Groep 6/7/8

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Gingen kinderen vroeger ook naar school en hoe ging dat dan? Vroeger was het anders gaat over verhalen uit het verleden.

Header Vroeger was het anders

Televisie en computer

Vroeger was het anders

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Groep 3/4/5

Ongeveer 70 jaar geleden vielen de Duitsers onder leiding van Hitler Nederland binnen. We gaan terug in de tijd en op dit tijdlint kun je zien hoe ver terug: 70 jaar. Elk blok is 10 jaar, dus we gaan 7 blokken terug in de tijd, naar de tijd waarin Marianne voor het eerst hoort van de Jeugdstorm.

“Witte zwanen, zwarte zwanen, wie gaat er mee naar Engeland varen? Engeland is gesloten, de sleutel is gebroken…Wat een stom liedje eigenlijk: Wie gaat er mee naar Engeland varen! Het is daar hartstikke gevaarlijk.”
“Ja, het zijn sukkels, ze vechten tegen Hitler, Hitler gaat toch winnen!”
“Ik ga straks gymmen in het park.”
“Maar zo is het speeltijd.”
“Bij de Jeugdstorm gingen we elke dinsdag wel tot 10 uur ’s avonds en vandaag gaan we marcheren.”
“Gymmen, dat wil ik ook wel!”
“Ik vind deze ook leuk.”
“Wat heb jij een saai nichtje, Marianne! Mijn vader zegt dat lezen iets is voor Socialisten en voor Joden.”
“Socialisten, wat zijn dat?”
“Hetzelfde als Joden denk ik.”
“Mijn vader vond het heel goed toen juffrouw Abrahams van school moest, hij zei, dat Joden hun eigen volk moesten lastigvallen. Joden horen hier niet.”
“Maar ik vond juffrouw Abrahams best aardig.”
“Ja, maar ze was wel joods.”
“Hé, het is al kwart voor 8, zo is het spertijd, naar binnen!”
“Anders kom je bij de Jeugdstorm!”
“Ja! Ik vraag het aan moeder.”

“En je saaie nichtje ook!”
“Nou, drie, gewonnen hè.”
“Wat een stom spel.”
“Nou, je kan gewoon niet tegen je verlies!”
“Ik vind het gewoon stom dat we niet naar buiten mogen, het is nog licht!”
“Het is spertijd Marianne, niemand gaat naar buiten.”
“Wat dan wel, bij de Jeugdstorm kun je gymmen na spertijd! Waarom mag ik niet bij de Jeugdstorm?”
“Lieverd, jij mag, jij gaat niet bij de Jeugdstorm!”
 
“Hé, laat eens kijken. Och ja, die is wel heel erg uitgegroeid. Ik doe het nu wel effe.”
“Ze was wel erg boos.”
“Ja. Misschien moeten we het zelf vertellen.”

“Liefste Marianne, het is niet leuk hier in Duitsland, maar maak je over mij geen zorgen. Ik mis jou en je moeder elke dag. Wil je een beetje op haar letten? Doe je best op school, luister goed naar moeder en doe altijd wat ze zegt. Liefs en tot snel wederziens, papa.”

“Lukt het?”
“Een beetje. Wanneer denk je dat ik weer iets van mijn ouders hoor?”
“Nou goh, het spijt me, ik weet het echt niet.”
“Rachel, wat is dit? Wat zijn jullie aan het doen?”
“Marianne, we moeten je iets vertellen wat heel belangrijk is en wat je echt nooit, maar dan ook helemaal nooit aan iemand mag zeggen.”
“Ik heet Rachel en ik ben niet je nichtje.”
“Rachel is joods. Ze heeft een vals persoonsbewijs.”
“En ik ben dus niet blond.”
“Weet vader hiervan?”
“Ja.”
“Waar zijn je ouders?”
“Mijn ouders zitten in Yupasara.”
“Ze weten niet waar haar ouders zijn. En ze weten ook niet, dat Rachel hier is.”
“Blijf me alsjeblieft Maartje noemen.”
“Ja, we moeten Maartje blijven zeggen. En pas op voor Martha, want haar ouders zijn bij de NSB en als die erachter komen dat Maartje Joods is, dan zijn we ons leven niet zeker.”
“En ik wilde nog wel bij de Jeugdstorm!”

“Goedenavond, mevrouw Van Veen. Ja, ik heb begrepen, dat uw dochter Marianne zich bij de Jeugdstorm wil aansluiten.”
“Oh nee, dat moet een misverstand zijn.”
“Ach, wat vervelend. Een misverstand.”
“Ja, ik heb Marianne daar nog nooit over gehoord, over de Jeugdstorm.”
“Misschien was het uw nichtje? U heeft toch een nichtje te logeren? Ja, dat vertelde mijn dochter Martha. Hoe heet uw nichtje?”
“Maartje.”
“Maartje, een mooie naam. Is dat van uw kant van de familie?”
“Ik heb water opstaan, het komt nu heel slecht uit. Ik wil graag een andere keer.”
“Ach ja, nou, ik kom zeker nog wel eens terug en dan kan ik u alles vertellen over onze mooie beweging en hoe uw dochter kan bijdragen aan de toekomst van ons volk. Het zal uw nichtje ook zeker interesseren. Tot ziens, juffrouw Van Veen.”

“Maartje kan hier niet langer blijven.”
“Ik heb een idee.”
“Ik wist dat ik op jullie kon rekenen meiden! Je vader werkt al voor de Führer in Duitsland! En nu doen jullie hier je plicht voor het Vaderland. Goed dat jij er ook bent, en dan te bedenken, dat we nog heel even dachten dat jij een jodinnetje was hè. Ja, en daar gaan we weer! Heel goed!”

