Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

KRO-NCRV

Waarom is praten over racisme zo moeilijk? Sosha Duysker onderzoekt hoe we dit kunnen doen zonder elkaar aan te vallen, op eieren te lopen of in de kramp te schieten. Ontdek haar inzichten in deze persoonlijke serie gemaakt door KRO-NCRV.

Sosha Duysker

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

Uit de kramp in de klas

Uit de kramp website screenshot

Uit de kramp

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Kijk in mijn hart. Zeg me wat jij ziet. Weet je niet beter of wil je dat niet. Iedereen denkt het maar wie zegt iets. Weet al hoe je denkt en hoe jij mij ziet. Kijk in me hart. Zeg me wat je ziet. Weet je niet beter of wil je dat niet. Ja, ben gekomen van zwarte koningen en koninginnen. In een land vol onbegrip. Maar zeg me, waar moet ik beginnen? Iedereen die wil wat vinden. Maar waar vinden we elkaar? Willen meer dan oordelen. Neem een kijkje hier in mijn straat. Ik wil me meten met de mensen om mij heen. Is gemixt. Zelfgemaakt. Niet verbaasd zijn wat ik ben. Welbespraakt. Ik had het zelf gedaan als het kon. Jij een dag met mij mee. Veel meer dan wat je krijgt in 2 minuten op tv. Ik wil vooruit. Dit is belangrijk. Die cyclus, dat het breekt. Vooruit. Met mijn achterhoofd nog wat het is geweest. Je begrijpt me wat je denkt. Maar het is verre van jouw beeld. Het is verre van gespeeld. Ik heb liever dat ik schreeuw. Als ik schreeuw tegen jou. Schreeuw uit liefde. Schreeuw voor wij. In de hoop dat je me snapt. Dat je me hoort. Dat je begrijpt. Het is veel meer dan de strijd. Het is een verschuiving in je mind. Zonder ons geen jij. Zonder donker geen light. (Kijk in mijn hart.) Zeg me wat je ziet. Weet je niet beter of wil je dat niet? Iedereen denkt het maar wie zegt iets. Weet al hoe je denkt en hoe jij mij ziet. Kijk in mijn hart. Zeg me wat jij ziet? Weet je niet beter of wil je dat niet?

Kijk in mijn hart (MC Lost)

Beluister het lied "Kijk in mijn hart" van MC Lost uit de serie "Uit de kramp in de klas". Welk gevoel krijg jij bij het luisteren van dit nummer?

Woorden hebben gewicht. Veel woorden die racisme en onderdrukking in stand houden zijn bedacht in de koloniale tijd. En als je die achtergrond niet kent kun je ook niet weten wat je er eigenlijk mee zegt. Even kijken. Over het antwoord hebben we het al gehad. En op straat hebben we al gehoord wat voor lading het woord blank met zich meebrengt. Wit is in die zin dus een neutraal woord. Oh, deze is ook interessant. Al Lives Matter. Deze leus kwam als reactie op de Black Lives Matter protesten in 2020. Ook een aardige kramp als je het mij vraagt. Want natuurlijk telt elk leven. De Black Lives leus waaide over vanuit de Verenigde Staten en was een protest tegen politiegeweld dat tegen zwarte mensen buitenproportioneel is in vergelijking tot witte mensen. Het betekent dus niet dat de levens van zwarte mensen meer waard zijn. Het betekent dat ze evenveel waard zouden moeten zijn als die van witte mensen. In het gesprek over racisme doet taal er dus toe. In de loop der geschiedenis en ook in het heden zie je dat taal een hele belangrijke rol speelt in het ontmenselijken van de mens en dat het zelfs kan leiden tot desastreuze situaties zoals genocide. Neem het antwoord als voorbeeld. En wat gebeurt er als een hele groep mensen reduceert tot één woord dat vooral wordt gekoppeld aan negatief niveau ideeën? Zwartheid als crimineel, zwartheid als minder gevoelig, minder intelligent? In de loop der geschiedenis zag je dus dat het n-woord die lading kreeg en dat het daardoor gelegitimeerd werd om geweld toe te passen op zwarte mensen. Helaas zien we dat dat vandaag de dag nog steeds gebeurt met verschillende groepen. En vandaar is het heel belangrijk om te weten wat voor woorden je gebruikt, wat voor taal je gebruikt en waar bepaalde termen vandaan komen.

Wat is de herkomst van racistische woorden?

