’Ik word de nieuwe minister-president. Vergis je niet. Ik word minister-president van dit land. Dit is de politicus Pim Fortuyn in het voorjaar van 2002. Hij is dan razend populair en de kans is groot dat hij veel stemmen gaat trekken bij de aankomende Tweede Kamerverkiezingen. Fortuyn is wat je noemt een populist. Hij spreekt namens de gewone man. Wat was zijn aantrekkingskracht en hoe zette hij het populisme als politiek machtsmiddel op de kaart? Laten we even terugspoelen.. Nederland maakt in de jaren 90 kennis met Pim Fortuyn. Maar om zijn populariteit te begrijpen, gaan we nog even wat verder terug. Tot in de jaren zestig leven de meeste Nederlanders in hun eigen bubbel. In hun eigen zuil, zoals we dat noemen. Het hele leven is georganiseerd binnen deze eigen zuil: katholiek, protestant, liberaal of socialistisch. Maar in de jaren 70 verandert dit. De rol van het individu wordt belangrijker en de invloed van het geloof juist minder. Veel mensen willen zich niet meer laten leiden door wat er in hun groep of zuil voor HEN wordt bepaald. Dit noemen we ontzuiling. In 1994 wordt voor het eerst een kabinet gevormd zonder een christelijke partij. PvdA, VVD en D66 vormen samen een zogeheten ‘Paars’ kabinet. Die kleur krijg je als je de rode sociaaldemocratie en het blauwe liberalisme mengt. PvdA’er Wim Kok wordt de nieuwe minister-president van Paars. Het Paarse Kabinet heeft mazzel met de timing: na de Koude Oorlog en een crisis in de jaren ’80, bloeit de economie en breekt er een nieuwe tijd aan. Winkeltijden worden verruimd, het homohuwelijk wordt ingevoerd en euthanasie gelegaliseerd. Maar ondanks de successen, is niet iedereen tevreden met de keuzes van Paars. En daar maken we kennis met Pim Fortuyn. Deze flamboyante man is anders dan vele andere politici. Hij is open over zijn homoseksualiteit, valt op door zijn flair, humor en theatrale en heldere manier van praten. Met zijn provocerende houding schudt hij Nederland wakker. Fortuyn uit zijn ontevredenheid over de regering. Volgens hem wordt er minder aandacht aan de gewone burger besteed en zijn de omstandigheden in zorg, onderwijs en veiligheidssector rampzalig. Er is ontzettend grote onrust in Nederland, al in de jaren 90 al. En er werd maar niks aan gedaan en heel veel Nederlanders voelden zich achtergesteld. Ja en opeens is er iemand die dat met heldere taal – want dat is gewoon zo - Er was geen woord zwaars bij... iets vertelde om een complex probleem op een hele eenvoudige manier naar voren bracht. En dat maakte hem heel populair. Dit is 11 september 2001. De Verenigde Staten worden opgeschrikt door terreuraanslagen, gepleegd door
moslimfundamentalisten. Ook in Nederland zijn mensen bang. Fortuyn speelt in op de toenemende haat en achterdocht voor de Islamitische cultuur. Hij waarschuwt voor het gevaar van de islam. Sterker nog, hij noemt het een achterlijke cultuur. Waar geen plaats voor is in Nederland. Want Nederland is, volgens hem, vol. Ik heb inderdaad gezegd dat Nederland vol is. Dat is mijn standpunt. Ik heb dat ook uitvoerig beargumenteerd. En gezegd ja: willen we de problemen in dit land niet nog erger maken dan dat ze zijn, ja dan moet je een keer een grens stellen. Dit standpunt is lang niet bij iedereen populair. Sommigen, waaronder Minister-President Wim Kok, vinden dat Fortuyn mensen tegen elkaar opzet en daarmee ‘polariseert’, zoals dat heet. Het is in ernstige mate dus tweedracht zaaien. Door de ene groep van de bevolking bang te maken of onrustgevoelens die er toch misschien al zijn. Verder aan te wakkeren onder verwijzing en naar het feit dat er van de andere soort teveel zijn. Deze manier van politiek voeren noemen we populisme. Daarbij speelt een politicus doelbewust in op de onderbuikgevoelens van het volk. Hij verzet zich tegen de elite en zegt op te komen voor de ‘’gewone man’’. En vertelt het volk wat ze wil horen, ook al is dat niet altijd op waarheid berust. Populisme gaat altijd gepaard met een charismatisch leider: in dit geval dus Pim Fortuyn. De populariteit van Fortuyn neemt toe en hij wordt verkozen tot lijsttrekker van de partij Leefbaar Nederland. Ik denk dat veel kiezers het leuk vinden dat er nou eens een keer iemand zit die zichzelf is. Die zegt wat ie denkt en die doet wat ie zegt. Ik heb er zin aan, at your service! In de media is Fortuyn een graag geziene gast. Hij schuift aan bij talkshows, schrijft boeken en