De Nationale Jeugdstorm

Duitse kinderen gingen tijdens de Tweede Wereldoorlog naar de Hitler-jugend. Voor Nederlandse kinderen was er ook zo'n vereniging, de Jeugdstorm.

Een soort padvinders voor Hitler

In Nederland en ook in het buitenland werd veel geld ingezameld voor de slachtoffers van de Watersnoodramp en dat geld was hard nodig om de boerderijen en de huizen weer opnieuw op te kunnen bouwen.
Na de Watersnoodramp van 1953 konden de Zeeuwen en de bewoners van de Zuid-Hollandse eilanden hun leven weer opbouwen en zoiets mocht nooit meer gebeuren. Daarom werd het Deltaplan ontworpen en sterke dammen en dijken, die beschermen ons nu tegen welk watergeweld dan ook.


Het Deltaplan

Na de watersnoodramp uit 1953 was iedereen het erover eens dat Nederland beschermd moest worden tegen het water. Daarom werd het Deltaplan bedacht. 

Bescherming tegen het water

In de 18de eeuw leefde er in Haarlem een belangrijke en voorname man: Pieter Teyler. Hij had een brede belangstelling voor wetenschap, kunst, natuur, en hij vond dat als je veel wist over mens, dier en aarde, dat dat je gelukkig maakte. Na zijn dood liet Pieter Teyler daarom veel geld na en met dat geld kochten vrienden van hem verzamelingen van fossielen, meetinstrumenten en kunstwerken. Aan het huis van Pieter Teyler is een museum gebouwd waar je nu nog al die verzamelingen uit de 18de eeuw kunt bekijken: het Teyler’s Museum in Haarlem heet het nu. Het oudste museum van Nederland.
U weet veel over de verzamelingen die hier bewaard zijn gebleven hè?
Ja.
Wat ligt hier nou precies?
Nou, hier liggen allemaal fossielen en die werden gevonden, toen ze werden gevonden in de 18de eeuw werd er heel veel onderzoek naar gedaan om meer over de wereld te weten te komen. En daarom hebben we hier ook natuurkundige instrumenten.
Apparaten?
Apparaten, ja, om ook onderzoek te doen naar hoe de wereld in elkaar zat. En veel kunst en boeken natuurlijk waarin alles wat ze vonden werd geschreven. Ja, want iedereen was gewoon razend nieuwsgierig hoe de wereld in elkaar zat in die tijd.
Wat was dit voor een dier?
Dit was de mammoet. Hij werd hier gevonden in Nederland en hij was zó ontzettend groot dat, ja, hij leek wel een beetje op een olifant, de mensen kenden toen al wel de olifant.
In de 18de eeuw was dat hè?

In de 18de eeuw, ja. Maar hij was zó ontzettend groot, 2 tot 3 keer zo groot dan een olifant, en nergens op de wereld bij de ontdekkingsreizen waren ze zo’n soort grote olifant al tegengekomen, dus toen hebben ze gedacht: “ja, hij moet wel uitgestorven zijn”.
Wow! Wat is dit dan voor een dier geweest?
Ja, dit is de mosasaurus ofwel maashagedis, die leefde 70 miljoen jaar geleden.
Een hele tijd terug.
Ja. In de Maas, tenminste, die loopt daar nu, maar dat was toen een zee.
En nu een rivier?
Ja. En dat was, ja, in die tijd leefden er dus in het gebied wat nu Nederland is van zulke grote dieren, want hij was wel 15 meter lang.
Echt, want dit is alleen de kaak?
Dit is alleen nog maar de kaak. Maar die hele middenvitrine, dat is de maashagedis geweest. En hij at zeeschildpadden, dus dan moet je ook wel wat tanden hebben natuurlijk om die aan te kunnen met hun schilden.
Ja. Welke ontdekkingen werden er nou nog meer gedaan in de 18de eeuw?
Nou, ze waren heel erg bezig met van alles te onderzoeken, hoe de wereld in elkaar zat, en daar bouwden ze ook instrumenten voor, meetinstrumenten, om onderzoek mee te kunnen doen zoals deze hele grote elektriseermachine, de grootste elektriseermachine ter wereld.
Wow.
Om te onderzoeken wat statische elektriciteit nou eigenlijk was. Ze kenden dat verschijnsel wel natuurlijk, want als je een kat aait bijvoorbeeld, kan je wel eens een schokje krijgen. Maar ze wisten niet wat het was. Dus ze probeerden met deze machine daarachter te komen. Zelfs Keizer Napoleon had daarvan gehoord, dus die is hier geweest.
Hier, hij heeft hiernaar gekeken?

Hij heeft hiernaar gekeken en ja, hij had dat gehoord en wilde dat wel zien. Maar het was een oktoberdag in 1811, heel erg regenachtig, en helaas is dat niet gelukt.

Toen was hij teleurgesteld?
Hij was vreselijk teleurgesteld. Maar ja, zelfs voor een Keizer kan je het weer niet naar je hand zetten.
Nee. Dit is de kleine versie?
Ja, dat klopt. Zoals je ziet: deze heeft ook twee glazen platen, twee Leidse flessen en de bollen waartussen de vonk overspringt.
En de Leidse flessen, wat zijn dat?
Ja, de Leidse flessen, die vullen zich met die statische elektriciteit, die spanning, en net als bij een fles kan dat dan overlopen en op dat moment zie je alle energie die verzameld was in die fles overslaan in die vonk.
Dat wordt een vonk?
Dat wordt dus echt een grote vonk. Nou, die zal ik eens even laten zien hoe dat er uitziet.
Je gaat bliksem maken?
Ik ga bliksem maken. Kijk, dit is dus een kleine elektriseermachine. Een grote elektriseermachine kan je je voorstellen: dat kan een vonk zijn van 60 centimeter!
Echt?
Ja, dat is ongeveer zeg maar vanaf de ene bol tot hier, ja.
Ja, maar dan ook met echt een waanzinnige knal?
Ja, net als bij bliksem, want wat je daar hoort is de onweer. Dit is maar een heel klein knalletje. En ja, je kunt zien: als je de afstand vergroot, dan doet ie het bij deze dus niet meer, maar bij die grote zou dat dus 60 centimeter kunnen zijn.
Dankzij Pieter Teyler en Teyler’s Museum in Haarlem weten we veel meer over hoe ze toen tegen de wereld aankeken. En weten we veel meer van de wereld zoals die nu is.


