Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

NOS op 3

Programmalogo's

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Deutschland. Was gibt? Wat weten we nou echt over onze oosterburen? Kijk, als er aan de andere kant van de oceaan iets gebeurt, weten we dat meteen. Ook niet zo gek, want de VS is übermachtig. Maar Duitsland is ook geen spielerei. Het land dat vorige eeuw na twee oorlogen nog in puin lag is weer een supermacht. Dus vergeet even bier, Bratwurst, Berghain, Bernhard. In deze video gaan we net even verder. Want dit is het invloedrijkste land van Europa. Want zo machtig is Duitsland. Zo dichtbij, maar voelt toch ver weg. Tijd om op dit land in te zoomen. Het ligt midden in Europa, heeft de meeste inwoners van de EU en de meeste buurlanden. Het heeft bergen, stranden, bossen, industrie, steden, dorpen, kastelen. Duitsers staan bekend als hardwerkend, efficiënt en zuinig. Grundlichkeit en Punktlichkeit. Duits is de meest gesproken moedertaal van Europa. Cultureel is het het land van filosofen, wetenschappers, componisten en natuurlijk voetbal. En een zeer, zeer rijke geschiedenis. De steeds veranderende kaart van Duitsland vat die goed samen. En alles hier behandelen lukt überhaupt niet. Dus ik begin dit verhaal bij de laatste keer dat Duitsland de ambitie had een wereldmacht te zijn. We weten hoe dat afliep. Na de oorlog wordt Duitsland door de geallieerden bezet. Het ligt volledig in puin, heeft geen vrienden maar wel een enorme schuld en moet dus onder nul opnieuw beginnen. Toch wordt Duitsland weer oppermachtig. Hoe? Zoals ik al zei: de Duitse economie is gigantisch. De grootste van Europa en de op twee na grootste van de wereld. Na de VS en China. Supergeil. Vooral door export. Lange tijd zijn ze zelfs de grootste goederenexporteur ter wereld. Tot China gaat knallen. Maar nog steeds gigantisch. Dat zie jij ook overal. Maar echt. Duitsers maken dingen. Nog even terug naar het einde van de Tweede Wereldoorlog want die maakeconomie bouwen ze bovenop die naoorlogse puinhopen. Onder meer met hulp van de VS in het Marshallplan. En dat waren geen misselijke bedragen. Het eerste Marshall-schip is binnen. Meer voor het goede volk. Waarom de VS dat gaf? Een hersteld Europa is ook goed voor de Amerikaanse economie. En om bondgenoten te kweken in de Koude Oorlog met de Sovjet-Unie. Duitsland leeft op. Zeker vanaf de jaren 50. En hoe. Een nieuwe munt, bloeiende industrie. Een economisch wonder. Das Wirtschaftswunder. Al gaat dat wel vooral over West-Duitsland. Want door die Koude Oorlog is Europa in tweeën gesplitst: Het kapitalistische Westen en het communistische Oosten. Met het IJzeren Gordijn dat dwars door Europa en Duitsland loopt. In West-Duitsland bloeit vooral de Mittelstand op, het midden- en kleinbedrijf. 99 procent van de Duitse bedrijven valt daaronder. Betekent supergespecialiseerde industrie, veel werkgelegenheid en innovatie. Zomaar een greep uit de Duitse uitvindingen. En er is nog veel meer. Wat dacht je van de Flachspuler? De wc. Met een inspectieplateau. Goed, terug naar het verhaal. West-Duitsland transformeert in no time van paria naar voorloper en wint het Europese vertrouwen terug. Na de val van de Muur, en het communisme, begin jaren 90 worden Oost- en West-Duitsland weer 1. Dat is even wennen, maar de Bundesrepublik Deutschland is begin deze eeuw de economische motor van Europa en een wereldleider in industrie en export. Het gaat goed met Duitsland. Supergeil. Maar er was nog iets niet onbelangrijks. Even terug naar die naoorlogse periode weer. 'Nooit meer oorlog' is het credo in Europa. En voorkomen dat een land ooit nog zo sterk zou worden. Zo ontstaat de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal in 1951. Een samenwerking tussen zes landen. Want door handel in kolen en staal, de belangrijkste grondstoffen voor wapenproductie Europees onder te brengen, betekent dat geen enkel land nog een oorlog kan beginnen, is het idee. Samenwerking als basis voor vrede. En economisch lekker voor Duitsland, als grote speler in kolen en staal. Die samenwerking is de voorloper van de Europese Unie. Met Duitsland bovenop die Europese apenrots. Goed voor een kwart van de portemonnee van de EU de meeste zetels in het parlement de voorzitter van de Europese Commissie is Duits, net als de baas van de grootste partij. Ze zijn niet de baas van de EU, maar als Duitsland praat, luistert Europa. Was lang ondenkbaar, gezien deze geschiedenis maar de Duitse visie op economie en beleid is leidend in Europa. Het zit diep in de bouwstenen van de Unie. Betekent: stabiele economie, stabiele euro, geen schulden. Dus: zuinig aan en zelfredzaam zijn. Drie voorbeelden. Zo heeft Duitsland geen zin om op te draaien voor andermans schulden. Blijkt bijvoorbeeld uit het Duitse initiatief van het Stabiliteits- en Groeipact uit 1997. Met een afgesproken maximaal begrotingstekort en staatsschuld voor alle EU-landen. Ofwel: geen geld uitgeven dat je niet hebt en weinig schulden bitte. Heel Duits. Dan, de Europese Centrale Bank, de ECB. Volledig gebaseerd op het model van de Duitse centrale bank, de Bundesbank. En niet toevallig op een steenworp van elkaar, in Frankfurt. Laatste voorbeeld: vrijhandel in de EU en daarbuiten en alle regels eromheen. Past bij die Duitse maakindustrie. Duitslands wil is nog net geen wet. Maar wel heel sturend. Zo zijn ze bijvoorbeeld initiatiefnemer van het Europees luchtverdedigingssysteem klimaatbeleid, en zo is er nog veel meer. Niet als einzelgänger trouwens, ze doen ook veel samen die andere Europese grootmacht: Frankrijk. Samen de motor van de EU. Vaak op 1 lijn, maar vaak ook niet. Maar zeker is: zonder Duitsland gebeurt er in Europa nichts. Kurzgesagt: Duitsland is een economische en politieke reus. Maar wat Duitsland tot supermacht maakt piept en kraakt. De Duitse economie komt hortend en stotend tot stilstand. Noem het een identiteitscrisis. Drie grote problemen: Een haperende economie. Geopolitieke ontwikkelingen. En gerommel in de binnenlandse politiek. Eerste: krimp. Even geen Wirtschaftswunder, zie je hier. Met een economie die wankelt. De Duitse ooit zo toonaangevende industrie blijft achter bij die van de VS en China met maar weinig innovatie. Zelfs het Duitse visitekaartje Volkswagen, das Auto, heeft het zwaar. Terwijl China's auto-industrie, vooral elektrisch, ontploft. Overal lijken in de industrie klappen te vallen. En dat dreunt door in Europa en zeker ook bij ons. Want vroeger zeiden ze altijd dat als Duitsland niest, Nederland verkouden wordt. Toch wel. Duitsland is een megagrote handelspartner voor ons. Import en export. En die economische problemen worden alleen maar groter door nummer twee: geopolitieke ontwikkelingen. Belangrijke factor: Russisch gas. Waar Duitsland zich behoorlijk afhankelijk van heeft gemaakt voor zijn energievoorziening. Maar dan Oorlog in Oekraïne, op het Europese continent. Gevolg: torenhoge energieprijzen. Hakt erin bij de Duitse industrie. Die goede verhouding met Rusland, daar is niets meer van over. Duitsland steunt Oekraïne volledig. Het begon met helmen sturen, maar inmiddels sturen ze tanks en zware wapens. Zelf investeerde Duitsland 100 miljard extra in Defensie. De oorlog in Oekraïne Een historisch keerpunt. Want Deutschlands Leitmotiv is al jaren: vredesduif. Geen oorlog op het continent, alsjeblieft. Komt bij: Amerika is niet meer de bondgenoot die het ooit was. Wie of wat houdt Europa nu veilig? En daarom kijken andere Westerse landen nu meer en meer naar Duitsland voor leiderschap. Daar zit de crux: het is Duitsland dat het tempo bepaalt. Een machtig land dus, en machtiger dan waar veel Duitsers zich comfortabel bij voelen. Maar Duitsland zelf is op dit moment enorm verdeeld. Vooral door de asielpolitiek. Misschien weet je dit nog? Vanaf 2015 komen honderdduizenden vooral Syrische vluchtelingen naar Duitsland. Maar het Duitse mantra van toen van Angela Merkel, zestien jaar lang Bondskanselier is verstomd. Het betekent de opkomst van een nieuwe partij, Alternatief voor Duitsland, AfD, een radicaal-rechtse partij en in de ogen van veel Duitsers, en de binnenlandse veiligheidsdiensten deels extreemrechts. Zitten in het parlement, maar geen enkele partij wil met hen samenwerken. Tot laatst, dit moment. Duitsland zal hoe dan ook, linksom of rechtsom, een nieuwe koers moeten gaan varen. Moeten ze leidend blijven of zelfs meer worden in de EU of meer naar binnen kijken? Europa, en dus zeker ook wij, gaan dat merken. Want zó machtig is Duitsland.

Zo machtig is Duitsland

Zonder Duitsland gebeurt er in Europa niets. Duitsland heeft de meeste inwoners van Europa en ligt middenin dit continent. De Duitse economie is de grootste van Europa en de op twee na grootste van de wereld, na de VS en China. Best knap, omdat ze na de Tweede Wereldoorlog helemaal opnieuw moesten beginnen. Ook spelen ze een belangrijke rol in vrede en samenwerking binnen Europa en de Europese Unie. De laatste tijd heeft Duitsland wel drie grote problemen: een haperende economie, geopolitieke ontwikkelingen zoals de oorlog in Oekraïne en gerommel in de binnenlandse politiek.

Het invloedrijkste land van Europa

Nieuws is overal. Een eindeloze stroom van informatie, wereldgebeurtenissen, updates. Eén van de meest gestelde vragen in onze comments: Waarom is het nieuws zo negatief? En kan dat ook anders? Ook al zijn we zelf journalisten, het antwoord op die vraag is ingewikkelder dan het misschien lijkt. En begint met de vraag: Wat is nieuws eigenlijk? Goedemorgen Dennis. Dit is Toon Brouwers, één van mijn docenten toen ik aan de School voor Journalistiek studeerde. Toon, je bent niks veranderd. - Jij ook niet veel, Dennis. Wat is nieuws eigenlijk? Het is een ingewikkelde vraag wat nieuws is, omdat nieuws voor iedereen een beetje iets anders is. Vaak gaat het over veranderingen in de maatschappij. Er is niet echt één officiële definitie. Het woordenboek komt niet veel verder dan "Bericht omtrent iets dat nog onbekend was." - Kort en bondig. Wikipedia blijft ook vrij algemeen en ook ChatGPT genereert geen sluitend antwoord. Toch is er wel één belangrijk kenmerk te noemen. Nieuws gaat meestal over uitzonderingen. Dingen die niet elke dag gebeuren. Zou wat zijn als het journaal gaat over iets dat élke dag gebeurt. Goedemorgen. Op de Mies Bouwman-boulevard in Hilversum zijn vanochtend geen ongelukken gebeurd. Onze verslaggever Dennis Hoogeveen, jij bent daar nu wat is daar precies aan de hand? - Ja, eigenlijk helemaal niks. Goed. Uitzonderingen dus. Maar: welke uitzonderingen kiest een journalist? En waarom die? Ligt voor een deel aan het medium. Lezers van de Telegraaf vinden waarschijnlijk andere onderwerpen belangrijk dan die van de Volkskrant. BNNVARA maakt programma's door een progressieve bril de EO richt zich op Nederlandse christenen en de NOS heeft als taak onafhankelijk het nieuws te verslaan. Goedenavond. Maar ja, hoe bepaal je uit álles wat er op een dag gebeurt, wat het nieuws is? Ik denk ook dat je zoektocht misschien moet gaan naar eindredacteuren. Ja, daar heeft Toon een goed punt. De eindredacteur van de NOS-website en -app is vandaag Jelle. Als je niet van discussie houdt moet je hier niet gaan werken. De hele dag door hebben we gesprekken over het nieuws. - Hoe bepaal je nou wat het nieuws is? Daarbij kijken we of het nieuws veel mensen aangaat en of het veel impact heeft op bijvoorbeeld de samenleving of de wereld. We hebben hier collega's van allerlei soorten komaf uit heel Nederland hebben we mensen. En die bepalen samen wat het nieuws is. Ja, het is belangrijk dat we veel meningen horen. Nieuws gaat dus vaak over de uitzondering, moet relevant zijn voor een groot publiek en impact hebben. Maar goed, dat kan toch ook positief zijn? Dus, de tweede vraag is: Is het nieuws écht zo negatief? Dat is nogal lastig te onderzoeken, maar toen ik samen met m'n collega Frederique de headlines checkte op een willekeurige dag - Nou niet echt heel veel positief nieuws, hè. - stemde dat niet heel hoopvol. Zelfs als je actief zoekt naar positief nieuws. Een aantal van de hoogst scorende sites in Google zijn al een tijdje niet meer actief. Oké, dit is allemaal niet heel wetenschappelijk Dus checkte Frederique het bij mediapsycholoog Mischa Coster. Bijvoorbeeld in 2017 is er een onderzoek geweest. Daaruit blijkt dat slecht nieuws en verbazing de twee meest voorkomende nieuwswaarden zijn. Waarbij slecht nieuws bovenaan staat. In 2012 is er een studie geweest bij ANP zelfs, in Nederland. Dat er nauwelijks berichten te vinden zijn met woorden als 'succes' of 'geslaagd'. Terwijl 'gefaald' en 'failliet' veel meer zoekresultaten opleveren. Dus, feitelijk, is er gewoon meer negatief nieuws. Jullie gevoel lijkt dus terecht. Veel positiviteit komt er niet echt naar boven. Dit fragmentje komt trouwens uit het SBS-programma GoedNieuws Vandaag. Goedenavond. Goed nieuws is wel nieuws, en dat zie je hier. Ja, hoe dat afloopt zie je zo. Waarom is het nieuws dan zo vaak negatief? Nou, voor een deel omdat het nieuws vaak gaat over wat er anders is dan normaal. En dat zijn nou eenmaal vaak geen positieve gebeurtenissen. Maar er is nog een reden. We besteden van nature meer aandacht aan negatief nieuws dan positief. Dat is niet omdat we het per se willen, maar ons brein is zo geprogrammeerd. Goed nieuws was in de beginjaren van de mens niet zo belangrijk om te overleven. Maar het zien van gevaren, dus het kunnen spotten van slecht nieuws, wel. Dat wordt door onderzoekers ook wel de negativity bias genoemd. Ons brein geeft meer aandacht aan mogelijke gevaren. Vroeger ging dat misschien over een bosbrand verderop heel vroeger heb ik het dan over. Tegenwoordig gaat het dan misschien over inbraken die zijn geweest in je omgeving. Dus je wil op de hoogte zijn van gevaar zodat je weet Wat moet ik doen, of wat kan ik doen? Kiki de Bruin doet onderzoek naar mensen die minder nieuws volgen door de negativiteit. Straks meer daarover. Dat het nieuws vaak negatief is, heeft natuurlijk ook te maken met het doel van de journalistiek. De journalistiek is er ook om misstanden aan te tonen. De journalistiek zoomt in op verhalen, denk aan de toeslagenaffaire en die brengen dingen aan het licht. En vervolgens is het aan jou, of aan de maatschappij, de politiek om daar wat mee te doen. Met al dat overwegend negatieve nieuws is het niet gek als je af en toe een break nodig hebt. Want van veel slecht nieuws kijken, voel je je ook slechter. In dit onderzoek van het Rode Kruis zegt meer dan de helft zich machteloos te voelen door negatief nieuws. En iets minder dan de helft zegt dat nieuws over rampen en conflicten hen meer raakt dan een paar jaar geleden. Sommige mensen zeggen daarom: ik wil liever helemaal geen nieuws meer zien. Ik word er niet zo gelukkig van. Je moet je ogen niet sluiten voor negativiteit, maar het heeft niet echt een goede invloed op mij in ieder geval. En daar doet Kiki dus onderzoek naar. Nou we zien dat het fluctueert. Als er net een nieuwe crisis of oorlog uitbreekt gaan vaak mensen veel nieuws consumeren. Omdat je wil weten wat er speelt, je wil op de hoogte zijn. Maar hoe langer zo'n crisis voortduurt, hoe meer mensen afhaken. Omdat er ook een bepaalde verzadiging ontstaat of het houdt niet op, de machteloosheid groeit. Is dat herkenbaar? Nieuws geeft je een bepaalde blik van wat er op de wereld speelt. Maar nieuws gaat dus vaak over de uitzondering over dingen die anders zijn dan normaal. Je kunt je dus afvragen of heel intensief het nieuws volgen je wel een goed beeld geeft van de alledaagse wereld. Hans Rosling was een bekende mediacriticus. Hij zei bijvoorbeeld: Gebruik de media niet om de volledige wereld te begrijpen. De media zijn heel goed in het brengen van nieuws en uitleggen van gebeurtenissen. Maar in het tonen van het grote geheel, vooral veranderingen die heel geleidelijk gaan. We houden de ontwikkelingen op wereldschaal gewoon niet goed bij. Bestaat er dan ook zoiets als goed nieuws? Jazeker, en ook dat haalt heus het journaal wel. Er zijn steeds minder werklozen Daar lijkt de ontbossing nu op het laagste niveau Goed nieuws over een natuurgebied Het versterken van de zeedijk op Vlieland is klaar. De overlevingskansen van patiënten met kanker zijn de afgelopen 20 jaar gestegen. Veel journalisten zoeken ook een goede balans in de berichtgeving. Tussen binnenland, buitenlands nieuws, opmerkelijk nieuws nieuws van dichtbij, nieuws van ver weg. - Nu denk ik ook dat er mensen kijken die denken: goh, Jelle kun je het vandaag niet een beetje positiever maken, waar we aandacht geven? - Ja, dat denk ik ook weleens. Soms begin ik aan de dag en dan denk ik: waar gaan we nu dat vergrootglas op zetten? Sommige dingen gebeuren nou eenmaal, en daar moeten we verslag van doen. De bezoekerscijfers houden we bij, geanonimiseerd, dus we kunnen wel een beetje zien wat er veel gelezen wordt. Dat is het argument niet om er meer aandacht aan te geven. Reden om er meer aandacht aan te geven is dat het veel impact heeft op veel mensen. Wij zijn een publieke omroep, wij zijn er voor iedereen en we worden ook betaald door iedereen. Dus we zijn eigenlijk niet bezig met kijken naar cijfers wat wordt het best gelezen, en daar gaan we dan meer van maken of iets dergelijks. Nee, nieuws is nieuws. En dat kan je bij de NOS lezen. Sommige media geven juist extra aandacht aan goed nieuws. Er zijn insta-accounts met alleen maar positieve berichten Nu.nl heeft er een eigen rubriek voor Trouw een nieuwsbrief En dus een goed-nieuws-tv-show. Goedenavond. Goed nieuws is wel nieuws. Al duurde dat maar kort. Ja dat was 'm dan, de laatste GoedNieuws vandaag. Want ja, zoals ik al zei: in alléén maar positief nieuws zijn mensen van nature minder geïnteresseerd. Dus wat werkt dan wel? Ik zou als journalist, denk ik, proberen om iets meer aandacht te besteden aan perspectieven. En ook iets meer laten zien van: wat kun je ermee, wat wordt eraan gedaan? Zodat dat machteloze gevoel iets meer weggaat of mensen zelf het idee krijgen van: oh, ik kan dus dit ermee doen. Journalisten noemen dat ook wel constructieve journalistiek. De Correspondent is daar een bekend voorbeeld van. Krijgt ook steeds meer aandacht op de School voor Journalistiek. En vaak willen studenten ook veel positiever nieuws gaan brengen. Dus dat betekent ook de studenten natuurlijk uitdagen om verschillende aspecten van een verhaal te laten zien. Dat zijn dingen die we als journalisten kunnen doen en daar proberen we in onze video's ook rekening mee te houden. Maar wat kun jij, als nieuwsvolger, doen? Als je zelf zegt: ik wil wel op de hoogte zijn maar ik kies bepaalde momenten op mijn dag of in mijn week uit om nieuws te consumeren. Probeer selectief te zijn, dus dat je wel op de hoogte blijft, maar dat je niet overladen wordt van alle informatie die constant op je afkomt. Thanks voor het kijken!

