Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Wat leidde tot de Eerste Wereldoorlog? Wat is er gebeurd tijdens de Cubacrisis en waarom stond er een grensmuur middenin Berlijn? In FF terugspoelen kijken we terug naar het verleden. Wat is er gebeurd en wat zijn de gevolgen?

FF terugspoelen

Wereldoorlogen

Televisie en computer

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Dit zijn beelden uit 1914. Dit is Franz Ferdinand, de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije. Op 28 juni 1914 wordt hij doodgeschoten in Sarajevo. Na deze moord zal Europa nooit meer hetzelfde zijn. Waarom? En wat ging eraan vooraf? Laten we even terugspoelen. Om te begrijpen waarom deze moord zo'n grote impact heeft. Moeten we terug naar Europa aan het eind van de negentiende eeuw. De macht is dan in handen van vier landen Groot-Brittannië Frankrijk, Rusland en Oostenrijk-Hongarije. Deze landen hebben allemaal kolonies en daarmee vergroten ze hun rijkdom en macht. Hierdoor knettert het af en toe flink tussen de landen en worden er soms onderling oorlogen uitgevochten. Maar dan komt daar ineens Duitsland bij. Dit land wil ook meedoen op het wereldtoneel en brengt de machtsverdeling in Europa aan het wankelen. Duitsland bestaat uit allerlei kleine staatjes maar verenigt zich in 1871 tot één keizerrijk met flinke ambities. Duitsland wil een dominante macht worden in Europa, net als de andere grootmachten. En dat betekent koloniën en een modern groot leger met sterke oorlogsvloot. De andere grootmachten volgen de ontwikkelingen in Duitsland met wantrouwen. De eerste scheurtjes in Europa beginnen te ontstaan. Er volgt een wapenwedloop waarbij de verschillende landen elkaar proberen af te troeven met steeds sterkere oorlogsvloten. De Europese landen verbinden zich met elkaar in twee kampen. Bondgenootschappen. Aan de ene kant het Duitse Rijk, Oostenrijk-Hongarije en Italië. De Triple Alliantie ofwel de Centralen. En aan de andere kant een bondgenootschap tussen het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Rusland. De triple Entante, oftewel de geallieerden. Stel je dus voor de machtsverhoudingen beginnen te verschuiven. Alle landen bouwen aan grotere en sterkere legers en sluiten onderling bondjes om elkaar te helpen mocht er oorlog uitbreken. Het begint nu echt onrustig te worden in Europa. En dan is er nog iets wat olie op het vuur gooit. Nationalisme. Het geloof dat één volk ook één natie hoort te hebben. En vooral in Oostenrijk-Hongarije, dat op dat moment bestaat uit tientallen volkeren, zorgt dit voor problemen. Want naast Oostenrijkers en Hongaren wonen er Serven Tsjechen, Slowaken, Kroaten en nog veel meer volkeren in dit keizerrijk. En die volkeren vinden dat Oostenrijk-Hongarije maar niks. Ze willen liever hun eigen naties. In 1911 richt een groep extreme Servische nationalisten de Zwarte Hand op. Hun doel is de Serven te verenigen in een zelfstandig Servië. 1914. De spanningen in Oostenrijk-Hongarije komen tot een kookpunt en precies op dat moment brengt Franz Ferdinand, de troonopvolger van de Oostenrijks-Hongaarse keizer, een bezoek aan de Slavische gebieden van het rijk. En deze kroonprins is anders dan de huidige keizer. Hij is voor meer vooruitgang en meer vrijheid voor de verschillende volkeren. 28 juni 1914 maakt Franz Ferdinand samen met zijn vrouw Sophie een rondrit door de Bosnische stad Sarajevo. De Zwarte hand grijpt zijn kans. Langs de route staan vier leden van de terreurgroep met als missie een aanslag op de troonopvolger. Het is de Bosnisch-Servische student Gavrilo Princip die raak schiet. Twee schoten. Franz Ferdinand en zijn vrouw sterven ter plekke. Na de moord op Franz Ferdinand is heel Europa in rep en roer. Keizer Franz Josef van Oostenrijk-Hongarije is na de aanslag op zijn neef uit op wraak. Hij verklaart de oorlog aan Servië. Omdat Rusland de Serviërs als broedervolk ziet mengen zij zich in het conflict. Geen van de Europese landen wil oorlog. Maar daar zijn dan die bondgenootschappen. En binnen zes weken zijn alle grootmachten in Europa met elkaar in oorlog. Uit alle koloniën komen troepen om mee te vechten. En zo wordt het dus een wereldoorlog. Door het grote aantal deelnemende landen en de enorme hoeveelheid doden wordt deze oorlog, ook wel de grote Oorlog genoemd. Wij kennen het als de Eerste Wereldoorlog. De moord op Franz Ferdinand in Sarajevo is de directe aanleiding voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Maar de aanleiding is niet hetzelfde als de oorzaak. De bondgenootschappen, de wapenwedloop en het nationalisme, dat zijn oorzaken. Stel je voor als die moord niet was gepleegd, zou de oorlog dan niet zijn uitgebroken?

Op 28 juni 1914 wordt de Oostenrijk-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand doodgeschoten in Sarajevo. Als reactie op de moord breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Waar komt deze moord vandaan en waarom had het zulke grote gevolgen?

Hoe leidde een moord tot de Eerste Wereldoorlog?