Het Teyler's museum

Veel belangrijke ontdekkingen uit de pruikentijd kwamen terecht in het Teyler's museum in Haarlem. Dankzij Pieter Teyler weten we nu veel meer over hoe mensen toen naar de wereld keken. 

Het oudste museum van Nederland

De 18de eeuw was de eeuw van de rijke ontwikkelde burgers, de tijd van voorname mannen met pruiken die kranten en boeken lazen. En soms ook schreven over hun eigen ontdekkingen.

Ontwikkelde burgers zoals de vader van Albert, die lazen niet alleen veel boeken, ze schreven ze soms ook. Over hoe het land geregeerd moest worden, maar ook over hun eigen ontdekkingen. Die voorname Nederlanders, die kon je heel goed herkennen aan hun kleding en haardracht. Regenten, notarissen, geleerden, advocaten, rechters; in die tijd droegen ze allemaal een pruik. Dat was mode.

Je had pruiken in soorten en maten. Gemaakt van paardenhaar of mensenhaar, met of zonder krullen, versierd of zonder frutsels. Mannen droegen vaak een staartje en de pruiken van vrouwen waren soms zó hoog, dat ze met moeite de koets in konden komen. En om de pruiken nog mooier en blonder te maken werden ze gepoederd. Dat gebeurde in een speciale kamer: de pruikenkamer. Een bediende schepte meel en wierp dat in de lucht. En zo werd het meel gelijkmatig verdeeld over de pruik en werden ze nog mooier en blonder.

De voorname burgers wilden steeds meer weten. In de Bijbel konden ze wel lezen hoe de wereld geschapen was, maar hoe zag de wereld er toen uit? Welke bomen waren er? Welke dieren leefden er toen? Ze wilden alles weten.

In de 18de eeuw werden bijvoorbeeld dinosaurusresten in de grond gevonden. En de stenen die ze vonden waren geen stenen, maar het bleken fossielen te zijn. Dat zijn resten van planten of dieren die in de loop van de tijd zijn versteend. Het waren dus bijzondere vondsten. Dit is het fossiel van een schelp. Versteend in miljoenen jaren. De ontdekkingen in de Pruikentijd gaven een andere kijk op de wereld. En de ontdekking dat er miljoenen jaren geleden dinosauriërs op aarde hebben geleefd was wel één van de belangrijkste ontdekkingen.

Ontdekkingen in de pruikentijd

Belangrijke mensen kon je in de achttiende eeuw herkennen aan hun pruik. Ze lazen kranten, schreven boeken en deden allerlei ontdekkingen. 

Pruiken en fossielen

De 18de eeuw was de tijd van de ontdekkingen, de revoluties en: de pruiken. We gaan terug in de tijd. Op dit tijdlint kun je zien hoe ver terug: meer dan 200 jaar. Elk blok is 100 jaar en dat noem je een “eeuw”. Dus we gaan meer dan 2 eeuwen terug in de tijd. De tijd waarin Albert van Hoensbroek op zoek gaat naar de botten van de mysterieuze maashagedis.

“Albert, vandaag gaan we op zoek naar een heel bijzonder dier.”
“Hoezo?”
“Nou, het leeft niet meer hè. Al sinds de Zondvloed kruipt dit beest niet meer over deze aarde.”
“Kruipt?”
“Ja, of zwemt hè, ik denk dat het hier gaat over een hagedis, in ieder geval een hele grote hagedis of een walvis.”
“Een walvis in ons land?”
“Een walvis jongen, gevat in steen. Oudere dieren veranderen in steen. Zeg, zijn die houwelen scherp? Kijk jongen: volgens mij gaat het hier over een hagedis, een hele grote hagedis. Vorig jaar hier in de buurt een stukje verderop hebben ze de ruggengraat van het beest gevonden. Dat was werkelijk enorm!”
“Hoe groot dan?”
“Groter als een mens jongen. Hier, pak aan, houd ‘m goed voor je, dan gaan wij op zoek hè.”
“Kijk jongen: door de natuur beter te bestuderen begrijpen we Gods Schepping nog beter jongen en vandaag gaan wij op zoek naar de maashagedis. Het zou wat zijn hè als we die zouden kunnen toevoegen aan de verzameling van Barthilius van Maren in Haarlem! Fantastisch zou dat zijn! Vader en zoon! “

“Kijk: en zo’n laag, zo’n kalklaag, zit vol met sediment, dat houdt in, dat er van alles in terug te vinden is. Het is namelijk zo, dat… Daar gaan de vleermuizen jongen, ben maar niet bang hè. Eén keer is de eerste keer. Blumenbach heeft de vleermuis wat overigens helemaal geen muis is natuurlijk hè, geclassificeerd in de orde van chiroptera, dat zijn geen vogels, maar zoogdieren, mammalia. Vind je het niet grappig dat zo’n heel klein wezentje weer verwantschap heeft met zo’n enorme potvis? En wat dan, ja, “vis”, het is eigenlijk geen vis, maar dat heet… Kijk nou, een pipistrellis, pipistrellis! Een dwergvleermuis. Hè, Linnaeus heeft dat ooit laten tekenen, fantastisch, prachtig om te zien niet waar?”

