We staan bij een brandend museum. We hebben drie ruimtes die we gaan gebruiken voor de simulatie. We zijn hier in het kantoor van de directeur van het museum. De helikopter is aan de andere kant daar binnengekomen, dus hier is een enorme explosie geweest en er is heel veel brand. Er zijn niet alleen zijn eigen spullen maar ook bijvoorbeeld een aantal topstukken zoals deze verbrand.
Het is geen echt museum en het zijn geen echte kunstschatten. Maar hier op een speciale locatie op de vliegbasis Woensdrecht oefenen mensen uit de hele wereld in het professioneel redden van cultureel erfgoed.
Erfgoedredders stappen in een situatie waarvan ze niet weten wat ze kunnen verwachten. Net als bijvoorbeeld Search & Rescue Teams, die worden ook getraind om eigenlijk rekening te houden met alles wat ze niet verwachten.
De deelnemers aan deze prestigieuze cursus maken deel uit van een groeiende groep mensen wereldwijd die het redden van hun cultureel erfgoed als hun levenstaak zien. Afghanistan kent conflicten, is een kwetsbare staat in oorlog. Het cultureel erfgoed loopt veel gevaar want er zijn verschillende strijdgroepen, zoals IS en de Taliban. En dan is er de regering nog. Dus het is heel moeilijk om het cultureel erfgoed in ons land te beschermen.
Als cultuur niet wordt meegenomen in die eerste hulp, in eerste 72 uur, dan is het te laat. Dan is het weg. Mensen hebben dan niets meer om op terug te vallen. Je moet je voorstellen: cultuur biedt een continuïteit in een situatie die heel erg chaotisch is. Alles is anders. Er is een oorlog geweest of er is een overstroming. De straten zijn gebombardeerd. Mensen hebben iets nodig om zich aan vast te houden en om te zien: dit ben ik. Hoewel de situatie nu in crisis is, weet ik dat als ik dit boek onder het puin vandaan haal, dat ik die weer in de toekomst zal terugzien. En ook die mentale weerbaarheid, zeker in een crisissituatie, wordt heel erg onderschat.
Dit zijn misschien de meest indringende beelden van cultureel erfgoed in nood. IS had zijn oog in Syrië niet voor niks laten vallen op de stad Palmyra als decor voor haar gruwelijke onthoofdingen. Inmiddels is de stad grotendeels verwoest. In Afghanistan heeft de Taliban een deel van het cultureel erfgoed vernietigd.
Talibanleiders kijken vanaf een heuvel toe. De standbeelden worden opgeblazen, wat een grote stofwolk geeft. Maar ook in landen waar natuurgeweld het leven beheerst, zoals hier op de Maagdeneilanden, krijgt de bevolking steeds meer de behoefte om niet alleen mensenlevens te redden.
Ik doe vooral mee aan deze cursus omdat ik twee orkanen heb meegemaakt op de Maagdeneilanden Twee orkanen van categorie 5, kort achter elkaar. Direct erna was iedereen in shock en was moeilijk te bepalen hoe je het beste te werk kon gaan. Door deze cursus weet ik nu hoe je stukken moet documenteren en hoe je ze veiligstelt. Ga je dingen hierna anders doen? Absoluut. We hebben geleerd hoe je stukken kunt documenteren. Waar je ze gevonden hebt en waar je ze heen brengt. Want dat is altijd belangrijk voor musea. Hebt u al erfgoed in uw land gered? Ja, ik ben voorstander van werken vanuit de gemeenschap. We leren gemeenschappen voor hun eigen cultuurgoed zorgen. We leren ze over de waarde van erfgoed. We leren ze snel te kunnen handelen als er erfgoed gevaar loopt. De werkwijze is als volgt: Samenwerken en handelen om cultureel erfgoed te redden op allerlei plekken in ons land.
Bij een echte simulatie hoort ook een echt vuur. De Nederlandse brandweer pakt uit en de cursisten oefenen de evacuatie. Ik wil over vijf minuten weten of er iemand mist. Iedereen is weg. Iedereen is weg?
Waarom is het zo belangrijk om dit levensecht te oefenen? De situaties waar deze mensen in terechtkomen worden niet gescript. Ze hebben geen idee wat ze tegen gaan komen en juist dit soort incidenten moeten we creëren om ons ook daarop voor te bereiden. Je gaat de situatie in, je hebt geen flauw idee wat je gaat aantreffen.
We moeten iemand hebben die verzamelt en iemand voor het gebouw.
Tussen de internationale deelnemers vinden we ook een Nederlandse erfgoedredder, werkzaam als reservist bij Defensie. Als Nederland hebben we natuurlijk overzeese gebiedsdelen die zich in de orkaangevoelige gebieden bevinden, denk aan Sint Maarten. Maar ook in Nederland hebben we allerlei risico's zoals overstromingen en hevige regenval. Op termijn, als dat een keer uit de hand loopt met water vanuit de rivieren. Dan hebben we misschien toch iets te pakken waarbij we toch moeten gaan beredderen en in dat kader hebben we toch wel mensen nodig die misschien daar sturing aan kunnen geven.
Wat heeft u wat dat betreft vandaag geleerd? Je begint met een omgevingsanalyse en je eindig met een locatie waarin goederen staan die gered zijn.
Dat er een volgorde in zit, dat die volgorde niet zomaar bedacht is en dat je daarover kan nadenken, dat je dat kan plannen, organiseren. Het maken van keuzes, daar word je in getraind. Het is heel belangrijk om het cultureel erfgoed van een land te redden. Want het hoort bij de identiteit van het land. Het is een manier om verhalen door te geven aan toekomstige kinderen en een idee te hebben van je identiteit in de wereld.
