Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Presentator Petra Grijzen gaat op zoek naar wetenschappelijke oplossingen voor de problemen van deze tijd. 

Programma header Focus 

Natuurkunde

Mens en lichaam

Focus in de klas

Website wetenschap

Focus op YouTube

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Logo Wetenschap

Door droogte en klimaatverandering staan onze gewassen, zoals aardappels, onder druk. Wetenschappers zijn de grond ingedoken en ontdekten dat de schimmels en bacteriën in de bodem superbelangrijk zijn voor gezonde planten. De planten en het plantmicrobioom werken samen in een symbiose.

Superplanten voor de toekomst

Vermoeidheid kan oorzaken hebben die ook artsen soms over het hoofd zien. Een zo’n mogelijke oorzaak zijn slecht functionerende mitochondriën, de energiefabriekjes in je cellen. Hoe houd je je mitochondriën gezond?

Vermoeidheid en mitochondriën

In de landbouw worden pesticiden gebruikt tegen ziektes en plagen om de oogst te beschermen. Maar die bestrijdingsmiddelen zorgen weer voor nieuwe problemen, zoals resistentie en schade aan mens, natuur en milieu.
Daarom zoeken wetenschappers naar duurzame alternatieven. Zo wordt er gewerkt aan kleefkorrels, lasers en drones die ingezet kunnen worden tegen plaaginsecten.

Een toekomst zonder landbouwgif

Nederland krijgt door klimaatverandering steeds vaker te maken met droogte. Veel bomen zijn daar niet tegen bestand en leggen het loodje. Kunnen we ons met klimaatbestendige boomsoorten wapenen tegen de droogte?

Wat doet droogte met bomen?

Nederland zit in een leescrisis. Een derde van de 15-jarige kinderen in Nederland leest zo slecht dat ze het risico lopen de school als laaggeletterden te verlaten. Wat kunnen we doen tegen de ontlezing en hoe kunnen we zorgen dat kinderen hun leesplezier terugvinden?

Leesvrees

Onderzoekers maken zich zorgen over de gewone zeehond in het Waddengebied. De populatie daalt en er zijn steeds meer zieke zeehondenpups. Ook leggen zeehonden steeds grotere afstanden af op zoek naar eten. De onderzoekers vermoeden dat dit te maken heeft met de rol van de mens in het leefgebied van de zeehond.

Sterft de gewone zeehond uit?

Alternatieven voor het doden van eendagshaantjes

Jaarlijks worden in Nederland tientallen miljoenen haantjes na hun geboorte gedood. Ze kunnen geen eieren leggen en zijn daarom economisch niet interessant. Maar het kan ook anders. Het is mogelijk om voordat het ei uitkomt, vast te stellen of er een haantje of een hennetje in zit. Het embryo kan dan vernietigd worden zonder dat sprake is van pijnprikkels, zo blijkt uit Duits onderzoek.

Sinds tien jaar stijgt het aantal mensen met schurft in Nederland, vooral onder jongeren en studenten. Er zijn crèmes en pillen die vooralsnog goed werken tegen de schurftmijt. Waarom is schurft dan toch zo lastig te bestrijden? En wat kan de wetenschap doen om deze infectieziekte met gekmakende jeuk te helpen terugdringen?

De oplossing voor schurft

Vezels zijn een belangrijk onderdeel van een gezond dieet, maar we eten er veel te weinig van. Waarom zijn vezels zo gezond? En is dat positieve effect bij iedereen hetzelfde? Adriaan ter Braack, beter bekend als Sjamadriaan, gaat op onderzoek uit.

Hoe gezond zijn vezels?

Steeds meer mensen in Nederland hebben last van een allergie, zoals een voedselallergie of hooikoorts. Een van de oorzaken is dat we minder in aanraking komen met frisse lucht en dieren. En dat zijn juist de dingen die ervoor zorgen dat we minder allergieën krijgen.

Hoe voorkom je een allergie?