Woorden kunnen racisme en onderdrukking in stand houden. Veel racistische woorden stammen uit de koloniale tijd. Wat gebeurt er als een hele groep mensen gereduceerd wordt tot één woord dat vooral wordt gekoppeld aan negatieve ideeën? Zwartheid dat gelijk staat aan crimineel, minder gevoelig en minder intelligent. Het n-woord kreeg in de loop van de geschiedenis die lading en daardoor werd geweld tegen zwarte mensen gelegitimeerd. Helaas zien we dat dat vandaag de dag nog steeds gebeurt met verschillende groepen. Daarom is het heel belangrijk om te weten wat voor woorden je gebruikt, wat voor taal je gebruikt en waar bepaalde termen vandaan komen.

Veel racistische woorden zijn bedacht in de koloniale tijd

De natuur kent geen racisme. Racisme is geen aangeboren gedrag, maar aangeleerd gedrag. Misschien kan ik het beste uitleggen aan de hand van dieren. Ik bestudeer met name chimpansees. We kennen bijvoorbeeld West-Afrikaanse chimpansees met een heel donkere huidskleur en we kennen Oost-Afrikaanse chimpansees met een hele lichte huidskleur. Als je die twee chimpansees bij elkaar zet, maakt het hun helemaal niks uit wat de huidskleur is. Er is geen enkele vorm van racisme te bekennen. De kern is dat racisme is aangeleerd bij mensen. Vaak zit het ook gewoon in bijna onbewust gedrag. Je hebt soms zelfs baasjes die zeggen mijn hond is racistisch want als je een zwart iemand ziet, begint die onmiddellijk met blaffen. Er is geen enkele hond die racistisch wordt geboren, maar die hond die gaat anticiperen. Juist op het gedrag van het baasje. Misschien maakt dat baasje wel angstzweet aan op het moment als je iemand ziet met een andere huidskleur. Honden ruiken dat meteen. Misschien gaat het baasje wel op een andere manier reageren waardoor die hond denkt hé, wacht even, ik zie een constante zwarte huidskleur. Baasje reageert anders. Misschien moet ik maar even blaffen en een waarschuwing afgeven. En dat doen we ook met kinderen. Oké, we worden als mensen dus niet racistisch geboren. Maar waar komt dat hele idee van ras dan vandaan? Als we vanuit de biologie over de mens spreken, dan spreken we over één soort. Maar wat we niet kunnen is spreken over het witte ras en het zwarte ras. Dat is veel te veel vereenvoudigd en eigenlijk ook absoluut niet juist. Dus we behoren allemaal tot één soort, één soort.

Is er racisme bij dieren?

De natuur kent geen racisme. Racisme is aangeleerd gedrag bij mensen. We worden dus niet racistisch geboren. Vanuit de biologie wordt over mensen gesproken van één ras, één soort. Er is dan ook geen wit ras of zwart ras.

Racisme is aangeleerd gedrag

Humor is zeker niet grenzeloos. Er zijn altijd grenzen aan humor, er zijn juridische grenzen. Maar eigenlijk, als we het over de grenzen van humor hebben en over wat wel of niet kan, hebben we het meestal over morele en sociale grenzen. Dus waarvan vinden wij zelf dat wat er wat nog wel kan en wat niet kan? Humor gaat altijd ook een grens over maar als je te ver gaat dan kunnen mensen er ook aanstoot aan nemen. Dus het is nooit zo geweest dat er over alles en iedereen in hele harde bewoordingen maar grappen gemaakt konden worden. Het lastige van humor is ook dat grappen of ze nou wel of niet racistisch bedoeld zijn, dat ze ook op verschillende manieren geïnterpreteerd kan kunnen worden. Dus het ligt er ook erg aan wie je publiek is. En als humor onderzoekers noemen we dat wel het Archie Bunker Effect En Archie Bunker dat heel lang geleden, maar in de jaren zeventig had je een sitcom die heette in de familie en het hoofdpersonage uit die sitcom was Archie Bunker en dat was nogal een racistische arbeider. En daar zaten dus heel veel racistische grappen in die serie maar ook wel bedoeld om die Archie Bunker zelf die racisten te ontmaskeren. Maar ze hebben onderzoek gedaan naar wat televisiekijkers nou van Archie Bunker vonden. En wat bleek toen? Dat liberale televisiekijkers die gingen mee in de ironie. Maar conservatieve televisie kijkers, die vonden Archie Bunker eigenlijk een held. Oftewel, ook al ben je een antiracistische televisiemaker die racisme juist op de hak wil nemen, er kan ook een publiek zijn dat denkt oh eindelijk eens iemand die het zegt en die het kan zeggen. Want onder het mom van humor kun je net iets verder gaan. Dat is het Archie Bunker effect.

Is humor grenzeloos?

