Frans Ruczynski: Generaal!
Van Uhm: Frans, jongen. Hoe is het?
Frans Ruczynski: Peter.
Ik ken Frans Ruczynski al jaren. Frans is een collega-militair en hij vertelde me soms over zijn vader, die Breda heeft bevrijd als Poolse soldaat. Hij leidt me rond in het depot van het Generaal Maczek Museum.
Kom binnen, ik kan wil je heel veel laten zien. In een museum dat binnenkort zijn deuren opent. Nou, hier is onze voorlopige opslag.
Polen is in september 1939 het eerste land dat door Duitsland wordt bezet. Tienduizenden Polen vluchten naar Engeland, gaan in dienst en worden ingezet bij de bevrijding van Europa en Nederland.
In 1944 was de pantserdivisie klaar om in actie te komen. De manschappen werden geïnspecteerd door generaal Montgomery. Tijdens deze inspectie keek de populaire Monty de soldaten goed in hun ogen. ‘Ik deel u allen mee dat het Poolse leger, de Poolse pantserdivisie, met mij zal meevechten. Ik neem deze divisie mee. Gezamenlijk zullen we de Duitsers doden.’
Hier zie je een heel scala aan uniformen. Dat zijn echt de uniformen nog van Polen, die in Breda hebben gewoond en hun uniform hadden. Maar hier zie ik een generaal. Dit is een van de belangrijkste uniformen die we hebben. En het belangrijkste uniform. Want het is het uniform van generaal Maczek. Het is uniek. Want het is het enige uniform in de wereld wat van hem bekend is. Overal waren de mensen dankbaar voor de bevrijders. En toch, in Breda is die hele speciale band tussen de Polen en de bevolking ontstaan. Hoe is dat nou gekomen? Eigenlijk bij de inzet in Nederland heeft Maczek al heel duidelijk aan zijn troepen aangegeven: ‘Dit zijn onze vrienden. Dit zijn onze geallieerden. Dit is dus niet onze vijand. Dus hou rekening met de manier waarop je oorlog voert in dit land.’ En bijzonder in Breda. Heeft die… Hij kon natuurlijk de artillerie erop zetten en de cavalerie. Als je met tanks een stad in rijdt dan… En de kanonnen lekker hun gang laat gaan…dan, dan, dan ligt zo alles plat. Maar hij heeft besloten om zijn infanterie de stad in te sturen en straat voor straat te bevrijden, om zo min mogelijk schade aan gebouwen en slachtoffers in de bevolking. Daardoor zijn er relatief weinig burgerslachtoffers gevallen. Maar euh, relatief wel veel Poolse infanteristen. Dat is natuurlijk het probleem wat je daarbij hebt. Maar die keuze, die heeft hij bewust gemaakt. Daar zijn de Bredanaars hem tot op de dag van vandaag nog steeds dankbaar voor, dat de Breda het grootste gedeelte ongeschonden uit de strijd is gekomen. Eerst werd Breda bevrijd. In deze stad juichte een uitzinnige menigte de soldaten toe.
Wat wel leuk was toen Breda bevrijd werd, hing door heel Breda overal op winkels en huizen deze tekst ‘Dziekujemy wam polacy’. Dat betekent: ‘Wij danken de Polen.’ 29 oktober 1944 is de officiële Bevrijdingsdag van Breda, dus dit is vlak na de oorlog gemaakt. En hier zie je alweer 1974, dat is een element wat later is gemaakt. En zo hebben we dozen vol met herdenkingen, herdenkingsattributen waar we een aparte tentoonstelling van kunnen houden.
De inwoners van Breda zijn de Polen nog altijd dankbaar dat ze hun stad gespaard hebben.