Waarom is het nieuws zo negatief?

Nieuws is een eindeloze stroom aan informatie, gebeurtenissen en updates. Het gaat eigenlijk altijd over uitzonderingen en die zijn vaker negatief dan positief. Van nature zijn onze hersenen ook geprogrammeerd om meer te letten op negatieve gebeurtenissen. In de beginjaren van de mens was het opmerken van gevaren, dus slecht nieuws, belangrijk om te overleven.

Nieuws gaat over wat anders is dan normaal

Dikke kans dat in jouw smartphone een stukje zit uit dit land. De Democratische Republiek Congo zou het rijkste land op aarde kunnen zijn. Want Congo heeft het allemaal. Het gebied is rijk aan kostbare grondstoffen. Goud- en kobaltmijnen. Het zit propvol goud, kobalt, lithium, diamanten. Maar het is een van de armste landen en het toneel van het dodelijkste conflict sinds de Tweede Wereldoorlog. De situatie in het oosten van Congo verslechtert met de dag. Een snel ontwikkelende crisis. Voor de zoveelste keer is het spullen pakken en vertrekken. En terwijl in het land de strijd weer oplaait, wordt het voor de zoveelste keer volledig leeggezogen. In deze video leg ik je uit hoe Congo een plek van plundering werd. Dit is het geweld in Congo uitgelegd. De Democratische Republiek Congo is enorm. Het ligt midden in Afrika en kijk, zo ziet het eruit als je het op Europa zou leggen. Er wonen meer dan 200 etnische groepen. En dat land is werkelijk waar een geologische freak of nature. Het is een vruchtbaar en bosrijk land. Maar vooral wat onder het oppervlak zit, is ongekend. Die kostbare grondstoffen dus. Van koper tot goud tot kobalt. En nog veel meer. Zet je die grondstoffen om in cash, dan zou het een slordige 24 biljoen dollar waard zijn. Dat is een 24 met 12 nullen. Maar Die minerale rijkdom speelt een hoofdrol in een ongelooflijk dodelijk conflict. Want iedereen wil die rijkdom in handen krijgen. Leiders, buitenlandse bedrijven, legers, buurlanden. Ondanks de grondstoffen is Congo wanhopig arm. 1 op de 12 kinderen haalt de 12e verjaardag niet. 26 miljoen Congolezen zijn afhankelijk van humanitaire hulp. Komt onder meer door de vele gewapende milities in het land die met elkaar in strijd zijn. Met verschillende motieven. Vaak ooit begonnen uit zelfverdediging maar nu ook vaak uit op macht en geld. Macht betekent bijvoorbeeld dat je belasting kan innen. En ook vruchtbare grond is een moneymaker. Voor sommige groepen spelen ook jihadistische motieven een rol. Het resultaat is een cyclus van geweld. De bevolking is de dupe. Zij worden geterroriseerd. 6 miljoen Congolezen stierven de afgelopen 25 jaar als gevolg van conflict. Het Congolese leger is slecht uitgerust en kan geen bescherming bieden. En daar komt bij: sommige bewapende groepen krijgen hulp uit het buitenland waar ze ook uit zijn op de rijkdom in de grond. Eén zeer goed georganiseerde groep springt eruit. Kom ik zo op. Maar eerst, hoe kan een land met zo veel potentie zo'n zooitje zijn. Om dat te begrijpen, zoomen we in op drie belangrijke periodes uit de Congolese geschiedenis. De koloniale tijd, de dictatuur en de chaos daarna. Te beginnen met de uitbuiting door deze man, Koning Leopold II van België. Koloniale geschiedenis op z'n lelijkst. Hij heeft Congo als privébezit. Hij maakt de bevolking tot slaaf om een specifieke grondstof te winnen. Rubber. Booming business in die tijd, vooral voor auto- en fietsbanden. En half Congo bestond uit rubberbomen. Leopolds soldaten behandelen de Congolezen onmenselijk wreed. Wie niet levert wacht een lot van marteling of verkrachting soms hele dorpen tegelijk. Dat het afhakken van ledematen nog een 'milde straf' was, zegt genoeg. Miljoenen mensen vinden de dood onder Leopolds regime. Na Leopold wordt Congo een kolonie van de staat België tot de onafhankelijkheid in 1960. Dan de tweede invloedrijke periode, de dictatuur. Maar daar gaat eerst iets anders aan vooraf. Als de nieuwe premier Lumumba het voor het zeggen krijgt Hij wil de bevolking laten profiteren van de grondstoffen Hij vraagt daarvoor de Sovjet-Unie om hulp. Ten tijde van de Koude Oorlog als het Westen en de Sovjet-Unie in een wapenwedloop zijn verwikkeld. Het Westen wil niet dat de Sovjets voet aan de grond krijgen in Afrika en zo bij hun uranium en hun koper kunnen. Want daar kun je namelijk wapens van maken. Met hulp van het Westen komt Lumumba ten val en de Westersgezinde dictator Mobutu komt aan de macht. Hij geeft het land een nieuwe naam: Zaïre. Mobutu is een van de meest corrupte dictators die het Afrikaanse continent ooit gekend heeft. Hij verkoopt voor een spotprijs onder meer Congo's koper verder aan het westen. En met zijn verdeel-en-heerspolitiek vergroot hij zijn macht, speelt hij bevolkingsgroepen tegen elkaar uit, verzwakt hij het leger uit en legt hij zo de voedingsbodem voor onderling geweld. Dat maakt de weg vrij voor rebellengroepen. Intussen trekken buitenlandse mijnbouwbedrijven het land genadeloos leeg. Kijk, dit zegt de directeur van zo'n bedrijf Maar als begin jaren 90 de Koude Oorlog voorbij is is ook Mobutu's rol uitgespeeld. Hij wordt afgezet. Maar Congo wordt er niet per se beter van. Heeft alles te maken met buurland Rwanda. En wat daar in de jaren 90 aan de hand is. Het startpunt van de derde periode in dit verhaal. De twee grote bevolkingsgroepen in Rwanda - de Hutu's en de Tutsi's - zijn al lange tijd met elkaar in conflict. In 1994 loopt het zelfs uit op genocide. Zeker 800-duizend Tutsi's, en tienduizenden gematigde Hutu's worden in een paar maanden door extremistische Hutu's vermoord. Gewapende Tutsi's vechten terug, nemen wraak op Hutu's en grijpen uiteindelijk de macht in Rwanda. Veel Rwandezen vluchten naar Congo. Weg van het geweld dat in Rwanda geen rem meer kent. Zo'n 250-duizend Rwandezen zijn de afgelopen dagen de grens over gevlucht. Tussen die vluchtelingen zitten ook Hutu-extremisten. Zij vormen daar een nieuwe gewapende groep die we nu kennen als de FDLR. Een bedreiging voor de Tutsi's in Congo, zegt de nieuwe Tutsi-machthebber in Rwanda. Die Rwandese oorlog gaat dus de grens met Congo over. En alsof het niet ingewikkeld genoeg is, spelen er in die tijd op dezelfde plek ook de eerste en tweede Congo-oorlog Te veel om hier tot in detail uit te leggen, maar dat is dus allemaal tegelijk aan de hand. In de loop van de afgelopen 25 jaar opereren er zeker 200 verschillende gewapende groepen in Congo, dat van het ene in het andere gewapende conflict terechtkomt. Met sindsdien dus zeker 6 miljoen doden. En dan die ene groep waar ik het net over had die heet M23. Een overwegend uit Tutsi's bestaande rebellengroep. Goed georganiseerd en volgens de VN gefinancierd en geleid door de machthebbers in Rwanda. M23 zegt zelf de Tutsi-bevolking in Oost-Congo te willen beschermen tegen extremistische Hutu's. Maar da's zeker niet het hele verhaal. De groep is ook uit op wraak, macht en invloed in de regio. Sinds 2022 rukt M23 op in Congo met grof geweld. En Rwanda profiteert. Niet van rubber zoals in de tijden van Leopold of uranium in de Koude oorlog Nee, tegenwoordig gaat het over het zeldzame mineraal coltan. Zit in zo'n beetje al je apparaten. De wereldwijde vraag neemt momenteel en komende jaren toe. 60 tot 80 procent van alle coltan op aarde komt uit Congo. Waar mensen onder erbarmelijke omstandigheden dat spul uit de grond halen. Niet een staatsbedrijf met goede omstandigheden, maar geïmproviseerde, gevaarlijke mijnen. Wel een belangrijke inkomstenbron voor veel arme mensen die dan in ieder geval iets van inkomen hebben. Volwassenen en kinderen graven hier met hun handen. Loodzwaar en levensgevaarlijk werk. Niemand houdt toezicht. En voor vrouwen en kinderen extra kwetsbaar. En M23 heeft sinds vorig jaar de grootste coltanmijn ter wereld in handen. Hoewel Congo de grootste coltan-voorraden ter wereld heeft is Rwanda de grootste coltan-exporteur. Uit VN-documenten blijkt dat meerdere keren per week konvooien met kostbare grondstoffen van Congo naar Rwanda vertrekken die ze daar mixen met eigen mineralen. Die vervolgens bij ons terecht komen. En met dat geld financiert Rwanda M23 weer. I know, het is echt een clusterfuck van belangen, geschiedenis, corruptie, uitbuiting en geweld die elkaar allemaal in een houdgreep houden. En het is niet alleen coltan. De bevolking profiteert er niet of nauwelijks van dat buitenlandse bedrijven ook kostbare lithium, koper en kobalt uit de grond halen En dat gaat weer in onze windmolens elektrische auto's en zonnepanelen. Door de energietransitie neemt ook de vraag naar die grondstoffen de komende jaren waarschijnlijk alleen maar toe. Het is de paradox van Congo: hun rijkdom, is ook hun vloek. En dat brengt ons bij het nu. Miljoenenstad Goma kan ieder moment in handen vallen van de rebellen van M23. Het is inmiddels een enorme vluchtelingenstroom geworden. Wie achterblijft weet niet waar ie aan toe is. Er worden plunderingen gemeld. Dit is een oorlogsverklaring, dit is een invasie. Wat dat betreft, is er dus niets veranderd. Congo wordt leeggeplunderd en de bevolking betaalt de prijs. Ja, het is geen opbeurende video. Maar misschien wel goed om te weten. Thanks voor het kijken.

Waarom de steenrijke Democratische Republiek Congo zo arm is

De Democratische Republiek Congo is rijk aan grondstoffen zoals goud, lithium, kobalt en coltan. Veel van die stoffen worden in smartphones gebruikt. Toch is Congo één van de armste landen. Ooit was Congo gekoloniseerd door Koning Leopold II van België. Daarna volgen dictators en geweld door rebellengroepen. Ook het conflict tussen de Hutu's en de Tutsi’s in buurland Rwanda speelt een rol.