Er zijn altijd grenzen aan humor. Zowel juridische grenzen als morele en sociale grenzen. Het is nooit zo geweest dat er over alles en iedereen in hele harde bewoordingen maar grappen gemaakt konden worden. Het lastige aan humor is ook dat grappen op verschillende manier geïnterpreteerd kunnen worden, of ze nou racistisch bedoeld waren of niet.

Er zijn juridische, maar ook morele en sociale grenzen

Onbewuste vooroordelen betekent dat je  associaties maakt in je brein, zonder dat je je daar bewust van bent.  Het is een hulpmiddel om dat wat je ziet snel te kunnen beoordelen.  Mensen in hokjes plaatsen dus.  Dat wordt gevoed door alles wat we om ons heen waarnemen.  Van de beelden die we zien, tot de woorden die we horen.  Onbewuste vooroordelen hebben een functie  maar ook als nadeel dat ze niet altijd juist zijn.  Want waarom zou je zwarte mensen in verband moeten brengen  met apen en bananen?  Dat doet mij denken aan die mensen tuinen.  Of zwart associëren met vies.  Misschien heb je wel eens gezegd dat zwarte mensen  altijd zo goed kunnen dansen.  Of misschien heb je wel eens je tas stevig vastgepakt  toen er een zwart persoon je tegemoet kwam lopen.  Dat heb zelfs ik wel eens een keer gedaan.

Wat zijn onbewuste vooroordelen?

Onbewuste vooroordelen zijn associaties in je brein die je maakt zonder dat je daar bewust van bent. Het is een hulpmiddel om wat je ziet snel te kunnen beoordelen. Het nadeel is dat ze niet altijd juist zijn.

Associaties in je brein die niet altijd juist zijn

Taal is heel belangrijk  als het gaat over racisme en raciale stereotypering in sport.  Dat komt ook omdat  journalisten, sportjournalisten, graag praten in termen van metaforen.  Dus ze vergelijken vaak sporters op een bepaalde manier  en ze dichten allemaal eigenschappen toe aan sporters.  Wat we zien is dat zwarte sporters bijvoorbeeld relatief vaak worden  beschreven als van nature fysiek sterke, snelle sporters.  Dat gebeurt deels in taalgebruik, maar soms ook door afbeeldingen.  We zien bijvoorbeeld zwarte sporters.  Denk aan een sprinter als Usain Bolt in het verleden, die dan worden  afgebeeld naast een panter dus naast een dier dus.  Daarmee wordt geïmpliceerd dat zwarte sporters een soort dierlijke snelheid hebben.  Nou, als je nou kijkt naar witte sporters, daar zien we dat  de beschrijvingen over witte sporters veel diverser zijn.  Dus daar worden ze vaker beschreven als creatief.  Als leiders.  Op die manier speelt taal een rol bij ja, bij de sport en bij  het ja eigenlijk het vormen van raciale stereotypen.  Ja, die gevolgen lijken op het eerste gezicht  misschien heel onschuldig, maar toch heeft het wel degelijk gevolgen.  Eén van de voorbeelden is dat zwarte sporters die na hun carrière  een leiderschapspositie willen vervullen in de sport of een coach willen worden  en die ook de diploma's daarvoor hebben, dat zij soms moeite hebben  met die stereotypen. Maar ook last hebben in hun carrière  van die stereotype. Clubeigenaren zien hun nog vooral als die goede atleet  vanwege die associatie met natuurlijke fysieke karakteristieken.  En die clubeigenaren, die zien hun niet vooral als een goede leider of een goede manager.

Hoe uit racisme zich in sport?

In de sport is taal heel belangrijk als het gaat over racisme en raciale stereotypering. Voor zwarte sporters worden andere woorden gebruikt dan voor witte sporters. Dit heeft vooral later in hun carrière veel nadelen als ze bijvoorbeeld leider of manager willen worden.