In de nacht van negen op 10 november 1938 worden in Duitsland en Oostenrijk massaal Joodse winkels, synagogen scholen en Joodse burgers aangevallen. Deze Kristallnacht is een kantelpunt in het geweld tegen Joden. Waar komt dit geweld vandaan en wat zijn de gevolgen? Laten we even terugspoelen. De Kristallnacht is een pogrom, een georganiseerde, gewelddadige aanval. Het is een uiting van extreem antisemitisme, ofwel Jodenhaat. Pogroms op Joden komen al de gehele geschiedenis voor. De eerste pogrom is al in de zesde eeuw voor Christus. In tijden van bijvoorbeeld oorlog, hongersnood en ziektes worden Joden vaak als zondebok gebruikt en steekt massageweld tegen hen de kop op. De Kristallnacht past dus in een lange traditie van geweld tegen joden. In 1938 is het Adolf Hitler met zijn partij, de NSDAP ook wel de nazi partij die de aanjager is van dit geweld. Nadat Duitsland de Eerste Wereldoorlog in 1919 verliest worden de Joden tot zondebok gemaakt en Hitler en de nazi's spelen daar slim op in. Hij geeft hen de schuld van het verliezen van de oorlog en hij verspreidt antisemitische complottheorieën. Zo zouden Joden volgens hem op wereldmacht en geld uit zijn en daarnaast schildert hij hen af als minderwaardig volk. Untermenschen. Hitler en de nazi's geloven dat mensen uit verschillende rassen bestaan, waarbij het ene ras beter is dan het andere ras. Dit klopt natuurlijk niet. Volgens hem zijn Joden een gevaar voor het Duitse Arische ras. Veel Duitsers geloven de woorden van Hitler en de afkeer tegen Joodse Duitsers neemt toe. Als Hitler in 1933 aan de macht komt worden zijn antisemitische woorden ook daden. Hij voert wetten in die het leven van Duitse Joden drastisch inperken. Zo wordt er een algemeen boycot afgekondigd tegen Joodse winkeliers. Duitsers mogen niet meer bij Joden kopen. De SA, de knokploeg van de nazi's blokkeert en beklad Joodse winkels. En dat is pas het begin. Een paar weken later worden er massaal Joodse boeken verbrand en kort daarna worden alle Joodse ambtenaren ontslagen. Joden die in opstand komen worden al vanaf 1933 opgesloten in concentratiekampen. In 1935 worden de beruchte Neurenberger rassenwetten ingevoerd. Met deze racistische wetten krijgen Joden minder rechten dan andere Duitsers. De wet bepaalt wanneer je Joods bent en wanneer niet. Huwelijken tussen Joden en niet Joden worden verboden en langzaam maar zeker worden Joden buiten de Duitse samenleving geplaatst Veel Joden slaan op de vlucht en hopen in een ander land een veilig bestaan op te kunnen bouwen. Zo komen er ook 25.000 Joodse vluchtelingen in Nederland terecht. Het doel van Hitler is alle Joden uit Duitsland te verwijderen. En Hitler schrijft hierover in zijn dagboek Dat betekent de Joden moeten weg uit Duitsland, uit heel Europa zelfs. En een van de dingen waar Hitler aan denkt is emigratie. Het plan is om de Europese Joden uit te zetten zo ver mogelijk van Duitsland. Naar Palestina maar ook naar Siberië of Madagascar. In oktober 1938 laat Hitler 12.000 Duitse Joden naar Polen verbannen. Maar Polen weigert ze binnen te laten. De mensen zitten dagenlang vast bij de Duits Poolse grens zonder fatsoenlijke voorzieningen en in onzekerheid over hun lot. En dit wekt bij veel Joden woede. Zo ook bij de Poolse Joodse Herschel Grynszpan. Op 7 november 1938 vermoordt hij in Parijs een Duits diplomaat. En dat komt de Duitsers eigenlijk wel goed uit. Het geeft hem het perfecte excuus om een wraakactie op touw te zetten. De SA organiseert een gewelddadige aanval, een pogrom. Op 9 november worden in heel Duitsland Joodse instanties en burgers aangevallen en de nazi's noemen deze pogrom de Kristallnacht De nacht van het gebroken glas. Het was één grote ruïne een stinkende, hete ruïne, smeulende as. Verbrande boeken op straat. En mijn moeder die zei Kom, kom, laten we vlug naar huis gaan. En toen kwamen we bij ons huis en toen hoorde ik zeggen bij de Jood Binheim zijn we nog niet geweest. En hij blies op een fluitje en in een ommezien kwam daar een overvalwagen met mensen die onze zaak kapot sloegen. En wij konden nog net naar boven vluchten. Toen werden wij gesommeerd om de rotzooi op schoot op straat weer op te ruimen. En toen heb ik mijn geloof in de mensheid verloren. Wij gingen met emmers en bezems naar beneden. Daar stond een menigte aan de grond genageld. Daar waren ook vaste klanten van mijn vader bij en er was niemand die een hand uitstak. De Joodse bevolking moet de schade zelf vergoeden. En naast alle vernielingen worden zo'n 30.000 joden opgepakt en opgesloten in concentratiekampen. Na het afnemen van de burgerrechten en alle discriminerende maatregelen is deze pogrom het dieptepunt. De boodschap is duidelijk. Voor Joden is geen plaats in nazi-Duitsland. Na de Kristallnacht zijn nog eens 120.000 Duitse Joden op de vlucht, maar de ontvangst in andere landen is kil. Veel landen hebben hun eigen problemen en zitten, ja hoe naar dat ook is niet te wachten op Joden. Sommige landen hebben hun grenzen zelfs al gesloten. Ook Nederland laat vanaf 1938 nog nauwelijks vluchtelingen toe. Een oorlog is aanstaande en de Joden zitten in de val. De Kristallnacht is een keerpunt in wat we nu de Holocaust noemen de vervolging en moord op 6 miljoen Joden in Europa. De Kristallnacht was het eerste moment dat het geweld tegen Joden in Duitsland zo'n extreme vorm aannam en daarna werd het alleen maar erger. Tegenwoordig is antisemitisme verboden en is ontkenning van de Holocaust strafbaar. Maar helaas is Jodenhaat van alle tijden. Je merkt het dagelijks op straat antisemitisme. Als je duidelijk herkenbaar bent als Jood en dat ben ik natuurlijk en dat wil ik ook dan ja krijg je absoluut, waar je ook komt Zelfs de beste buurten van Amsterdam krijg je opmerkingen naar je hoofd geslingerd. Wat werd er dan gezegd? Alles. Aan het het gas. Nare dingen? Ja natuurlijk. Alleen maar nare dingen zijn nooit de vrolijke dingen.

