna nog een duwtje gekregen, toen de rivier nog een keer en uiteindelijk al die botjes door elkaar gespoeld. En dat hebben wij teruggevonden. Onderzoekers hebben wel tien jaar gewerkt aan het schoonmaken van de botten en het in elkaar puzzelen van de skeletten. Er kwamen steeds meer botten tevoorschijn. Één, twee, uiteindelijk drie, vier, vijf skeletten zijn het geworden. We hebben ze in elkaar gepuzzeld en hier staan ze.

Was de triceratops een kuddedier?

Het NOS Jeugdjournaal is een nieuwsprogramma van de NOS met het laatste nieuws voor kinderen van 9 t/m 12 jaar. Er is dagelijks een ochtenduitzending.

Jeugdjournaal

Het laatste nieuws van NOS Jeugdjournaal

We weten al best veel over hoe de triceratops eruit moet hebben gezien toen hij nog leefde. Maar onderzoekers zijn er pas kort geleden achter gekomen dat deze dinosaurus waarschijnlijk in kuddes leefde. In Noord-Amerika zijn vijf triceratopsskeletten bij elkaar gevonden. Waarschijnlijk zijn ze lang geleden verdronken. Je kunt ze bekijken bij het museum Naturalis in Leiden.

Een sociale planteneter uit de dinotijd

Nieuw voor primair onderwijs

VO biologie

VO aardrijkskunde

VO geschiedenis

VO Nederlands

Economie VO

Mens en maatschappij VO

Engels VO

VO wiskunde

VO kunst

In de nacht van negen op 10 november 1938 worden in Duitsland en Oostenrijk massaal Joodse winkels, synagogen scholen en Joodse burgers aangevallen. Deze Kristallnacht is een kantelpunt in het geweld tegen Joden. Waar komt dit geweld vandaan en wat zijn de gevolgen? Laten we even terugspoelen. De Kristallnacht is een pogrom, een georganiseerde, gewelddadige aanval. Het is een uiting van extreem antisemitisme, ofwel Jodenhaat. Pogroms op Joden komen al de gehele geschiedenis voor. De eerste pogrom is al in de zesde eeuw voor Christus. In tijden van bijvoorbeeld oorlog, hongersnood en ziektes worden Joden vaak als zondebok gebruikt en steekt massageweld tegen hen de kop op. De Kristallnacht past dus in een lange traditie van geweld tegen joden. In 1938 is het Adolf Hitler met zijn partij, de NSDAP ook wel de nazi partij die de aanjager is van dit geweld. Nadat Duitsland de Eerste Wereldoorlog in 1919 verliest worden de Joden tot zondebok gemaakt en Hitler en de nazi's spelen daar slim op in. Hij geeft hen de schuld van het verliezen van de oorlog en hij verspreidt antisemitische complottheorieën. Zo zouden Joden volgens hem op wereldmacht en geld uit zijn en daarnaast schildert hij hen af als minderwaardig volk. Untermenschen. Hitler en de nazi's geloven dat mensen uit verschillende rassen bestaan, waarbij het ene ras beter is dan het andere ras. Dit klopt natuurlijk niet. Volgens hem zijn Joden een gevaar voor het Duitse Arische ras. Veel Duitsers geloven de woorden van Hitler en de afkeer tegen Joodse Duitsers neemt toe. Als Hitler in 1933 aan de macht komt worden zijn antisemitische woorden ook daden. Hij voert wetten in die het leven van Duitse Joden drastisch inperken. Zo wordt er een algemeen boycot afgekondigd tegen Joodse winkeliers. Duitsers mogen niet meer bij Joden kopen. De SA, de knokploeg van de nazi's blokkeert en beklad Joodse winkels. En dat is pas het begin. Een paar weken later worden er massaal Joodse boeken verbrand en kort daarna worden alle Joodse ambtenaren ontslagen. Joden die in opstand komen worden al vanaf 1933 opgesloten in concentratiekampen. In 1935 worden de beruchte Neurenberger rassenwetten ingevoerd. Met deze racistische wetten krijgen Joden minder rechten dan andere Duitsers. De wet bepaalt wanneer je Joods bent en wanneer niet. Huwelijken tussen Joden en niet Joden worden verboden en langzaam maar zeker worden Joden buiten de Duitse samenleving geplaatst Veel