Er is een plek op aarde waar de aarde meer opwarmt dan waar dan ook.Tussen de zwemmende toeristenonderzoeken Nederlandse wetenschappers de gevolgen van deze opwarming. Fleur van Krimpen rijdt over de highway naar het afgelegen Tuktoyaktuk. Het dorp staat aan de rand van de oceaan en dreigt samen met de ontdooide permafrost weggespoeld te worden. We zijn in het land van de Inuit en zij laten ons toe om hier onderzoek te doen. Er wonen hier nu ongeveer 900 mensen om en nabij en in de zomer komen daar nog eens 24 onderzoekers bij. En we liggen hier pal aan de kust hier in Noord-Canada. Helemaal blootgesteld aan alle elementen wind, storm en dus ook klimaatverandering. Een daarvan is kusterosie een gevolg en een groot probleem hier voor de community. We zijn op Tuktoyaktuk eiland. Dit is eigenlijk de natuurlijke barrière die de haven beschermt en ook de binnenkant van Tuktoyaktuk. In 1950 was het eiland 150 meter breder en het erodeert ongeveer met twee meter per jaar, dus kun je hier ook langs de klif zien zometeen. En de voorspellingen zijn nu dat over twintig jaar ongeveer het eiland gebroken is, dat de permafrost helemaal gedooid is en dat de oceaan eigenlijk zo de haven in kan. We zetten nu een timelapsecamera hangen we hier eigenlijk over de klif zodat we voor deze zomer in ieder geval zolang de kust helemaal vrij is van sneeuw en ijs, dat we goed kunnen monitoren hoe snel die erosie eigenlijk gaat en wat zwakke plekken zijn.De bovenste laag, dat is soms vijftig centimeter, soms een meter. Ligt er een beetje aan, die dooit elke zomer en daar zie je ook dat heel veel wortels en de planten groeien daar in en daaronder is eigenlijk constant bevroren. Dus permafrost, de wetenschappelijke definitie van permafrost is bodem die twee jaar aaneengesloten bevroren is, dus onder 0 en de bovenlaag is dan de actieve layer omdat de actieve laag en die dooit en vriest eigenlijk weer elk seizoen. Dus hier zien we echt een mooie natte laag. Dit is allemaal vochtig ook dus hier zit normaal gezien water en ijs in en dit is al gedooid nu in de zomer. Een kwart van het noordelijk halfrond is permanent bevroren grond dus de grootste delen van Siberië, Rusland, Canada, Alaska zijn altijd bevroren, op een dun laagje na in de zomer dat ontdooit. Klimaatveranderingen in het Noordpoolgebied gaat ongeveer vier keer zo snel of soms sneller dan bij ons. Dus als het hebben over anderhalve graad of twee graden gemiddelde opwarming dan zou dat dus daar betekenen dat het ongeveer tot acht graden sneller opwarmt dan normaal. Dus het gaat veel  sneller en je hebt ook dat de zomers dus warmer worden. Het gaat om een paar graden per keer met hittegolven daar nog tussen, dus kan je gemiddeld op 4 tot 8 graden meer uitkomen. Maar dat kan dus soms gewoon vijftien graden warmer dan normaal zijn. Het Arctische gebied is een soort van petrischaaltje waarin de extremen al zoveel vooruit zijn op wat wij nu zien. We hebben nu al te maken met de problematiek en de erosie en de opwarming. Dus eigenlijk wat we hier tegenkomen kunnen wij ook verwachten. Tot op zekere hoogte. We hebben dan geen permafrost maar we zien ook dat in Nederland weer heel anders wordt.We hebben veel meer stormen, we hebben veel meer wateroverlast. Al die extremen en dat zie je hier ook. Ik ben verbaasd dat in de tijd waarin wij leven met de technologie die wij hebben en de kennis  die we hebben en die is enorm dat mensen nog steeds kunnen zeggen: nee, het valt wel mee en we hoeven ons niet zo