Koloniale geschiedenis, dictators en rebellengroepen

Wat zal ik eten? Dit of dit? Allebei gezond toch? Nou, ligt er maar net aan hoe je het bekijkt. Want ik wil het met je hebben over: Hoe schadelijk is landbouwgif? - Bestrijdingsmiddelen. Landbouwgif, glyfosaat, pesticiden. Pesticiden dus. Of bestrijdingsmiddelen. Want de afgelopen jaren stapelen de onderzoeken naar de gezondheidsrisico's zich op. Bestrijdingsmiddelen verspreiden zich verder dan gedacht. Een 11-jarig meisje overlijdt aan leukemie en dat zou te maken hebben met de pesticiden waar haar moeder tijdens de zwangerschap aan blootstond. Het aantal mensen met de ziekte van Parkinson stijgt snel. Dus, deze of deze? Het antwoord krijg je straks. Eerst: hoe zit het nou echt met dat gespuit? Dit is: pesticiden uitgelegd. Kijk dit appeltje. Lekker. Maar dat vinden de appelbloesemkever, fruitmot en appelschurft ook. En geloof mij, als iets daarvan op de appelboom zit is er óf helemaal geen appel om te eten, zitten er van die gaatjes in of is-ie helemaal niet te bewaren na de oogst. Een nachtmerrie voor telers. Om zulke schade te beperken en plantziektes en plagen te voorkomen grijpen tuin- en akkerbouwers dus naar bestrijdingsmiddelen. Of met weer een ander woord: gewasbeschermingsmiddelen. Zo'n beetje elke vierkante meter met gewassen wordt bespoten. En dat kan op drie manieren. Groen, microbiologisch of chemisch. Oftewel: middelen met een natuurlijke oorsprong, bacteriën of virussen, óf gif. Even een stukje geschiedenis. Na de Tweede Wereldoorlog groeit Nederland uit tot landbouwsupermacht. Daar kom je natuurlijk niet zomaar. Die opschaling had zonder bestrijdingsmiddelen nooit gekund. Maar daar was in het begin nog geen enkel toezicht op. Er werd flink met chemische middelen gespoten op het land. Zelfs ook in Amsterdam: vier weken lang, tegen een flinke rupsenplaag in de stad. Maar veel van die middelen van toen bleken hartstikke giftig te zijn. Die zijn tegenwoordig dan ook verboden. Dankzij de Bestrijdingsmiddelenwet uit 1962. En het in het leven geroepen College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden en ook de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid vindt er wat van. Met zelfs het strengste toelatingsbeleid ter wereld. Zij checken de risico's voor mens, dier en milieu. Want wat die risico's betreft onder meer Parkinson, COPD, lymfeklierkanker, leukemie, astma, hartritmestoornissen en cognitieve aandoeningen bij kinderen worden met pesticiden in verband gebracht. Ik zeg niet voor niets: in verband gebracht met al deze ziektes. Want aantonen dat het ook echt door die bestrijdingsmiddelen komt, is nog niet zo simpel. Recent gebeurde dat voor het eerst ooit in Frankrijk. Jarenlang heeft ze ervoor gestreden. En nu geeft het overheidsfonds voor pesticiden-slachtoffers haar gelijk. De leukemie van haar dochter is het directe gevolg van de blootstelling aan bestrijdings- middelen tijdens de zwangerschap. Zo'n directe link aantonen is dus ingewikkeld. Toch zijn wetenschappers over het gevaar van sommige middelen vrij zeker. Zoals paraquat, dat de EU in 2007 daarom verbood. En wel hierom. Neem de hersenziekte Parkinson. Ontdekt door James Parkinson tijdens de Industriële Revolutie in Engeland. Vooral mensen die werden blootgesteld aan zwaar vervuilde lucht zeker in de kolenmijnen, kregen de ziekte. Dat was toen. Stuk recenter dook de ziekte ook ineens heel erg op in de VS. Dit onderzoek laat zien dat in de gebieden waar in de jaren 90 veel met paraquat werd gewerkt er 25 jaar later relatief veel Parkinson-patiënten wonen. Maar ja, bewijs maar eens dat er echt een oorzaak-gevolg-relatie is. Maar er is meer. Dierproeven. Muizen kregen Parkinsonverschijnselen na het blootstellen aan paraquat. Hun substantia nigra ging eraan. Da's het gebied in de hersenen dat dopamine maakt en wat ook aftakelt als je Parkinson hebt. En onbedoeld zijn er ook mensproeven geweest. Hier zie je een drugsverslaafde man die MPTP inspoot, een soort heroïne en ongeveer meteen Parkinson kreeg. En zo zijn er meer gevallen bekend. En laat MPTP nou bijna identiek zijn qua chemische structuur aan paraquat. Voor Brussel genoeg reden om dus te zeggen: stoppen met dat spul. Maar dat betekent nog niet dat we ook echt van paraquat af zijn. Zo is Engeland nog steeds een grote producent van het spul. Zij exporteren het weer naar Brazilië, die gebruiken het volop op de akkers en zij exporteren hun gewassen dan ook weer. En weet jij altijd waar jouw eten vandaan komt? Dus best een kans dat jij alsnog paraquat binnenkrijgt, zonder het te weten. Maar deze Europese richtlijn zorgt ervoor dat er niet te veel resten op jouw eten zitten. Paraquat gebruiken we hier dus niet meer. Maar ook andere middelen die we hier nog wel spuiten, zijn omstreden. Neem een van de meest gebruikte onkruidverdelgers: glyfosaat. Onder meer gemaakt door het Amerikaanse chemieconcern Monsanto. De Amerikaanse chemiereus Monsanto moet een kankerpatiënt 290 miljoen dollar schadevergoeding betalen. Want volgens een jury in Californië is de ziekte veroorzaakt door een onkruidverdelger van Monsanto. Toch keurde de EU eind vorig jaar het middel opnieuw goed. Maar experts hebben flink wat aan te merken op de onderzoeken die de basis vormden voor de verlenging. Zij zeggen: test ook dit op de substantia nigra van muizen, net zoals bij Paraquat. Maar dat gebeurde niet. Terwijl van andere pesticiden bekend is dat ze dat gebied kunnen aantasten. Er ontbreken cruciale onderzoeksdata, zeggen die wetenschappers. En op de toelatingsprocedure valt sowieso het een en ander aan te merken, toonde Zembla aan. De wetgeving in Europa is zo dat in principe diegene die de stof produceert en die er dus geld mee verdient, dat die ook verplicht is om een dossier aan te leveren met tests. Wij van WC-Eend keuren WC-Eend. Ik vind dat die experimenten moeten worden uitgevoerd door onafhankelijke instanties zoals bijvoorbeeld in Nederland het RIVM. Die verantwoordelijkheid moet je helemaal niet bij de industrie leggen. Die hebben daar een groot commercieel belang bij. En die belangen zijn groot. Het Duitse Bayer, moederbedrijf van Monsanto, verdient jaarlijks 8 miljard euro aan de verkoop van glyfosaat. Met de recente goedkeuring van tien jaar kunnen ze dus weer 80 miljard op hun rekening bijschrijven. Zembla sprak ook deze onderzoeker die stuitte op een alarmerend onderzoek naar een bepaald type glyfosaat. Hun motoriek was ook aangetast. De fabrikant heeft de resultaten achtergehouden voor de Europese toelatingsautoriteiten. En volgens Zembla zou ook de CTGB gezondheidsrisico's verzwijgen. Recent onthulden ze ook nog dat de club volgens deze hoogleraar verkeerd testte op het kankerrisico van glyfosaat. Je kan dan inderdaad het kankerverwekkende effect niet zien, terwijl het er wel is. Check hun hele uitzending. Linkje hieronder. Oké, wat nu? Geen pesticiden meer? Nou de reden dat groente en fruit nog enigszins betaalbaar zijn, komt toch echt door het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Zonder wordt het pas echt heel duur. En uit dit onderzoek blijkt dat we zeker 20 procent van onze wereldwijde voedselvoorziening zouden verliezen als alles ineens biologisch geteeld zou worden. Natuurlijk, in een ideale wereld zouden we dat doen. Maar dat geeft ook weer heel veel praktische problemen. Voor een akkerbouwer met een normaal bedrijf zou je zomaar aan tienduizenden euro's per jaar kunnen denken. Dat gaat niet alleen over het inkomen van de boer dat vertaalt zich ook in hogere voedselprijzen. Maar dat betekent dus dat er op dit moment nog mogelijke gezondheidsrisico's kleven aan op het oog gezond voedsel. Terug naar het begin. Weet je nog, deze twee? Zeg het maar. Nou, als jij zo min mogelijk pesticiden in je lijf wil, zou ik die overslaan. Check deze lijst voor de details. Zet 'm gerust even op pauze. Verder onderzoek is nodig, en dat komt er ook. Al die ziektes die ik eerder noemde, worden in een langdurige landelijke studie onderzocht. En ook de mix van bestrijdings- middelen moet worden gecheckt. Want op dit appeltje zit meer dan één stofje. Terwijl de meeste onderzoeken maar naar één middel kijken. Eerste onderzoeksresultaten laten zien dat een cocktail aan middelen meer risico's met zich meebrengt. Conclusie? Tja, hangt ervan af welke bril je op hebt. Zolang de gezondheidsrisico's niet waterdicht bewezen zijn, kun je twee dingen zeggen. Of: better safe than sorry. Of: waarom alarm slaan als je iets niet helemaal zeker weet?

Zo giftig is jouw eten

Ons eten wordt bespoten tegen insecten. Zonder bestrijdingsmiddelen zou er niet genoeg eten zijn om iedereen te voeden en zou ons eten veel duurder worden. De laatste jaren zijn er veel onderzoeken naar wat die middelen met onze gezondheid doen. Ziektes als COPD en Parkinson worden in verband gebracht met dit soort middelen, maar aantonen dat het hierdoor komt is lastig.