Joden slaan op de vlucht en hopen in een ander land een veilig bestaan op te kunnen bouwen. Zo komen er ook 25.000 Joodse vluchtelingen in Nederland terecht. Het doel van Hitler is alle Joden uit Duitsland te verwijderen. En Hitler schrijft hierover in zijn dagboek Dat betekent de Joden moeten weg uit Duitsland, uit heel Europa zelfs. En een van de dingen waar Hitler aan denkt is emigratie. Het plan is om de Europese Joden uit te zetten zo ver mogelijk van Duitsland. Naar Palestina maar ook naar Siberië of Madagascar. In oktober 1938 laat Hitler 12.000 Duitse Joden naar Polen verbannen. Maar Polen weigert ze binnen te laten. De mensen zitten dagenlang vast bij de Duits Poolse grens zonder fatsoenlijke voorzieningen en in onzekerheid over hun lot. En dit wekt bij veel Joden woede. Zo ook bij de Poolse Joodse Herschel Grynszpan. Op 7 november 1938 vermoordt hij in Parijs een Duits diplomaat. En dat komt de Duitsers eigenlijk wel goed uit. Het geeft hem het perfecte excuus om een wraakactie op touw te zetten. De SA organiseert een gewelddadige aanval, een pogrom. Op 9 november worden in heel Duitsland Joodse instanties en burgers aangevallen en de nazi's noemen deze pogrom de Kristallnacht De nacht van het gebroken glas. Het was één grote ruïne een stinkende, hete ruïne, smeulende as. Verbrande boeken op straat. En mijn moeder die zei Kom, kom, laten we vlug naar huis gaan. En toen kwamen we bij ons huis en toen hoorde ik zeggen bij de Jood Binheim zijn we nog niet geweest. En hij blies op een fluitje en in een ommezien kwam daar een overvalwagen met mensen die onze zaak kapot sloegen. En wij konden nog net naar boven vluchten. Toen werden wij gesommeerd om de rotzooi op schoot op straat weer op te ruimen. En toen heb ik mijn geloof in de mensheid verloren. Wij gingen met emmers en bezems naar beneden. Daar stond een menigte aan de grond genageld. Daar waren ook vaste klanten van mijn vader bij en er was niemand die een hand uitstak. De Joodse bevolking moet de schade zelf vergoeden. En naast alle vernielingen worden zo'n 30.000 joden opgepakt en opgesloten in concentratiekampen. Na het afnemen van de burgerrechten en alle discriminerende maatregelen is deze pogrom het dieptepunt. De boodschap is duidelijk. Voor Joden is geen plaats in nazi-Duitsland. Na de Kristallnacht zijn nog eens 120.000 Duitse Joden op de vlucht, maar de ontvangst in andere landen is kil. Veel landen hebben hun eigen problemen en zitten, ja hoe naar dat ook is niet te wachten op Joden. Sommige landen hebben hun grenzen zelfs al gesloten. Ook Nederland laat vanaf 1938 nog nauwelijks vluchtelingen toe. Een oorlog is aanstaande en de Joden zitten in de val. De Kristallnacht is een keerpunt in wat we nu de Holocaust noemen de vervolging en moord op 6 miljoen Joden in Europa. De Kristallnacht was het eerste moment dat het geweld tegen Joden in Duitsland zo'n extreme vorm aannam en daarna werd het alleen maar erger. Tegenwoordig is antisemitisme verboden en is ontkenning van de Holocaust strafbaar. Maar helaas is Jodenhaat van alle tijden. Je merkt het dagelijks op straat antisemitisme. Als je duidelijk herkenbaar bent als Jood en dat ben ik natuurlijk en dat wil ik ook dan ja krijg je absoluut, waar je ook komt Zelfs de beste buurten van Amsterdam krijg je opmerkingen naar je hoofd geslingerd. Wat werd er dan gezegd? Alles. Aan het het gas. Nare dingen? Ja natuurlijk. Alleen maar nare dingen zijn nooit de vrolijke dingen.

FF terugspoelen

Wat leidde tot de Eerste Wereldoorlog? Wat is er gebeurd tijdens de Cubacrisis en waarom stond er een grensmuur middenin Berlijn? In FF terugspoelen kijken we terug naar het verleden. Wat is er gebeurd en wat zijn de gevolgen?