druk te maken. Dus dit is ons sample, komt van land en dat gaat in een buisje. We hebben allerlei monsters genomen. En vervolgens gaan we de eerste stap eigenlijk doen. Dat noemen wij fractioneren en daarmee splitsen al onze samples op basis van dichtheid. Het idee is eigenlijk dat we het transportproces in de oceaan een beetje nabootsen in het laboratorium en dat we dus goed kunnen zien welke fractie waar naartoe gaat in de oceaan uiteindelijk. Er werd altijd aangenomen dat het meeste materiaal tot wel 80% op de oceaanbodem terecht zou komen en dat er maar weinig CO2 vrij zou komen. Maar wat is de realiteit? Eigenlijk is permafrost gewoon grond. Je zou het kunnen vergelijken met doperwten die je in de vriezer hebt liggen. Misschien al jaren. Die liggen daar prima zolang die vriezer dicht is. En die deur staat nu open. En omdat die deur openstaat en die doperwten warm worden  komen er allemaal bacteriën vrij en processen en is het helemaal niet meer gewoon veilig opgeslagen. Dus zolang permafrost permafrost is en koud en bevroren is is dat eigenlijk prima. De volgende dag gaat Fleur naar Peninsula Point waar de kust het snelst afbrokkelt en je dat letterlijk kunt zien gebeuren. Dit is de permafrost, dus ik heb hier een flesje neergezet. Dat water wil ik graag bemonsteren. Daar kunnen we kijken hoeveel koolstof daar dan ook weer in zit. En uiteindelijk als er dan dus nu een storm komt, dan wordt dit helemaal weggespoeld de zee in. En dan daar gaat het weer verder met de afbraak van het koolstof wat hier in zit. Je kan het ook ruiken. Permafrost heeft echt een een beetje een mestgeur eigenlijk, echt een beetje zoals onze veenlanden in Nederland, want dat is het uiteindelijk.Heel veel plantenmateriaal zit erin, heel veel wortels en mijn laars zit ook vast. Dat is dus altijd het risico van onderzoek. Eerdere berekeningen van koolstof die vrijkomt van het permafrost zijn eigenlijk enorm onderschat. Het is veel meer, erosie gaat veel sneller. De hoeveelheid koolstof die vrijkomt neemt ook toe en dat is natuurlijk een vicieuze cirkel. Dus dat warmt het klimaat weer verder op en versnelt het dooiproces ook weer. Dus we blijven een soort van eeuwig in een rondje gaan. Jaren ging de wetenschap ervanuit dat er weinig CO2 vrijkomt als de kust erodeert, maar uit het onderzoek van Fleur blijkt dat allerminst zo te zijn. En blijft soms tot wel 98% van het koolstofrijke materiaal lang in het water te liggen en daar afgebroken kan worden tot CO2. Als de temperatuur door blijft gaan en we gaan op deze manier verder dan kunnen we wel ingrijpende veranderingen zien in het klimaat. Voor Tuktoyaktuk specifiek betekent dat eigenlijk gewoon dat er misschien straks geen Tuktoyaktuk meer is. Dat is dan de realiteit. Dat is al die mensen die daar nu wonen, die daar zijn opgegroeid die daar hun land hebben, hun voorouders liggen daar begraven. Dat is er dan misschien straks gewoon niet meer. Uiteindelijk leven we allemaal op permafrost. De grond onder onze voeten is dan misschien niet bevroren, maar uiteindelijk wat er daar gebeurt in de Arctic heeft uiteindelijk ook hier effect. Uiteindelijk zijn we met z'n allen op deze aardbol en we hebben allemaal hetzelfde doel. Iedereen wil eigenlijk opgroeien in een veilige wereld en de realiteit is dat als wij zo doorgaan dat dat gewoon niet de toekomst gaat zijn. Het is wel heel moeilijk te omvatten natuurlijk dat de wereld die wij nu kennen misschien niet de wereld is van onze kinderen of kleinkinderen.