“Een meisje, ik dacht dat je…! Laat maar.“
“Wie ben jij en wat doe je hier?”
“Mijn naam is Albert Hoensbroek en ik ben op zoek naar de maashagedis.”
“Laten we buiten gaan kijken.”
“Nee, het is een reuzenhagedis van voor de Zondvloed volgens mijn vader. Het leeft niet meer.”
“Je bedoelt de stenen geesten?”
“Wist jij dat alle dieren familie zijn van elkaar? Je hebt verschillende, bijvoorbeeld vleermuizen, wist jij dat wij familie zijn van de aap?”
“Familie van de apen, je hebt een aap op je kop!”
“Dat is een kostbare pruik!”
“Je lijkt zelf ook wel een beetje op een aap met je rare haren en je apenpakje. Wil Meneer de Aap stenen geesten zien?”
“Stenen geesten? Simpele ziel.”
“Kijk malle aap.”
“Een kaak.”

“Ja, en waar is ie nou?”
“Ik kan ‘m niet vinden hier.”
“En hoezo kun je ‘m niet vinden, mijn bloedeigen zoon?”
“Ik heb mijn best gedaan hier.”
“Ja maar, je best, je best, het gaat om…”
“Hé, pardon?“
“En wie ben jij?“
“Ik ben Fieke en ik heb de stenen geesten gevonden.“
“Aha, nou, mag ik me voorstellen: aangenaam Albertus Bronkhorst. En je hebt niet zomaar een ontdekking gedaan hè! Nee, als ik het eens goed bekijk is dit, jazeker, familie van de Nijlkrokodil!“
“Sorry, Nijlkrokodil? Dit is een stenen geest, betoverd door een goede heks.“
“Wat een onzin zeg! Er bestaan geen heksen en ook geen geesten! Alleen onontdekte diersoorten.“
“Waar was jij dan zo bang voor?“
“Toen ik jou in het donker huilend op de grond zag liggen. En…? Nou, krijgt de vindster nog een beloning of hoe zit dat?“
“Ja, natuurlijk, natuurlijk! Weet je wat? Wat zeg jij ervan: we nemen jou mee naar de stad en dan mag jij de mooiste jurk uitzoeken die er te vinden is en daarna gaan we naar de pruikenmaker voor een prachtige pruik.“
“U mag dan wel familie van de apen zijn, ik ben het niet! En ik ben ook niet van plan om er als een aap bij te lopen, dank u beleefd. Van munten kan ik eten kopen en van een dood beest op mijn hoofd niet.“
“Ja, nou, niet op ‘r mondje gevallen zou ik zo zeggen! Hier, alsjeblieft, nou, munten.“
“Ja, kom op dan.“
“Ja, ja, ja, ja, rustig. Eerlijk is eerlijk, voor de echte vindster. 1, 2 en dat maakt 3. Zo. Oh, nou ja, vooruit dan maar, het is ook wel een heel bijzonder exemplaar niet waar? Alsjeblieft, zo, en op is op is.“
“Ja. Als jullie meer stenen geesten willen zien, ik ben hier altijd te vinden, meestal met de geiten van mijn moeder.“
“Nou, laat die geiten maar, maar wij komen hier wel terug hoor. Kom jongen. Zeg, luister eens: jij gaat je hart hier toch niet verliezen aan een herderinnetje hè? Dat is ver beneden onze stand jongen.“

Diersoorten ontdekken

In de achttiende eeuw werden er veel ontdekkingen gedaan. Zo leert men veel over diersoorten en de natuur.

In de pruikentijd

Willem van Oranje was in het begin van de 80-jarige oorlog de leider van de opstand in De Nederlanden. En hij woonde toen hier in Delft. In De Prinsenhof weten ze alles over Willem van Oranje en zijn leven, en: over zijn dood.
Willem van Oranje, hij was de leider van de Opstand in de Nederlanden en daarom wilde Koning Philips ook graag van hem af. Hij dacht: “als Willem van Oranje dood zou zijn, dan zou de Opstand van De Nederlanden ook wel ophouden” en daarom beloofde hij 25.000 gouden kronen, een heleboel geld, uit aan diegene die Willem van Oranje zou vermoorden. En het duurde niet lang. In Antwerpen vuurde iemand van dichtbij schoten af op Willem van Oranje en hij werd geraakt. Maar hij bleef leven. Maar hij voelde zich niet meer veilig in de Zuidelijke Nederlanden en daarom vluchtte hij net als veel anderen opstandige Nederlanders naar het Noorden, naar Delft. En hier in dit huis, vanuit dit huis bleef hij de Opstand van De Nederlanden leiden. En nu is het een museum geworden.
Nou, dit is Willem.
En zijn huis, dit huis, dat wordt “De Prinsenhof” genoemd hè, waarom eigenlijk?
Ja, hij was een Prins en een Prins, die hield hof, zo heet dat. Een hofhouding. Een heleboel mensen in dienst: keukenpersoneel, lijfwachten om hem te beschermen, maar ook edelen, raadslieden. Hij had ongeveer 100 mensen in dienst in de tijd dat hij hier woonde die hem dienden.
Vrouw en kinderen?
Vrouw en kinderen, een paar kleine meisjes, Prins Maurits, zijn zoon, die was in Leiden, die studeerde daar. En wat bijzonder is: hij had ook een hondje.
Vertel?
Hij had een hondje en het is bekend, dat hij in zijn jongen jaren een keer een veldslag had, op de hielen werd gezeten door de vijand en dat zijn hondje hem blaffend waarschuwde.
En toen kon hij zichzelf in veiligheid brengen?
Toen kon hij vluchten en daardoor had hij zijn leven aan het hondje te danken.
Dat hondje was een held?
Voor Willem zeker, die had zijn leven gered! Dat hondje was zijn grote liefde denk ik.
Dat moet wel ja.
En wil je zijn grote vijand ook zien?
Ja! Philips.
Dat is hier vlakbij.
Oe. Philips de II om precies te zijn.
Ja, dit is Koning Philips II en ik noemde daarnet de grote vijand van Willem van Oranje, maar dat was pas later.
Ze waren vroeger vrienden?
In hun jonge jaren konden ze het heel goed samen vinden.