In 1938 worden in Duitsland en Oostenrijk massaal Joodse winkels, synagogen en burgers aangevallen. Joden moeten zelf de rommel opruimen en de schade betalen. De ‘Kristallnacht’ laat zien dat de jodenhaat nu echt omslaat in agressie en vervolging. Maar waar komt dit vandaan?

Wat gebeurde er tijdens de Kristallnacht?

Al snel groeiden de mensen aan tot een stroom onbedwingbare vreugde, ook aan de West Berlijnse kant. Uitzinnige jongeren klommen de muur op. 9 november 1989, de dag dat de Muur valt. De grens die 28 jaar lang Duitsland in tweeën verdeeld. Wat is er precies gebeurd en waarom stond die muur daar? Laten we even terugspoelen. In 1945 geeft nazi-Duitsland zich over en is de Tweede Wereldoorlog voorbij. De geallieerden verdelen het land in vier bezettingszones. Een Britse een Franse Een Amerikaanse en een Russische zone. En Berlijn, de hoofdstad, ligt middenin de Russische zone. En ook Berlijn wordt opgedeeld in vier dezelfde bezetting zones. Al snel wordt Duitsland het strijdtoneel van de Koude Oorlog. De Koude Oorlog is een machtsconflict tussen het kapitalistische Westen onder leiding van de Verenigde Staten en het communistische Oosten onder leiding van Rusland, dat dan de Sovjet-Unie heet. Dit leidt dus ook tot spanningen rondom de verdeling van Duitsland. Wanneer de Britse, Franse en Amerikaanse zones samen één nieuwe munteenheid invoeren de Duitse mark, is Joseph Stalin, de leider van de Sovjet-Unie woedend. In 1961 laat hij daarom West-Berlijn blokkeren. Hiermee hebben de burgers geen toegang meer tot voedsel vanuit het Westen en zijn ze afhankelijk van de Sovjet-Unie. Maar de Britten en Amerikanen verzinnen een list. Ze openen een luchtbrug naar West-Berlijn. Met vliegtuigen kunnen ze dus zo dat deel van de stad van voedsel en grondstoffen voorzien. Op piekdagen werden via deze luchtbrug soms wel tienduizend ton goederen overgevlogen. Alles wat vliegen kon, werd ingeschakeld. Het doel van de blokkade is dus mislukt en daarom wordt die na één jaar alweer opgeheven. Hierna voegen de drie westelijke bezettingszones zich samen tot één onafhankelijk vrij land. De Bondsrepubliek Duitsland, oftewel de BRD. Als reactie hierop wordt in Oost-Duitsland de Duitse Democratische Republiek opgericht. De DDR. Anders dan de BRD, wordt de DDR door één partij bestuurd. Niet echt democratisch dus. Want achter de schermen trekt de communistische Sovjet-Unie aan de touwtjes. De regering van de DDR kiest ervoor om een eigen industrie op te bouwen. Het gevolg is dat de Oost-Duitsers meer moeten werken voor lagere lonen. Mensen komen massaal in opstand. Veel Oost-Duitsers besluiten naar West-Duitsland te vluchten. De Sovjets en de regering van de DDR vrezen een leegloop. Omdat Berlijn dé belangrijkste vluchtroute is voor Oost-Duitsers Legt de DDR-regering in 1961 een prikkeldraadversperring aan tussen Oost en West-Berlijn. Toch lukt het veel mensen om alsnog te vluchten. Er moet dus een nieuwe, stevige grens komen. Een muur van beton. Daardoor werden de ontsnappingsmogelijkheden voor de Oost-Berlijners vrijwel tot nul gereduceerd. De muur loopt soms midden over de stoep of tussen twee huizen door. Ramen met uitkijk op West-Berlijn worden dichtgetimmerd. Hele families en vriendengroepen worden in één klap van elkaar gescheiden door een muur. Moet je je voorstellen als je je vrienden ineens aan de andere kant van de muur ziet verdwijnen. Ondanks dat de muur enorm streng wordt beveiligd blijven mensen vluchtpogingen ondernemen. Zeker 5000 mensen vluchten naar de andere kant. Ze graven tunnels, zwemmen of proberen het zelfs met een luchtballon. Zo'n 138 mensen komen om bij vluchtpogingen. In de DDR houdt de binnenlandse veiligheidsdienst de Stasi, haar burgers scherp in de gaten. Mensen worden afgeluisterd en bespioneerd maar ook de bevolking zelf houdt elkaar in de gaten. Echtgenoten bespioneren elkaar en professoren doen verslag over hun studenten. Burgers die zich niet gedragen zoals de overheid wil, worden opgepakt. Het dagelijks leven in de DDR is sober. Armoede en urenlange rijen voor de supermarkt en winkels zijn aan de orde van de dag. Terwijl in de BRD de economie zo snel groeit dat er wordt gesproken van een wonder. Het Wirtschaftswunder. Met de jaren neemt de ontevredenheid in Oost-Duitsland toe. De drang naar vrijheid en democratie groeit. Steeds meer mensen komen in opstand. En ook vanuit de rest van de wereld is er kritiek. Tijdens zijn bezoek aan West-Berlijn roept de Amerikaanse president Ronald Reagan Sovjet leider Michail Gorbatsjov op om de muur neer te halen. Gorbatsjov kiest, anders dan zijn voorgangers, voor een mildere koers. Hij wil hervormingen en zoekt toenadering tot het Westen. De druk op de DDR-regering wordt groot. Op 9 november 1989 is het dan eindelijk zover. De DDR-regering opent de grenzen en de Berlijnse Muur valt. Het is nauwelijks te geloven. De doorgangen in de Berlijnse Muur staan wagenwijd open. Het zwaarbewaakte IJzeren Gordijn is opengeschoven. Na 28 jaar. Het is voor Duitsland een belangrijk keerpunt en staat daarom ook wel bekend als die Wende. Hét omslagmoment waarop Oost en West-Duitsland worden herenigd. De verwachting is dat Oost en West weer zullen samensmelten. En dat gebeurt ook. Maar er blijven verschillen. Tot op de dag van vandaag.