Pesticiden uitgelegd

Dit is één van de plekken in Nederland met de meeste luchtvervuiling. In Wijk aan Zee! Met elke ademteug krijg je hier gemiddeld het meeste fijnstof binnen. En dat niet alleen, ook allerlei andere narigheid. Maar goed, het is niet zo dat de rest van Nederland nou wél zo'n lekker schone lucht heeft. Nederland moet de uitstoot van ultrafijnstof terugdringen. Dit is niet echt goed voor je longen, zo'n lekker knapperend houtvuur. Je kunt de luchtverontreiniging in Gelderland vergelijken met het meeroken van zes sigaretten per dag. Hoe komt dat? Wat denkt u? Fijnstof. Luchtvervuiling is één van de grootste veroorzakers van ziektes in Nederland. Ongeveer net zo'n grote risicofactor als overgewicht. En als dit dan de meest vervuilde plek van Nederland is waar is de lucht dan wél schoon? En is dat dan schoon genoeg? Om die vraag te beantwoorden staarden we naar kaarten, bekeken we grafieken, doken we in de archieven en belden we met mensen die er verstand van hebben. Hee hallo, je spreekt met Judith van de NOS. Deed ik dus niet alleen, maar met m'n collega Judith. Uhh Judith. Judith? Dit is je cue! O hey! Ja precies. Zo kwamen we op de meest vervuilde plek uit en met deze drie kaarten zoeken we naar de schoonste lucht van Nederland. Eerst: welke schadelijke stoffen zitten er eigenlijk in de lucht? Nou als je daarnaar zoekt dan kom je er héél véél tegen. Gifstoffen en gassen die vanuit fabrieken, verbrandingsmotoren het platteland of uit de natuur in de lucht belanden. Het is onmogelijk om ze allemaal in kaart te brengen. Bovendien wordt lang niet alles structureel gemeten. Dus ja, waar moeten we beginnen? In onze zoektocht komen deze twee stoffen de hele tijd terug: fijnstof en stikstofdioxide. Allebei schadelijk voor onze gezondheid, én een goede indicatie van hoe vervuild de lucht is. Waar rook is, is vuur, zeg maar. Het RIVM meet deze en andere stoffen met honderd meetstations verspreid door het land. Je kan zelf live meekijken met de data, maar dat is dus echt een momentopname. Luchtvervuiling heeft namelijk ook veel met het weer te maken. Als het koud is blijven schadelijke stoffen langer hangen als het gaat waait verspreidt het zich juist snel, en op een warme dag kunnen door allerlei onderlinge reacties weer ándere stoffen ontstaan. Kortom: alles hangt met elkaar samen. Deze kaarten zijn daarom gemiddelden en zeggen iets over de lucht in een heel jaar. Goed, we beginnen bij stikstofdioxide. Een verbinding tussen stikstof en zuurstof, vooral veroorzaakt door uitlaatgassen van verkeer. Dat zie je ook duidelijk terug op de kaart. Kijk: de grote wegen die pik je er zo tussenuit. Te veel stikstofdioxide is slecht voor je. Kan onder meer longziektes en hart- en vaatproblemen veroorzaken. Er is bijvoorbeeld een verband tussen langdurige blootstelling aan stikstofdioxide en astmaklachten bij kinderen. En algemener, met een vroegtijdig overlijden. Hart- en vaatziekten, longkanker, luchtwegaandoeningen dat zijn natuurlijk de bekende die geassocieerd zijn met luchtverontreiniging. Rejo Zenger woont al ruim zes jaar pal naast de snelweg A10 in Amsterdam. In je dagelijks leven merk je niet veel van de snelweg, het geluid is wel merkbaar maar qua luchtvervuiling niet echt. Maar ik denk dat dat een beetje misleidend is, want die luchtvervuiling is wel iets wat ervoor zorgt dat mijn gezondheid in de loop van de jaren sterk op achteruit gaat. Maar ja, hoeveel stikstofdioxide is dan te veel? De Wereldgezondheidsorganisatie legt de grens op maximaal 10 microgram per kubieke meter. Dat is voorlopig een advies en geen regel, al wil de EU het in 2050 verplichten. Alles wat op deze kaart is ingekleurd, komt daarboven. Is alles onder die 10 microgram dan veilig? Nou, niet per se, want onderzoekers zeggen dat er geen ondergrens is waaronder er geen gezondheidseffecten zijn. Met andere woorden: zelfs lage hoeveelheden kunnen schadelijk zijn. De grootste bron in Nederland van stikstofdioxide is ál het verkeer. Ook landbouw is een belangrijke uitstoter. Maar er waait ook veel Nederland binnen uit de omliggende landen. Dan het goede nieuws. Want ja ik heb ook de comments gelezen. Ooit was het veel erger, want al jaren daalt de stikstofdioxide in onze lucht. Elf jaar geleden zag deze kaart er namelijk zo uit. 2013 nu. 2013 nu. Komt vooral door strengere regels en innovatie. Een gemiddelde personenauto levert bijvoorbeeld veel minder stikstofdioxide op dan vroeger. En misschien denk je nu al de hele tijd: Ooohja, stikstof! Dat is toch van de stikstofcrisis? Opnieuw lijkt de aanpak van de stikstofcrisis vertraging op te lopen. Terwijl Nederland zich een weg probeert de banen uit de stikstofcrisis blijft het onduidelijk hoe het verder moet met de stikstofcrisis. Ja, maar dat is echt iets anders: die crisis gaat niet alleen over stikstofdioxide maar vooral over ammoniak. En dat heeft vooral ook gevolgen voor de natuur. De Nederlandse natuur staat er slecht voor. Stikstof en de natuur, de politiek praat er inmiddels al meer dan vier jaar over. Totale waanzin. Dus als we zoeken naar de schoonste lucht in Nederland voor je gezondheid, ja, dan vallen deze plekken al allemaal af. Dan fijnstof. Dat is geen stof op zich, maar een verzamelnaam voor heel kleine deeltjes in de lucht die je meestal niet kunt zien of proeven. Fijn stof dus. Letterlijk. Stofdeeltjes die kleiner zijn dan 10 micrometer. Dat is vijf keer kleiner dan de dikte van een haar. Nou kijk, zo vies is het hier dus. Ik kan het drie keer per maand schoonmaken maar dat heeft heel weinig zin eigenlijk. Belandt niet alleen op vensterbanken en ramen. Dat is toch zwart? Dit zo'n beetje elke drie, vier weken. Maar ook in je luchtwegen. Ook fijnstof komt uit verbrandingsmotoren, de landbouw en de industrie. En dit zou je misschien niet verwachten, maar het grootste deel zijn bodemstoffen zoals ijzer- en aluminiumdeeltjes. Hieronder valt ook stof dat opwaait door het omploegen in de landbouw of door langsrijdend verkeer En, deze zag ik zelf niet aankomen, maar zeezout is ook een belangrijke bron. We liggen aan zee en dus zit er van nature nogal wat zout in onze lucht. Dat is zó klein dat het je het ook inademt als fijnstof. Daar is wel iets geks mee aan de hand. Zeezout telt in sommige metingen namelijk niet mee als fijnstof. Daardoor lijkt het alsof de lucht een stukje schoner is en de GGD wil daarom van die uitzondering af. Als het over fijnstof gaat, heb ik eigenlijk nog een kaart nodig. Deze gaat over nóg kleiner fijnstof. Deeltjes die tot 2,5 micrometer groot zijn. Dat is twintig keer kleiner dan de dikte van een haar. Die deeltjes dringen nog veel dieper je longen binnen en zijn dus nog gevaarlijker. Vooral in Zuid-Nederland hangt veel van dat kleinere fijnstof. Komt onder meer door de veehouderij in dat gebied. En in de steden zie je de effecten van het verkeer terug. Is dit dan alles? Nee. Want er is ook nog Ultrafijnstof. Weinig lucht, een piepende adem en grotere afhankelijkheid van medicijnen. Nederland moet de uitstoot van ultrafijnstof terugdringen. De allerkleinste deeltjes fijnstof, kleiner dan 0,1 micrometer. Vijfhonderd keer kleiner dan een haar. Er zijn grote zorgen over ultrafijnstof, we weten er namelijk nog maar weinig van we meten het niet structureel en er zijn geen normen voor. Terwijl: we weten wél dat het waarschijnlijk erg slecht is voor onze gezondheid. Dit is een schatting van hoeveel ultrafijnstof er in de Nederlandse lucht hangt gebaseerd op verschillende onderzoeken. Dat is denk ik inherent aan het feit dat je in een grote stad woont. En we kunnen niet allemaal op de Veluwe gaan wonen. Goed. We zoeken dus de schoonste lucht van Nederland met zo min mogelijk fijnstof. Dus als we deze twee dan even op elkaar leggen dan vallen nog veel meer plekken af. Waar geen kaarten van bestaan, maar wel een enorme lijst, zijn de Zeer Zorgwekkende Stoffen. Die zijn volgens het RIVM gevaarlijk voor mens en milieu omdat ze bijvoorbeeld kankerverwekkend zijn of voor eeuwig ophopen in de natuur. Zoals Tetrathy Lammon Hepta… Juud, kom eens. Tetrathy Lammon. Ja nou goed, dit soort stoffen dus. Die in water, grond en lucht gevonden worden. Die Zeer Zorgwekkende Stoffen verschillen nogal per regio, omdat ze vaak gevonden worden in de buurt van vervuilende fabrieken. Hier in Dordrecht gaat het met name over PFAS. Dat is vooral aanwezig in water en de grond, maar is rondom de fabriek ook gemeten in de lucht. Het Openbaar Ministerie start een strafrechtelijk onderzoek naar Chemours in Dordrecht. Het chemiebedrijf wist zeer waarschijnlijk al tientallen jaren dat de uitstoot van PFAS een risico vormt voor het personeel en de omgeving. Er zitten veel mitsen en maren aan deze stoffen, als ze überhaupt al gemeten worden in de lucht. En omdat ze zo plekgebonden zijn, hebben wij er ook geen kaart van. Daarom focussen wij ons op deze drie kaarten die dus een goede indicatie geven van de totale luchtvervuiling. Oké waar is dan de schoonste lucht? Een plek met zo min mogelijk stikstofdioxide zo min mogelijk fijnstof en zo min mogelijk nóg kleiner fijnstof. Als je hiernaar kijkt dan kun je al een prima inschatting maken maar als gedachtenexperiment willen we het zo precies mogelijk weten. Dus we gaan het berekenen. Grafisch ontwerper Onno combineert de drie kaarten tot één en verdeelt Nederland in vierkantjes van 2,5 kilometer. Hoppa! Datajournalist Semina laat vervolgens een berekening los op de data waarbij het vierkantje met de laagste hoeveelheden van deze drie stoffen, het allerbest scoort. Nou dan hebben we die. En ja, er valt van alles aan te merken op deze methode het is dan ook geen wetenschappelijk onderzoek. Goed, klein momentje. Daar komt ie. Bijna. Gevonden! Hier is de schoonste lucht van Nederland! Op Schiermonnikoog! Rick jongen kom ook, geniet van de lucht! Schone lucht! Nou, wacht even. De lucht is hier dan misschien wel het schoonst van Nederland maar écht schoon is het hier nog steeds niet. Dat zie je vooral op de Europese fijnstofkaart. Daar kleurt Nederland nu behoorlijk rood, vergeleken met bijvoorbeeld de Schotse hooglanden of zuidoost Frankrijk. Daar zitten ze wel onder de fijnstofnorm van de Wereldgezondheidsorganisatie. Maar het kan ook slechter: in Oost-Europa is het qua fijnstof echt drama. Daar draait een groter deel van de energievoorziening nog op kolencentrales en zijn er veel vervuilende fabrieken. Ook natuurlijke factoren spelen een grote rol. Zo blijft in Noord-Italië fijnstof hangen tussen de hoge bergen. Een soort badkuip-effect. En kijken we naar de hele wereld, dan is de luchtkwaliteit in New Delhi, India volgens de Wereldgezondheidsorganisatie het slechtste van alle grote steden ter wereld. De overheid moet er iets aan doen want het wordt iedere dag steeds moeilijker om te ademen. Dus: de schoonste lucht van Nederland vind je op Schiermonnikoog al is dat dus nog steeds niet súperschoon. Maar ik heb een paar hoopvolle grafieken voor je. Want ja, ik zei het net ook al maar jullie hebben groot gelijk. Kijk: we komen van ver. Heel ver. In 1990 stierven er naar schatting nog zo'n 65 per 100 duizend Nederlanders aan luchtvervuiling. En nu ligt dat veel lager. Grote fabrieken, kolen, rokende schoorstenen, smerige machines zijn steeds meer een ding van vroeger geworden. Hoewel ik nou helemaal niet het gevoel heb dat het hier zo vreselijk benauwd is zie ik toch wel overal om me heen dat er een heleboel vuiligheid en rook de lucht in wordt geslingerd. De afgelopen 30 jaar daalde het gehalte stikstofdioxide en fijnstof in de lucht verder en verder. Door onder meer het vervangen of sluiten van kolencentrales, steeds schonere motoren in auto's en de overstap naar elektrisch rijden. Maar is dat genoeg? Nog steeds is luchtvervuiling één van de belangrijkste risico's voor de gezondheid in Nederland. En mensen met luchtwegaandoeningen, zoals astma of COPD hebben veel last van die vervuiling. Die krijgen een soort irritatie, die gaan hoesten, die worden benauwd. Daarom wordt er nog steeds gewerkt aan nieuwe maatregelen. Er komen nieuwe Europese normen aan op termijn mag er in de EU minder fijnstof en stikstofdioxide in de lucht zitten dan nu. En ook Nederlandse provincies en gemeenten voeren nieuwe maatregelen in. Vanaf 1 januari volgend jaar is het afgelopen. Alleen nog schone elektrische bedrijfsbusjes mogen het centrum in. Met als uiteindelijke doel deze kaarten zo licht mogelijk krijgen. Leuk dat je keek en tot de volgende!

Waar is de schoonste en minst schone lucht van Nederland?

Vervuilde lucht is slecht voor je gezondheid. Hierbij gaat het vooral om fijnstof en stikstofdioxide. NOS op 3 zocht uit waar de schoonste en de smerigste lucht van Nederland is. Wijk aan Zee is één van de meest vervuilde plekken, Schiermonnikoog één van de schoonste. Hoopvol is dat de lucht de afgelopen 30 jaar steeds schoner geworden is.

Hoe luchtvervuiling in de lucht komt

Zo krom is de Amerikaanse democratie. Of wat ervan over is. 
Please let me explain. Oké, dan vast even een disclaimer: niet dat wij hier nou zo perfect zijn. Of andere democratieën wat dat betreft. Valt ook genoeg op aan te merken. Maar de meeste hebben wel 'evenredige vertegenwoordiging', dus dat een percentage stemmen ook wordt vertaald naar een aantal zetels. Geldt niet in zogeheten meerderheidsstelsels. Die meestal maar 1 winnaar kennen. Je zou zeggen dat ook in een tweepartijenstelsel elke stem in ieder geval evenveel waard is. En dat de kandidaat met de meeste stemmen wint. De Amerikanen noemen dat de 'popular vote'. Maar daar koop je in de VS niets voor. Sterker nog: het is al een paar keer voorgekomen dat een kandidaat de popular vote verloor maar het presidentschap won. Drie keer heel lang geleden. Een keer in het jaar 2000. En veel recenter nog in 2016. Donald Trump. Hij kreeg drie miljoen stemmen minder dan Clinton maar won wel. Hoe dan? Komt door het unieke Amerikaanse kiessysteem, waarbij de president niet direct door het volk wordt gekozen, maar via de vijftig staten. Je stem telt daar alleen voor de staat waarin je woont. Wie daar een meerderheid pakt, wint de hele staat. Dit wordt een beetje ingewikkeld, maar luister. Alle vijftig staten hebben vertegenwoordigers in het Congres, hier dit gebouw in de hoofdstad. Het Capitool. Met in totaal 538 zetels. Op dat aantal is het zogeheten Electoral College gebaseerd, het kiescollege. Dat college wijst uiteindelijk de nieuwe president aan. Door 538 Electoral Votes te verdelen. Hier een beetje gek vertaald naar 'kiesmannen'. Maar zie het meer als een soort puntensysteem. Een presidentskandidaat heeft dus een meerderheid van die 538 'punten' nodig. Oftewel: met 270 kiesmannen, of meer, ben je er. Hoeveel kiesmannen per staat? Daarvoor kijken we naar de twee Kamers in het Congres: het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Alle vijftig staten, groot of klein, hebben elk sowieso twee senatoren. Die zijn dus ook twee kiesmannen/punten waard. En hoeveel Afgevaardigden een staat in het Huis heeft wordt bepaald door het aantal inwoners. Daar begint het al krom te trekken. Neem een reus als New York State met bijna 20 miljoen mensen. Die krijgt 26 Afgevaardigden, plus die 2 senatoren. Is 28 kiesmannen. Terwijl een ukkie als Wyoming met maar weinig mensen er slechts eentje krijgt, maar wel weer plus die twee senatoren. Is dus drie kiesmannen. Relatief veel meer per inwoner. Een stem uit Wyoming is dus veel meer waard dan eentje uit New York. Dus puur de staat waar je woont, bepaalt hoe zwaar jouw stem weegt. En dat is een groot voordeel voor de kleintjes. Maar wacht. 't Kan krommer. Want voor heel veel Amerikanen geldt dat hun stem zelfs helemaal niets waard is omdat alle kiesmannen van een staat dus naar een kandidaat gaan. Voorbeeld. California, de staat met de meeste inwoners. Terug naar 2016. Trump tegen Clinton. Daar stemden bijna 4,5 miljoen mensen op Trump. Maar zij zagen hun stem verloren gaan doordat twee keer zo veel mensen op Clinton stemden en zij er dus vandoor ging met alle 55 kiesmannen uit staat California. Lullig. Maar omgekeerd gold hetzelfde voor grote staten als Texas en Florida. Daar zagen juist miljoenen Democraten hun stem verdampen. Met veel kleinere marges nog. Hoppa, 67 kiesmannen voor Trump. Zo kon Trump dus winnen. Met dus miljoenen stemmen minder maar wel veel meer kiesmannen. Want: The winner takes it all. Dat vinden wij hier misschien een beetje krom. Maar: dat vindt de meerderheid van de Amerikanen zelf ook. Bijna zes op de tien heeft liever de popular vote als bepalende factor. Of ja dat getal wil je wel even uitsplitsen. Vooral de Democraten willen dat. De meeste Republikeinen vinden dat Electoral College wel chill. Niet zo gek, want dat werkt enorm in hun voordeel. Bij de laatste acht presidentsverkiezingen wonnen de Republikeinen slechts één keer de popular vote. Dat was de herverkiezing van Bush in 2004. Maar door dat hele winner-takes-all-principe met al die kiesmannen wonnen ze wel drie keer een presidentschap. Weet je nog? Doordat de Democraten veel vaker de meeste stemmen halen, zijn de Republikeinen veel handiger geworden om toch verkiezingen te kunnen winnen. Op meerdere manieren. Denk aan zoiets als voter supression. Oftewel het praktisch moeilijker maken om te kunnen stemmen voor bepaalde mensen. Dat zie je vooral veel in de swing states. Of veel belangrijker nog: de beproefde tactiek van 'gerrymandering' - kiesrechtgeografie. Betekent een slim lijnenspel, door de grenzen van verschillende kiesdistricten in een staat zo te tekenen, dat bepaalde bevolkingsgroepen of juist tactisch op een kluitje worden gegooid dat heet packing, of juist uit elkaar worden getrokken: cracking. Waardoor je met in totaal minder stemmen toch in al die districten een meerderheid kunt halen. Krom? Misschien. Maar het werkt. Want op deze manier weten de Republikeinen in lokale districten relatief veel zetels te pakken die ook vaak landelijk meetellen. Zo zetten ze beleid naar hun hand en weten belangrijke poppetjes op belangrijke plekken te benoemen. Tot de Supreme Court aan toe.

De Amerikaanse presidentsverkiezingen uitgelegd

De Verenigde Staten worden geleid door een president. Die president wordt door de bevolking gekozen. Eigenlijk gaat het altijd tussen de Republikeinse en de Democratische partij. De bevolking kiest de president niet direct, maar via de vijftig staten. Elke staat heeft een aantal kiesmannen: standaard twee senatoren en daarnaast leden van het Huis van Afgevaardigden op basis van het aantal inwoners. Staten zijn weer ingedeeld in kiesdistricten, die soms strategisch gekozen worden doordat een bepaalde partij wint. Dit noem je gerrymandering.

Hoe democratisch is de Amerikaanse democratie?

‘Israël heeft gisteravond luchtaanvallen uitgevoerd op het zuiden van Libanon.’ ‘Hezbollah...’ ‘Regionale oorlog...’ Libanon, sinds 1943 onafhankelijk, er wonen bijna 6 miljoen mensen. Hoofdstad: Beiroet. Grenst hier aan Israël en hier aan Syrië. In 2020 groot in het nieuws door deze bizarre ontploffing. En nu weer. Misschien wel meer dan ooit. Nu de leider van Hezbollah gedood is. Libanezen leven al jaren in crisis en met dreiging van oorlog. Een land dat al jaren worstelt. Met zichzelf en haar buren. Dit is Libanon uitgelegd. Oké, ik ga je in deze video meenemen langs een aantal belangrijke momenten in de geschiedenis van Libanon. Ga ik de volledige geschiedenis van het land in één video kunnen proppen? Nee, maar het gaat je wel een globaal beeld geven van het land. Naast de beginjaren gaan we kijken naar de conflicten waar het land al sinds jaar en dag mee te maken heeft. We zoomen in op Hezbollah en eindigen met het dagelijks leven. 