In 1938 worden in Duitsland en Oostenrijk massaal Joodse winkels, synagogen en burgers aangevallen. Joden moeten zelf de rommel opruimen en de schade betalen. De ‘Kristallnacht’ laat zien dat de jodenhaat nu echt omslaat in agressie en vervolging. Maar waar komt dit vandaan?

Wat gebeurde er tijdens de Kristallnacht?

Al snel groeiden de mensen aan tot een stroom onbedwingbare vreugde, ook aan de West Berlijnse kant. Uitzinnige jongeren klommen de muur op. 9 november 1989, de dag dat de Muur valt. De grens die 28 jaar lang Duitsland in tweeën verdeeld. Wat is er precies gebeurd en waarom stond die muur daar? Laten we even terugspoelen. In 1945 geeft nazi-Duitsland zich over en is de Tweede Wereldoorlog voorbij. De geallieerden verdelen het land in vier bezettingszones. Een Britse een Franse Een Amerikaanse en een Russische zone. En Berlijn, de hoofdstad, ligt middenin de Russische zone. En ook Berlijn wordt opgedeeld in vier dezelfde bezetting zones. Al snel wordt Duitsland het strijdtoneel van de Koude Oorlog. De Koude Oorlog is een machtsconflict tussen het kapitalistische Westen onder leiding van de Verenigde Staten en het communistische Oosten onder leiding van Rusland, dat dan de Sovjet-Unie heet. Dit leidt dus ook tot spanningen rondom de verdeling van Duitsland. Wanneer de Britse, Franse en Amerikaanse zones samen één nieuwe munteenheid invoeren de Duitse mark, is Joseph Stalin, de leider van de Sovjet-Unie woedend. In 1961 laat hij daarom West-Berlijn blokkeren. Hiermee hebben de burgers geen toegang meer tot voedsel vanuit het Westen en zijn ze afhankelijk van de Sovjet-Unie. Maar de Britten en Amerikanen verzinnen een list. Ze openen een luchtbrug naar West-Berlijn. Met vliegtuigen kunnen ze dus zo dat deel van de stad van voedsel en grondstoffen voorzien. Op piekdagen werden via deze luchtbrug soms wel tienduizend ton goederen overgevlogen. Alles wat vliegen kon, werd ingeschakeld. Het doel van de blokkade is dus mislukt en daarom wordt die na één jaar alweer opgeheven. Hierna voegen de drie westelijke bezettingszones zich samen tot één onafhankelijk vrij land. De Bondsrepubliek Duitsland, oftewel de BRD. Als reactie hierop wordt in Oost-Duitsland de Duitse Democratische Republiek opgericht. De DDR. Anders dan de BRD, wordt de DDR door één partij bestuurd. Niet echt democratisch dus. Want achter de schermen trekt de communistische Sovjet-Unie aan de touwtjes. De regering van de DDR kiest ervoor om een eigen industrie op te bouwen. Het gevolg is dat de Oost-Duitsers meer moeten werken voor lagere lonen. Mensen komen massaal in opstand. Veel Oost-Duitsers besluiten naar West-Duitsland te vluchten. De Sovjets en de regering van de DDR vrezen een leegloop. Omdat Berlijn dé belangrijkste vluchtroute is voor Oost-Duitsers Legt de DDR-regering in 1961 een prikkeldraadversperring aan tussen Oost en West-Berlijn. Toch lukt het veel mensen om alsnog te vluchten. Er moet dus een nieuwe, stevige grens komen. Een muur van beton. Daardoor werden de ontsnappingsmogelijkheden voor de Oost-Berlijners vrijwel tot nul gereduceerd. De muur loopt soms midden over de stoep of tussen twee huizen door. Ramen met uitkijk op West-Berlijn worden dichtgetimmerd. Hele families en vriendengroepen worden in één klap van elkaar gescheiden door een muur. Moet je je voorstellen als je je vrienden ineens aan de andere kant van de muur ziet verdwijnen. Ondanks dat de muur enorm streng wordt beveiligd blijven mensen vluchtpogingen ondernemen. Zeker 5000 mensen vluchten naar de andere kant. Ze graven tunnels, zwemmen of proberen het zelfs met een luchtballon. Zo'n 138 mensen komen om bij vluchtpogingen. In de DDR houdt de binnenlandse veiligheidsdienst de Stasi, haar burgers scherp in de gaten. Mensen worden afgeluisterd en bespioneerd maar ook de bevolking zelf houdt elkaar in de gaten. Echtgenoten bespioneren elkaar en professoren doen verslag over hun studenten. Burgers die zich niet gedragen zoals de overheid wil, worden opgepakt. Het dagelijks leven in de DDR is sober. Armoede en urenlange rijen voor de supermarkt en winkels zijn aan de orde van de dag. Terwijl in de BRD de economie zo snel groeit dat er wordt gesproken van een wonder. Het Wirtschaftswunder. Met de jaren neemt de ontevredenheid in Oost-Duitsland toe. De drang naar vrijheid en democratie groeit. Steeds meer mensen komen in opstand. En ook vanuit de rest van de wereld is er kritiek. Tijdens zijn bezoek aan West-Berlijn roept de Amerikaanse president Ronald Reagan Sovjet leider Michail Gorbatsjov op om de muur neer te halen. Gorbatsjov kiest, anders dan zijn voorgangers, voor een mildere koers. Hij wil hervormingen en zoekt toenadering tot het Westen. De druk op de DDR-regering wordt groot. Op 9 november 1989 is het dan eindelijk zover. De DDR-regering opent de grenzen en de Berlijnse Muur valt. Het is nauwelijks te geloven. De doorgangen in de Berlijnse Muur staan wagenwijd open. Het zwaarbewaakte IJzeren Gordijn is opengeschoven. Na 28 jaar. Het is voor Duitsland een belangrijk keerpunt en staat daarom ook wel bekend als die Wende. Hét omslagmoment waarop Oost en West-Duitsland worden herenigd. De verwachting is dat Oost en West weer zullen samensmelten. En dat gebeurt ook. Maar er blijven verschillen. Tot op de dag van vandaag.