Op 9 november 1989 valt de Berlijnse muur. 28 jaar lang verdeelt de muur Duitsland in tweeën. In de kapitalistische Bondsrepubliek Duitsland en de communistische Duitse Democratische Republiek. Tegenwoordig is de Berlijnse muur één van de belangrijkste symbolen van de Koude Oorlog. Waarom stond die muur daar eigenlijk?

Wat leidde tot de val van de Berlijnse muur?

There is mister Mandela. Mister Nelson Mandela. A free man. Taking his first steps into a new South Africa. Mrs Winnie Mandela next to him waving to the crowds. Hand in hand. Dit is Nelson Mandela in 1990. Op deze beelden zie je hem bij zijn vrijlating, na 27 jaar gevangenschap. Hij wordt later verkozen tot de eerste zwarte president van Zuid-Afrika. Waarom is hij niet alleen voor veel Zuid-Afrikanen, maar voor mensen over de hele wereld zo belangrijk? Laten we even terugspoelen. Zuid-Afrika maakt in de jaren 50 kennis met de man die geboren wordt als Rolihlahla Mandela. Zuid-Afrika is dan een verdeeld land. Vooral verdeeld  in zwart en wit. Al eeuwenlang wordt Zuid-Afrika bewoond door verschillende Afrikaanse volkeren en stammen. Maar vanaf de 15e eeuw komen ook Europeanen naar Zuid-Afrika. In eerste instantie zijn het de Portugezen, maar al snel vestigen de Nederlanders zich in het gebied. Kaap de Goede Hoop, bij Kaapstad, wordt een belangrijke bevoorradingspost van de Verenigde Oost-Indische Compagnie op weg naar de kolonie Nederlands-Indië. De Nederlanders drijven handel met de lokale bevolking, maar koloniseren later ook stukken van het land. Velen trekken dieper het land in en stichten zogenaamde ‘Boerenrepublieken’. Wanneer de Britten komen, vechten de van Nederlanders afstammende boeren, - ook wel Afrikaners -, twee oorlogen met hen uit, die ‘boerenoorlogen’ worden genoemd. De Britten krijgen het uiteindelijk voor het zeggen in de grootste delen van het land. Maar de Nederlandse invloed is nog wel steeds merkbaar, doordat veel Afrikaners een Nederlands dialect spreken. Het Afrikaans. ‘Apartheid’ is zo’n Afrikaans woord. En dat begrip gaat later een grote rol spelen in het land. Ongelijkheid tussen zwarte en witte mensen is er in Zuid-Afrika al sinds de 17e eeuw. Maar het komt tot een dieptepunt in de 20e eeuw. In 1948 wint de Nasionale Party, bestaande uit witte Afrikaners, afstammelingen van Boeren, de nationale verkiezingen. Hendrik Verwoerd wordt de premier en introduceert de ‘Apartheid’. Apartheid is een systeem van ‘segregatie’ en bestaat uit twee onderdelen. Eén daarvan is de herverdeling van het land. Zwarte Zuid-Afrikanen worden daarbij apart gehuisvest in zogenaamde ‘thuislanden’. Droge stukken land met weinig economische waarde. In de steden moeten zwarte mensen in ‘townships’ wonen. Sloppenwijken waarbij mensen heel dicht op elkaar leven. Met geweld worden ze naar hun nieuwe woonplekken gedreven…Hier ben ik 83 jaar geleden geboren en getogen. Tot wij onder dreiging van geweld moesten verhuizen naar Meadowlands. Sophiatown was een van de weinige plekken in heel Zuid-Afrika waar zwarte mensen land bezaten, dat ze konden verhuren. Dat wilde de regering niet. Ze wilden ons land geven in Bantustans, achter de bergen, heel ver weg. Niet naast de stad. Maar naast deze herverdeling worden er met de apartheid ook een aantal racistische wetten ingevoerd die het dagelijks leven zo inrichten dat witte en zwarte Zuid-Afrikanen, de naam zegt het al, apart van elkaar worden gehouden. Gemengde huwelijken worden verboden, in het vervoer worden zwarte en witte mensen gescheiden, zwarte mensen mogen niet op witte stranden komen en er zijn aparte ingangen bij gebouwen. Scholen, cafés, musea… alles wordt gescheiden. En.. ze hebben geen stemrecht. Dus ze kunnen de wetten ook niet ongedaan maken. Toch blijven ze zich tegen apartheid verzetten. Een aantal Zuid-Afrikanen richt het ANC op. Het African National Congres, waarmee ze strijden tegen apartheid. En één van hun meest prominente leden is… Nelson Mandela. Het ANC organiseert protesten. In eerste instantie vreedzaam, maar later gaan ze ook geweld gebruiken. Een protest in Sharpeville mondt uit in een bloedbad. De stemming slaat om. Er komen steeds meer gewelddadige protesten. Ook worden er aanvallen georganiseerd op spoorwegen, stroomvoorzieningen en regeringsgebouwen. In het geheim reist Mandela de wereld over voor financiële hulp en militaire training. Maar als Mandela terug in Zuid-Afrika is, wordt hij opgepakt, net als andere ANC-leden. Tijdens het Rivonia-proces, ontsnapt hij aan de doodstraf, maar wordt hij veroordeeld tot levenslange verbanning naar Robbeneiland, voor de kust van Kaapstad. Ook in de gevangenis heeft Mandela, als zwarte politiek gevangene, last van apartheid. Hij heeft weinig rechten en voorzieningen en mag nauwelijks bezoek of brieven ontvangen. Maar daar laat hij het niet zomaar bij zitten. Zelfs in de gevangenis protesteert hij. Tegen het brute regime van de witte bewakers. Intussen blijven de protesten van de ANC in het land doorgaan. Internationaal neemt de kritiek op het beleid van de Zuid Afrikaanse regering toe. De wereld pleit voor de vrijlating van Nelson Mandela en de andere ANC leden én voor het afschaffen van de apartheid. Ook in Nederland. En het blijft niet bij demonstreren. Progressieve Nederlandse jongeren verenigen zich in antiapartheidsbewegingen. Ze dringen aan tot een boycot van Zuid-Afrikaanse producten en van bedrijven die met Zuid-Afrika zakendoen. Ook helpen ze in het geheim mee aan het binnensmokkelen van verzetsmensen in Zuid-Afrika, om mee te strijden tegen de apartheid. Zuid-Afrika raakt steeds meer geïsoleerd. De Verenigde Naties stelt een boycot in, waardoor het land steeds meer in economische problemen komt. Verschillende presidenten proberen onder die druk een deal te sluiten met Mandela. Maar hij wil pas worden vrijgelaten als ook de apartheid wordt afgeschaft. In 1990 wil de regering onder leiding van president Frederik Willem de Klerk, Mandela vrijlaten en samen een einde maken aan het apartheidssysteem. Mandela komt vrij. Hij is inmiddels 71 jaar oud. Het is wereldnieuws. In 1994 wordt door samenwerking tussen Mandela en de Klerk de apartheid afgeschaft. Hiervoor ontvangen zij de Nobelprijs van de Vrede. Datzelfde jaar worden de allereerste echte democratische verkiezingen in Zuid-Afrika georganiseerd. Nelson Mandela wordt verkozen tot de eerste zwarte president van het land. De Klerk wordt vicepresident. De zwarte bevolking is door de dolle heen en Mandela is hun held. Mandela is één termijn president, maar blijft zich daarna inzetten voor goede doelen zoals het helpen van kinderen in armoede en de strijd tegen aids. Internationaal is hij een boegbeeld en inspiratiebron. In 2013 overlijdt hij, op 95-jarige leeftijd. De apartheid is dan wel afgeschaft, maar pijnlijk genoeg is de ongelijkheid sinds 1994 alleen maar toegenomen. Steeds meer zwarte mensen zijn ongeschoold en werkloos. De ongelijkheid tussen zwart en wit blijft... Dat zijn ze wel gewend hè: witte bazen hier. Alle witten zijn bazen. Nog steeds? Ja. Zegmaar het belongingssysteem is ook heel erg verschillend. Een zwarte verdiend hier maar een euro per uur en een witte verdient hier vijf euro per uur. Zo groot zijn die verschillen….. De cultuur zegt dat de zwarte mensen, die zijn voor het werk en de blanke mensen die zijn niet voor het werk. Die managen of die doen niks of heel weinig. Nog altijd wonen miljoenen zwarte Afrikanen in townships. Wijken die bestaan uit huisjes van hout en golfplaat met weinig of geen toegang tot elektra, riolering en watervoorzieningen. En ook veel witte Afrikanen wonen nog steeds apart. Ze wonen in afgesloten, beveiligde gemeenschappen. Gated community’s. Wijken met een hek eromheen. En ook zij voelen zich daardoor ‘apart’ gezet. ’Nou zijn jullie als blanke, witte… ‘’ gevangenen!’’ ‘’Pardon?’’ Wij zijn gevangenen in ons eigen huis. Ik leef in een gated community. We hebben 24 uur per dag beveiliging. We gaan niet meer naar de schouwburg, we gaan niet meer naar ballet, we gaan niet meer naar… ‘’Iedereen zit achter muren. Achter hekken. Achter prikkeldraad.’’ ‘’Daarom zeggen we: we zijn gevangenen in ons eigen huis. Ik hoorde jou net zeggen we wonen: we leven in apartheid in reverse. Ja. Ik zal je dit vertellen: het is een land waarvoor ik geen oplossing kan vinden. Nee, ik weet het ook niet.’’
Is het Zuid-Afrika van nu het land zoals Mandela het voor ogen had? Sinds hij in 1994 apartheid heeft afgeschaft, is er een generatie opgegroeid zonder officiële scheiding tussen zwart en wit. Maar is die scheiding wel echt weg?
’Ze noemen onze generatie de ‘Born Free-generatie’ omdat we na 1994 geboren zijn. We hebben niet hoeven vechten tegen apartheid. Daarom zijn wij vrijgeborenen. Wat heeft de nieuwe regering eigenlijk beloofd aan de nieuwe generatie? Alles wat de mensen nodig hadden. Huisvesting, onderwijs, vrijheid. Alles. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het platteland, daar zijn de scholen nog altijd lemen hutten. Soms zitten ze onder een boom. In Limpopo kunnen ze niet aan schoolboeken komen. Veel beloften zijn niet uitgekomen. Apartheid is onderdeel geworden van de Zuid-Afrikaanse cultuur. Maar Zuid-Afrika is vandaag de dag nog steeds een land van ongelijkheid en met een grote kloof tussen zwart en wit. De strijd van Mandela is nog niet klaar…Mijn leven lang hoor ik Mandela, en nog eens Mandela en dan weer Mandela. Het was altijd Mandela. Je wordt echt doodgegooid met Mandela. Als je bijvoorbeeld demonstreert, komen ze altijd met Mandela. Mandela wilde vrede, zeggen ze dan. Hij wordt misbruikt om mensen het zwijgen op te leggen. Hij wordt misbruikt om armoede te verhullen. Maar ze vergeten dat hij ook strijd voerde en dat hij die strijd won. Deze generatie heeft haar eigen strijd. En wij moeten onze strijd ook winnen.