En dat veranderde?
Uiteindelijk kregen ze verschil van mening, ze hadden niet dezelfde opvattingen en ze werden vijand.
Het valt me trouwens wel op dat ze bijzondere kleren droegen hè?
Dat klopt, dit is echt een gala-uniform van Philips II.
En dit is een mantel van Willem van Oranje?
Ja, dit is de mantel waarop hij staat afgebeeld op schilderijen.
Waarom eigenlijk zo’n soort mantel, voor wat voor gelegenheden?
Nou, dit was voor deftige gelegenheden.
Deftig, zwart, en dan vaak zo’n kraag erbij, waarom?
En zo’n molensteenkraag erbij voor het netjes.
Hé, hoe is het eigenlijk met hem afgelopen?
Dat is niet zo’n leuk verhaal.
Vertel het even?
Nou, Balthasar Gerards wilde Willem van Oranje vermoorden.
En wie was dat dan?
Dat was iemand die in opdracht van Philips II wel Willem wilde neerschieten.
En hoe heeft hij het gedaan?
Balthasar Gerards stond achter deze pilaar en Willem van Oranje kwam daar uit de eetzaal. Met zijn vrouw en kinderen en met lijfwachten, op dat moment wilde hij de trap op lopen en pakt Balthasar Gerards zijn pistool uit zijn onderste mantel vandaan en schiet Willem van Oranje hier dood op de trap.
Was hij meteen dood?
Nee, er wordt gezegd dat hij nog laatste woorden heeft gesproken.
En die waren…?
“Mijn God, mijn God, hebt medelijden met mij en met dit arme volk.” Maar of dat zo is, dat is de vraag. Er wordt ook wel gezegd dat hij onmiddellijk dood was.
Kijk: hier zie je nog de twee kogelgaten en er waren er drie, maar die derde is niet meer te zien en hierboven op het bordje staat: “Hieronder staan de tekenen der kogelen daarmede Prins Willem van Oranje is doorschoten op 10 juli anno 1584.”. En daar achter die pilaar, daar stond Balthasar dus. Willem van Oranje is vermoord is vermoord in zijn eigen huis! Dat is een heftig verhaal zeg!
Na 80 jaar van oorlog werd Nederland een vrij land, los van het Rijk van de Spaanse Koning Philips. En dat hebben we dus allemaal te danken aan Willem van Oranje en zijn zoons.

Willem van Oranje

De koning van Spanje vond Willem van Oranje maar een lastpak. Hij loofde een hoge beloning uit voor degene die hem zou vermoorden. Het huis waar Willem van Oranje werd doodgeschoten is nu een museum. 

Leider van de opstand in de Nederlanden

Door honger, armoede en onrust over het geloof was er veel woede bij de Nederlanders in de tijd van de Opstand. Sommige gelovigen wilden de Kerk veranderen, maar de Spaanse Koning wilde dat niet. Er breekt een roerige tijd aan. Nederlanders kwamen in opstand tegen de Koning. Koning Philips II regeerde over een groot Rijk: De Nederlanden, een deel van Italië en Spanje, waar hij zelf woonde. Hij wilde dat iedereen in zijn grote Rijk hetzelfde geloof bleef houden, het geloof van de Rooms-katholieke Kerk. Dat was vroeger zo en dat moest zo blijven, vond hij.

Dit is een Rooms-katholieke kerk. De baas van alle Rooms-katholieke kerken in de hele wereld heet de Paus. Voor Katholieken is de Bijbel hun belangrijkste boek. En steeds meer Katholieke Nederlanders wilden kun kerk veranderen. Ze zagen er namelijk nogal rijk uit met hun heiligenbeelden, rijke versieringen en schilderingen. En wie betaalde dat? Juist! De armen. En dat vonden veel mensen niet eerlijk. Veel mensen waren werkeloos en hadden honger. En in de Bijbel stond nou juist dat de Kerk voor arme mensen moest zorgen. Mensen die de Kerk wilden veranderen noemen we “Protestanten”. De Protestanten waren zó boos, dat ze op een keer alle beelden en schilderijen in de kerken kapot maakten. Ze trokken ze omlaag. Ook gooiden ze de beschilderde ramen kapot. Weg met die heiligenbeelden! Weg met alle rijkdom! De uitbarstingen vonden plaats in veel Katholieke kerken. We noemen dit de “Beeldenstorm”. De Beeldenstorm, die woedde in 1566.

Hier in de Domkerk in Utrecht zijn ook boze Protestanten tekeer gegaan. En je kunt goed zien welke schade er is aangericht aan dit monument. Kijk: alle gezichten van de heiligenbeelden zijn weggeslagen. Je ziet in deze kerk ook geen beschilderde ramen meer, geen schilderijen en tegen de pilaren staan ook geen heiligenbeelden meer. Van buiten lijkt dit nog een Katholieke kerk, maar van binnen is het de kerk Protestant.