Hoe staat het land er op dit moment eigenlijk voor? Daar gaan we. Dit is het Ottomaanse Rijk in de achttiende eeuw. Dit is wat nu Libanon is. Grote sprong naar het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dat Ottomaanse Rijk was een van de verliezers en delen van het rijk worden verdeeld over de winnaars. Het gebied Palestina komt bijvoorbeeld in Britse handen, terwijl Syrië, waar ook het huidige Libanon bij hoort, naar de Fransen gaat. Onder die Fransen wordt een volkstelling gehouden in Libanon. De census van 1932. Belangrijk, want de Fransen gebruiken die volkstelling om verschillende bevolkingsgroepen in Libanon tegen elkaar uit te spelen. Is trouwens al eeuwenlang een manier om ergens de baas te spelen. Dat deden de Romeinen ook al. Dat noemen ze verdeel en heers. Weer een sprong, naar 1943. Mede door het Libanese verzet komt er in dat jaar een einde aan de Franse overheersing, waardoor Libanon onafhankelijk wordt. Ze sluiten een nationaal pact waarin afspraken worden gemaakt over de onderlinge verdeling van de macht, gebaseerd op de telling van de Fransen uit 1932. Deze man, een maronitisch christen, wordt de eerste president van het land. Hij, een soennitische moslim, wordt de eerste premier en hij, een sjiitische moslim, wordt parlementsvoorzitter. En nu hoop ik dus dat jij denkt: waarom leg je zo'n nadruk op hun geloof? Wat maakt dat uit? Dat doen we toch ook niet bij andere landen? Klopt, maar let op: Libanon is een uniek land als het gaat om diversiteit in de samenleving. Er zijn achttien religieuze groeperingen die al decennialang met elkaar samenleven. De drie grootste groepen zijn maronitische christenen, en als je het helemaal versimpelt, dan kun je hen ook wel oosters katholiek noemen. Soennitische moslims en sjiitische moslims. Bij de onafhankelijkheid wordt in het Nationaal Pact opgenomen dat alle achttien groeperingen worden vertegenwoordigd in de overheid en er wordt vastgelegd dat de president altijd een maronitische christen is, de premier altijd een soennitische moslim en de parlementsvoorzitter altijd een sjiitische moslim. Met dus de gedachte: met dit systeem, dit sektarische systeem, worden alle groepen evenredig vertegenwoordigd. Maar die hypothese... komt niet helemaal uit. Libanezen gaan dus eigenlijk al sinds jaar en dag van crisis naar crisis. Kort na de onafhankelijkheid laait het geweld weer op als Libanon ineens een nieuw buurland krijgt. Israël. Dat gebeurt in 1948, waarbij honderdduizenden Palestijnen verdreven worden uit hun huizen en vluchten naar buurlanden, waaronder Libanon. Samen met andere Arabische landen verklaart Libanon de oorlog aan Israël. De gevluchte Palestijnen zijn een enorme groep nieuwkomers in een land waar de onderlinge verhoudingen al zo op scherp staan. Ja, levert uiteindelijk problemen op. De christenen hebben op dat moment de meeste bestuursfuncties in handen en dus automatisch ook de meeste macht in het land. En dat komt omdat die posten waar we het net over hadden, dus president, premier en parlementsvoorzitter verdeeld zijn in een tijd waar er meer christenen waren, in de jaren dertig. Christenen krijgen niet alleen de presidentspost in handen, maar ook de helft van de parlementszetels en het opperbevelschap van het Libanese leger. Maar in de tussentijd komen er steeds meer moslims naar Libanon en die zeggen: Ja, hallo, die volkstelling uit 1932, dat slaat nergens op, want de verhoudingen zijn helemaal anders nu. Maar er komt geen nieuwe telling. Nooit niet, te gevoelig. De onvrede groeit en de eerste opstand... ‘In Libanon is een deel van de bevolking in verzet gekomen tegen het pro-westerse bewind van president Chamoun. Aanhangers van de oppositie maken de stad vrijwel dagelijks onveilig.’ ...wordt, met hulp van de Amerikanen, onderdrukt. In 1975 gaat het helemaal mis. Gevluchte Palestijnen vormen inmiddels een steeds grotere gemeenschap in het zuiden van Libanon en vormen daar een front. Zij vechten vanuit daar nog altijd tegen de Israeli’s. En hoewel de meeste Libanezen achter de Palestijnen staan, zijn er ook spanningen. Dat leidt tot confrontaties tussen aan de ene kant de Palestijnen en aan de andere kant christelijke milities. Blijft niet alleen bij confrontaties. Steeds meer groepen mengen zich en het land raakt verwikkeld in een burgeroorlog. Deze al bizar complexe burgeroorlog wordt nog complexer als andere landen zich ermee gaan bemoeien. Zo valt in 1982 Israël binnen om tegen de Palestijnen te vechten. ‘De oorlog die eerste minister Begin van Israël alweer twee maanden geleden in Libanon begon onder de naam Vrede voor Galilea, gaat nog steeds in alle hevigheid door.’ De burgeroorlog duurt vijftien jaar. Een van de zwartste bladzijden is de massamoord in de buitenwijken van Beiroet in vluchtelingenkampen Sabra en Shatila. 40 uur lang slachtte een door Israël gesteunde christelijke militie honderden tot duizenden vluchtelingen af. Met name Palestijnen, maar ook sjiitische Libanezen worden verminkt, verkracht en vermoord. Niemand kan vluchten uit het kamp omdat het is omsingeld door Israëlische troepen. In de burgeroorlog vallen zo'n kwart miljoen doden en bijna 1 miljoen mensen slaan op de vlucht.

En tijdens de oorlog wordt een nieuwe groep geboren: Hezbollah. Dit is waarschijnlijk hoe je Hezbollah kent uit het nieuws. ‘Een grootschalige raketaanval door Hezbollah...’ ‘Hezbollah, een terroristische organizatie...’ ‘raketten afgevuurd op Israel.’ Maar de gewapende tak is slechts één onderdeel van een veel grotere organisatie. Ze hebben ook een politieke tak en zijn diep geworteld in de Libanese maatschappij. En er wordt zelfs gezegd dat ze meer macht hebben dan de Libanese regering. Hezbollah wordt begin jaren tachtig opgericht als verzetsbeweging tegen de Israëlische bezetting in Zuid-Libanon. Het is een sjiitische organisatie en de naam betekent letterlijk Partij van God. Is trouwens niet zo dat automatisch alle sjiitische moslims in Libanon Hezbollah zijn of achter Hezbollah staan. Is belangrijk. De drijvende kracht achter Hezbollah is Iran, het belangrijkste sjiitische land in het Midden-Oosten. Iran geeft geld, trainingen en wapens aan Hezbollah. En nog een belangrijk detail: binnen de verdeling van die machten, dus president, premier, parlementsvoorzitter, krijgen de sjiieten de minst machtige positie en daardoor voelen ze zich al jaren achtergesteld. Kijk, Iran steunt Hezbollah omdat ze ook willen dat Israël verdwijnt uit Libanon. Maar Hezbollah is ook het middel om macht te hebben in het land. In 1990 komt er officieel een einde aan de Libanese burgeroorlog. Maar Israël trekt zich niet terug uit Libanon. In die oorlog rukken ze op een gegeven moment helemaal op tot hoofdstad Beiroet. Daarna nemen ze wel gas terug, maar ze blijven het zuiden van Libanon bezet houden. Tot 2000. Dan lukt het Hezbollah om Israël na achttien jaar bezetting te verjagen uit Libanon. ‘Dood aan Israël is de slogan van de dag.’ En in 2006 krijgt de reputatie nog een grote boost bij de achterban. Achttien dagen nadat Israël destijds de Gazastrook binnenvalt, dringt Hezbollah Israëlisch grondgebied binnen en ontvoeren en doden ze enkele Israëlische militairen. Het is het begin van een nieuwe, bloedige oorlog tussen de twee. Veel Libanese infrastructuur zoals wegen, bruggen, elektriciteitscentrales worden platgebombardeerd. Er komen zo'n duizend Libanese burgers en honderd Hezbollah-militanten om. Israël verliest zo'n 120 militairen en tientallen burgers. De oorlog duurt een maand en laat bij veel mensen blijvende littekens achter. Hezbollah claimt het als een overwinning, want voor de tweede keer trekt Israël zich terug uit Libanon. En Hezbollah wordt, vooral in het sjiitische zuiden, alleen maar populairder, al is dat niet bij iedereen zo.

Sinds 7 oktober vorig jaar zegt een deel van de Libanezen: Zij trekken ons ongevraagd een oorlog in. Vanuit het buitenland is er ook kritiek. Een aantal vooral westerse landen ziet Hezbollah als terroristische organisatie. De Europese Unie zette in 2013 de militante tak van Hezbollah op de terreurlijst. Ze verwijzen dan naar aanslagen zoals die op de Amerikaanse barakken in Beiroet tijdens de Libanese burgeroorlog, een aanslag op een restaurant in de Spaanse hoofdstad Madrid in 1984 of de aanslag op een joods centrum in Buenos Aires, Argentinië. Al bijna twintig jaar zijn er geen grote confrontaties geweest tussen Hezbollah en Israël. Ja, er waren beschietingen, maar dat was het ook wel. Tot nu toe dus. Nogmaals, Hezbollah is meer dan alleen de gewapende tak.
Hezbollah is dus ook een politieke partij en ze zitten al meer dan dertig jaar in het Libanese parlement. Ze hebben daarnaast eigen tv-stations, ziekenhuizen, scholen en andere sociale voorzieningen voor hun achterban. En hier zien we misschien wel de kern van het sektarische systeem. Nog één keer. Ze hebben vastgelegd dat de president altijd een maronitisch christen is, de premier altijd een soennitische moslim en de parlementsvoorzitter altijd een sjiitische moslim is. Op papier allemaal eerlijk, maar het leidt vooral tot instabiliteit, corruptie en vriendjespolitiek. Publieke diensten zijn vaak indirect de verantwoordelijkheid van groepen als Hezbollah. Deze partijen investeren in infrastructuur, scholing, gezondheidszorg, maar nogmaals, dan wel alleen voor hun eigen achterban. Ondanks dit alles staat Libanon lange tijd bekend als een relatief welvarend land in de regio. Hoofdstad Beiroet wordt ook wel het Parijs van het Midden-Oosten genoemd, met fancy hotels en restaurants, designerwinkels en een bruisend uitgaansleven. Maar dat is wel voor de lucky few. In 2019 barst de figuurlijke bom als het land in een zware financiële crisis terecht komt. Door hyperinflatie zien Libanezen hun geld verdampen en zo'n 80% van de bevolking leeft in armoede. Jongeren willen het liefst het land verlaten. En daar komt ook nog dit bovenop. Naar schatting raken zo'n 300.000 Libanezen dakloos en voor veel Libanezen is dit het symbool voor de incompetentie van de Libanese politiek. Want zelfs vier jaar later hebben we nog geen idee wie verantwoordelijk is voor die verwoestende explosie. De politiek in het land is verlamd. Ze hebben al twee jaar ruzie over wie de nieuwe president moet worden. De regering is demissionair. Ministeries functioneren niet. Het leger stelt niks voor. Dus als Beiroet gebombardeerd wordt, hoeft de bevolking in ieder geval niet te rekenen op de centrale overheid, want die heeft praktisch geen invloed. En wie zijn daar de dupe van? Daarnaast zitten er door de oorlog in Syrië zo'n 1,5 miljoen vluchtelingen in Libanon. Daarmee neemt het de meeste vluchtelingen per hoofd van de bevolking ter wereld op. ‘Eerst de Palestijnen, nu de Syriërs.’ En op nieuwe vluchtelingen, daar zit zeker ook niet iedereen op te wachten. En in de tussentijd is er ook onvrede bij Palestijnse vluchtelingen.

Voor Libanezen is het de keiharde werkelijkheid. Crisis op crisis. En nu leven ze weer in een land in oorlog. De aanvallen van Israël op Libanon en de liquidatie van Hezbollah-leiders braken niet alleen die beweging, maar de hele bevolking. Honderdduizenden mensen zijn gevlucht en ze zijn volledig op zichzelf aangewezen. En met alles wat er nu gebeurt is het, zoals zo vaak, een kwestie van afwachten.

De geschiedenis van Libanon

Libanon is sinds 1943 onafhankelijk. Er wonen bijna 6 miljoen mensen. Wat bijzonder is aan Libanon, is dat er achttien religieuze groeperingen wonen die al decennialang met elkaar samenleven, voornamelijk verschillende soorten christenen en moslims. Die balans wordt nog moeilijker houdbaar doordat gevluchte Palestijnen een steeds grotere gemeenschap vormen. In Libanon ontstaat ook Hezbollah, dat tegen Israël vecht.

Een land met veel verschillende groepen mensen

Ik zit deze hele video vast. Dit is ellende jongen dit. Nee! * zucht * Wat in deze map zit brengt heel veel jonge mensen in de problemen. Ik wil graag meedoen in de maatschappij. Dat vastketenen werkt niet. Aldus iedereen. Al jaren. Mensen worden vernederd door deze wet. Het is toch zo dat het gewoon niet past. Het heeft levens geruïneerd. Volgens het planbureau is de wet totaal mislukt. Maar niemand lijkt wat te willen doen. En daarom dus dit. Jonge mensen worden hierdoor in de problemen geduwd. En of ze eruit gaan komen? Of ik hieruit ga komen? Wat doe je?! Geen idee. 

Participatiewet, participatiewet. Blijkt niet te werken. Wordt u er nog wel eens zwetend van wakker? Ja. We gaan vandaag naar Gemonde en Etten-Leur naar Esmee en Mare. Die gaan we een dagje volgen. Het zijn namelijk twee jonge mensen die niets liever willen dan meedoen in de maatschappij. Maar dat lukt niet omdat zij, en met hen vele anderen het gevoel hebben vastgeketend te zitten aan de Participatiewet. Kijk eens! En daarom- Wacht! M'n trui. Hebben wij dus bedacht dat ik Niet zo strak! Voor deze video letterlijk vastzit aan de- Wat doe je?! WAT DOE JE?! Moet toch zonder sleutel? Vastzit aan de participatiewet. Nou ik ga wel achterin dan. Wacht. Wat een ellende. Zit daar. Ik vind dat je dit heel goed doet. - Dankje. Let's go! 

Esmee en Mare kunnen allebei niet volledig werken omdat ze een arbeidsbeperking hebben. En daardoor kunnen ze ook niet genoeg verdienen om van te leven. En als dat het geval is dan kun je een uitkering krijgen. Tien jaar geleden zouden ze onder de Wajong vallen. Je krijgt dan een persoonlijke uitkering en hulp bij het vinden van werk. In 2015 verandert dat en komen mensen die wel een deel van de tijd kunnen werken niet meer in de Wajong, maar in deze jongen terecht: de Participatiewet. Die wet is niet alleen bedacht voor mensen met een arbeidsbeperking maar ook voor jou en mij. Als je bijvoorbeeld om wat voor reden dan ook zonder werk komt te zitten en daardoor bijstand nodig hebt. Basis is vrij simpel: als je te weinig geld hebt om van te leven, dan kun je bijstand krijgen. Maar: die wet gaat ervanuit dat iedereen in principe kan werken alleen in de praktijk is dat vaak niet zo. En zolang je vastzit aan de bijstand zit je ook vast aan strenge regels. Verplicht solliciteren bijvoorbeeld, al je extra inkomsten opgeven en als je met een partner woont, heb je soms helemaal geen recht op een uitkering. 

