Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Video's die een vraag opwerpen of op een andere manier tot nadenken stemmen.

Wisebits header

Natuurkunde

Wisebits

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Wie waren de eerste pioniers?

In de tijd van de drooglegging had de overheid met het ideaal van de ‘maakbare samenleving’ veel invloed op de vorming van maatschappij. In het nieuwe land zou een nieuw leven beginnen. Wie waren de eerste pioniers? 

Wisebit van Mathijs Stegink en Michael Veerman

Het varken moet 10 minuten braden, precies 10 minuten. Ga op de klok kijken! Oh nee! Gij zal op de tijd letten. Nu is het hele vlees aangebrand. Ik wil mijn eigen klok. Nu kan ik dus thuis zien hoe laat het is. Een eigen klok... Hoelaat is het nu dan? oh wacht!
Het is 12 uur! Oja? Het is kwart over 12.

Tijd hebben kost geld

In de late Middeleeuwen was het bezit van tijdmeters een zaak van overheden, die de publieke tijd bepaalden. Met de komst van het slingeruurwerk kwam de tijdmeter binnen handbereik van welgestelde particulieren. Niet langer waren zij aangewezen op het locale uurwerk in de kerk- of stadhuistoren.

Een toverlantaarn is een apparaat waarmee doorzichtige afbeeldingen geprojecteerd kunnen worden. Het is eigenlijk de voorloper op de diaprojector. Christiaan Huygens wordt gezien als het brein achter de toverlantaarn. Hij ontwikkelt het apparaat rond 1650, maar hij schaamt zich voor zijn uitvinding en noemt het een niemendalletje. Zijn focus ligt namelijk op de serieuze wetenschap. Huygens ontwerp bestaat uit een behuizing met een tegen de achterwand een holle spiegel. Aan de voorkant zit een lens waarachter de glazen plaatjes met afbeeldingen kunnen worden geschoven. Tussen de spiegel en het plaatje staat een lichtbron. Het olielampje op de kaars die hiervoor werden gebruikt zouden later in de loop van de 19e eeuw vervangen worden door het gaslicht en uiteindelijk de gloeilamp. Maar het principe blijft hetzelfde. De spiegel richt het licht op het glazen plaatje, de lens zorgt voor projectie op een achterwand. Door de uitvinding van de toverlantaarn vindt John Henry Pepper, een Engelse hoogleraar in de scheikunde een projectietechniek uit waarmee hij geesten op het toneel kan laten verschijnen. Hij zet een stuk glas 45 graden gedraaid voor het publiek. Aan de zijkant van het toneel staat een acteur in het donker. Het publiek kan hem niet zien. Langzaam gaat er een fel licht aan dat schijnt op de acteur. Zijn weerspiegeling wordt doorzichtig geprojecteerd op het glas waardoor het net een geest lijkt. Als het licht langzaam uit gaat, verdwijnt hij weer. De techniek wordt nog steeds gebruikt en kennen wij nu als pepper's ghost.

De toverlantaarn, een niemendalletje?

Een toverlantaarn is een apparaat waarmee doorzichtige afbeeldingen geprojecteerd kunnen worden. Christiaan Huygens ontwikkelt het apparaat rond 1650, maar hij schaamt zich voor zijn uitvinding en noemt het een niemendalletje.

Wisebit van Rikkert Nusselder

Wie bepaalt jouw uiterlijk?

Waardoor wordt het ideaalbeeld van tegenwoordig bepaald? Door je vrienden, je ouders, de media? Bestond er 100 jaar geleden ook een ideaalbeeld? Wie bepaalt je uiterlijk eigenlijk?

Wisebit van Ype Driessen en Juul Spee

Wat voor uitvinder ben jij? Alles is ooit een keer uitgevonden. Een nieuw idee kan in een oogwenk ontstaan. Maar hoe kom jij tot een nieuwe uitvinding? Ben jij een type die iets uitvindt onder pure noodzaak? Of laat jij het aan het toeval over? Zoals de gebroeders Kelogg's met hun cornflakes. Waarbij mais perongeluk nat werd en niet meer samen wou klonteren tot waar bij verhitting een heerlijk ochtendmaaltijd bleek te zijn. Maybe ben jij een uitvinder die het doet voor het geld en verkoop je een idee om je schulden af te lossen. Net als Hunt met zijn veiligheidsspeld. En anders ben je een uitvinder die zich laat inspireren door de natuur. En zie je tijdens het wandelen de mooie eigenschappen van de grote klit. Zoals Mestral met zijn klittenband. 

Wat voor een uitvinder ben jij?