Koning Philips was woedend toen hij hoorde van de Beeldenstorm in De Nederlanden. Hij vond dat de beeldenstormers zwaar bestraft moesten worden. En daarom stuurde hij een leger Spaanse soldaten naar De Nederlanden. De baas van dat leger was zijn beste Generaal, Alva. Alva liet veel Protestanten doden. Ze werden op een brandstapel levend verbrand of onthoofd. Afschuwelijk hè! Zelfs Katholieken vonden dat Alva en Koning Philips veel te streng waren voor de Protestanten. Maar wat konden ze ertegen doen? De belangrijkste Nederlandse Edelman, die wist wel wat hij ertegen kon doen en daarom ging hij de strijd aan met Koning Philips. Zijn naam: Willem van Oranje. Willem van Oranje, die vond dat gelovigen zelf mochten bepalen of ze Katholiek wilden zijn of Protestant en daar had Koning Philips niets mee te maken.
 
Met gevaar voor eigen leven koos Willem van Oranje de kant van de Protestanten. Hij begon een eigen leger te verzamelen met soldaten, kanonnen en paarden. Dat kostte hem heel veel geld, maar Willem van Oranje wilde met alles wat hij had Alva verjagen. Er werd hard gevochten. Veel Protestanten, maar ook Katholieken in het Zuiden in de provincies Brabant en Vlaanderen sloegen op de vlucht. En ze vertrokken naar de provincies in het Noorden zoals Holland en Zeeland. Daar was de opstand het best gelukt, daar voelden ze zich veiliger. De opstand van de Nederlanders werd een oorlog in De Nederlanden. Een oorlog die maar liefst 80 jaar zou gaan duren!

De Tachtigjarige Oorlog

Toen Spanje de baas was over Nederland, moest iedereen hetzelfde geloof hebben: katholiek. Veel Nederlanders wilden dat niet en ze kwamen in opstand, onder leiding van Willem van Oranje. 

Nederland komt in opstand

In de tijd van de ontdekkers en hervormers kwamen steeds meer mensen in opstand tegen de Katholieke Kerk. We gaan terug in de tijd en op dit tijdlint kun je zien hoe ver terug: meer dan 400 jaar. Elk blok is 100 jaar en dat noem je een “eeuw”. Dus we gaan meer dan 4 eeuwen terug in de tijd. En dan gaan we naar de dag waarop de vriendinnen Alida en Aagje tijdens het spelen plotseling een verdrietig bericht krijgen: Alida moet haar huis en haar vriendinnetje verlaten en ze weten allebei niet waarom.

Dag lief nichtje Maria, hoe gaat het?
Nou, het is best zwaar, zo’n kindje in de buik.
Ik weet er alles van. Johannes bleef maar schoppen in mijn buik.
Gelukkig ben je niet meer misselijk.
Ik had de hele tijd zin in haring.
Hoe denk je trouwens dat je het gaat noemen?
Hmm, ik dacht Jezus.
Meester Pietersen, Meester Pietersen, slecht nieuws uit Gent.
Jezus, dat is een mooie naam.
Niet zo mooi als Johannes, maar wel mooi.
Wat jij, dat Johannes een mooiere naam is dan Jezus.
We gaan niet weg!
De Spanjaarden hebben Gent veroverd, brand en moord op de Protestanten, dat is wat daar gebeurt en dat gaat ook hier gebeuren!
Waar gaan we heen dan?
Naar het Noorden, naar Delft, daar is Willem van Oranje vorig jaar ook naartoe gegaan. Vrouw, luister nou! Er is hier geen handel meer, er komt geen geld meer binnen en bovendien is het daar veiliger voor Alida en voor de nieuwe kleine.
Aagje, op je vader en moeder wachten.
Ja Pietersen.
Alida, we vertrekken morgen. Het kan niet anders.
En Aagje dan?
Aagje is Katholiek.
Ga jij nou even zitten, laat mij dat maar even doen.
Waar ga je naartoe Maria?
Naar Egypte, het is hier niet veilig voor het Kindje Jezus.
Ik wist niet dat Delft in Egypte lag? Dat ligt toch ook in Egypte?
Dat is waar, daar was het niet zo leuk, in Gent.
Hoezo niet dan?
Mijn opa werd vermoord door Hervormden.
Alida, we gaan!
Ik laat je wel even.
Ik wil jou, Alida, ik zorg dat er nooit iets met jou zal gebeuren.
En ik noem jou Aagje. Aagje?
Je zal nooit iets naars overkomen. Dat beloof ik.
Alida!
Je hoeft niet bang te zijn voor de Spaanse soldaten, Aagje.
Ik hoop dat ik een zusje krijg.
Alles is veilig.
Zie je dat je niet bang hoeft te zijn?
Welkom in Delft Pietersen. Hoe was uw reis?
Lang en vermoeiend.
U heeft het nieuws al gehoord?
Welk nieuws?
Willem van Oranje…
Ja, wat bedoel je?
Hij is vermoord, twee dagen geleden.
Lieve Aagje, ik ben aangekomen in Delft. Ik bid dat ik een zusje krijg. En ik bid ook dat ik haar Aagje mag noemen. Maar het allerliefst wil ik dat het goed gaat met jou.

Willem van Oranje vermoord

Nederland viel in de zestiende eeuw in handen van Spanje. Veel mensen waren daar niet blij mee. Willem van Oranje leidde het verzet tegen de Spaanse koning Filips II. Maar dat moet hij uiteindelijk met de dood bekopen. 