er verschijnen regelmatig interviews met hem in de krant. Op een gegeven moment gaat het ook zijn eigen partij te ver en zet het bestuur hem eruit. Wel blijft Fortuyn lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam. En met deze partij wint Fortuyn vervolgens de Rotterdamse gemeenteraadsverkiezingen. En dat smaakt naar meer. Hij wil meedoen aan de landelijke Tweede Kamerverkiezingen op 15 mei 2002. Omdat hij uit Leefbaar Nederland is gezet, richt hij een eigen partij op: Lijst Pim Fortuyn, oftewel de LPF. Het succes van Pim Fortuyn is ongekend. In Den Haag staan de politici met hun mond vol tanden. Wie is deze man? En waarom heeft hij zo’n enorme aantrekkingskracht? Waar kwamen volgens u die enorme peilingen vandaan? Het ging maar door en het ging maar door. Hoe verklaart u dat? Wie waren die mensen? ’Dat waren mensen die ontevreden waren of die gehoord wilden worden of niks met de meeste politieke partijen te maken wilden hebben. Of die het één pot nat vonden. En aan de andere kant staat er de simpelheid van een leider die roept wat hij wil en kan daarmee dus, gesteund door media, een enorm debat mee ontketenen. Fortuyn is populair, maar zijn uitspraken maken ook heel wat los in Nederland. Door de media en zijn tegenstanders wordt hij bespot. Hij krijgt bijvoorbeeld een taart in zijn gezicht en ontvangt zelfs anonieme doodsbedreigingen. Beveiliging wil hij niet.
De Tweede Kamerverkiezingen komen eraan en Pim Fortuyn is er klaar voor. De LPF staat torenhoog in de peilingen. Er kan niks meer misgaan… Maar dan…Goedenavond. Pim Fortuyn is dood. Neergeschoten na een interview op radio 3. Wat niemand voor mogelijk hield in Nederland, is dus toch gebeurd. Een politicus die op campagne was, die de dood vindt. Een man met een baceball-pet schoot zes maal op Fortuyn, die net een interview had gegeven bij radio 3FM met Ruud de Wild. Daarin had Fortuyn nog gezegd: ik ga niet snel dood. Ik word 87 jaar.
De moord op Pim Fortuyn, is de eerste politieke moord in Nederland sinds lange tijd. Hij is doodgeschoten door de milieuactivist Volkert van der Graaf. Die verklaart dat hij Fortuyn heeft vermoord omdat hij hem gevaarlijk vond voor de maatschappij. Fortuyn is volgens hem te veel op zijn ego gericht, uit op macht en een gevaar voor kwetsbare groepen in de samenleving. De aanhangers van Pim Fortuyn zijn verbijsterd en woest. Veel van hen hebben al jaren niet meer gestemd omdat ze het geloof in de politiek verloren waren. En nu is hun idool en politiek baken vermoord. Een deel van de aanhangers trekt naar het Binnenhof en houdt de zittende politieke elite verantwoordelijk voor de moord op HUN man. Ik zou nooit vergeten de sfeer op het Binnenhof. Die brandjes die werden gesticht. Toen zijn we naar onze eigen burelen gegaan en toen probeerden ze via de ramen binnen te dringen. En toen kwam de beveiliging ons eruit halen. Pim Fortuyn krijgt een grote begrafenis in Rotterdam. Bij de verkiezingen een paar dagen later behaalt de LPF in één klap 26 zetels. De grootste winst van een nieuwe partij in onze parlementaire geschiedenis. De LPF mag daarom meedoen in de nieuwe regering. Kabinet Balkenende I. De LPF gaat dus verder zonder haar naamgever. Maar strandt uiteindelijk ook weer, zonder Pim Fortuyn. Al na 87 dagen valt het kabinet en is het binnen de LPF een chaos geworden. Toch is de erfenis van Pim Fortuyn nog steeds zichtbaar. Wat is de invloed van Fortuyn op dit moment nog op de hedendaagse politiek? Nou ik denk dat dat toch vooral de stijl van politiek bedrijven is. Want in elke samenleving, in Nederland, in het buitenland, zitten spanningen die vragen dat mensen zich inspannen vanuit de politiek om die te overbruggen. En er is iets geïntroduceerd van dat er wel eenvoudige antwoorden op die vragen zijn. Simpele oplossingen voor hele moeilijke problemen aandragen die uiteindelijk mensen ook bedriegen. Want zo simpel is niet. En dat is de erfenis van Fortuyn? Ik denk het wel. Pim Fortuyn speelde in op de onvrede in het land. Met zijn charismatische houding en toegankelijke manier van praten, viel hij in de smaak bij veel Nederlanders. Hij viel op. Maar het werd hem fataal. Pim Fortuyn zet het populisme definitief op de kaart als machtsmiddel. Tot op de dag van vandaag wordt deze vorm van politiek gebruikt. En ook vandaag roept dat zowel enthousiasme als weerstand en agressie op. Populisme is nog steeds..tsja.. populair.