Mensen zijn ontzettend vindingrijk. Een idee kan in een oogwenk ontstaan. Sommige uitvindingen gebeuren per ongeluk, andere zijn het gevolg van inspiratie, weer andere het resultaat van jarenlang onderzoek en hard werken. Plakband, paperclip, papier, batterij; alles is ooit een keer bedacht.

Hoe lang duurt een uur?

Tot 150 jaar geleden was het bijhouden van de tijd een lokale aangelegenheid. Iedere stad en ieder dorp kende zijn eigen torenuurwerk dat de dagindeling bepaalde.

Een vacuüm is een ruimte waar helemaal niets is, zelfs geen lucht. Daarom vallen veertjes als bakstenen naar beneden. Er is namelijk niets dat ze tegenhoudt. Otto von guericke deed een experiment met een magdeburgen bollen. Twee halve bollen werden op elkaar gezet en daar werd de lucht uitgezogen. Geen 16 paarden kregen de bollen uit elkaar. Dat komt door de luchtdruk die er van buitenaf opstaat. Vroeger deden ze allerlei experimenten tot grote hilariteit van de toeschouwers. Nu mag jij.

Wat is een vacuüm?

Een vacuüm is een ruimte waar niets is, zelfs geen lucht. De geleerde Aristoteles, die leeft van 384 tot 322 voor Christus, beweert dat een vacuüm niet kan bestaan omdat de natuur een hekel heeft aan leegte.

Wisebit van Aaron Rookus

Vingerafdrukken. Ze zijn allemaal uniek. Iedereen heeft een ander patroon op de toppen van zijn vingers en zelfs op zijn tenen en de hele voetzool. Daarom kan je als crimineel goed gematcht worden met de afdrukken op de plaats delict. De ribbeltjes zijn ook handig om dingen vast te pakken of niet uit te glijden. Je eigen unieke vingerafdrukken ontstaan al in de baarmoeder, de zesde week. Dan worden er op de toppen van je vingers, kussentjes gevormd die de huid omhoog duwen en er lijnen in maken. Huidlijsten heten die. Daarna maakt het niet meer uit of je dik, dun, lang of kort wordt. Je vingerafdruk blijft altijd hetzelfde. Je zou denken dat eeneiige tweelingen dezelfde vingerafdrukken hebben, maar dat is niet zo. De lijnen worden op een toevallige, onvoorspelbare manier gevormd. Daar hebben je genen helemaal geen invloed op. Tot nu toe is er nog nooit iemand gevonden met dezelfde vingerafdruk als iemand anders. Ook niet bij de FBI terwijl zij 104 miljoen afdrukken bewaard hebben. Je zou kunnen zeggen dat iedereen een unieke vingerafdruk heeft. Net zoals ieder mens een unieke geur heeft om zo je perfecte partner te kiezen.

Waarom is elke vingerafdruk uniek?

Eigenlijk kan je niet zeggen dat iedereen een unieke vingerafdruk heeft. Als je dat zegt zou je eerst van iedereen op aarde hun vingerafdrukken moeten vergelijken samen met die van alle mensen die ooit geleefd hebben. Dat heet het zogenaamde inductieprobleem. Maar tot nu toe is er nog nooit iemand gevonden met dezelfde vingerafdruk als iemand anders.

Wisebit van Geoffrey Armfield

Geroep: Darryl?! Heb je je huiswerk al af? Hij: Bijna! Ik voel zo'n weerstand. Net als deze jongens. Dit is dus letterlijk een weerstand. Ze worden gebruikt in elektrische apparaten en simpel gezegd werkt het zo. Om een apparaat te laten werken moeten er stroomdeeltjes ofwel elektronen bij kunnen komen. Bijvoorbeeld door op de aan-knop te drukken. Maar als er teveel elektronen tegelijk aankomen, kan het apparaat op hol slaan. Denk maar aan een lampje dat knapt. Ho maar, zo kan ik niet werken. Niet allemaal tegelijk. Wegwezen. Kom later maar terug, één voor één. Daarom worden weerstanden geplaatst. Die zorgen ervoor dat de elektronen worden afgeremd en met een minder hoge spanning bij het apparaat komen. Nummer 16. Meneer, kan ik u helpen? Ja, ik wil graag van die lamstooflapjes van u. En zo zijn er heel veel plekken waar in feite een weerstand geplaatst wordt. Om te voorkomen dat de stroom te hard gaat. En dat is dus precies wat dit kleine dingetje voor een elektrisch apparaat doet. Nou... Die kan wel wat extra weerstand gebruiken. 

Wat is weerstand?

Er is energie/kracht nodig om stroom ergens door te krijgen. Net als water. Water drinken door een klein of heel lang rietje is moeilijker dan zonder rietje. Wanneer is er sprake van weerstand? Wat is weerstand precies?