Op 9 november 1989 valt de Berlijnse muur. 28 jaar lang verdeelt de muur Duitsland in tweeën. In de kapitalistische Bondsrepubliek Duitsland en de communistische Duitse Democratische Republiek. Tegenwoordig is de Berlijnse muur één van de belangrijkste symbolen van de Koude Oorlog. Waarom stond die muur daar eigenlijk?

Wat leidde tot de val van de Berlijnse muur?

Boeren hebben niet alleen een stikstofprobleem, maar nu ook een acuut mestprobleem. Als Nederland de klimaatdoelen wil halen, dan ontkom je er niet aan om de veestapel te laten krimpen. Mogelijk heb je dan op termijn niet te veel, maar juist te weinig mest. Onze eigen mest zou dan een oplossing kunnen zijn.Fides gelooft in een  circulair systeem, maar dan met menselijke mest. Ze trekt met haar wagen door het land om mensen bewust te maken van hun waardevolle poep en plas waar zij broodjes van maakt. Dit is een circulair toilet. Het is een groot gat gewoon. Ja, daar gaat de poep doorheen. En de plas wordt geleid door de pot en die komt in een tank hieronder en hier in de achterklep. Er zit een goed slot op, want voor ons is poep waarde dus die moet beschermd worden. Het goud moet je goed beschermen. Dit is de bak waar de poep wordt opgevangen. Maar dat is het eindproduct van wat daar jouw pot ingaat. Precies, dus als jij dat hebt opgehaald, waar gaat het dan vervolgens naartoe? Het gaat naar een grote biomeiler en dat is eigenlijk een grote composthoop. Dus daar zit poep en plas in. Maar ook heel veel koolstof, dus houtsnippers, allemaal dat soort dingen. En als je dan wacht, wat er dan gebeurt is vrij magisch, namelijk bacteriën eten dat allemaal op en zetten dat om in aarde, breken daarmee medicijnresten af. Pesticiden worden door de hitte die dat opwekt ook verbrand en daar komt komt dit dus uit. Zou je het willen proeven? Nee, nee, nee nee nee. Nee nee. Nee nee, helemaal niet. Ik ben een moeilijke eter. Dit idee al. Ik denk in beelden. Dat je gewoon denkt van eet ik nou mijn eigen schijt? Nee dat eh…Je kan lekker smaken hoor, maar het is het idee gewoon…Eet je nooit een frietje? Ja, net nog. Nou, komt van land, bemest met koeienpoep. Ja, je hebt wel weer een punt, maar daar denk ik anders over na. Maar van mensen is toch anders. Maar waarom vinden we het eigenlijk zo walgelijk als we koeienmest de normaalste zaak van de wereld vinden? Ik ga langs bij Joshua Tybur, die onderzoek doet naar walging en mij confronteert met testen die ie bij veel proefpersonen heeft afgenomen. Naast poep is plas ook een waardevolle meststof. Kimo van Dijk gebruikt zijn eigen urine om onderzoek te doen naar het effect op de groei van aardappels. Veertien potjes met veertien verschillende stoffen. Wat zijn het allemaal voor stoffen? Hier zie je aan deze kant uit de voedselfabrieken waar