‘Israël heeft gisteravond luchtaanvallen uitgevoerd op het zuiden van Libanon.’ ‘Hezbollah...’ ‘Regionale oorlog...’ Libanon, sinds 1943 onafhankelijk, er wonen bijna 6 miljoen mensen. Hoofdstad: Beiroet. Grenst hier aan Israël en hier aan Syrië. In 2020 groot in het nieuws door deze bizarre ontploffing. En nu weer. Misschien wel meer dan ooit. Nu de leider van Hezbollah gedood is. Libanezen leven al jaren in crisis en met dreiging van oorlog. Een land dat al jaren worstelt. Met zichzelf en haar buren. Dit is Libanon uitgelegd. Oké, ik ga je in deze video meenemen langs een aantal belangrijke momenten in de geschiedenis van Libanon. Ga ik de volledige geschiedenis van het land in één video kunnen proppen? Nee, maar het gaat je wel een globaal beeld geven van het land. Naast de beginjaren gaan we kijken naar de conflicten waar het land al sinds jaar en dag mee te maken heeft. We zoomen in op Hezbollah en eindigen met het dagelijks leven.
Hoe staat het land er op dit moment eigenlijk voor? Daar gaan we. Dit is het Ottomaanse Rijk in de achttiende eeuw. Dit is wat nu Libanon is. Grote sprong naar het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dat Ottomaanse Rijk was een van de verliezers en delen van het rijk worden verdeeld over de winnaars. Het gebied Palestina komt bijvoorbeeld in Britse handen, terwijl Syrië, waar ook het huidige Libanon bij hoort, naar de Fransen gaat. Onder die Fransen wordt een volkstelling gehouden in Libanon. De census van 1932. Belangrijk, want de Fransen gebruiken die volkstelling om verschillende bevolkingsgroepen in Libanon tegen elkaar uit te spelen. Is trouwens al eeuwenlang een manier om ergens de baas te spelen. Dat deden de Romeinen ook al. Dat noemen ze verdeel en heers. Weer een sprong, naar 1943. Mede door het Libanese verzet komt er in dat jaar een einde aan de Franse overheersing, waardoor Libanon onafhankelijk wordt. Ze sluiten een nationaal pact waarin afspraken worden gemaakt over de onderlinge verdeling van de macht, gebaseerd op de telling van de Fransen uit 1932. Deze man, een maronitisch christen, wordt de eerste president van het land. Hij, een soennitische moslim, wordt de eerste premier en hij, een sjiitische moslim, wordt parlementsvoorzitter. En nu hoop ik dus dat jij denkt: waarom leg je zo'n nadruk op hun geloof? Wat maakt dat uit? Dat doen we toch ook niet bij andere landen? Klopt, maar let op: Libanon is een uniek land als het gaat om diversiteit in de samenleving. Er zijn achttien religieuze groeperingen die al decennialang met elkaar samenleven. De drie grootste groepen zijn maronitische christenen, en als je het helemaal versimpelt, dan kun je hen ook wel oosters katholiek noemen. Soennitische moslims en sjiitische moslims. Bij de onafhankelijkheid wordt in het Nationaal Pact opgenomen dat alle achttien groeperingen worden vertegenwoordigd in de overheid en er wordt vastgelegd dat de president altijd een maronitische christen is, de premier altijd een soennitische moslim en de parlementsvoorzitter altijd een sjiitische moslim. Met dus de gedachte: met dit systeem, dit sektarische systeem, worden alle groepen evenredig vertegenwoordigd. Maar die hypothese... komt niet helemaal uit. Libanezen gaan dus eigenlijk al sinds jaar en dag van crisis naar crisis. Kort na de onafhankelijkheid laait het geweld weer op als Libanon ineens een nieuw buurland krijgt. Israël. Dat gebeurt in 1948, waarbij honderdduizenden Palestijnen verdreven worden uit hun huizen en vluchten naar buurlanden, waaronder Libanon. Samen met andere Arabische landen verklaart Libanon de oorlog aan Israël. De gevluchte Palestijnen zijn een enorme groep nieuwkomers in een land waar de onderlinge verhoudingen al zo op scherp staan. Ja, levert uiteindelijk problemen op. De christenen hebben op dat moment de meeste bestuursfuncties in handen en dus automatisch ook de meeste macht in het land. En dat komt omdat die posten waar we het net over hadden, dus president, premier en parlementsvoorzitter verdeeld zijn in een tijd waar er meer christenen waren, in de jaren dertig. Christenen krijgen niet alleen de presidentspost in handen, maar ook de helft van de parlementszetels en het opperbevelschap van het Libanese leger. Maar in de tussentijd komen er steeds meer moslims naar Libanon en die zeggen: Ja, hallo, die volkstelling uit 1932, dat slaat nergens op, want de verhoudingen zijn helemaal anders nu. Maar er komt geen nieuwe telling. Nooit niet, te gevoelig. De onvrede groeit en de eerste opstand... ‘In Libanon is een deel van de bevolking in verzet gekomen tegen het pro-westerse bewind van president Chamoun. Aanhangers van de oppositie maken de stad vrijwel dagelijks onveilig.’ ...wordt, met hulp van de Amerikanen, onderdrukt. In 1975 gaat het helemaal mis. Gevluchte Palestijnen vormen inmiddels een steeds grotere gemeenschap in het zuiden van Libanon en vormen daar een front. Zij vechten vanuit daar nog altijd tegen de Israeli’s. En hoewel de meeste Libanezen achter de Palestijnen staan, zijn er ook spanningen. Dat leidt tot confrontaties tussen aan de ene kant de Palestijnen en aan de andere kant christelijke milities. Blijft niet alleen bij confrontaties. Steeds meer groepen mengen zich en het land raakt verwikkeld in een burgeroorlog. Deze al bizar complexe burgeroorlog wordt nog complexer als andere landen zich ermee gaan bemoeien. Zo valt in 1982 Israël binnen om tegen de Palestijnen te vechten. ‘De oorlog die eerste minister Begin van Israël alweer twee maanden geleden in Libanon begon onder de naam Vrede voor Galilea, gaat nog steeds in alle hevigheid door.’ De burgeroorlog duurt vijftien jaar. Een van de zwartste bladzijden is de massamoord in de buitenwijken van Beiroet in vluchtelingenkampen Sabra en Shatila. 40 uur lang slachtte een door Israël gesteunde christelijke militie honderden tot duizenden vluchtelingen af. Met name Palestijnen, maar ook sjiitische Libanezen worden verminkt, verkracht en vermoord. Niemand kan vluchten uit het kamp omdat het is omsingeld door Israëlische troepen. In de burgeroorlog vallen zo'n kwart miljoen doden en bijna 1 miljoen mensen slaan op de vlucht.
En tijdens de oorlog wordt een nieuwe groep geboren: Hezbollah. Dit is waarschijnlijk hoe je Hezbollah kent uit het nieuws. ‘Een grootschalige raketaanval door Hezbollah...’ ‘Hezbollah, een terroristische organizatie...’ ‘raketten afgevuurd op Israel.’ Maar de gewapende tak is slechts één onderdeel van een veel grotere organisatie. Ze hebben ook een politieke tak en zijn diep geworteld in de Libanese maatschappij. En er wordt zelfs gezegd dat ze meer macht hebben dan de Libanese regering. Hezbollah wordt begin jaren tachtig opgericht als verzetsbeweging tegen de Israëlische bezetting in Zuid-Libanon. Het is een sjiitische organisatie en de naam betekent letterlijk Partij van God. Is trouwens niet zo dat automatisch alle sjiitische moslims in Libanon Hezbollah zijn of achter Hezbollah staan. Is belangrijk. De drijvende kracht achter Hezbollah is Iran, het belangrijkste sjiitische land in het Midden-Oosten. Iran geeft geld, trainingen en wapens aan Hezbollah. En nog een belangrijk detail: binnen de verdeling van die machten, dus president, premier, parlementsvoorzitter, krijgen de sjiieten de minst machtige positie en daardoor voelen ze zich al jaren achtergesteld. Kijk, Iran steunt Hezbollah omdat ze ook willen dat Israël verdwijnt uit Libanon. Maar Hezbollah is ook het middel om macht te hebben in het land. In 1990 komt er officieel een einde aan de Libanese burgeroorlog. Maar Israël trekt zich niet terug uit Libanon. In die oorlog rukken ze op een gegeven moment helemaal op tot hoofdstad Beiroet. Daarna nemen ze wel gas terug, maar ze blijven het zuiden van Libanon bezet houden. Tot 2000. Dan lukt het Hezbollah om Israël na achttien jaar bezetting te verjagen uit Libanon. ‘Dood aan Israël is de slogan van de dag.’ En in 2006 krijgt de reputatie nog een grote boost bij de achterban. Achttien dagen nadat Israël destijds de Gazastrook binnenvalt, dringt Hezbollah Israëlisch grondgebied binnen en ontvoeren en doden ze enkele Israëlische militairen. Het is het begin van een nieuwe, bloedige oorlog tussen de twee. Veel Libanese infrastructuur zoals wegen, bruggen, elektriciteitscentrales worden platgebombardeerd. Er komen zo'n duizend Libanese burgers en honderd Hezbollah-militanten om. Israël verliest zo'n 120 militairen en tientallen burgers. De oorlog duurt een maand en laat bij veel mensen blijvende littekens achter. Hezbollah claimt het als een overwinning, want voor de tweede keer trekt Israël zich terug uit Libanon. En Hezbollah wordt, vooral in het sjiitische zuiden, alleen maar populairder, al is dat niet bij iedereen zo.