Halverwege de 20e eeuw wordt in Zuid-Afrika ‘apartheid’ ingevoerd. Zwarte Afrikanen worden gediscrimineerd en apart gezet van de rest van de bevolking. Nelson Mandela verzet zich tegen apartheid en wordt wereldwijd een boegbeeld tegen discriminatie. Maar voor zijn verzetswerk wordt hij gevangengenomen. Als hij in 1990 vrijkomt, wordt Mandela verkozen tot eerste zwarte president van Zuid-Afrika en schaft hij apartheid af. Maar is die apartheid vandaag de dag wel echt weg?

Waarom is Mandela voor Zuid-Afrika zo belangrijk?

Bijna drie weken na het begin van de gijzelingsacties bij Bovensmilde en de Punt, besloot de regering gewapenderhand eraan een einde te maken. Dit zijn beelden uit 1977.  Een aantal jonge Molukkers grijpen naar geweld: Brandstichting, gijzelingen en treinkapingen waar zelfs doden bij vallen. Deze Molukse jongeren zijn boos en voelen zich ongehoord. Hoe heeft dit zo kunnen komen? Laten we even terugspoelen.. Deze koffer is van een Molukse militair geweest. In de jaren 50 komt hij samen met 12.500 andere Molukse militairen én hun gezinnen, vanuit Indonesië naar Nederland. Deze mensen moeten onderdak krijgen, maar Nederland heeft dan nog weinig ervaring met het opvangen van zo’n grote groep migranten. Wie zijn de Molukkers? En waarom komen ze naar Nederland? Molukkers komen oorspronkelijk van de eilandengroep de Molukken, dat ligt in Indonesië. De Molukkers zijn in Indonesië echt een aparte groep. Met een eigen cultuur en identiteit, anders dan de Indonesiërs. Zo zijn bijvoorbeeld veel Molukkers Christelijk en veel Indonesiërs zijn moslim. Indonesië is tot 1949 een Nederlandse kolonie. Het heet dan Nederlands-Indië. In 1942 breekt ook in Azië de Tweede Wereldoorlog uit en Nederlands-Indië wordt bezet door Japan. Na drie jaar oorlog, geeft Japan zich over. Indonesische onafhankelijkheidsstrijders grijpen hun kans en roepen de onafhankelijkheid van de Republiek Indonesië uit. Maar Nederland wil ‘ons Indië’ behouden en stuurt het Nederlandse leger. Zo begint de koloniale oorlog. Ook veel Molukkers vechten mee. Aan de kant van Nederland. Zij dienen namelijk in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, kortweg KNIL. Op de koloniale oorlog is wereldwijd veel kritiek en in 1949 moet Nederland onder druk van de Verenigde Naties de onafhankelijkheid van Indonesië erkennen. Vanaf dan is Nederlands-Indië verleden tijd en de Republiek van Indonesië een feit. Na de onafhankelijkheid willen de Molukkers het liefste een eigen staat. In 1950 roepen ze de RMS uit: de Republik Maluku Selatan. Maar Indonesie erkent de Molukse Republiek niet. Net als andere landen. En voor Nederland is het ook lastig: De regering wil Indonesië te vriend houden. Veel Molukse KNIL-militairen zijn op dat moment nog op Java. De Indonesiërs zien hen als landverraders. De regering daar geeft deze militairen de keuze: stoppen als militair of aansluiten bij het Indonesische leger. Een lastige keuze… De Molukse militairen voelen zich helemaal niet verbonden met Indonesië. Het liefst willen ze terug naar de Molukken om zich aan te sluiten bij de onafhankelijkheidsstrijders van de RMS. De situatie verergert en de Molukse militairen en RMS-aanhangers zijn niet langer veilig in Indonesië. Nederland besluit daarom de 12.500 KNIL-militairen met hun gezinnen naar Nederland te halen. Tijdelijk. Kijk, op deze foto zie je één van de eerste schepen met Molukkers die aankomen in Nederland. Voorjaar 1951. Vanuit een warm land helemaal aan de andere kant van de wereld, komen ze na een maand reizen aan in het koude Nederland. Dan gebeurt er iets aan boord, dat grote gevolgen zal hebben… Dit is mijn vader. Oud-soldaat ja. Mijn vader was in het leger korporaal. Toen ze weggingen, toen dachten ze.. Toen werd ze gezegd: jullie gaan voorlopig naar Nederland. Dus toen dachten die mensen: nou we behouden nog ons status als militair. Van de lagere school in Indonesië.. en ik weet niet hoeveel jaar dat was, de lagere school... is het gelijk die militaire dienst ingegaan. En dat was voor hem eigenlijk zijn leven. Soldaat. Later krijg ik dus te horen van verhalen van mijn vader dat toen wij dus hier aankwamen, dat hij direct ontslagen werd uit militaire dienst. Via de scheepsradio krijgen de KNIL-militairen te horen dat ze ontslagen zijn uit het Nederlandse leger. De mannen zijn er kapot van. Je komt dus aan in Nederland. Je bent je land kwijt, je thuis, een deel van je familie, je baan en alles wat je bezit zit in die ene koffer. Jullie kwamen in Nederland aan met de Atlantis. Klopt. Hoe zijn jullie opgevangen? Nou daar vertel je me wat. Ik was twee maanden, wij werden gewoon... naar mijn verhaal, wat ik gehoord heb... werden wij in de bussen gezet en gingen we naar Amersfoort. Daar waren de barakken en werden we gecheckt of er ziektes zijn of wat dan ook. En zijn we daar... ik weet niet hoelang we gebleven zijn... maar van daaruit zijn we naar Westerbork gegaan. De Nederlandse regering organiseert opvangplekken om de Molukkers tijdelijk onder te brengen. In kloosters, kazernes, maar ook op plekken waar de nazi’s tijdens de bezetting Joden en verzetsleden gevangenhouden. In het voormalige doorgangskamp Westerbork en concentratiekamp Vught. De voormalige kampen, krijgen wel nieuwe namen.. Dit was jullie dorp met alles erop en eraan. Ja.. Alle jaargetijden van de mensen hebben we hier meegemaakt. Van geboorte tot dood, trouwen, noem maar op. En we hadden hier alles. Dus als we dit als jullie barak voorstellen dan... Ja. Het zag er dan iets anders uit. Maar die kleuren zijn hetzelfde. En dat hout ook. Kijk maar hoe dun het is. En zulke deuren.. Die zijn ‘s nachts dan open en dat kleppert dan. En de tocht ging hier dwars doorheen? Ja kijk maar. Dan begint het wachten. De Molukse families mogen niet werken en krijgen zo’n 3 gulden zakgeld per week . Niet echt veel . De dagelijkse pot schaft Hollandse kost uit de gaarkeuken en de woonomstandigheden zijn belabberd. De Molukkers dromen van het moment dat ze weer teruggaan naar huis, naar hun eigen onafhankelijke Molukse staat.
Veel van hen hebben dan ook altijd een koffertje bij de deur klaarstaan. De jaren verstrijken en langzaam maar zeker begint bij de Nederlandse regering en bij de Molukkers het besef door te dringen dat dit verblijf niet tijdelijk is. Indonesië is niet veilig voor de Molukse gezinnen en een eigen Molukse staat is er al helemaal niet. De regering gaat op zoek naar een permanente oplossing: De Molukkers verhuizen naar speciaal ingerichte woonwijken waar, op hun voorwaarden, alleen Molukkers mogen wonen. Zo kunnen ze hun eigen cultuur en identiteit behouden. Maar het verlangen naar de Molukken en naar een eigen onafhankelijke staat blijft. Onder de nieuwe generaties, die de pijn van hun ouders voelen, groeit de onvrede en de woede. Waarom zijn ze zo behandeld en vernederd? Hun toestand lijkt uitzichtloos. En in de jaren 70 escaleert de situatie…Een aantal jonge, geradicaliseerde Molukkers grijpen naar geweld. Ze stichten brand, gijzelen een schoolklas, bezetten het Indonesische consulaat en kapen tot twee keer toe een trein. De Nederlandse bevolking weet maar weinig van de achtergrond van de Molukkers en is verbijsterd. De Nederlandse regering grijpt hard in. 
De treinkaping bij de Punt wordt met geweld beëindigd door de inzet van het leger. Er vallen acht doden, onder wie twee gegijzelden en zes Molukse kapers. Niet alle Molukkers zijn het eens met deze gewelddadige acties van de radicale, jonge Molukkers, maar veel van hen begrijpen het wel.. Strijden ze tenslotte niet voor hun erkenning en vrijheid? Het was natuurlijk een schok toen we hoorden dat er treinen werden gekaapt. Dat er geweld bij kwam en dat er ook doden bij vielen. Dat is natuurlijk niet iets wat we goed kunnen keuren. Maar we hadden wel de behoefte om te zeggen van ja: wij voelen wel mee met wat... waarom de jongens dat hadden gedaan. Want die situatie van trauma’s overgebracht naar hen toe, waarom zij die acties hebben ondernomen, die hebben wij thuis ook. De geweldsacties en protesten pakken niet uit zoals de Molukkers hoopten. Vandaag de dag is er nog steeds geen erkenning en ook is er geen Molukse staat. Bovendien begrijpen veel Nederlanders de geschiedenis, de pijn en de frustratie van de Molukkers niet. Vroeger was hier een maquette nog. En ik sta met mijn kinderen om die maquette en we staan zo te praten en dan zegt mn zoon: pa, waar ben je geboren? En ik zeg daar, barak 85. En dan kijken die blanke mensen me aan: huh. Hij ziet er niet Joods uit. Hoe kan hij hier geboren zijn? Dat soort dingen. Dus Nederlanders hebben vaak nog steeds geen idee? Nee. Van jullie geschiedenis? Nee.

Waarom kaapten Molukse jongeren de trein bij de Punt?

In de jaren 70 wordt Nederland opgeschrikt door een aantal terreuracties, gepleegd door Molukse jongeren. Brandstichting, gijzelingen en treinkapingen waar zelfs doden bij vallen. De jonge Molukkers zijn boos over de manier waarop de naar Nederland zijn gekomen en zijn opgevangen. Met de acties willen ze aandacht vragen voor hun situatie.