ze…proceswater is, het schoonmaken van worteltjes en er komt uiteindelijk soort van afvalwater vrij dat wordt verwerkt. Dus dat zie je aan deze kant. Kan je ook als mest gebruiken? Kan je ook als mest gebruiken. Is relatief schoon ook, dus eigenlijk geen probleem. Maar het is wel zo dat het op dit moment steeds meer verbrand wordt. Dus dat is zonde. Heel zonde. En deze helft. Deze helft, dat komt dus uit poep en plas, rioolwater en uit de assen die daar ook vrijkomen. Dus je hebt urineproduct verwerkt en zwart water, dat is poep en plas bij elkaar. Je hebt het slib wat in een rioolzuivering ontstaat en om hier vanaf te komen op dit moment verbranden we dat. Maar wat je ook kan doen is urine en zwart water bij de pot verzamelen. De wc-pot. Ja, de wc-pot en dat speciaal gaan opwaarderen. Gaan recyclen. Welke zal de beste aardappel opleveren denk je? Dat is een hele goeie. En ik moet je eerlijk zeggen en dat is niet omdat ik bevooroordeeld ben. Ik weet dat de urine echt heel goed kan scoren en dat is bijvoorbeeld ook voor koeienurine maar ook menselijke urine. In Zweden, in Zwitserland zijn ook proeven gedaan, die scoort bijna altijd in ieder geval zo goed als kunstmest en vaak nog net iets beter. Ik heb wat voor jou meegenomen uit dit zakje. Koekjes. Van eigen deeg? Van eigen uitwerpselen verbouwd op basis van mest uit urine. Uit Frankrijk. Uit Frankrijk. Ja. Want daar doen ze dit al. Ja. Wil je er een? Ja zeker. Ik ga ook proeven. Toch spannend of niet? Best wel oké. En wat vind jij? Lekker. Is het voor jou niet frustrerend dat…In Frankrijk mag je dus gewoon hiervan dit maken. Simpel gezegd. En jij moet het nog allemaal testen en landerijen afhuren om nog eens een keer…Ja. Te bewijzen dat het kan. Vind je dat niet frustrerend? Het is wel frustrerend. Ik bedoel sowieso dat het überhaupt verbrand wordt het meeste wat hier op tafel staat. Maar het is ook zo. Het is wel een transitie. We moeten ook met boeren, die moeten er ook vertrouwen in gaan krijgen. Dus dat is ook waarom we dit doen. Het is ook een soort van demo om te laten zien dat het kan. Dus dat het kan qua veiligheid maar dat het ook al kan qua landbouwkundige waarde dus. En ook, vergis je niet, kan je het het land op brengen? Kan het in dezelfde machines bijvoorbeeld? Kan dat trouwens? Ja, dat kan in principe wel. En de meeste producten hier, die kunnen met gangbare applicatiemiddelen, dus met bemesting…Met de trekker? Het land op gebracht worden. Ja. Elektrische auto's hoor je mensen over, permacultuur, eiwittransitie. Dat zijn allemaal bekende dingen, maar de waarde die jij en ik dagelijks zelf maken. Dat blijft eigenlijk een beetje in de doofpot en dat vind ik fascinerend. In de wc-pot. Ja! Je spoelt het weg, letterlijk. Je spoelt het weg, flush en forget. Ja, zonde.

