Het duurde maar één dag. De oorlog tussen Azerbeidzjan en etnische Armeniërs in Nagorno-Karabach. Ze waren er al langere tijd bang voor. In één klap lijkt er een einde te komen aan een decennia oud conflict. Nagorno-Karabach de zelfverklaarde republiek in de Kaukasus heft zichzelf op. Azerbeidzjan wint. Tienduizenden inwoners van Nagorno-Karabach slaan op de vlucht. Ze zijn bang voor etnische zuiveringen. Tientallen jaren streden beide kanten, Armeniërs en Azeri, dat zijn dus de inwoners van Azerbeidzjan. Om dit stukje land ter grootte van Noord-Brabant. En zij niet alleen. Ook deze landen bemoeien zich er mee. Want wat er in die kleine enclave gebeurt, heeft grote impact. In deze video vertel ik je over de vriendjespolitiek tussen supermachten en waarom tienduizenden mensen hun geboortegrond verlaten. Nagorno- Karabach ligt hier in Azerbeidzjan. Er wonen bijna alleen maar etnische Armeniërs, zo'n honderd 120.000. Als je het nieuws volgt, zie je dat het bijna altijd hebben over etnische Armeniërs, een Armeense bevolkingsgroep die niet in Armenië woont, maar in een enclave. Da's een gebied dat volledig wordt ingesloten door een ander land, in dit geval Azerbeidjan. Nagorno- Karabach hoorde officieel al bij Azerbeidzjan, maar in de praktijk was het onafhankelijk. Republiek Artsach Ard noemen de Armeense inwoners hun land met een eigen vlag, leger en president. Dan nu nog even terug in de tijd. In deze regio hebben grote rijken altijd een rol gespeeld. De Ottomanen, ofwel Turken en de Perzen zijn de Iraniërs en Russen. We kunnen niet alles behandelen en je moet ergens beginnen. Wij startten in de jaren tachtig. In die tijd zijn Armenië en Azerbeidzjan onderdeel van de Sovjet-Unie. Nagorno- Karabach is een autonome oblast, een soort provincie van de Sovjet republiek Azerbeidzjan. Dat betekent dat ze een eigen lokaal bestuur hebben, maar eind jaren tachtig verandert dat. De Sovjet-Unie staat op instorten. Deze man, Sovjet leider Gorbatsjov, probeert de Unie nog te redden, maar tevergeefs. Zijn plannen voor meer democratie voedde de onafhankelijkheidsstrijd van Armenië en Azerbeidzjan. Etnische groepen zoals de Armeniërs en Nagorno-Karabach zien ook een kans op autonomie. In 1988 keren ze zich tegen Azerbeidzjan. Ze willen bij Armenië. Wat volgt is een bloedige strijd, een oorlog van zes jaar, waarbij tienduizenden mensen om het leven komen en meer dan 1 miljoen mensen slaan op de vlucht. Armenië wint deze oorlog in 1994 en bezet gebieden in Azerbeidzjan voornamelijk Nagorno-Karabach, met omliggende gebieden als buffer. En ze geven Azeri steden andere namen. Inmiddels is de Sovjet-Unie verleden tijd en breekt in 1991 het tijdperk van de Russische Federatie aan, oftewel Rusland. Hoewel de Russen het na de val van de Sovjet-Unie niet meer voor het zeggen hebben in deze regio, behouden ze invloed. En dus fixt Rusland in 1994 een staakt het vuren. Maar dat betekent niet dat het er rustig blijft. Zo'n 25 jaar lang is er eigenlijk altijd wel geweld, maar Armenië blijft de baas in de enclave. Op de achtergrond spelen grote belangen van verschillende landen die allemaal zo hun eigen redenen hebben om Armenië of Azerbeidzjan te steunen. En met de geschiedenis van het gebied in je achterhoofd nu de machtsverhoudingen die daar spelen. Te beginnen bij Azerbeidzjan. Daar is het verlies van Nagorno-Karabach een open wond. Er heerst een sterk anti Armeens sentiment en voor de huidige president is de enclave een kernpunt. Hij is vastberaden om het verloren land terug te winnen en daarom bouwt die steeds verder aan zijn leger. Azerbeidzjan heeft iets wat Armenië niet heeft. Olie en gas. Daardoor kunnen de Azeri veel meer geld steken in hun leger dan hun aartsvijand. Kijk, hier zie je hoeveel miljarden beide landen aan defensie uitgeven. Een duidelijk verschil. Azerbeidzjan krijgt bovendien hulp van twee bondgenoten in de eerste plaats Turkije. De Azeri zijn nauw verwant aan de Turken. De talen lijken bijvoorbeeld erg op elkaar. Daarom houden ze bij voorbeeld gezamenlijke militaire oefeningen. En de Turkse president Erdogan helpt Azerbeidzjan ook om steviger in zijn schoenen te staan tegenover Rusland, dat een flinke vinger in de pap heeft in die regio. Belangrijk om hier ook te noemen de Armeense genocide. Daarbij worden tussen 1915 en 1917 honderdduizenden Armeniërs vermoord door Turken. En da's nog steeds een gevoelig onderwerp. De Turken noemen het geen genocide, maar een burgeroorlog met naast Armeense slachtoffers ook veel Turkse. Dat verhaal met alle verschillende standpunten verdient een explainer