Zwarte sporters worden anders beschreven dan witte sporters

We behoren dus allemaal tot één soort de mens.  Sterker nog, we delen voor meer dan 99% hetzelfde DNA.  Maar als het witte en het zwarte ras helemaal niet bestaan?  Waar komt dat idee dan vandaan?  Het idee van ras is ontstaan in de periode van koloniale expansie.  Omdat men vanuit Europa bijvoorbeeld  landen in Afrika, Amerika en India  wilde overnemen, moest dat op een bepaalde manier worden goedgepraat.  Hoe deed men dat?  Door te stellen dat men in Europa, het zogenaamde witte ras of  Europeanen meer ontwikkelde, meer intelligent, meer beschaafd waren  en dat het daardoor hun plicht was om  die minder ontwikkelde wezens in Afrika en  Amerika en Azië beschaving te brengen.  En dat slavernij eigenlijk goed voor hen was  omdat ze zo hun land op een goede manier konden gebruiken.  En hoe werd dat idee van ras eigenlijk bedacht?  Nou, je had bijvoorbeeld antropologen die  onderzoek deden door menselijke schedels te meten en men stelde  dat je op basis van de hoeken van die schedels kon stellen dat  zwarte mensen  minder intelligent, minder ontwikkeld waren en dat ze eigenlijk een soort  missende link waarde tussen de apen en de meer ontwikkelde Europeaan.  En dat soort ideeën zijn heel lang gemeengoed geweest  en werd als normaal gezien in de wetenschap, in de filosofie  en daardoor zag je dat het idee van ras heel lang als normaal werd beschouwd.  Nou, gelukkig weten we nu dat het totale onzin is  maar heel lang dachten wetenschappers op deze manier na.

Waar komen ras en racisme vandaan?

Mensen delen voor meer dan 99% hetzelfde DNA. Een wit of een zwart ras bestaat dus niet. Het is een idee dat tijdens de koloniale expansie is ontstaan om het overnemen van bepaalde landen goed te praten. Zo stelde men dat het witte ras meer ontwikkeld, meer intelligent en meer beschaaf waren. Dat soort ideeën zijn heel lang gemeengoed geweest. Gelukkig weten we nu dat het totale onzin is.

Ontstaan in de tijd van kolonialisme en slavernij

Als we nou eens deze track race gebruiken als metafoor voor  onze maatschappij, dan zou dat betekenen dat iedereen gelijk is.  En dat is natuurlijk eigenlijk ook zo.  Maar door onder andere het slavernijverleden en het centraal stellen  van mensen met een witte huid heeft er een verschuiving plaatsgevonden  waardoor we in de praktijk helemaal niet gelijk zijn.  Misschien heb je wel eens gehoord van wit privilege  En als je wit bent heb je misschien ook gedacht hoezo wit privilege?  Ik heb toch ook gewoon hard moeten werken om dingen te bereiken?  En dat is ook zo.  Wit privilege gaat er ook niet vanuit dat jouw leven als wit persoon makkelijk is.  Het betekent dat je huidskleur je niet steeds in de weg staat.  Vanwege hun huidskleur beginnen deze poppetjes  dus verder naar achter dan de poppetjes met een witte huidskleur.  Ze moeten harder presteren om dezelfde finish te bereiken.  Alleen wordt er vanuit gegaan dat de poppetjes van kleur evenveel  kans maken als de witte poppetjes.  Maar in de praktijk maakt het in Nederland wel degelijk uit  of je Bakker heet of El Manouzi.  Geweldig wat ze hier laat zien.

Wat is wit privilege?

Door onder andere het slavernijverleden en het centraal stellen van mensen met een witte huid heeft er een verschuiving plaatsgevonden. Hierdoor zijn we in de praktijk niet allemaal gelijk. Wit privilege betekent dat jouw huidskleur je niet in de weg staat. Mensen die niet wit zijn moeten harder werken om hetzelfde te bereiken.

Wanneer je huidskleur je niet in de weg staat

Als mensen worden aangesproken op racisme  dan zie je vaak de volgende reacties. Mensen worden boos. Ze ontkennen dat wat er gebeurt racisme is.  Ze huilen. Of ze spreken je aan op je toon.  Dit zijn trouwens bekende gedragingen in de wetenschap. Zo bekend dat ze namen hebben.  Gaslighting, witte tranen en tone policing. Veel van deze reacties willen mensen van kleur het zwijgen opleggen. Bewust maar vooral onbewust. Het kan ook lastig zijn om toe te geven dat we iets racistisch hebben gedacht  of gedaan.  Maar door deze reacties komen we niet verder in gesprekken en geven we geen ruimte aan de mensen  die slachtoffer zijn van racisme om over hun ervaringen te praten. En op die manier houden we die ongelijkheid vanuit de geschiedenis in het heden in stand.

Hoe reageer je als je wordt aangesproken op racisme?

Het kan lastig zijn om toe te geven dat we iets racistische hebben gedacht of gedaan. Dat gaat bewust maar ook onbewust. Maar er moet wel ruimte zijn voor mensen die slachtoffer zijn van racisme om over hun ervaringen te kunnen praten. Zonder dat zij last hebben van gaslighting, witte tranen of tone policing.

Het is lastig om toe te geven dat we iets racistisch hebben gezegd

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Uit de kramp in de klas

Type videos