Deze man ken je misschien wel. Dit is de Duitse leider Adolf Hitler. Met zijn nazi-partij zet hij de democratie uit en maakt van het land een dictatuur. En dat had niet iedereen voorzien toen op hem stemden. Hoe verandert Hitler Duitsland van een democratie in een nazidictatuur? Laten we even terugspoelen. Dat Hitler aan de macht komt, gebeurt niet zomaar. In de jaren daarvoor is Duitsland een verslagen land met veel armoede en werkeloosheid. Dit is zo sinds het verliezen van de Eerste Wereldoorlog in 1918. Duitsland krijgt de schuld van het uitbreken van de oorlog en wordt daarvoor zwaar beboet. Tijdens de vrede van Versailles krijgt Duitsland straffen opgelegd: Het land mag geen leger meer hebben, moet een aantal gebieden afstaan en vooral… moet alle schade vergoeden. Veel Duitsers voelen zich vernederd en vinden de straffen oneerlijk. En daarnaast is er ook veel onbegrip. Hoe had het grote en sterke Duitse leger kunnen verliezen? Na de Eerste Wereldoorlog, wordt Duitsland een Republiek, de Weimar Republiek. Door de hoge herstelbetalingen komt de economie van het nieuwe Duitsland meteen in zwaar weer terecht. De Duitse mark neemt in hoog tempo af in waarde. Hyperinflatie heet dit. En omdat Duitsland niet meer kan en niet meer wil betalen, bezetten België en Frankrijk het Ruhrgebied, waar alle industrie van Duitsland zit. Het is teleurstelling op teleurstelling voor Duitsland. De kritiek op de zwakke, democratische regering neemt dan ook toe en de Duitse burgers hebben behoefte aan een nieuwe, sterke leider. Eén van die politici is Adolf Hitler. Hij zegt eenvoudige en begrijpelijke oplossingen te hebben om Duitsland er weer bovenop te helpen. Hitler is aangesloten bij de Nationalsozialistische Arbeiderpartij. Het partijprogramma van deze ‘nazi’s’, kenmerkt zich door extreem nationalisme en antisemitisme. In 1923 pleegt Hitler een staatsgreep in München, maar die mislukt en hij wordt voor vijf jaar gevangengezet. Terwijl hij zijn straf uitzit, schrijft hij zijn ideeën op in dit boek. 'Mein Kampf'. In dit boek is hij kritisch over de huidige democratie en pleit hij voor sterk leiderschap. In de tussentijd krabbelt de economie met behulp van leningen van de Verenigde Staten weer op. Dit helpt, maar in 1929 stort in de Verenigde Staten de aandelenmarkt in: de Beurskrach. Amerika wil nu het uitgeleende geld snel terug hebben. Opnieuw wordt de Duitse economie zwaar getroffen. De werkeloosheid stijgt tot wel 30 procent van de bevolking. En intussen komt Hitler weer op vrije voeten. De aanhang van de NSDAP groeit. De NSDAP organiseert massabijeenkomsten in stadions en zalen. De bijeenkomsten zijn theatraal met marcherende elitegroepen, saluutschoten en marsmuziek. Hitler staat met zijn toespraken in het middelpunt van de belangstelling en veel Duitsers zien hem als de ideale leider. Eindelijk iemand die zegt wat hij doet en het beste voor heeft met Duitsland. Omdat de NSDAP de grootste partij is en er geen andere regering gevormd kan worden, wordt Hitler in januari 1933 benoemd tot Rijkskanselier. Het begin van zijn machtsovername. Twee maanden later organiseert Hitler nieuwe verkiezingen. Hij wil de absolute meerderheid in de Rijksdag, het parlement in Duitsland. Net voor die verkiezingen, breekt er een brand uit in de Rijksdag. De Nazi’s beschuldigen de communisten ervan een opstand te plegen. In deze chaos, krijgt Hitler van de zittende President een vrijbrief om de orde te herstellen. En daar maken de Nazi’s gretig gebruik van. Ze laten tienduizend communisten oppakken. Tijdens de verkiezingen behaalt de NSDAP net te weinig zetels voor een absolute meerderheid. Maar als ze de communistische zetels verbieden, kan de NSDAP in zijn eentje regeren. De nieuwe regering trekt met het invoeren van de zogenaamde ‘machtigingswet’, de meeste rechten naar zich toe. En daarmee wordt het parlement buitenspel gezet. En zo gebeurt het dat het Duitse volk binnen een oogwenk hun land zien veranderen in een totalitaire dictatuur. Een staat waarbij alle macht bij een kleine groep of één persoon ligt. En dat is Adolf Hitler, die zichzelf trots benoemt tot ‘Führer’, de sterke leider die het Duitse volk wenste.  Hitler komt na wat hij het Duitse volk al die tijd beloofd heeft: hij voert werkverschaffingsprojecten uit en dringt zo de werkeloosheid terug. Hij negeert de bepalingen van Versailles en stelt weer een leger in. Het gaat weer beter met Duitsland en de steun van het Duitse volk voor de NSDAP neemt toe. Die naïviteit en die onbevangenheid die we in 1933 hadden. De ommekeer in die tijd was ongelooflijk. Het ‘we zitten weer in de lift’ was het grote idee. Dat had je al in 1934 toen er nog steeds vier of drie miljoen werklozen waren. In 1936 was er geen enkele meer. Dat heb ik heel bewust beleefd: je zag geen werklozen meer op straat. En ‘mijn man heeft weer werk’. …. En je dacht: Deze regering heeft het goed voor met vrouwen en kinderen. Dat was wat de meesten mensen wel dachten. Maar tegelijkertijd zijn er ook mensen die hun twijfels hebben over Hitler en niet geloven dat zijn macht alleen maar goed is voor het land. Mijn opa die zei dan: het gaat verkeerd in Duitsland. Dat gaat niet goed. En dat was al eigenlijk toen Hitler nog niet op zijn volle macht zat. Maar dat had hij ook wel aan zijn kinderen verteld. Dat het verkeerd ging. Niemand wilde hem geloven. Want Nederland zei ach welnee, Hitler doet dat niet. Al begon toen eigenlijk al de jodenhaat. Binnen een mum van tijd wordt de Duitse samenleving ingericht naar het nazi-ideaal.  Verenigingen of organisaties die de NSDAP niet steunen, worden verboden. Tegenstanders worden opgepakt en opgesloten in concentratiekampen. En ook op cultureel gebied wordt de samenleving gezuiverd. Boeken van linkse en Joodse schrijvers worden verboden en massaal verbrand. En dat is nog maar het begin… In zijn boek ‘Mein Kampf’ legt Hitler de nadruk op de in zijn ogen ‘superioriteit van het ‘Arische ras’. In zijn Duitse rijk is geen plek voor groepen die dat ras onzuiver zouden maken. Zoals gehandicapten, homo’s jehova’s getuigen en Joden. Hij ziet het Joodse volk als een grote bedreiging voor het voortbestaan van Duitsland. En dit wordt één van zijn belangrijkste actiepunten. Vanaf zijn aantreden als Rijkskanselier begint hij stelselmatig aan de uitsluiting van Joden uit de samenleving. Hij voert rassenwetten in en verbiedt Duitsers om te gaan met Joden. Toen de rassenwetten van Neurenberg invoerden in 1935, veranderde alles. Elke dag op elke muur in elke straat was Der Stürmer te lezen, de antisemitische krant van Julius Streicher met afschuwelijke karikaturen en tekeningen van Joden. Het was gewoon afgrijselijk. In 1938 gaan de nazi’s nog een stap verder en tijdens de ‘Kristallnacht’ slaat de sfeer desastreus om. Joodse winkels en kerken worden vernield. Joden voelen steeds meer dat er voor hen geen plaats is in het Duitse Rijk van Adolf Hitler. En helaas weten we met de kennis van nu hoe dat afloopt…Het Duitse volk gelooft op dat moment de woorden van Hitler en velen van hen doen mee aan de antisemitische maartregelen. En later zelfs met zijn plannen van de uitbereiding van het grote, Duitse rijk…Hitler komt in een onrustige tijd aan de macht. Hij maakt hier sluw gebruik van en nog voordat het Duitse volk het doorheeft is hun land van een democratie in een dictatuur veranderd. Die manier waarop Hitler aan de macht komt en het parlement buitenspel zet, zien we in de geschiedenis vaker gebeuren. Maar ook vandaag worden democratische machten buitenspel gezet en tegenstanders monddood gemaakt. Zoals in bijvoorbeeld Rusland. Democratie is kwetsbaar en we weten waartoe dat kan leiden…’Het is beangstigend. Waarom? Omdat er zoveel doden vallen in Oekraïne. Wat is er nu veranderd? Goedendag. Goedendag. Waarom geeft u een interview? Nou, daarom. Kom nu met ons mee. Hoezo? Ze doet toch helemaal niets? Je ziet het dus, we kunnen mensen niet eens vragen stellen. Kom maar mee, we gaan haar volgen. We kunnen niet eens vragen stellen zonder dat we direct worden opgepakt. De protesten zijn nog niet eens begonnen. Ze zegt alleen dat mensen bang zijn. En ze nemen haar direct mee naar het politiebusje.

Hoe werd Duitsland een dictatuur?

Als Adolf Hitler in 1933 aan de macht komt in Duitsland, zet hij met zijn partij, de NSDAP, de democratie buitenspel. Hij verandert Duitsland in een totalitaire dictatuur. Een staat waarin geen plek is voor bepaalde groepen zoals Joden en Roma en Sinti. Hoe kwam Hitler aan de macht en op welke manier wist Hitler zijn tegenstanders uit te schakelen?