Nergens ter wereld gaat klimaatverandering zo snel als in het hoge noorden van Canada. Stijgende temperaturen en het dooien van permafrost vormen een grote bedreiging. Nederlandse wetenschappers onderzoeken de gevolgen: is de situatie in Canada een voorproefje van wat ons in Nederland te wachten staat?

Dooiende permafrost en klimaatverandering

Verzilting. Het is een proces dat nu al gaande is in Nederland en de verwachting is dat het door klimaatverandering alleen maar gaat toenemen. Maarten Schrama en Jordy van der Beek onderzoeken wat dat met de muggen doet. Het is hier bijna twee millisiemens dus er komt hier ontzettend veel zout omhoog. Hier komen ze dan omhoog. Kijk eens wat een grote jongens. Nou, dat zijn er…Het zijn er nu al honderd denk ik. Meerdere soorten denk ik ook trouwens. Ja, ik denk twee soorten inderdaad. Bijna alleen maar muggen. Het zijn er echt veel. Wat we hier nu in het veld zien is dat de aantallen natuurlijke vijanden in die mooie schone zoete sloot hier bovenop de dijk veel hoger is dan in deze wat viezere sloot hier onderaan de dijk. Ja, die mug heeft hier in dit verzilte slootje eigenlijk helemaal niks meer te vrezen, dus die wordt niet meer opgegeten waardoor die ja, z'n gang kan gaan en kan uitgroeien tot die tot die volwassen muggen die in je slaapkamer zitten. De mug vindt het prima in een zoute sloot maar zijn natuurlijke vijanden niet. Maarten weet nog goed dat hij dit voor het eerst zag, zoveel muggenlarven. Ja, dat is natuurlijk heel superverrassend. Het grootste deel van de literatuur zegt dat muggen daar gewoon niet zo heel goed tegenkunnen. Stel dat heel Nederland vol ligt met slootjes waar heel veel muggen in zitten, dan levert dat gigantisch veel overlast. En mijn onderbuikgevoel zegt dat als er zoveel muggen zijn dat het een soort enorm kruitvat is wat ligt te wachten totdat iemand de lont aansteekt. En dus als er dan een infectieziekte binnenkomt die overgedragen wordt door die gigantische hoeveelheden muggen dan zou het zomaar kunnen dat je echt een heel groot probleem krijgt. Onze eigen mug kan zich dus prima aanpassen aan een verzilt land. Nederland is eigenlijk een soort, laag Nederland is eigenlijk een soort platte pannenkoek. Die ligt, laten we zeggen hier, een beetje onder zeeniveau. Zeeniveau is nu al daar en die zeespiegel gaat omhoog. Een meter, drie meter, misschien zeventien meter, dat weten we niet. Maar hoe dan ook, al dat zoute water, dat drukt natuurlijk naar beneden. En die kust van ons, dat zijn geen rotsen, dat zijn duinen. Dus dat zijn zachte sedimenten. En dat zoute water gaat daar gewoon doorheen. En dat komt dan in het achterland omhoog. Nou, gelukkig drijft het zoute water wat we hebben in West-Nederland dat drijft dat drukt dat zoute water omlaag. Maar we hebben steeds minder zoet water in de zomer. En die zoetwaterlens is ook maar heel dun. En hoe hoger de druk van dat zoute water, hoe meer verzilting er dus plaatsvindt en ook hoe verder uit de kust. Want nu is het dertig kilometer. Maar dat wordt 60, 70, dus dan komt het echt ver voorbij Utrecht komt het ook nog omhoog. Maarten en Jordy onderzoeken dit niet alleen in sloten maar ook hier in het lab. We hebben hier verschillende bakken staan met zoet en zout water en we kijken wat voor effecten die verschillende zoutconcentraties hebben op de steekmuglarven. Opmerkelijk genoeg lijkt het zoute water de ontwikkeling van de larf niet heel erg te beïnvloeden. In het lab lijken de muggen dus gewoon te kunnen opgroeien  ondanks het zout. Als de verzilting doorzet kunnen er dus muggenplagen ontstaan. Komt daar een virus bij, dan kan er een grootschalige uitbraak volgen. Access granted. In een speciaal beveiligd lab onderzoeken ze hier hoe muggen op virussen reageren. Charlotte heeft de muggen die in zout water opgroeiden van Jordy gekregen en kijkt of zij gevoelig zijn voor die virussen. Sander, Charlotte is net in haar witte pak naar binnen gegaan. Ik mag hier ook niet naar binnen. Waarom is dit zo'n beveiligde omgeving? Ja, omdat we hier met de virussen werken die mogelijk ook ziektes kunnen veroorzaken. Wat voor virussen? We werken met specifiek met virussen die door muggen worden overgedragen. Het westnijlvirus is daar een voorbeeld van, het sindbisvirus is daar een ander voorbeeld van. Andere bekende voorbeelden dengue, knokkelkoorts, misschien wel eens van gehoord? Dat soort virussen kunnen we dus hier testen. En wat doet Charlotte nu met haar muggen? Zij heeft haar muggen meegenomen. Ze zijn hongerig, ze willen bloed. Kippenbloed