In opstand tegen de Spanjaarden

Om duidelijk te maken dat Joden er niet bij hoorden, werden op veel plekken bordjes opgehangen: “verboden voor Joden”: bij het zwembad, bij de bioscoop, in parken of: in het café zoals hier. Normaal gesproken waren dat natuurlijk plekken waar iedereen altijd mocht komen, maar joden waren anders geworden, ze hoorden er niet meer bij. Om dat nog duidelijker te maken moesten alle Joden van de Duitsers een ster op hun kleding dragen, “Jood” stond erop. En zo kon iedereen zien dat je Joods was. En dat maakte het voor de Duitsers wel heel makkelijk, want nu ze eenmaal wisten wie er allemaal joods was konden ze hen één voor één oppakken. Niemand wist wat er met de opgepakte joden gebeurde, maar het moest wel heel erg zijn. En sommigen wilden ze dan ook helpen en ze boden ze een plek aan om te schuilen in hun eigen huis. Joodse mannen, vrouwen en kinderen konden dan bij hen onderduiken. Weken of maanden zaten joden dan ondergedoken in donkere kamers, schuren of kelders. En dat was gevaarlijk natuurlijk voor de onderduikers, maar ook voor de mensen die hen hielpen, want als de Duitsers ze ontdekten in die geheime plekken, dan zouden ze zwaar gestraft worden.

De mensen waren erg bang geworden en er heerste heel veel angst. Door de oorlog raakte het voedsel langzaamaan steeds verder op en een hele strenge koude winter maakte het allemaal nog erger. Het hout om de kachels op te stoken raakte ook op.

Veel mensen leden honger en alleen met deze voedselbonnen kon je nog eten verkrijgen: melk, boter, vlees, maar dat was lang niet altijd genoeg. Op een gegeven moment moesten mensen zelfs tulpenbollen gaan eten om nog iets binnen te krijgen, uit pure wanhoop. En wat dacht je van mensen die zaten ondergedoken? Die kregen geen bonnen en dus geen eten.

De joden die door de Duitsers waren opgepakt, die werden in treinen gestopt en aan niemand werd verteld waar die treinen heen reden. Na een urenlange reis in een donkere stinkende trein kwamen ze dan ver weg aan in een kamp. En nog steeds had niemand een idee. Ze moesten alles afgeven wat ze hadden. In rijen gaan staan. De mannen aan de ene kant en vrouwen en kinderen apart. De gezonde sterke mensen, die werden uitgekozen. Die konden werken. En de anderen, die werden vermoord, omdat Hitler dat wilde en omdat zijn aanhangers meewerkten aan die vreselijke moordpartij. Miljoenen joden kwamen nooit meer terug. En dat kon je buurvrouw zijn! Of je vriendinnetje uit de klas! Of die ene juf van school!

Na 5 jaar werd Nederland bevrijd van de Duitsers. Het is een vreselijke oorlog geweest waarin Hitler duizenden onschuldige joodse Nederlanders liet vermoorden. Laten we hopen dat dat nooit meer gebeurt.

De Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog was voor veel Nederlanders een zware tijd. Joden waren hun leven niet meer veilig en eten was op de bon. 

Vijf jaar lang bezet door de Duitsers

In 1940 viel Hitler met zijn Duitse Leger Nederland binnen. In het begin leek het wel mee te vallen, maar al gauw veranderde het leven van Nederlanders. Het kleine Nederlandse Leger kon de Duitsers niet tegenhouden. En toen de Duitse vliegtuigen de grote stad Rotterdam bombardeerde, werd het een hopeloos gevecht. Nederland gaf zich over en de Koningin, die vluchtte naar Engeland. Duitsers werden nu de baas over Nederlanders en eigenlijk ging het leven gewoon door. De mannen gingen naar hun werk, de kinderen gingen naar school, trams en treinen, die reden gewoon; het leek allemaal wel mee te vallen. Af en toe zag je Duitsers op straat, maar daar hoefde je geen last van te hebben.

Toch bleken die Duitsers helemaal niet zo aardig en na een tijdje werden ze steeds strenger. Je mocht ze niet tegenspreken, je moest doen wat ze zeiden en over de Koningin moest je al helemaal niet praten. Die was immers gevlucht en de Duitsers waren nu de baas.

Sommige Nederlanders bleven hun Koningin toch trouw en heel voorzichtig uitten sommige mensen hun protest tegen de Duitsers. Dat deden ze bijvoorbeeld door hun was op een speciale manier op te hangen: een rood bloesje, een witte broek, een blauwe overall. Je ziet het hè: de Nederlandse Vlag.

Of ze kalkten ’s nachts “O Z O” op de muur: “ook stiekem verzet, want Oranje zal overwinnen”. En dat deden ze allemaal, omdat ze dan hoopten dat de Duitsers weg zouden gaan en verslagen zouden worden. Maar ja, dat gebeurde niet.

Er waren ook Nederlanders die best blij waren met de Duitse Bezetting, ze geloofden namelijk in het machtige Duitsland en ze geloofden in Hitler. En zij waren lid van een politieke partij, die heette: de NSB. En iedereen die daarbij hoorde was NSB’er met hart en ziel. En sommige NSB’ers, die wilden de Duitsers helpen. Als ze zagen dat andere Nederlanders “O Z O” op de muur kalkten, dan vertelden ze dat aan de Duitsers. En als dank voor dat klikken kregen ze geld, thee of sigaretten. En die Nederlanders die hun Koningin trouw bleven, die werden gestraft.