Wisebit van Maartje Vergeer

Al sinds de oudheid willen mensen de wereld verklaren. Welke vorm heeft de aarde. Hoe zit het heelal in elkaar en waarom vallen appels naar beneden. De theorieën van geleerden zijn niet gebaseerd op grondig onderzoek en verschijnselen worden regelmatig toegeschreven aan mysterieuze krachten. Eind 17e eeuw verandert dat. Het is de tijd van de verlichting. Mensen komen erachter dat je met het ontwikkelen en het delen van kennis, jezelf en de wereld kunt verbeteren. Oude theorieën worden opnieuw bestudeerd en onderzocht met experimenten. De wetenschap maakt ineens een grote stap. Met nieuwe instrumenten als de telescoop of de luchtpomp worden allerlei ontdekkingen gedaan. Hierdoor wordt de nieuwsgierigheid naar wetenschap geprikkeld. Vanaf de 18e eeuw ontstaan genootschappen waar rijke burgers het met elkaar over kunst, politiek en wetenschap praten. In de 19e eeuw heeft bijna elke stad en ieder dorp er 1. Genootschappen voeren ook experimenten uit. Die zijn niet alleen nuttig maar dienen ook als vermaak. De zogenaamde vermakelijke wetenschap. De meest spectaculaire experimenten worden ook op kermissen uitgevoerd. Vooral proeven met vacuüm pompen en elektriciteit zijn favoriet. Zo wordt de amusante wetenschap ook populair onder het gewone volk.

Vermakelijke wetenschap

Al sinds de oudheid proberen mensen de wereld te verklaren. Welke vorm heeft de aarde, hoe zit het heelal in elkaar en waarom valt een appel naar beneden? Maar experimenten werden ook uitgevoerd als vorm van ontspanning en vermaak.

Wisebit van cKoe

Zes duizend jaar geleden was Nederland een moerassig land. Het moerassige land wordt door bewoners ontdijkt en met sloten, vaarten en kanalen ontwatert. Veenbodem bevat veel water, maar doordat het wegloopt, daalt de bodem. Tijdens stormen valt het zee het land binnen. Zo ontstaat langzamerhand de Zuiderzee. Maar de Nederlanders vechten terug tegen het water. Boeren verenigen zich om samen hun land te beschermen met dijken. Zo ontstaan grote dijksystemen zoals de Westfriese Omringdijk in Noord-Holland. De smaak van overwinning proeft goed en in de 20e eeuw is de technische kennis zo groot dat de grootste verovering resulteert in de inpoldering van Flevoland. Nederland is beroemd geworden met de strijd tegen het water en vele mensen wonen tot wel 6 meter 76 onder zeeniveau. Maar is de strijd tegen het water wel gewonnen? Als de dijken het zouden begeven dan zou Nederland de helft kleiner zijn. En zouden we onze vakanties kunnen doorbrengen in Amersfoort aan Zee.

Hoe maak je moerasland bewoonbaar?

Waar nu Flevoland ligt, was eerst water: de Zuiderzee. Wij Nederlanders hebben dit eigenhandig ingepolderd. Maar als onze dijken het begeven zijn we de Sjaak: dan ligt half Nederland onder water. 

Wisebit van Janneke Meekes

Dit is de wiskunde William George Horner. William is gefascineerd door de thaumatroop. Dit is een rond schijfje met op de ene zijde een vogeltje en op de andere zijde een kooitje. Als je deze twee afbeeldingen snel achter elkaar laat zien, verschijnt het vogeltje in het kooitje. In 1834 bedenkt William een rechtopstaande cilinder met daarin verticale sleuven. Als je deze cilinder ronddraait zie je door de sleuf plaatjes zien die binnenkant van de cilinder zijn gemonteerd. Wat je ziet lijkt een vloeiende beweging te hebben zoals rennende honden, galopperende paarden, stuntende acrobaten en grote olifanten. Doordat je ogen heel veel plaatjes heel snel achter elkaar zien, kunnen je hersenen de verwerking van de losse plaatjes niet aan en vloeien ze in elkaar over en krijg je de illusie van bewegende beelden. En voila. Zo ontstond de Zootroop. De voorloper van films en animaties zoals we die nu kennen.

Hoe werkt een animatie?

Voor het tijdperk van de film zijn er apparaten waarmee bewegende beelden kunnen worden afgespeeld. Zo’n apparaat is een zoötroop. De moderne zoötroop wordt in 1834 uitgevonden door de Engelse wiskundige William Georg Horner.

Wisebit van Jan Hollander

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.