Focus in de klas

Presentator Petra Grijzen gaat op zoek naar wetenschappelijke oplossingen voor de problemen van deze tijd. 

Focus op YouTube

Om de klimaatdoelen te halen moet onze veestapel krimpen. Dan is er ook minder mest om akkers mee te bemesten. Uit onderzoek blijkt dat menselijke ontlasting hier ook prima geschikt voor is. Maar waarom staat het idee van onze eigen poep en plas hergebruiken de meeste mensen zo tegen?

Eten kweken met onze eigen poep

De NAVO bestaat deze week exact 75 jaar en misschien is dit wel het spannendste moment uit haar bestaan. Vanwege het 75 jarige bestaan van de NAVO zijn de 32 buitenlandministers in Brussel. Ik denk dat je kunt terugkijken op 75 jaar waarin de NAVO heeft bijgedragen aan vrede en veiligheid in Europa. 75 NAVO. 75 jaar gezamenlijke verdediging. Daar is het bondgenootschap voor opgericht. In die verdediging speelt Nederland een belangrijke rol. In Washington is de definitieve tekst van het Atlantische Pact vastgesteld. De deelnemende landen verplichten tegen elkaar te helpen indien hunner wordt aangevallen. Een militair samenwerkingsverband, opgericht in 1949 ter verdediging tegen het Rode Gevaar En helemaal Nederlands die verdediging met water. We laten land onderlopen en schuilen erachter. Het doel van het aanleggen van de IJssellinie was om de Russen tegen te houden. Maar beter kan je zeggen afremmen, vertragen, zodat in het westen er nog maatregelen genomen konden worden. Dat betekent aanvoeren van troepen of evacueren van de hotspots. De oorsprong van de IJssellinie het maken van een waterlinie, is door de NAVO bedacht. Die vonden dat we langs de natuurlijke grens die barrière zouden moeten bouwen. In de IJssel werd nog een stuwdam gezet waarmee dus het water de uiterwaarden zou vullen en dan eenmaal de gevulde uiterwaarden zouden via inlaat werken het water inlaten in inundatiegebieden. Dat bij elkaar moest dan 5 tot 10 kilometer breed zijn en moest binnen 5 tot 10 dagen actief zijn. Volledig uitgevoerd omdat dat de vermoedelijke aanlooptijd was van de Russen, vooral vanuit het IJzeren Gordijn hier aan de IJssel te komen. Hier op deze kaart zie je dus wat allemaal onder water zou staan. Maar je ziet inderdaad dat hier alle delen Zutphen zou hele stukken blank worden en hier zie je bovenin dat zijn de Kampen en Zwolle. Zwolle zou overigens totaal verdwijnen. Twee meter dertig. Het is tot aan de dakgoot zo en zo moet je dat beredeneren. Tot zover zal het water kunnen komen staan. In die brede strook waar we nu over praten wonen dus zo'n 200.000 mensen en 80.000 stuks vee. Die zouden geëvacueerd moeten worden. Alles was behoorlijk gedetailleerd voorbereid voor die evacuatie. De IJssellinie is zo geheim dat alleen de burgermeesters op de hoogte zijn. In 1961 schokken de Sovjets de wereld met Tsar Bomba. Een waterstofbom. Als reactie hierop besluit de NAVO dat de verdediging moet worden opgeschoven naar Duitsland. En ook wij krijgen een stukje van die gezamenlijke oostgrens te verdedigen. Hier hebben we dus de grens met Oost-Duitsland. En dat is de zogenaamde Salzwedel Bogen. U ziet hier die je punt, die dus uitkomt in Oost-Duitsland hè. Dus die Oost-Duitsers, die konden van drie kanten konden ze ons benaderen. Het gebied wordt globaal begrensd door in het noorden de autobaan Hamburg Bremen in het westen rivier de Weser, in het zuiden de autobaan Hannover Braunschweig en in het oosten de Oost-Duitse grens. Het beslaat een oppervlakte van ongeveer honderd bij honderd kilometer. Onder ons zaten de Duitsers en de Fransen en de Engelsen en de Amerikanen. En de Amerikanen de zaten op de grote naderingswegen van oost naar west. Ik had iets te lang gedaan over een middelbare school en in die tijd was de dienstplicht zo dat je kon √©√©n keer