En daarom keken de meeste Nederlanders NSB’ers met de nek aan, ze wilden niets met ze te maken hebben. En kinderen van NSB’ers werden op school gepest en mochten niet meespelen. En voor hen was het dan ook leuker op de Jeugdafdeling van de NSB. “Weest dapper, word Stormer”. Bij de Jeugdstorm kon je leuke dingen doen, het was een club, een soort padvinderij met heel veel zingen, sporten, marcheren. De komst van de Duitsers naar Nederland in 1940 dreef groepen Nederlanders uit elkaar. Veel Nederlanders wilden dat de Duitsers weggingen en anderen, die hielpen ze juist. En je kon niemand meer vertrouwen.

Duitsers in Nederland

Toen de Duitsers Nederland hadden bezet, hadden Nederlanders weinig vrijheid. Sommigen kwamen in verzet, anderen sloten zich aan bij de NSB. 

Onderdrukking en verzet

Het leven van fabrieksarbeiders werd in de 19de eeuw steeds beter en de uitvinding van de fiets en de auto, dat waren grote vernieuwingen. En die maakten het leven een stuk leuker.
De eerste fiets was een loopfiets, zonder trappers en met houten wielen. Met je eigen benen maakte je snelheid en zo kwam je vooruit. Later kreeg de fiets een hoog groot voorwiel en een klein achterwiel en had hij trappers. En in 1885 zag de fiets er uit zoals je die nu kent. Twee gelijke wielen, trappers en een fietsketting erop.

Niet alleen de fiets was een uitvinding die het leven van veel mensen veranderde, er veranderde nog veel meer. Duizenden jaren hadden de mensen de wereld om hun heen getekend en geschilderd. Met de uitvinding van de fotografie werd dat allemaal helemaal anders. Sinds 1839 was het namelijk ineens mogelijk om beelden van mensen heel precies af te drukken. Smile! En wat dacht je van de telefoon? Kijk: nu bellen we elkaar de hele dag, maar de telefoon is pas uitgevonden in 1871. Je hoefde elkaar niet te zien om elkaar te spreken. Sterker nog: je hoefde je huis niet meer uit.
Hallo? Ja, ik kom eraan!

En op straat zag je ineens wonderlijk zelfrijdende wagens, zonder paard ervoor. Dat waren de eerste auto’s. En de mensen waren sprakeloos en dolblij met die uitvinding.
Zo’n auto was eigenlijk een stoommachine op een koets. En hij reed ook niet hard. De chauffeur moest elk kwartier uitstappen om het vuur in de stoommachine op te stoken en dan kon de auto weer even vooruit.

Een automobile was niet te betalen voor de gewone burger. Maar ze trokken natuurlijk wel heel veel bekijks op straat. Waar je ze ook kon zien was op het witte doek, in de bioscoop dus. Rond 1900 was ook het eerste bewegende beeld te zien: de uitvinding van de film. En dat was natuurlijk een heel spannend uitje!

Ongelooflijk veel vooruitgang heeft er in 100 jaar tijd plaatsgevonden. De mensen konden ineens fietsen, met elkaar bellen en sommigen konden er zelfs een dagje op uit met de auto. En dat begon allemaal met de uitvinding van… de stoommachine.

Uitvindingen uit de negentiende eeuw

Door de industriële revolutie werd het leven van de mensen in de negentiende eeuw niet alleen makkelijker, maar ook leuker. Er kwamen fietsen, auto's, films en telefoons. 

Dankzij de stoommachine

Halt! Hé, Bataaf! Militair, leer die Bataven eens wat meer respect. Halt. Zijn jullie ook nergens bang voor? Nergens. En dan komen die Romeinen hierheen en die komen ons vertellen wat we allemaal moeten doen. Hebben ze allemaal dingen uitgevonden, zoals hier, kijk, komen ze hier mee aan. Wat is het? Een lamp, hier, let op. Mooi hè? Ja. Maar wat heb je eraan? Hier houd je hand er eens bij. Is dat warm,? Nee en houd je handen is daarbij. Dat is toch warm. Als we dat hebben, waarom moeten we dan dit hebben? 
Nee, maar daar hebben de Romeinen ook weer wat op bedacht. Die hebben bedacht, weet je wat we doen, dan doen we een verwarming onder de grond, ja. Dus dan moet papa hier alles open graven en dan is er een verwarming daaronder en dan weer dicht. En als ie stuk gaat? Dan moet ik alles weer opengooien. Daar heeft papa helemaal geen zin in. Dus ik vind dat geen uitvinding. 
Hier, moet je eens kijken. Hier, noemen ze een munt. Als ik wat nodig heb, dan moet ik ergens heen, dan wil ik een brood hebben, dan moet ik eerst een munt geven en dan krijg ik een brood. Wat is er mis met gewoon ruilen van vroeger? Hier, moet je kijken, hier. Wat is dit dan? Dat is toch zwaar en… Elger, Elger.. Dat is toch zwaar dit. 
Kom je spelen. Mag ik naar buiten? Ja, Elger? Kun je iets kopen, maar alleen voor jou, hè? Ja.. Nou en mijn oom die zag natuurlijk meteen dat hij zijn speer getrokken had, want ja, vlugheid, dat zit in de familie. Heb ik ook. Dus toen pakte hij zijn schedel en waah. Ben je dan echt nergens bang voor? Ik denk het niet, ik geloof het niet nee. Ik weet wel wat. Dit is mijn zoon, het is goed. Niet te ver hè jongens. Pas omdraaien als ik het zeg. Oké, waaaaaah. 
Er komt een einde aan de tijd van de Romeinen in Nederland als de Germanen de rivier de Rijn oversteken en hun gebieden terug veroveren.

Romeinen in ons land

Romeinen speelden de baas. En de Bataven waren dappere soldaten waar de Romeinen graag een beroep op deden. Zij waren namelijk nergens bang voor. 

Bataven en Romeinen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Vroeger was het anders

Type videos