’Ik word de nieuwe minister-president. Vergis je niet. Ik word minister-president van dit land. Dit is de politicus Pim Fortuyn in het voorjaar van 2002. Hij is dan razend populair en de kans is groot dat hij veel stemmen gaat trekken bij de aankomende Tweede Kamerverkiezingen. Fortuyn is wat je noemt een populist. Hij spreekt namens de gewone man.  Wat was zijn aantrekkingskracht en hoe zette hij het populisme als politiek machtsmiddel op de kaart? Laten we even terugspoelen.. Nederland maakt in de jaren 90 kennis met Pim Fortuyn. Maar om zijn populariteit te begrijpen, gaan we nog even wat verder terug. Tot in de jaren zestig leven de meeste Nederlanders in hun eigen bubbel. In hun eigen zuil, zoals we dat noemen. Het hele leven is georganiseerd binnen deze eigen zuil: katholiek, protestant, liberaal of socialistisch. Maar in de jaren 70 verandert dit. De rol van het individu wordt belangrijker en de invloed van het geloof juist minder. Veel mensen willen zich niet meer laten leiden door wat er in hun groep of zuil voor HEN wordt bepaald. Dit noemen we ontzuiling. In 1994 wordt voor het eerst een kabinet gevormd zonder een christelijke partij. PvdA, VVD en D66 vormen samen een zogeheten ‘Paars’ kabinet. Die kleur krijg je als je de rode sociaaldemocratie en het blauwe liberalisme mengt. PvdA’er Wim Kok wordt de nieuwe minister-president van Paars. Het Paarse Kabinet heeft mazzel met de timing: na de Koude Oorlog en een crisis in de jaren ’80, bloeit de economie en breekt er een nieuwe tijd aan. Winkeltijden worden verruimd, het homohuwelijk wordt ingevoerd en euthanasie gelegaliseerd. Maar ondanks de successen, is niet iedereen tevreden met de keuzes van Paars. En daar maken we kennis met Pim Fortuyn. Deze flamboyante man is anders dan vele andere politici. Hij is open over zijn homoseksualiteit, valt op door zijn flair, humor en theatrale en heldere manier van praten. Met zijn provocerende houding schudt hij Nederland wakker. Fortuyn uit zijn ontevredenheid over de regering. Volgens hem wordt er minder aandacht aan de gewone burger besteed en zijn de omstandigheden in zorg, onderwijs en veiligheidssector rampzalig. Er is ontzettend grote onrust in Nederland, al in de jaren 90 al. En er werd maar niks aan gedaan en heel veel Nederlanders voelden zich achtergesteld. Ja en opeens is er iemand die dat met heldere taal – want dat is gewoon zo - Er was geen woord zwaars bij... iets vertelde om een complex probleem op een hele eenvoudige manier naar voren bracht. En dat maakte hem heel populair. Dit is 11 september 2001. De Verenigde Staten worden opgeschrikt door terreuraanslagen, gepleegd door 
moslimfundamentalisten. Ook in Nederland zijn mensen bang. Fortuyn speelt in op de toenemende haat en achterdocht voor de Islamitische cultuur. Hij waarschuwt voor het gevaar van de islam. Sterker nog, hij noemt het een achterlijke cultuur. Waar geen plaats voor is in Nederland. Want Nederland is, volgens hem, vol. Ik heb inderdaad gezegd dat Nederland vol is. Dat is mijn standpunt. Ik heb dat ook uitvoerig beargumenteerd. En gezegd ja: willen we de problemen in dit land niet nog erger maken dan dat ze zijn, ja dan moet je een keer een grens stellen. Dit standpunt is lang niet bij iedereen populair. Sommigen, waaronder Minister-President Wim Kok, vinden dat Fortuyn mensen tegen elkaar opzet en daarmee ‘polariseert’, zoals dat heet. Het is in ernstige mate dus tweedracht zaaien. Door de ene groep van de bevolking bang te maken of onrustgevoelens die er toch misschien al zijn. Verder aan te wakkeren onder verwijzing en naar het feit dat er van de andere soort teveel zijn. Deze manier van politiek voeren noemen we populisme. Daarbij speelt een politicus doelbewust in op de onderbuikgevoelens van het volk. Hij verzet zich tegen de elite en zegt op te komen voor de ‘’gewone man’’. En vertelt het volk wat ze wil horen, ook al is dat niet altijd op waarheid berust. Populisme gaat altijd gepaard met een charismatisch leider: in dit geval dus Pim Fortuyn. De populariteit van Fortuyn neemt toe en hij wordt verkozen tot lijsttrekker van de partij Leefbaar Nederland. Ik denk dat veel kiezers het leuk vinden dat er nou eens een keer iemand zit die zichzelf is. Die zegt wat ie denkt en die doet wat ie zegt. Ik heb er zin aan, at your service! In de media is Fortuyn een graag geziene gast. Hij schuift aan bij talkshows, schrijft boeken en er verschijnen regelmatig interviews met hem in de krant. Op een gegeven moment gaat het ook zijn eigen partij te ver en zet het bestuur hem eruit. Wel blijft Fortuyn lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam. En met deze partij wint Fortuyn vervolgens de Rotterdamse gemeenteraadsverkiezingen. En dat smaakt naar meer. Hij wil meedoen aan de landelijke Tweede Kamerverkiezingen op 15 mei 2002. Omdat hij uit Leefbaar Nederland is gezet, richt hij een eigen partij op: Lijst Pim Fortuyn, oftewel de LPF. Het succes van Pim Fortuyn is ongekend. In Den Haag staan de politici met hun mond vol tanden. Wie is deze man? En waarom heeft hij zo’n enorme aantrekkingskracht? Waar kwamen volgens u die enorme peilingen vandaan? Het ging maar door en het ging maar door. Hoe verklaart u dat? Wie waren die mensen? ’Dat waren mensen die ontevreden waren of die gehoord wilden worden of niks met de meeste politieke partijen te maken wilden hebben. Of die het één pot nat vonden. En aan de andere kant staat er de simpelheid van een leider die roept wat hij wil en kan daarmee dus, gesteund door media, een enorm debat mee ontketenen. Fortuyn is populair, maar zijn uitspraken maken ook heel wat los in Nederland. Door de media en zijn tegenstanders wordt hij bespot. Hij krijgt bijvoorbeeld een taart in zijn gezicht en ontvangt zelfs anonieme doodsbedreigingen. Beveiliging wil hij niet. 
De Tweede Kamerverkiezingen komen eraan en Pim Fortuyn is er klaar voor. De LPF staat torenhoog in de peilingen. Er kan niks meer misgaan… Maar dan…Goedenavond. Pim Fortuyn is dood. Neergeschoten na een interview op radio 3. Wat niemand voor mogelijk hield in Nederland, is dus toch gebeurd. Een politicus die op campagne was, die de dood vindt. Een man met een baceball-pet schoot zes maal op Fortuyn, die net een interview had gegeven bij radio 3FM met Ruud de Wild. Daarin had Fortuyn nog gezegd: ik ga niet snel dood. Ik word 87 jaar.
De moord op Pim Fortuyn, is de eerste politieke moord in Nederland sinds lange tijd. Hij is doodgeschoten door de milieuactivist Volkert van der Graaf. Die verklaart dat hij Fortuyn heeft vermoord omdat hij hem gevaarlijk vond voor de maatschappij. Fortuyn is volgens hem te veel op zijn ego gericht, uit op macht en een gevaar voor kwetsbare groepen in de samenleving. De aanhangers van Pim Fortuyn zijn verbijsterd en woest. Veel van hen hebben al jaren niet meer gestemd omdat ze het geloof in de politiek verloren waren. En nu is hun idool en politiek baken vermoord. Een deel van de aanhangers trekt naar het Binnenhof en houdt de zittende politieke elite verantwoordelijk voor de moord op HUN man. Ik zou nooit vergeten de sfeer op het Binnenhof. Die brandjes die werden gesticht. Toen zijn we naar onze eigen burelen gegaan en toen probeerden ze via de ramen binnen te dringen. En toen kwam de beveiliging ons eruit halen. Pim Fortuyn krijgt een grote begrafenis in Rotterdam. Bij de verkiezingen een paar dagen later behaalt de LPF in één klap 26 zetels. De grootste winst van een nieuwe partij in onze parlementaire geschiedenis. De LPF mag daarom meedoen in de nieuwe regering. Kabinet Balkenende I. De LPF gaat dus verder zonder haar naamgever. Maar strandt uiteindelijk ook weer, zonder Pim Fortuyn.  Al na 87 dagen valt het kabinet en is het binnen de LPF een chaos geworden. Toch is de erfenis van Pim Fortuyn nog steeds zichtbaar. Wat is de invloed van Fortuyn op dit moment nog op de hedendaagse politiek? Nou ik denk dat dat toch vooral de stijl van politiek bedrijven is. Want in elke samenleving, in Nederland, in het buitenland, zitten spanningen die vragen dat mensen zich inspannen vanuit de politiek om die te overbruggen. En er is iets geïntroduceerd van dat er wel eenvoudige antwoorden op die vragen zijn. Simpele oplossingen voor hele moeilijke problemen aandragen die uiteindelijk mensen ook bedriegen. Want zo simpel is niet. En dat is de erfenis van Fortuyn? Ik denk het wel. Pim Fortuyn speelde in op de onvrede in het land. Met zijn charismatische houding en toegankelijke manier van praten, viel hij in de smaak bij veel Nederlanders. Hij viel op. Maar het werd hem fataal. Pim Fortuyn zet het populisme definitief op de kaart als machtsmiddel. Tot op de dag van vandaag wordt deze vorm van politiek gebruikt. En ook vandaag roept dat zowel enthousiasme als weerstand en agressie op.  Populisme is nog steeds..tsja.. populair.

Waarom was Pim Fortuyn zo populair?

Pim Fortuyn schudt politiek Nederland aan het begin van de 21e eeuw wakker. Hij heeft kritiek op de multiculturele samenleving en zegt wat het volk wil horen. Hij is een echte populist. Als hij wordt vermoord is zijn aanhang woedend. Hoe zet hij het populisme definitief op de kaart als machtsmiddel?