Sinds 7 oktober vorig jaar zegt een deel van de Libanezen: Zij trekken ons ongevraagd een oorlog in. Vanuit het buitenland is er ook kritiek. Een aantal vooral westerse landen ziet Hezbollah als terroristische organisatie. De Europese Unie zette in 2013 de militante tak van Hezbollah op de terreurlijst. Ze verwijzen dan naar aanslagen zoals die op de Amerikaanse barakken in Beiroet tijdens de Libanese burgeroorlog, een aanslag op een restaurant in de Spaanse hoofdstad Madrid in 1984 of de aanslag op een joods centrum in Buenos Aires, Argentinië. Al bijna twintig jaar zijn er geen grote confrontaties geweest tussen Hezbollah en Israël. Ja, er waren beschietingen, maar dat was het ook wel. Tot nu toe dus. Nogmaals, Hezbollah is meer dan alleen de gewapende tak.
Hezbollah is dus ook een politieke partij en ze zitten al meer dan dertig jaar in het Libanese parlement. Ze hebben daarnaast eigen tv-stations, ziekenhuizen, scholen en andere sociale voorzieningen voor hun achterban. En hier zien we misschien wel de kern van het sektarische systeem. Nog één keer. Ze hebben vastgelegd dat de president altijd een maronitisch christen is, de premier altijd een soennitische moslim en de parlementsvoorzitter altijd een sjiitische moslim is. Op papier allemaal eerlijk, maar het leidt vooral tot instabiliteit, corruptie en vriendjespolitiek. Publieke diensten zijn vaak indirect de verantwoordelijkheid van groepen als Hezbollah. Deze partijen investeren in infrastructuur, scholing, gezondheidszorg, maar nogmaals, dan wel alleen voor hun eigen achterban. Ondanks dit alles staat Libanon lange tijd bekend als een relatief welvarend land in de regio. Hoofdstad Beiroet wordt ook wel het Parijs van het Midden-Oosten genoemd, met fancy hotels en restaurants, designerwinkels en een bruisend uitgaansleven. Maar dat is wel voor de lucky few. In 2019 barst de figuurlijke bom als het land in een zware financiële crisis terecht komt. Door hyperinflatie zien Libanezen hun geld verdampen en zo'n 80% van de bevolking leeft in armoede. Jongeren willen het liefst het land verlaten. En daar komt ook nog dit bovenop. Naar schatting raken zo'n 300.000 Libanezen dakloos en voor veel Libanezen is dit het symbool voor de incompetentie van de Libanese politiek. Want zelfs vier jaar later hebben we nog geen idee wie verantwoordelijk is voor die verwoestende explosie. De politiek in het land is verlamd. Ze hebben al twee jaar ruzie over wie de nieuwe president moet worden. De regering is demissionair. Ministeries functioneren niet. Het leger stelt niks voor. Dus als Beiroet gebombardeerd wordt, hoeft de bevolking in ieder geval niet te rekenen op de centrale overheid, want die heeft praktisch geen invloed. En wie zijn daar de dupe van? Daarnaast zitten er door de oorlog in Syrië zo'n 1,5 miljoen vluchtelingen in Libanon. Daarmee neemt het de meeste vluchtelingen per hoofd van de bevolking ter wereld op. ‘Eerst de Palestijnen, nu de Syriërs.’ En op nieuwe vluchtelingen, daar zit zeker ook niet iedereen op te wachten. En in de tussentijd is er ook onvrede bij Palestijnse vluchtelingen.
Voor Libanezen is het de keiharde werkelijkheid. Crisis op crisis. En nu leven ze weer in een land in oorlog. De aanvallen van Israël op Libanon en de liquidatie van Hezbollah-leiders braken niet alleen die beweging, maar de hele bevolking. Honderdduizenden mensen zijn gevlucht en ze zijn volledig op zichzelf aangewezen. En met alles wat er nu gebeurt is het, zoals zo vaak, een kwestie van afwachten.