wel te verstaan. Het zijn muggen die ook graag vogels en dus ook kippen bijten. Dus er is ook kippenbloed daar? We hebben ook kippenbloed speciaal meegenomen. Ze heeft het reservoirtje daarzo. Daar hebben wij dus ook het virus al in in aangebracht en als dus die muggen gaan voeden op bloed krijgen ze het niet  alleen het bloed binnen in hun maag, maar ook het virus. Ja en dat gebeurt dus hier nu…Ja, ze is het aan het klaarmaken. Precies, dat is haar emmertje. En dat wordt, dat plaatst ze daar gewoon daar bovenop. En die muggen die dus in dat kooitje zitten, die kunnen met hun steeksnuit door dat gaas heen, door het membraan heen van het reservoir en op die manier wordt het bloed naar binnen gezogen en na een paar minuten zijn ze voldaan. En dan? Wat is de volgende stap? Wachten. Hoe lang? Twee weken. Want die zo’n mug gaat het bloedmaal verwerken. Dat gebruikt die mug zelf voor haar eitjes  maar het virus gaat ondertussen mogelijk ook aan de slag. Dat virus gaat in eerste instantie in de mug gaat het de maagwandcellen van de mug infecteren. Die virusdeeltjes kunnen uiteindelijk daar weer uit ontsnappen en uiteindelijk door de mug heen gaan zwerven met het hemolymf met het bloed van de mug en op die manier uiteindelijk ook in de speekselklieren van de mug terechtkomen. Speeksel, dat krijg je dus binnen als je wordt geprikt. Precies, dat krijg je binnen als je wordt geprikt en dan kun je dus inderdaad geïnfecteerd raken. En wat denken jullie? Zullen die muggen dan dat virus ook opnemen? Of zullen ze dat juist niet doen? Wat is jullie hypothese? Nou ja, we hebben dus nu muggen die eigenlijk op heel andere manieren zijn opgegroeid, die onder die zoute condities zijn opgegroeid. Dat kan mogelijk heel veel stress bij die muggenlarven hebben veroorzaakt en dus ook bij die volwassen muggen. En stress heeft weer een invloed op het immuunsysteem, ook van de mug en de mug zou dan nog wel eens vatbaar kunnen zijn voor zo'n virus en dus relatief meer virus overdragen dan muggen die onder normale omstandigheden zijn opgegroeid. Nu ga ik de pootjes en de vleugels verwijderen zodat we als we het speeksel aan het afnemen zijn, dat ze niet kunnen wegvliegen. Wel zielig. Ja. Maken we een pipetpunt klaar waar we wat suikerwater in doen. En dat is ook een trigger om het  speeksel af te geven. Zo. Daar gaan ze van kwijlen. Ja, daar gaan ze van kwijlen inderdaad. Dat is wel een enorm precisiewerkje. Het vraagt wel oefening. Die zit erin. En dan wachten we. Onder de microscoop is het duidelijk te zien. Wat het virus aanricht. Ja, wat we hier zien is gewone cellen. Die zijn nog gezond. Als we dan gaan kijken naar dit sample bijvoorbeeld. Dat ziet er echt heel anders uit. Dan zie je meteen het verschil. Een heel groot verschil. Hier zijn bijna alle cellen doodgegaan door het virus dat aanwezig is in het speeksel van de mug. Dus hier heeft het virus de boel echt aangetast. Klopt ja. Het is duidelijk. Onze mug blijkt een zoute omgeving ook prima te vinden. En in het steeds zilter wordende Nederland is dat geen goed nieuws. Het zorgt makkelijker voor plagen. En als het zout de muggen ook nog gevoeliger maakt voor virussen, kan dat leiden tot grote uitbraken. Niet echt waar we op zitten te wachten. Valt daar nog iets tegen te doen? Eens even kijken wat er allemaal in zit. Maarten Schrama laat nog een gezonde sloot zien waar de mug wel natuurlijke vijanden heeft. Ah kijk, supermooi om te zien. Vrijwel geen muggenlarven natuurlijk hier, maar wel een waterjufferlarve en een kikker. Hij gaat er vandoor. En nog een grondeltje. Hier zit een grondeltje. Allemaal beesten die muggen primair op dieet hebben staan. Dus een mooie biodiverse sloot hier. Dat is een behoorlijk lastige omgeving voor jonge muggen om op te groeien. Een biodiverse sloot is een goede oplossing tegen muggen. Maar  Maar hoe ga je dat dan precies doen in die zoute milieus? Dat is nog best wel lastig voor je te zien. We hebben in Nederland ongeveer 300.000 kilometer sloot. Als al die sloten in Nederland helemaal vol met muggen komen te zitten, dan is dat misschien wel een land waar je kunt leven. Maar de vraag is wel of je daar dan ook nog wil leven.

Nederlandse sloten worden steeds zouter. En dat is slecht nieuws, want muggenlarven blijken prima in zout water te kunnen overleven. Een muggenplaag kan leiden tot overlast en virusuitbraken. De oplossing: meer biodiversiteit in de sloot, maar hoe doe je dat?

Muggen in verzilt water

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

Focus in de klas

Type videos