Kijk, die Participatiewet moet ervoor zorgen dat mensen weer gaan werken. Dus je wordt een soort van gepusht om uiteindelijk genoeg geld te verdienen zodat je die uitkering helemaal niet nodig hebt. En de gedachte was ook: voor mensen als Esmee en Mare die dus wel kunnen werken, maar niet zoveel of minder snel dan jij en ik moet er ook 'normaal' werk zijn. Maar de Participatiewet brengt ze juist in de problemen. In het beste geval moet je het doen met een kleine 1300 euro per maand. Dat is 1000 euro minder dan het minimumloon bij een volledige werkweek van 40 uur. Je kunt ernaast gaan werken, dat mag gewoon je mag maar 200 euro bovenop die 1300 bijverdienen. Daar kun je natuurlijk niet echt een leven mee opbouwen. Stel dat je een huis wil kopen of lekker wil sparen. Daar komt ook nog eens bij dat als je spaargeld hebt dat je gekort kunt worden op je maandbedrag. Kortom, je zit klem. En dat is ook bekend. Sinds de invoering van de wet weten we dat er dingen misgaan. En in de tussentijd, zitten zij in de ellende. Ik krijg hem niet open. Heb je hulp nodig? Ik vind de krentenbol met kaas wel echt * Ewoud relates * Zeg maar, je hebt broodje kroket. Ja. Krentenbol kaas. Da's Nederlands Finest. 
Als die wet er uit valt daar, mag jij hem oprapen. Ben je klaar? - Nee lukt niet. Durf niet. En dit werkt niet. * hoe ondertitel je dit? * 
Goeiemorgen! - Hai. Hallo. Woef woef. Ik woon naast mijn ouders. Omdat ik niet zelfstandig kan rondkomen. Ik werk wel, ik werk twee dagen. Hoeveel verdien je dan nu ongeveer? - Rond de 1250. Ik zou heel graag meer willen werken. Dat gaat niet. Omdat ik al sinds mijn tiende jeugdreuma heb. En daar ben ik helaas niet overheen gegroeid. Daar heb ik nog steeds dagelijks mee te maken. Ik zou heel graag op mezelf willen wonen, maar dat kan niet, helaas. Hebben we al ontbeten? Nee hè. Nee. - Broodje maken? Ja. Esmee, wat gaan we doen vandaag? We gaan naar de fysio toe. - Want? Ik heb een chronische ziekte in mijn rug. Dat zorgt voor veel pijn. Af en toe een wervel die verkeerd schiet, of een rib die net verkeerd schiet. Die kan ik zelf niet goed terugzetten. Dus dat moet iemand even fixen. - Dat moet iemand even fixen. Hoe vaak kan je naar de fysio? - Eén keer per maand. Hoe vaak moet je naar de fysio? - Ik had hiervoor twee keer per week. Hoeveel tijd hebben we nog? Niet heel veel meer. Kan ik dooreten? Ja ja. Moet ik opruimen? Ik weet niet of ik het op de goede plek terugzet maar O ik vind het wel hoor. Terwijl Esmee in de tussentijd moet haasten, gaan wij terug naar Mare. Daar gaat het vandaag een stuk rustiger. 
Oeh, ineens koud in de schaduw. - Ja. Omdat je het niet ziet, moet ik het altijd uitleggen. Dat is ook wel heel vermoeiend en ook wel pijnlijk soms. Want je ziet leeftijdsgenoten die hebben een heel ander leven. En ik huppel een beetje achteraan op mijn eigen tempo. Voelt dat zo dat je er achteraan huppelt? Ja, zo voelt het wel. Iemand wil aandacht. We zijn bezig Puck. Wij zitten natuurlijk vast aan dit ding. Jij kiest er eigenlijk bewust voor om niet vast te zitten aan de Participatiewet. Ik verdien eigenlijk evenveel met twee dagen werken dan dat ik zou krijgen als ik in de Participatiewet zit. En voor de rest zitten er heel veel nadelen aan. Je mag geen giften ontvangen, je mag geen spaargeld hebben. Ik kies voor afhankelijkheid van mijn ouders in plaats van van de overheid. Dat is fijn dat dat kan, want er zijn mensen die dat niet kunnen waarschijnlijk. Nee tuurlijk, er zijn heel veel mensen die dat niet kunnen. Ik heb die keuze kunnen maken. Maar dat betekent ook dat als mijn ouders wegvallen het leven dat ik nu heb ook wegvalt. Dat is ook wel een consequentie die ik dan heb. 

Je bent er weer. - Ja, sorry. Wil je nog? Ja! - Ja? Hoe was het? - Ja goed. Nek vooral weer losgemaakt, bovenkant van mijn rug. Je moet de deur gewoon openbeuken, zo werkt dat hier. Esmee, we zitten hier in de gemeenschappelijke ruimte van jouw appartement. Jij voelde je nogal gedwongen om weg te gaan bij je moeder. Hoe zit dat? Ik werd al gekort op mijn uitkering omdat ik samen met mijn moeder woonde. Maar mijn zusje werd ook bijna 21. Die zou ook meegerekend worden waardoor ik nog meer gekort zou worden waardoor ik mijn eigen lasten niet meer zou kunnen dragen. Esmee werd verteld dat ze een uitkering zou krijgen van 1500 euro. Maar dat werd 1000, dus 500 euro minder. Dan ga je dingen minderen. Boodschappen minderen, lunch overslaan, geen leuke dingen meer doen. Je ging lunch overslaan? - Ja. Ik dacht belangrijke maaltijden: ontbijt en avondeten dan geen lunch meer. Ik heb echt me wanhopig gevoeld. Ik heb toen de gemeente fouten maakte het juridisch loket gebeld. Ik zeg: als ik niet rond kan komen, als ik in mijn eentje in een appartement zit geen kant meer op kan, wat is het nut van mijn leven nog? Toen kreeg ik als antwoord: ja dan weet ik eigenlijk ook niet wat het nut van jouw leven nog is. Toen dacht ik oké. Duidelijk. Ik vind het echt een mensonterende wet. Ik ben mijn toekomstperspectief eigenlijk gewoon compleet kwijtgeraakt. Ik wil uiteindelijk gaan samenwonen. Het liefst had ik al samengewoond. Hij wil dat ook. - Zeker ja. Ik zal hem even bellen. Maar: omdat Esmees vriend spaargeld heeft, wordt haar uitkering stopgezet als ze gaan samenwonen. En: dan zouden ze moeten rondkomen van zijn spaargeld en stagevergoeding. Ik hoor gelukkig te zijn. Ik hoor te leven in plaats van te overleven. Het enige wat ik nu doe is overleven. Ik heb iets bedacht. We moeten even naar buiten. Jezus, die deur. Ik dacht als jij nou daar gaat staan en dan recht de camera inkijkt. Ja, perfect. Ik heb nog nooit zo'n mooi hartje gezien. Kijk, Mare en Esmee en zoals zij zijn er nog heel veel jonge mensen in Nederland die willen graag werken, die willen graag meedoen. Maar deze wet lijkt niet te doen wat 'ie moet doen voor ze. Rapport na rapport bevestigt dit. Zolang er niks verandert, zitten zij serieus vastgeketend aan aan deze wet. Want ik kan dit zo losmaken en door met m'n leven. Maar zij niet. Wie gaat mij eigenlijk losmaken want wat hebben ze nou met die sleutel gedaan? Echt waar jongen, echt die Waar lag die sleutel nou? Die sleutel, die sleeeeeeeeuteeeeeeel?

Jongeren in de problemen door de Participatiewet

Het oorspronkelijke idee van de Participatiewet was om meer mensen te laten meedoen in de maatschappij. Maar bij veel jongeren die vanwege een beperking, ziekte of handicap niet (genoeg) kunnen werken, zorgt de wet juist voor problemen.

De wet die jongeren met een arbeidsbeperking gevangen houdt

Deze video gaat over aartsvijanden Israël en Iran. 
Wat ik zeg. Aartsvijanden. Waarbij ook andere partijen in het Midden-Oosten en ver daarbuiten worden meegezogen. Dit is waarom Iran en Israël elkaar haten. 

Om die haat vast te illustreren: kijk deze fabriek waar elke maand duizenden Israëlische vlaggen worden gezeefdrukt. Dit is niet in Israël en die vlaggen zijn ook niet om te hijsen. Deze fabriek staat in Iran om iets heel anders mee te doen. Iran noemt Israël een kankergezwel. 
Andersom is volgens Israël Iran juist het grootste kwaad. 
Iran is virtually beyond all the terrorism, all the turmoil. All the chaos, all the killing. So when Israel fights Hamas, we are fighting Iran. When we fight Hezbollah, we're fighting Iran. When we fight the Houthis, we're fighting Iran. 
Voordat ik verder ga, een kleine waarschuwing. Het Midden-Oosten is veel. Er spelen veel belangen, er zijn veel partijen en er is al veel gebeurd. Want wie steunt nou wie? Grofweg kun je zeggen dat Israël wordt gebackt door het Westen. Met de VS voorop. 
The US stands with the people of Israel. 
Maar ook Iran heeft bondgenoten en via allerlei partijen een flinke vinger in de pap in het Midden-Oosten. 
Hezbollah, Hamas, Houthi rebellen. 
En dus is er veel gaande. Strijdgroepen worden bewapend, Houthi's vallen geregeld schepen aan die volgens hen connecties hebben met Israël. Iran steunt ook Hamas in Gaza. Er zijn cyberaanvallen, liquidaties op militairen en wetenschappers. 
En Israël vindt het vrij spannend dat Iran aan een nucleair programma werkt. 
En ondanks dat Israël een soortgelijk traject volgt in de jaren vijftig zelf ook illegaal nucleaire wapens ontwikkelden, leidt dat natuurlijk in Tel Aviv wel voor de nodige zorgen. 
Maar het is altijd een soort schaduwoorlog. Ze houden elkaar in een ja houdgreep. Pak jij mij? Dan pak ik jou. Want Iran en Israël vallen elkaar nooit direct aan. Het is een al jarenlang fragiel evenwicht dat op dit moment zijn balans verliest. 
Het is veel. 
Eigenlijk te veel om in één video te vangen. Maar op deze tijdlijn neem ik je mee langs een paar sleutelmomenten om beter te begrijpen hoe we zijn gekomen waar we nu staan. 

Goed, een tijdlijn dus. Die we beginnen in 1948 met de stichting van de staat Israël. Na de door Israël gewonnen Arabisch-Israëlische oorlog en de Nakba, catastrofe in het Arabisch, waarbij grote aantallen Palestijnen die toen in dat gebied woonden, werden verjaagd. Veel islamitische landen in de regio zijn niet blij met die plotselinge joodse, vrij westerse staat op de kaart van het Midden-Oosten. 
De gedelegeerden der Arabische landen verlaten uit protest de zaal. 
Maar in 1950 is het juist Iran dat als een van de eerste islamitische landen Israël erkent. Nu misschien moeilijk voor te stellen, maar Iran en Israël waren niet altijd vijanden. Ze werkten zelfs samen. Kijk deze pijpleiding door Israël, daar liep Iraanse olie doorheen dat via zee door Israël naar Europa ging. Dat was niet het Iran van nu. Het had nog een Perzische koning, de sjah, met uitstekende relaties met het Westen. 
In 1953 kwam hij via een staatsgreep aan de macht in Iran. Met hulp van de Amerikaanse CIA werd de democratisch gekozen Iraanse leider Mosaddegh afgezet in ruil voor Iraanse olie. 
Korte versie. De sjah is corrupt en gedraagt zich steeds meer als een dictator. Het volk haat hem. Ze merken weinig van die lucratieve olie-industrie, leven in armoede en zijn de westerse koers van het land zat. De voedingsbodem voor een volksopstand. In 1979 ontploft dat tijdens de Iraanse revolutie. De sjah verdwijnt van het toneel en geestelijk leider ayatollah Khomeini neemt het over. Iran is vanaf nu een islamitische shariastaat. De leiders voelen zich solidair met de Palestijnen en zien Israël als onrechtmatige staat en een westerse bezettingsmacht. Een van de kernpunten van dit nieuwe Iran:
Dat nieuwe islamitische regime in Iran laat zich voorstaan op de verdediging van de onderdrukten. Door het hele Midden-Oosten heen. En de onderdrukten zijn natuurlijk ook inclusief de Palestijnen. 
Iran en Israël verbreken vanaf dan de diplomatieke banden, maar ze kunnen nog prima low key door één deur en de olie blijft nog wel even stromen, maar de relatie verzuurt. 

En kort na de Iraanse revolutie gebeurt nog iets belangrijks. Nog geen jaar later ziet Iran's buurland Irak door alle onrust zijn kans schoon om Iran binnen te vallen en alle belangrijke olievelden in te nemen onder leiding van dictator Saddam Hoessein. Op dat moment een gezamenlijke vijand van Iran en Israël, een vernietigende oorlog die acht jaar duurt. Daarop besluit Iran nooit meer zo'n situatie te laten ontstaan en een bescherming om zichzelf heen te bouwen. Ze zoeken steun in de regio en vinden die ook. In 1982 wordt Hezbollah in Libanon een belangrijke bondgenoot, voortgekomen uit Libanese verzetsgroepen tegen Israël en opgericht met hulp van de Revolutionaire Garde. Dat is het Iraanse eliteleger. En Hezbollah is sjiitisch, net als Iran. En in 1987 ontstaat Hamas, dat sinds die tijd in door Israël bezet Palestijns gebied tegen Israël vecht. Ook zij vinden in Iran een vriend. Door de jaren heen vindt Iran op deze manier in meer strijdgroepen bondgenoten. Denk ook aan milities in Irak en Syrië en de Houthi's in Jemen. Deze groepen krijgen steun, geld en training van Iran. Nog even de kaart terug van het begin. Ziet er dus zo uit, met hier Iran en om Israël heen al deze groepen die op de steun van Iran kunnen rekenen en waarmee Iran ook zichzelf beschermt. Iran noemt het de 'As van Verzet'. Op die manier oefent Iran dus indirect invloed uit op de regio, zonder zelf direct met Israël te hoeven vechten. Maar door de bril van Israël vechten zij wel direct met Iran. Weet je nog? 
"When Israel fights Hamas, wil are fighting Iran." 
En in die strijd met Iran vindt Israël dus in het Westen en vooral in de Verenigde Staten z'n bondgenoot. Die band met de VS wordt in de loop van de tijd alleen maar sterker. 
"I have personally followed and supported Israel's heroic struggle for survival ever since the founding of the state of Israel thirty four years ago." "The bond between our two countries is unbreakable." "We stand with Israel." 
De Amerikanen sponsoren Israël jaarlijks met miljarden en met militaire steun. Sinds Gaza alleen maar meer. En ook Iran zocht en vond steun buiten de regio. En daarvoor kijken zij juist de andere kant op in hun zogeheten 'Look to the East'-policy, naar China en Rusland. 

Onlangs sloot Iran zich nog aan bij BRICS. Dat is een samenwerkingsverband tussen deze landen als antwoord op het westerse G7-machtsblok. Om maar aan te geven hoe de vijandigheid tussen deze twee landen zich manifesteert op zowel dit piepkleine stukje land waar nu al maanden zo'n gruwelijke oorlog woedt als op het niveau van twee grote machtsblokken op het wereldtoneel. Goed, jarenlang was het dus een schaduwoorlog tussen Iran en Israël door die houdgreep. Pak jij mij, dan pak ik jou, weet je nog? Maar het kwam dus nooit tot een directe confrontatie. Maar nu staan de vizieren wel rechtstreeks op elkaar gericht en de boel escaleert volledig. En als dat gebeurt, sleuren ze dus de hele regio mee. Met als sleutelmoment natuurlijk de terreuraanslagen van 7 oktober, het bloedbad dat Hamas aanrichtte onder Israëlische burgers. En de al maanden durende daaropvolgende oorlog in Gaza, waarin Israël zweert Hamas te zullen uitschakelen en daarbij tienduizenden burgers doodt. 
"The number of Palestinians killed by the Israeli offensive has passed 40.000." 
Maar weet je nog? 
"So when Israel fights Hamas, we're fighting Iran." 
En zo zijn deze twee in de afgelopen maanden in een soort wraakcyclus terechtgekomen van actie-reactie. Hou je vast. 