blijven zitten maar twee keer was fataal en dan werd je opgeroepen. Ik kon vrijwel direct van de ene Daf in de andere stappen om af te rijden naar Duitsland. Ik herinner me dat nog heel goed de tanks in in ons geval stonden op een schietbaan zeg maar een groot betonnen platform. Met dekzeilen eroverheen en daar stond een grote tent bij met onderdelen en dat was het dan. Het was in weer en wind onderhoud plegen. Het was niet buitengewoon aangenaam, we sliepen gewoon in legeringsgebouwen. Iedereen. In kamp Hohne, wat dus gebouwd is voor de SS. Het is een gigantisch kamp. Hohne ligt een kilometer of vijftig van het ijzeren gordijn af. Dus je zit dichtbij de vijand. Je had daar dus echt speciale diensten omdat je moest op betrekkelijk korte tijd gereed zijn om om in actie te komen. Dat was dus een spannende tijd en we hebben dus die die Oost-Duitsers hebben we ook vaak naar ons zien kijken uit hun wachttorens. En wij moesten als wij dus bij de grens kwamen, altijd in burger lopen. Maar ze wisten natuurlijk dat wij militairen waren maar ze konden in ieder geval de rangen niet onderscheiden. En dat konden wij dus wel. En daar konden onze scherpschutters natuurlijk rekening mee houden. De commandanten die moest je als eerste eruit schieten natuurlijk. De crisis om Cuba begon nadat verkenningsvliegtuigen van de Amerikaanse luchtmacht op verschillende plaatsen boven het eiland luchtfoto's als deze hadden gemaakt waaruit bleek dat hier op nauwelijks 150 kilometer van de kust der Verenigde Staten in snel tempo raketbasis werden gebouwd die Amerika als een directe bedreiging beschouwden. Toen het dus uit de hand begon te lopen en de Amerikanen, de schepen van de Russen die naar Cuba onderweg waren met atoomwapens de weg zouden gaan blokkeren. Toen werd het dus echt ja, linke soep. Wij zijn toen ook naar onze gevechtsposities gegaan met volledig afgetankte tanks. Dus vol met benzine en vol met munitie. We sliepen en aten op de tanks En wachtten tot er tot er wat ging gebeuren. Als daar een vijand aankwam dan was het een kwestie om ja voor proberen, tegen houden en dan terugtrekken en weer opnieuw. Dat is het vertragend gevecht. Maar ja, wat er natuurlijk gebeurde, want atoomwapens waren er volop voorhanden en daar was ook sprake van dat die dus gebruikt zouden worden op het slagveld zelf. Dus ja, hoe lang onze levensduur geweest zou zijn onder dergelijke omstandigheden is moeilijk te zeggen. De hele stemming was tamelijk fatalistisch. In de zin van nou eens kijken wat er gebeurt. Tijdens de Cubacrisis in 1962 heeft hier een commandant met zijn staf heeft hier gelopen en toen zijn eigenlijk de eerste stappen genomen. Het IJsselmeer wordt eigenlijk afgesloten dat het water begint te stuwen. Men praten over ondergelopen polders. We praten over volgelopen riolen. De oorlog had kunnen uitbarsten. Als Chroetsjov niet teruggegaan zou zijn Dan hadden we oorlog gehad.

Andere Tijden in de klas

Oorlogen, bewegingen en opstanden. Belangrijke gebeurtenissen uit de hedendaagse geschiedenis bewerkt uit Andere Tijden (NTR), speciaal voor gebruik in de klas.

Andere Tijden

In 2024 bestaat de NAVO 75 jaar. Dit bondgenootschap is ooit opgericht als gezamenlijke verdediging van de buitengrens. Voornamelijk tegen Rusland. En ook Nederland doet mee aan deze verdediging. Zo wordt de IJssellinie aangelegd als geheim wapen. De linie zou een groot stuk land onder water kunnen zetten om het Rode leger tegen te houden. En ook worden er soldaten gestationeerd in Duitsland.

Wat is de band tussen Nederland en de NAVO?

Nieuw voor voortgezet onderwijs

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Schooltv

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Herfstbladeren

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!