an sich. Voor nu moet je vooral weten dat Turkije en Armenië nog steeds op gespannen voet leven en dat dat voor de Turken ook een reden is om Azerbeidzjan te steunen. Azerbeidzjan heeft nog een belangrijke bondgenoot Israël. Als je naar de religies van beide landen kijkt, misschien niet meteen logisch. In Israël wonen voornamelijk Joden en de meeste Azeri zijn islamitisch. Toch hebben ze een belangrijke reden. Israël wil sterk staan tegenover aartsrivaal Iran. En kijk even waar Iran ligt. Juist, het is het buurland van Azerbeidzjan. Dat is dus handig dichtbij voor als het ooit tot een oorlog komt tussen Israël en Iran. Daarom steunt ook Israël, Azerbeidzjan en leveren de Israëli's bijna een kwart van de wapens die Azerbeidzjan gebruikt. En dan 2020. Azerbeidzjan voelt zich met die bondgenoten sterk genoeg om aan te vallen in een korte, maar hevige oorlog van zes weken vallen duizenden doden. Azerbeidzjan herovert grote stukken land op Armenië en delen van Nagorno-Karabach. Dan Armenië. De belangrijkste bondgenoot van dat land Rusland. Jarenlang werken Armeniërs en Russen innig samen, economisch en militair. Allebei zijn ze lid van de Verdragsorganisatie van Collectieve Veiligheid, een militair samenwerkingsverband van Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Belarus, Armenië en Rusland. Het is een tegenhanger van het westerse bondgenootschap NAVO, waar Nederland ook lid van is. De Russen hebben meerdere militaire basis in Armenië, maar de relatie is de laatste jaren bekoeld. En dat heeft alles te maken met deze demonstraties. In 2018 gaan tienduizenden mensen de straat op om te protesteren tegen corruptie en voor democratie. De pro-Russische regering stapt op en de leider van de protestbeweging komt aan de macht.Hij zoekt toenadering tot het Westen. Daar is de Russische president Poetin niet zo blij mee. Waarschijnlijk is dat een van de redenen waarom de Russen Armenië nauwelijks te hulp schieten in 2020 bij de aanval van Azerbeidzjan. Check deze grafiek nog eens. De Russen leveren ook wapens aan Azerbeidzjan. Da's dus cashen en dat willen ze. mogelijk ook niet op het spel zetten. Wel onderhandelt Moskou een staakt het vuren en Russische vredestroepen zouden etnische Armeniërs van Nagorno-Karabach voortaan beschermen. Maar toen gebeurde dit. Oorlog in Europa, waar iedereen bang voor was, is begonnen. De Russische invasie in Oekraïne. Sindsdien hebben de Russen wel wat anders aan hun hoofd en dus staat Armenië er alleen voor. Of nou ja, alleen niet helemaal. Het islamitische regime van Iran steunt de overwegend christelijke Armeniërs ook. Zit zo. Armenië is voor Iran de snelste route om handel te drijven met Europa. Wat ook meespeelt omdat Israël Azerbeidzjan steunt, steunt Iran Armenië met wapens en drones. En dan nog even naar het westen. Ook dat steunt Armenië, maar eigenlijk alleen in woorden en niet in daden, want ze bieden geen militaire steun en hebben ook geen sancties tegen Azerbeidzjan. Daarvoor is het land net effe te belangrijk voor onze olie en gas. Tot zo ver de verhoudingen. Gaan we even verder naar eind 2022. Azerbeidzjan blokkeert dan de Latin Corridor. De enige weg die Nagorno-Karabach met Armenië verbindt. Dat betekent voor de inwoners al maanden geen aanlevering van voedsel, medische lijnen en eigenlijk alles in zowel Armenië als de internationale gemeenschap noemen de blokkade een poging tot etnische zuivering. Die blokkade was een van de redenen waarom die aanval van Azerbeidzjan, waar ik het in het begin over had, maar 24 uur duurde. Er was nauwelijks verzet. En hoe nu verder? Etnische Armeniërs verlaten nu massaal Nagorno-Karabach, inmiddels al tienduizenden. Die uittocht verloopt super hectisch met veel menselijk leed. Zo ontplofte er een tankstation in de enclave. Daar waren veel mensen aanwezig die probeerden te vluchten, waardoor tientallen doden vielen. Mensen willen weg omdat ze bang zijn dat Azerbeidzjan etnische Armeniërs uit Nagorno-Karabach met veel geweld zal verjagen. Of nog erger vermoorden. Dat was die etnische zuivering waar ik het in het begin over had. En in Armenië zijn mensen woedend op de regering die ze verantwoordelijk houden voor het verlies van Nagorno-Karabach. Veel Armeniërs zijn bang voor wat er nog meer zou kunnen gebeuren. Kijk maar eens naar deze kaart. Dat gekke stukje Azerbeidzjan. Dat is een exclave. Dat is een stukje land dat niet geografisch verbonden is met het land dat er de baas is. Ook dit stukje land levert al jaren spanningen op tussen Armenië en Azerbeidzjan. Voorlopig is het nog lang niet rustig in de regio.