Op 1 april verwoest Israël het Iraanse consulaat in Damascus, de hoofdstad van Syrië. Doelwit: een commandant van de Iraanse Revolutionaire Garde. Die wordt vermoord. Iran slaat terug in de nacht van dertien op 14 april. 
"Iran heeft drones gelanceerd vanaf eigen grondgebied naar het grondgebied van Israël." 
300 drones en raketten onderweg naar Israël. Het is de eerste keer dat Iran Israël direct onder vuur neemt. Israël slaat de raketten af. Een paar dagen later valt Israël Iran direct aan en treft een militaire installatie. Op 30 juli doodt Israël de tweede man van Hezbollah in Libanon. En dan 31 juli. 
"Breaking news a major development in the Middle East. Hamas says the political leader of the organization has been killed in Teheran." 
Een bondgenoot van Iran, vermoord op Iraanse grond. Heel pijnlijk voor Iran. Iran zweert wraak. Alleen een staakt-het-vuren in Gaza kan ze weerhouden van een tegenaanval, zeggen ze. Maar premier Netanyahu lijkt juist dat niet te willen. 
Wil deze premier eigenlijk wel een deal? Zijn rechtse coalitiepartners die zeggen als je te veel toegeeft aan Hamas, dan stappen we uit de regering. 
Een einde aan de oorlog in Gaza zal waarschijnlijk ook zijn politieke einde betekenen. 
Je ziet nu recentelijk dat Israël toch wel pogingen doet om dat conflict te laten escaleren. Een poging, denk ik, vooral van Israël om Iran tot een reactie uit te nodigen die ervoor kan zorgen dat het frame van het conflict verschuift van Gaza naar een soort van strijd tussen het kwade Iran en het goede Israël. 
Had ik al gezegd dat er veel speelt? Hoe dan ook, er staat nog wel iets te gebeuren. Een uitweg uit die wraakspiraal is duidelijk ver te zoeken.

Waarom Iran en Israël elkaar haten

Israël en Iran zijn al jarenlang aartsvijanden. Ook andere partijen in het Midden-Oosten en ver daarbuiten worden daarin meegezogen. NOS op 3 neemt je mee langs sleutelmomenten in de geschiedenis. Veel gebeurtenissen en verhoudingen worden in deze video in korte versie verteld, maar worden uitgebreider belicht in andere video’s van NOS op 3.

Sleutelmomenten van 1948 tot nu

Een aanslag. Een mislukte staatsgreep. Een vergiftiging. Mysterieuze bezoekjes van spionnen.  Die dreiging, die speelt zich niet alleen af in het verre buitenland.  En laatst nog vonden de Duitsers explosieven onder een NAVO-pijpleiding.  Geen restanten uit de Tweede Wereldoorlog, maar net geplaatste.  Enne, wat dacht je van deze.  De politie heeft een inval gedaan in huizen van een medewerker van een Nederlandse Europarlementariër. Het heeft te maken met een onderzoek naar Russische inmenging. Allemaal het werk van één land.  In deze video laat ik je zien hoe Rusland al jaren een stille, geheimzinnige oorlog voert tegen het Westen.  

Ga eerst even met me mee naar de jaren 40. Russische spionnen infiltreren als wetenschappers in het Manhattan-project, je weet wel. En smokkelen gevoelige informatie over het Amerikaanse atoomwapenproject naar de Sovjet-Unie.  Dankzij deze man kon het land cruciale info gebruiken en sneller zélf kernwapens maken.  Een goed voorbeeld van wat we hybride oorlogsvoering noemen.  Dat is oorlog voeren zonder per se grootschalig gewapend conflict.  Dit onafhankelijke onderzoeksrapport komt met deze definitie. De term hybride refereert aan een handeling met als doel het doelwit te    ondermijnen of schade toe te brengen door besluitvorming te beïnvloeden. Activiteiten kunnen bijvoorbeeld plaatsvinden in de politieke, economische, militaire, civiele of informatiesfeer.  Het gaat er dus om je tegenstander 'in stilte' aan te vallen en te verzwakken.  Spionage, zoals bij het Manhattan-project, is een goed voorbeeld.  Maar het kan van alles zijn.  Denk bijvoorbeeld ook aan cyberaanvallen, het verspreiden van desinformatie of sabotage.  Even voor de duidelijkheid: die hybride oorlogsvoering gaat natuurlijk niet maar één kant op.  De CIA kan er ook bijvoorbeeld wat van. Uitblinkers in spioneren.  Zo veroorzaakten ze wel vaker een hele regime-change, zoals in Iran.  Met de naam: operatie Ajax.  Veel recenter, ander voorbeeld: een Nederlander speelde nog een grote rol    in het loslaten van het Stuxnet-virus in een Iraans atoomcomplex.  En wat dacht je van het opblazen van de pijpleiding Nordstream II die Russisch gas naar Europa bracht?  Alles wijst erop dat Oekraïne achter die aanval zit.  

Maar in deze video ligt de focus dus op de Russische hybride aanvallen.  Want de laatste jaren stapelen de voorbeelden zich op.  Zoals bij die Duitse NAVO-pijpleiding.  De explosieven gingen niet af, maar de dreiging is er.  Ook heel belangrijk: alles wijst hier op de Russen    maar kan je dat echt met 100 procent zekerheid zeggen?  Maar ook dat is juist typisch voor hybride oorlogsvoering.  Het moet vooral niet terug te leiden zijn naar degene die het beveelt.  De laatste jaren zien we dat dus wel erg veel vanuit één hoek.  Rusland.  Ook al voor de Russische aanval op Oekraïne in 2022.  Zoals tien jaar geleden.  President Poetin heeft vanmiddag een wet ondertekend waarmee de toetreding van de Krim tot Rusland nu formeel is geregeld.  De uitslag van de volksraadpleging stond al lang vast; de toekomst is Rusland.  In februari dat jaar doken er opeens groene mannetjes op bij de Krim.  Het begin van de annexatie, bleek later. Het leken militairen, in uniform.  Maar zonder vlaggetje op de mouw.  Maar ze spraken wel Russisch en ze hesen de Russische vlag.  Dus waren dit Russische militairen?  Nee, zei Poetin.  Die militairen waren 'gewoon' pro-Russische bewoners van de Krim.  Effect? Zonder bloedvergieten, maar met een referendum, annexeert Rusland de Krim. Poetin heeft overigens zelf toegegeven dat hij dat referendum op de Krim heeft geïnitieerd om het schiereiland Russisch te kunnen maken.  En dus   Bij de NAVO komt steeds meer het besef: Rusland is op een missie.  Kijk even naar deze kaart.  Onder meer deze landen kregen de afgelopen jaren op een manier met Russische hybride oorlogsvoering te maken.  Waarvan we het weten. Het kan as we speak op meer plekken aan de hand zijn.  Maar ja, bewijs het maar eens.  Neem de aanslag in Tsjechië op een munitiedepot tien jaar geleden.  Daarbij vielen twee doden. En pas drie jaar geleden werd er bewijs voor gevonden dat Rusland erachter zat.  De Tsjechische geheime dienst zette achttien Russische diplomaten uit die ook voor de Russische geheime dienst bleken te werken.  Twee van hen zouden ook betrokken zijn bij deze aanval.  De Britten zetten toen ook tientallen Russische diplomaten uit.  Net als de VS en de EU.  En de Russen? Zij ontkennen alles.  En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te noemen.  Neem Montenegro, waar twee pro-Russische oppositieleiders moesten voorkomen dat het land zich bij de NAVO zou aansluiten.  Inclusief een moordcomplot op de premier.  Ook toen weer, twijfel.  Kamp één zegt: de Russen hebben hier geprobeerd een hele heftige staatsgreep te plegen.  Maar kamp twee zegt: dit is niet gebeurd.  Het is een opgezet plan om de oppositie uit de weg te ruimen.  

Ook Nederland is doelwit van de Russen.  Op dinsdag 10 april komen vier Russen vanuit Moskou aan op Schiphol.  Onze militaire inlichtingendienst, de MIVD, wist een hackaanval van deze mannen van de Russische geheime dienst tegen te houden.  Ze vielen het wifinetwerk aan van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens in Den Haag. De club die onderzoek deed naar de Skripal-vergiftiging.  Toeval?  En ook MH17 valt in zekere zin onder hybride oorlogsvoering.  Waarbij bijna 200 Nederlanders omkwamen.  Niet het neerhalen van het vliegtuig zelf wel het door de Russen ontkende interveniëren in Oost-Oekraïne en de opsomming aan valse verklaringen voor het neerstorten van het toestel. En dit voorjaar dus ook dit: Rusland is ook aan de andere kant van de oceaan actief. Van het beïnvloeden van de Amerikaanse presidentsverkiezingen tot het ziek maken van onder anderen Amerikaanse diplomaten.  Zij kregen op een of andere mysterieuze wijze hoofdpijn bij hun werk.  Niemand hield rekening met opzet, ook de CIA niet.  Tot dit internationale onderzoek van journalisten.  Russische geheim agenten zouden experimenteren met niet-dodelijke akoestische wapens.  Dat zijn apparaten die geluids- en radiofrequenties uitzenden die schadelijk zouden zijn voor de gezondheid.  
Ook hier weer: niet zeker dat het de Russen zijn.  Maar voorbeelden te over waarin dat wel zo is.  Heeft de Russische burger natuurlijk niets mee te maken.  Wel Poetins spionnen.  En de inlichtingendiensten waar zij voor werken.  Zoals de FSB, de SVR en - voor dit verhaal vooral belangrijk - de meest geheimzinnige de GROe, dat informatie inwint in binnen- en buitenland.  Opgericht in 1918 door Lenin. Hij wilde een onafhankelijke inlichtingendienst, omdat hij de bestaande geheime diensten niet vertrouwde.  Specifiek deze eenheid is zeer actief in het opzetten en uitvoeren van    sabotageacties in het buitenland.  Zo was het ook deze eenheid die betrokken was bij het neerhalen van vlucht MH17. Eén GROe-officier was direct betrokken bij het transport van de Buk-installatie die het vliegtuig uit de lucht schoot.  Dat concludeerde het online onderzoekscollectief Bellingcat. Burgers die naar informatie, foto's en video's zochten op het internet.  Sinds de oorlog in Oekraïne schroeft Rusland de infiltratie-acties flink op.  Onze eigen inlichtingendienst waarschuwde daar vorig jaar ook voor.  Schreven ze dit over: Laat het Westen dit zomaar gebeuren? Omdat in veel gevallen niet bewezen kan worden dat Rusland erachter zit, is het ook lastig om hard op te treden. Maar na de Russische inval in Oekraïne zetten meerdere Europese landen Russische diplomaten het land uit. Bijna 500, berekende het Poolse Instituut voor Internationale Zaken.  En dat is ook zo'n beetje het enige wat ze kunnen doen. Diplomaten oppakken? Dat kan niet.  Die zijn onschendbaar.  Als je deze hebt dan kun je bijna alles maken.  Dus ja, Westerse landen zitten hier behoorlijk mee in hun maag.  Conclusie: naast dit… is er tegelijkertijd ook een veel stillere oorlog gaande.

Poetins stille oorlog tegen het Westen

Rusland voert niet alleen een gewapende oorlog in Oekraïne, maar is met meerdere landen in het Westen in gevecht. Poetin voert ook een zogeheten 'hybride oorlog', oftewel een 'stille oorlog', zonder vechten met wapens. Denk aan spionage, sabotage of cyberaanvallen.

Spionage, sabotage en cyberaanvallen

Macht! Wat is dat? En: wie heeft het? Hoe machtig is de Europese Unie eigenlijk? En wat is machtiger? Deze tanks? Of een dikke cashflow? Of dit kabeltje? 
Deze video gaat niet over de macht van Brussel in Europa, maar over de macht van de Europese Unie in de wereld. En waarom dit misschien wel machtiger is dan je denkt. Als jij 'macht' hoort, dan denk je waarschijnlijk hieraan. Militaire macht. Want zoals de Chinese dictator Mao ooit zei: "Politieke macht komt uit de loop van een geweer" 

Laten we daar maar mee beginnen. Ik weet het, je kunt deze vergelijking op heel veel verschillende manieren maken. Maar als je puur kijkt naar de manschappen, dan is dít de machtsverdeling. Dat deze landen de grootste zijn, is dan niet per se een verrassing. Maar eigenlijk is de Europese Unie dan ook een militaire supermacht. Kijk maar: Meer dan Rusland of de VS. Maar, klein detail: Een Europees leger bestaat helemaal niet. Die militairen moet je eigenlijk uitsmeren over de 27 nationale legers. Of zeg gerust: legertjes. De EU mag zich niet bemoeien met wat die legers doen, want de landen zijn zelf de baas over hun veiligheid en verdediging. Er is wel samenwerking, maar vooral omdat de meeste landen ook lid zijn van de NAVO  waarin we nu nog flink afhankelijk zijn van de militair oppermachtige Verenigde Staten. Maar juist omdat Europa minder afhankelijk wil worden van de Amerikanen, gaat het de laatste jaren vaak over een echte Europese krijgsmacht. Al helemaal sinds Rusland Oekraïne binnenviel en het dus weer oorlog op het continent is. Met de daarbij horende spierballentaal. Europese landen investeren sindsdien flink meer in hun eigen defensie. Maar ja, of er uiteindelijk zo'n Europees leger komt? Voorlopig sowieso niet. Vooral omdat de Europese landen hun verdediging niet uit handen willen geven. Toch speelt de EU geen onbelangrijke rol als het over Oekraïne gaat. Ze steunen het land flink. Van de 150 miljard euro hulp kwam iets meer dan de helft van EU-instellingen, vooral financieel. De rest komt van de individuele landen uit de Europese Unie. Dat is vooral militaire hulp, dus wapens en munitie. Maar goed, échte militaire macht? Dat heeft de Europese Unie niet. Maar macht is meer dan alleen militair. Sterker nog: de Europese Unie is juist opgericht om militaire dreiging te voorkomen. En hoe zorg je daarvoor? 

Samenwerking. Wat ooit begon als een samenwerking voor de productie van kolen en staal, werd uiteindelijk: Een interne markt, een Europa zonder binnengrenzen verdere uitbreiding, een eigen munt. Nog verdere samenwerking, gemeenschappelijke regels. Nouja, de Europese Unie zoals we 'm nu kennen, dus. En die is groot. Heel groot. Niet alleen omdat er inmiddels 27 leden zijn, en er nog een paar op de wachtlijst staan, maar vooral ook economisch. Dat meet je door uit te rekenen wat er in een land in één jaar wordt verdiend. Het bruto binnenlands product. Het bbp van de hele Europese Unie is bijna 17 biljoen euro. Alleen de VS heeft een grotere economie. Binnen de unie wonen relatief rijke mensen en je kunt er vrij handelen. Zonder invoerkosten of ingewikkeld papierwerk. Dus als je in één EU-land zakendoet, dan kun je met de héle Unie zakendoen. Dat is dus een afzetmarkt van zo'n 450 miljoen potentiële klanten, die ook nog aardig wat te besteden hebben. Dus ja, de EU heeft wél economische macht. Wel één belangrijke 'maar'. Tegenover deze macht staat ook een behoorlijke afhankelijkheid. Veel gas en olie, nog altijd belangrijk om de economie draaiende te houden, komen van buiten. Net als veel andere grondstoffen. Niet handig, als het erop aankomt. En da's nu ook. 
Goed. Militaire macht heeft de EU dus maar weinig. Economisch gezien is het wel een grote speler, maar ook niet dé wereldmacht. Maar: er is een vorm van macht waar de EU echt ijzersterk in is. Zelfs wereldmacht nummer één. Ik heb het over het Brussel-effect. Da's eigenlijk hét voorbeeld van soft power. 