Afgelopen week is onomstotelijk komen vast te staan dat een reeks raketinstallaties nu in gereedheid wordt gebracht op dat eiland. De enige bedoeling van deze raketbases is om een kernaanval te dreigen tegen het Westelijk Halfrond. 1962. De hele wereld kijkt naar het eiland Cuba. Nog nooit zijn we dichter bij een atoomoorlog geweest. Hoe ontsnapte de wereld aan een allesvernietigende kernoorlog? Laten we even terugspoelen. In 1962 is de wereld in de ban van de Koude Oorlog waarin twee grootmachten; de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, tegenover elkaar staan. De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten zijn in staat van oorlog, maar houden elkaar in een soort evenwicht. Daarom de term ‘’Koude Oorlog’’. Omdat er niet daadwerkelijk wordt gevochten. Ze bezitten allebei namelijk een heel machtig wapen: een atoombom. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werken Europese en Amerikaanse wetenschappers onder leiding van de natuurkundige Robert Oppenheimer, in het diepste geheim aan de ontwikkeling van een nieuw massavernietigingswapen. Deze operatie staat bekend als het Manhattan Project. Na drie jaar onderzoek, testen de wetenschappers het nieuwe wapen: Een atoombom. De kracht van deze bom veroorzaakt een allesvernietigende explosie. Tegen de tijd dat de Amerikanen de atoombommen kunnen inzetten, is de Tweede Wereldoorlog in Europa al voorbij. Maar om ook in Azië, waar Japan grote gebieden heeft bezet, de oorlog definitief te beëindigen, besluit de Amerikaanse President Truman om twee atoombommen op Japan te gooien. Ik dook in de schuilkelder. Een soort loopgraaf. Nou en daarna een vuurgloed boven me. Nou ik was blij dat ik in die schuilkelder zat. Nou toen kwam ik eruit en kon ik mijn ogen niet geloven. Er stond geen huis meer overeind. Het was helemaal weggevaagd. De kracht van de atoombommen is verschrikkelijk. Bij de twee bombardementen op de Japanse steden Nagasaki en Hiroshima komen 140.000 mensen om het leven. De steden worden totaal verwoest en in de verre omtrek zijn nog eens honderdduizenden mensen gewond. Niet alleen door de kracht van de bommen, maar ook door de vlammenzee die daarop volgt en de radioactieve straling die vrijkomt bij de explosie. Voor Amerika is de missie een groot succes. Na de atoombombardementen, geeft Japan zich over en is de Tweede Wereldoorlog voorbij. Maar voor de Sovjets betekent dit succes van Amerika een grote dreiging. Er is er maar één manier om de macht weer in balans te krijgen. En dat is om zelf ook een atoombom te ontwikkelen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn de Amerikanen en de Russen nog bondgenoten, maar ze hebben wel een andere politieke ideologie, waardoor ze na de oorlog recht tegenover elkaar laat staan.  Want het naoorlogse Europa wordt verdeeld: Veel Oost-Europese landen vallen dan onder de invloedsfeer van de communistische Sovjet-Unie, terwijl het kapitalisme steeds meer grip krijgt op West-Europa. Beide grootmachten zijn bang dat de ander z’n invloedssfeer gaat uitbreiden en dus te machtig wordt: De Amerikanen zijn bang dat ook West-Europa communistisch zal worden en de Sovjets vrezen dat Amerika Europa wil domineren. Deze wederzijdse angst mondt uit in de Koude Oorlog. Vanaf dan is Europa het strijdtoneel tussen oost en west. Tussen communisme en kapitalisme. En daar tussenin ligt de met prikkeldraad beveiligde grens. Het zogenaamde ‘IJzeren gordijn’. Nu De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie met elkaar in conflict zijn, komt het superwapen weer in beeld. En de wetenschappers hebben niet stil gezeten. De twee grootmachten zitten in een zogeheten ‘wapenwedloop’, waarin ze elkaar proberen af te troeven met grotere en krachtigere wapens. In 1961 test de Sovjet-Unie de waterstofbom ‘Tsar Bomba’. Deze bom zou wel zo’n 3300 keer krachtiger zijn dan de atoombommen die op Japan zijn gegooid. Een angstaanjagende wedstrijd en de spanning neemt toe. En het hoogtepunt moet nog komen… Hier ligt Cuba. Vlak bij de Verenigde Staten. In 1959 verjaagt Fidel Castro de kapitalistisch georiënteerde regering en vestigt een communistisch bewind op het eiland. Hij zoekt toenadering en financiële hulp bij de Sovjet-Unie. In ruil voor de hulp willen de Sovjets kernraketten op het eiland plaatsen. Zo dicht bij Amerika, zijn deze raketten op Cuba een directe bedreiging. Tijdens een spionagevlucht boven Cuba, ontdekken de Amerikanen een raketbasis. In 1962 was ik een tiener. En ik was minder bang dan dat ik had moeten zijn. Ik vind het net als toen opvallend dat heel veel mensen in 1962, die goed op de hoogte waren en wisten wat er speelde, dachten dat het afgelopen kon zijn met de wereld en dat een kernoorlog er dik in zat. De Amerikaanse President Kennedy schrikt zich kapot als hij hoort van de Russische schepen, die geladen met kernraketten richting Cuba varen. Hij besluit daarop Cuba op zee te blokkeren. Geen vliegtuig of schip kan het eiland nog bereiken of verlaten. Als bij nieuwe spionagevluchten de Amerikanen zien dat de rakketten gebruiksklaar lijken, roept Kennedy de op één na hoogste alarmfase uit. Geladen bommenwerpers – met kernwapens - kunnen op dat moment binnen enkele uren in actie komen. Sovjetleider Chroesjtsjov roept zijn troepen op om de blokkade te negeren en zijn schepen maken koers naar Cuba.  De wereld houdt haar adem in… Over en weer sturen de Sovjets en Amerikanen briefjes en boodschappen. De spanning neemt alleen maar toe… De Russische schepen komen dichterbij. Als de Sovjets met hun schepen door de blokkade heen varen, is het oorlog. Dan, net op tijd, trekken de Sovjets zich terug. De Russische schepen keren om na diplomatieke overleggen tussen Kennedy en Chroesjtsjov. Het scheelt niet veel of een derde wereldoorlog was hier, in 1962 begonnen. Een kernoorlog die in staat zou zijn de wereld te vernietigen. Dit moment noemen we de Cubacrisis. De wereld heeft dus enorm geluk gehad dat de Cubacrisis gesust werd. Dankzij twee rationele personen: Chroesjtsjov, al kwam hij niet weldenkend over en John F. Kennedy die een oorlog tot elke prijs wilde voorkomen. Na de Cubacrisis spreken Chroesjtsjov en Kennedy af dat zo’n gevaarlijk moment niet meer mag voorkomen. Ze laten een directe telefoonverbinding aanleggen tussen beide regeringsleiders om conflicten in de toekomst te voorkomen. En er volgen enkele verdragen om het aantal kernwapens terug te brengen. Zo ondertekenen alle landen met kernwapens het non-proliferatieverdrag waarin ze beloven het aantal kernwapens te beperken. 
Maar tijdens de hele Koude Oorlog blijft de angst op een atoomoorlog bestaan. In de jaren 80 plaatsen de Amerikanen bij een aantal Europese bondgenoten kernraketten. Ook in Nederland. En dat leidt tot massale protesten.. Dit is de grootste demonstratie voor de vrede tot nu toe in Europa gehouden. Vandaag in Amsterdam. Vorige maand in Bonn. Straks in Washington en Moskou. Er moet een einde komen aan de bewapeningswedloop die al het leven op aarde bedreigd. In 1987 ondertekenen de Amerikaanse President Ronald Reagan en de Sovjet-leider Michail Gorbatsjov het INF-verdrag. De landen spreken een verbod af op kernraketten voor de middellange afstand. 
In 1989 komt het echte einde van de Koude Oorlog als na de val van de Berlijnse muur, de Sovjet-Unie instort. De wereld haalt opgelucht adem. Een kernoorlog komt er niet. En zo spannend als tijdens de Cubacrisis zal het in de jaren erna niet meer worden. Maar de dreiging blijft. Het zijn buitengewoon riskante, gevaarlijke tijden. Experts achten de kans dat het misgaat groter. Veel groter dan tijdens de Koude Oorlog. Inherent aan het bezit van kernwapens is dat het nou eenmaal mis kan gaan. En er is geen kernwapenstaat die kan zeggen: wij garanderen dat het nooit, per ongeluk misgaat. Dat kan gewoon niet. In de loop der tijd zijn er steeds meer landen bijgekomen die kernwapens ontwikkeld hebben en zich niet willen aansluiten bij de internationale verdragen. Landen zoals Noord-Korea en Iran. Maar ook de VS en Rusland hebben nog steeds kernwapens. Massavernietigingswapens met de potentie om de wereld te vernietigen. Daarmee blijft de nucleaire dreiging. Tot op de dag van vandaag. De maker van de atoombom, Robert Oppenheimer beseft zich wat een gevaarlijk monster hij heeft gecreëerd… Nu ben ik de dood geworden. De vernietiger van werelden.

Wat gebeurde er tijdens de Cubacrisis?

In 1962, midden in de Koude Oorlog, ontdekt een Amerikaans vliegtuig Russische kernraketten op het eiland Cuba. Zo dicht bij de Verenigde Staten, is dit een directe bedreiging. De wereld vreest voor een allesvernietigende kernoorlog.

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.