Zachte macht. En dat betekent dat je geen invloed hebt door te veroveren, maar andere landen overtuigt door culturele en economische invloed. Voorbeeldje: de Afrikaanse Unie, waar al deze landen samenwerken om democratie, mensenrechten en ontwikkeling te bevorderen. Met als voorbeeld: de EU. En ook op het eigen continent heeft de EU aantrekkingskracht. Denk aan Albanië, Bosnië en Herzegovina of Oekraïne, die allemaal bij de Unie willen horen. Of Georgië, waar een deel van de bevolking daar nu zelfs de straat voor opgaat. Deze landen nemen regels en wetten van de EU over terwijl ze daar nog helemaal geen lid van zijn. Daar komt geen wapengekletter of economische dwang aan te pas. Maar doordat zij graag mee willen doen aan die Europese interne markt, nemen ze ook regels over die gaan over democratie en rechtsstaat of sociale principes en milieunormen. Dat is allemaal soft power. 

En dat brengt me weer bij dit kabeltje. USB-C. Sinds kort de wereldwijde standaard. Omdat de EU dat bedacht heeft. De Europese Unie wilde één standaard oplaadkabel voor alle telefoons. Zodat je bijvoorbeeld geen nieuwe kabels moet kopen als je naar een ander telefoonmerk overstapt. Dat scheelt een hoop afval. Betekent dus dat telefoonmakers alléén hun telefoons in de EU mogen verkopen aan die grote rijke groep mensen als ze een USB-C aansluiting hebben. Ja, dat geldt zelfs voor het eigenwijze Apple dat tot het allerlaatst wachtte. En dus nemen Chinese en Amerikaanse bedrijven die EU-regels over, want ze willen Europese klanten. En dit kabeltje is een van de vele voorbeelden. Die irritante cookiemelding die je overal krijgt? Ja, óók een EU-regel. Sinds kort is er de Europese Digital Services Act, een soort internetwet en een flinke gamechanger voor social media. Daar staan regels in over bijvoorbeeld algoritmes en waar data van Europeanen mag worden opgeslagen. En het gaat nog veel verder dan dat: Europa wil ook bepalen hoe iets geproduceerd wordt. Dat er bijvoorbeeld geen kinderarbeid bij komt kijken of dat het volgens bepaalde klimaatnormen gaat. En ja, ik hoor je denken: die regels gelden toch niet buiten de EU? Klopt, maar dát is dus het Brussel-effect. Vaak is het voor bedrijven makkelijker en goedkoper om ál hun producten en diensten precies hetzelfde te maken. En dus zie je dat Europese standaarden in veel gevallen wereldstandaarden worden Dus eh ook al denk je niet gelijk aan macht bij zo'n kabeltje dat is het dus wel. 
Maar er zit zeker ook een limiet op die soft power. Neem alleen al het feit dat Brussel, ondanks een hoop diplomatieke pogingen geen effect heeft gehad op de beslissing van Moskou om Oekraïne binnen te vallen. Tja. Als het erop aankomt, dan is macht toch nog vaak dit of dit en kun je je afvragen of dít daar wel tegenop kan. De macht van de EU zit 'm dus vooral in de economie en dat Brussel-effect. Maar blijft dat zo? De economie van grote landen waar de EU afhankelijk van is, zoals China en de VS  groeit harder dan die van Europa. Hoe relevant is de EU straks dan nog? Vragen waar een nieuw Europees Parlement zich over gaat buigen.

Hoe machtig is de Europese Unie in de wereld?

De Europese Unie is best machtig in de wereld. Als alle landen gecombineerd zijn, heeft de EU best wat militaire kracht. Maar dit is niet hoe het werkt: alle landen hebben hun eigen leger. Op economisch gebied is de EU sterk. Binnen de unie wonen relatief rijke mensen en je kunt er vrij handelen. Op het gebied van zachte macht is de EU het sterkst. Ze overtuigt andere landen door culturele en economische invloed om regels van de EU over te nemen of zich aan de EU aan te passen, bijvoorbeeld tegen kinderarbeid.

De militaire, economische en zachte macht van de EU

Eén van de allergrootste humanitaire nachtmerries van dit moment begon met hoop.

Sudan, hoofdstad Khartoem.
April 2019.
Tussen het protest dít iconische beeld.
Een zee van mobiele telefoons licht het donker op.
Je zou het als symbolisch kunnen zien voor de hoop die het Sudanese volk op dat moment heeft.
De vrouw draagt een witte, traditionele Sudanese jurk.
Een jurk met geschiedenis.
'Kandaka' wordt ze genoemd.
Afrikaanse Koningin.
Een trotse naam, die in verre verledens en volksverhalen aan vrouwen werd gegeven die vochten voor de vrijheid en hun land.
Kandaka van de Sudanese Revolutie.
Want dit is de grootste revolutie ooit in het land.
Met die hand in de lucht heeft ze wel wat weg van een Sudanees vrijheidsbeeld.
Viral gaat de foto.
En even is de aandacht van de wereld op haar en de mensen om haar heen gericht.
De foto is genomen nét voordat militair dictator El-Bashir wordt afgezet.
Na dertig jaar.

Maar dan: 2024. De hoop is vermorzeld.
Al een jaar woedt een meedogenloze oorlog in Sudan.
En Sudan heeft al een traumatische geschiedenis
In deze video: waarom het ramp op ramp is in Sudan.
Democratie, dat is wat de demonstranten van net willen.
Plus: een einde aan de corruptie, economische misère en racisme in het land.
Hier ligt Sudan. Het land stond tot 1956 onder bestuur van 
 Groot-Brittannië en Egypte. Zij trokken deze haarscherpe grenzen.
Grofweg bestaat de bevolking van Sudan uit vele verschillende Afrikaanse en Arabische volken.
Verspreid over het hele land.
De Arabieren die vooral hier wonen, domineren al decennia de politiek en daarmee ook de economie van het land.
En zij kijken vaak neer op de zwarte Afrikaanse Sudanezen die vooral in het zuiden en het westen wonen.
Rustig is het vrijwel nooit in Sudan. Sinds de onafhankelijkheid is letterlijk elke leider afgezet met een militaire staatsgreep. Het land heeft een lange geschiedenis van geweld.
En dat geweld is vaak etnisch gemotiveerd.

Miljoenen mensen, meestal zwarte Sudanezen, worden verjaagd en vermoord in verschillende conflicten.
600.000 mensen op de vlucht voor Arabische milities.
Mannen, vrouwen, kinderen worden er letterlijk afgeslacht. En ook nu is het helemaal mis.
Onder meer Human Rights Watch spreekt van massamoorden, martelingen, verkrachtingen, etnisch geweld en zelfs genocide.
Bijna negen miljoen mensen zijn op de vlucht. Negen miljoen.
18 miljoen Sudanezen zijn ondervoed. Da's zoveel als de hele Nederlandse bevolking.
Het dreigt de grootste hongersnood te worden die de wereld in decennia heeft gezien.

En de komende maanden worden catastrofaal.
Door de voedselinfrastructuur te vernietigen en te plunderen en te voorkomen dat mensen toegang krijgen tot voedsel kunnen de SAF en RSF hongermisdaden begaan.
Staat in dit rapport.
Deze zijn belangrijk: de SAF en de RSF.
Twee legers die na maanden protesten van het volk in april 2019 dictator Al-Bashir afzetten.
Onder leiding van deze twee mannen. Generaal Abdel Fattah al-Burhan, van de SAF, de
Sudanese Armed Forces ofwel het regeringsleger. De andere generaal is Mohamed Hamdan Dagalo. Ook wel Hemedti.
Ooit een kamelendrijver, nu runt hij de RSF. De Rapid Support Forces, een paramilitaire organisatie.
De SAF is verantwoordelijk voor bruut geweld tijdens eerdere burgeroorlogen in het zuiden van het land in de jaren '80 en '90.

En was samen met de Arabische militiegroep RSF verantwoordelijk voor 300.000 doden tijdens de oorlog en genocide in Darfur in 2003. Da's een regio in west Sudan.
Dictator Bashir wilde in zijn tijd niet teveel macht bij één leger dat hem potentieel met een coup af zou kunnen zetten.
Dus hij gaf aan verschillende milities geld in ruil voor bescherming. Een soort verdeel en heers.
En deze twee legerleiders waren zijn grootste vertrouwelingen.
Die tijdens de burgeroorlog en genocide in Darfur het vuile werk voor hem opknappen.
Daar worden beide legers heel rijk van, onder meer omdat daar goudmijnen zitten.

Goed, terug naar de reden van de oorlog van nu.
Weet je nog die protesten?
Hemedti en Burhan ruiken een kans op macht en zetten die dictator af.
Maar een democratie stichten zit niet hun plannen.
Ze keren zich tegen het Sudanese volk.
Maar, de generaals gunnen elkaar de absolute macht ook niet.
En dus keren ze zich tegen elkaar.
En ze gaan van letterlijk partners in crime naar vijanden van elkaar en het volk.
Een jaar nu, zijn de RSF en SAF in oorlog met elkaar.
Er woedt dus een machtsstrijd in het land.
Bij hun strijd sparen de generaals niets of niemand op hun pad.
Ze moorden, verkrachten, pakken woningen af, branden dorpen plat.
Plunderen banken en bedrijven.
Vernietigen bruggen, scholen en ziekenhuizen. Dit is een van de ernstigste conflicten in Afrika ooit.
Ook richten de generaals hun geweld op iedereen die democratische waarden probeert te brengen.
Op veel plaatsen in het hele land wordt gevochten.
Het aantal doden kan slechts worden geschat.
Volgens VN-hulporganisatie UNHCR gaat het er om zeker tienduizenden.
Maar eigenlijk zijn er in Sudan op dit moment twee tragedies gaande.
Want naast de machtsstrijd van de generaals speelt er ook: Darfur.
In die regio zijn de RSF en hun Arabische milities op grote schaal bezig met etnische zuiveringen.
Omdat ze de zwarte mensen in Sudan willen vernietigen.
Het is niet de eerste keer dat er etnisch geweld is in Darfur.
Het is het soort humanitaire ramp waar de wereld doorgaans veel en veel te laat achter komt. Het is ook heel ver weg.

Twintig jaar geleden werden naar schatting driehonderdduizend Sudanezen van Afrikaanse afkomst omgebracht, zoals het Masalit-volk.
Destijds heetten de Arabische milities de Janjaweed. Vrij vertaald als duivels op paarden. Dat werd later de RSF.Die oorlog is eigenlijk nooit gestopt en laait nu weer op door de strijd tussen de generaals.
De RSF vermoordt jongens, mannen en zelfs baby's en is onder meer uit op vruchtbaar land.
Er zijn video's van Arabische RSF-strijders die een grote groep Afrikaanse mannen met zwepen opjaagt en beschiet.
Ook het geweld tegen vrouwen is onbeschrijfelijk.
Kijk, hier in het grijs. Twee miljoen mensen zijn over de grenzen gevlucht. Naar buurland Tsjaad bijvoorbeeld.
In het wit, zeven miljoen mensen op de vlucht binnen de grenzen van Sudan.

Het is voor journalisten moeilijk om in Sudan te komen dus er komen ook weinig verhalen naar buiten. Mijn collega, correspondent Elles van Gelder was in een vluchtelingenkamp in buurland Tsjaad.
Het is duidelijk dat de regio Darfur belangrijk is voor de RSF.
Niet alleen komen veel strijders uit het gebied, maar er is ook landbouwgrond en er zijn grondstoffen, waarmee ze hun landelijke strijd bekostigen.
De ligging van Darfur is ook van strategisch belang voor ze.
De regio, die zo groot is als Frankrijk, grenst onder meer aan Tsjaad de Centraal Afrikaanse Republiek en Libië. Via die grenzen kunnen ze grondstoffen het land uit smokkelen, en wapens en strijders het land in.

En over die machtsstrijd in heel Sudan: dit is veel meer dan een tweestrijd tussen generaals.
Op de achtergrond spelen andere landen een belangrijke rol.
Ze kiezen partij en zorgen voor geld en wapens. Dat gaat ook over grotere geopolitieke belangen. En dat maakt het complex.
Ik noem er een paar.
Zo steunen de Verenigde Arabische Emiraten de RSF en die controleren goudmijnen in Darfur. En dat goud gaat onder meer naar de Verenigde Arabische Emiraten en daarmee houden ze natuurlijk die oorlogsmachine draaiende.
Dus dat is iets waar het westen naar zou kunnen kijken. Naast dat goud zijn de VAE ook geïnteresseerd in landbouwproducten die ze zelf niet hebben.
Dus generaal Hemedti van de RSF is hun mannetje om toegang te krijgen tot landbouwgrond.
En er zijn meer landen in de regio die invloed uitoefenen.
Zo heeft die andere generaal, Al-Burhan van de SAF,  juist goede banden met Egypte.
Ook lijkt hij bewapende drones uit Iran te krijgen.
Voor Iran ligt Sudan zeer strategisch, aan de Rode Zee -een belangrijk handelskanaal- en tegenover Jemen waar ze de Houthi-rebellen steunen.

Dit conflict is dus complex en reikt ver buiten de grenzen van Sudan.
En ondertussen lijdt het Sudanese volk.
Volgens het Rode Kruis zijn 25 miljoen mensen in nood. Je kan je er bijna niks bij voorstellen.
En de vluchtelingenkampen zijn mensonwaardig volgens hen.
Geen wc's, ziektes, amper water, een aanstaande hongersnood.
Hulporganisaties kunnen maar moeilijk hulp leveren.
En toch weten we hier weinig over deze humanitaire ramp.
Volgens het Rode Kruis krijgt het weinig aandacht door andere crises zoals in Gaza of Oekraïne.
Bovendien zijn weinig beelden en informatie omdat lokale journalisten worden vermoord of geen verslag durven te doen en soms is er ook maandenlang geen internet.
Daarom is er ook bijna geen beeld uit de stad El-Fasher in Darfur dat sinds mei omsingeld is door de RSF en waar honderdduizenden mensen vrezen voor hun leven.

Ik hoop dat je nu een beter beeld hebt waarom het dus ramp op ramp is voor Sudan.

De vergeten oorlog in Sudan

Door de burgeroorlog in Sudan zijn 25 miljoen mensen in nood. In april 2019 zetten twee legers dictator Al-Bashir af na maanden protesten van het volk. Deze twee legers, de SAF en de RSF, zijn nu in een machtsstrijd verwikkeld. Miljoenen mensen worden verjaagd en vermoord. Naast die machtsstrijd vindt er etnisch geweld plaats, met name in Darfur.

25 miljoen mensen in nood

Op dit moment ervaren wij problemen met de site, waaronder de zoekfunctie. Er wordt aan gewerkt, hopelijk snel opgelost. red. Schooltv.nl

Narcis in de knop

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

NOS op 3

Zo machtig is Duitsland

Waarom is het nieuws zo negatief?

Waarom de steenrijke Democratische Republiek Congo zo arm is

Zo giftig is jouw eten

Waar is de schoonste en minst schone lucht van Nederland?

Hoe democratisch is de Amerikaanse democratie?

De geschiedenis van Libanon

Jongeren in de problemen door de Participatiewet

Waarom Iran en Israël elkaar haten

Poetins stille oorlog tegen het Westen

Hoe machtig is de Europese Unie in de wereld?

De vergeten oorlog in Sudan

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Hallo! Welkom terug

Vind alles voor een leuke les!

Met een account kan je

NOS op 3

Type videos