Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

LOGO'S OMROEPEN - BONT

LOGO OMROEPEN

AVROTROS

EenVandaag in de klas (AVROTROS) geeft meer context bij de actualiteit. Binnenland, buitenland, politiek, economie, veiligheid, gezondheid en cultuur.

Programmaheaders

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

EenVandaag in de klas

Programmalogo's

Naar de website van EenVandaag

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Op sociale media lijkt het
soms wel alsof

iedereen iets heeft ADHD, autisme,

depressie en
je herkent jezelf er misschien in.

Het is dus niet gek
dat sommige jongeren TikTok

al serieuzer nemen dan de huisarts.

Maar deskundigen die waarschuwen
wat je online ziet,

is niet altijd een goede diagnose.

Het was ik
mijn appartement sleutels kwijt en

toen moest ik die weer gaan zoeken.
Ik kan niet stilzitten nu.

Uiteindelijk zijn
ze gewoon nog in de deur.

Rob is chaotisch, druk in zijn hoofd
en kan zich moeilijk concentreren.

Via social media ging hij
op onderzoek uit.

Ik denk dat ik ADHD heb.

Dat komt vooral door de dingen
die ik vind op social media,

die ik dan doorstuur naar mijn zus en
dingen die zij doorstuurt naar mij.

Waardoor je toch denkt
dit is wel herkenbaar.

Mensen die bijvoorbeeld een flesje
water pakken, naar buiten gaan

en opeens geen flesje water meer vast
hebben dat ze ergens hebben neergelegd.

Dat gewoon vergeten zijn
en dan een half uur bezig zijn
met dat flesje water zoeken.

Op social media kom je ze
regelmatig tegen.

Jongeren die hun ervaringen delen
over psychische stoornissen
zoals ADHD of autisme.

Er worden onder andere lijstjes met
de meest voorkomende symptomen gedeeld

of tips hoe je er het beste mee
om kunt gaan.

Veel jongeren die zich hierin herkennen,
diagnosticeren daardoor zichzelf.

Toen dacht ik nou weet je, het
gaat natuurlijk veel vaker genetisch.

Dus dat mijn moeder het heeft
en mijn zusje het heeft en ik herken

deze filmpjes. Nou dan is de kans
dat ik het ook heb.

Wat vindt u daar nou van?
Belachelijk!

Want het lijkt wel
of iedereen moet gewoon ADHD hebben.

Dus zelfs als je je leven goed voor
elkaar hebt en de dingen gaan goed,

dan heb je toch nog ADHD.

Dat vind ik
een gevaarlijke ontwikkeling,

want doordat je denkt
dat je iets hebt,

ga je daar ook in geloven,
dus het is stigmatiserend.

Je verliest daardoor zelfvertrouwen,

want er denkt dat er iets mis
met je is.

Dat heeft enorm veel invloed
op de mentale gezondheid.

En mensen realiseren zich niet
dat heel veel symptomen kunnen komen

door hele andere factoren,
zoals stress zoals vermoeidheid.

Het is een beetje een puinhoop hoor.

Het is wel typisch de kamer
van een ADHD'er. Alles ligt overal.

Altijd the difference between
ADHD en ADHD.

Xanthe is dertien.

Ze liep op jonge leeftijd vast
op school en in haar sociale leven.

Ze kreeg de diagnose ADHD.
 

Klop dan alles wat je tegenkomt.
- Soms niet. Niet altijd.

Ik heb in ieder geval niet bij mij,
want sommige mensen hebben.

Bij ADHD soms hier
en daar dat ze druk zijn.

Ik heb vaak echt de hele tijd gewoon en
dat is dan wel een beetje een verschil.

Inmiddels kan Xanthe
er goed mee omgaan en is ze blij

dat de diagnose ADHD werd gesteld.

Ik vond het wel fijn dat ik
eindelijk begreep. Daarom ben ik zo.

Daarom is mijn hoofd zo.
 

 
Xanthe vindt het geen goede ontwikkeling

dat iedereen maar van alles over ADHD
op social media post.

Het is moeilijk dan voor kinderen
om te denken

ik ben heel anders dan iemand anders

en ik vond het ook moeilijk
toen ik op aan het groeien was.

Heb je het wel eens officieel laten
onderzoeken of je echte ADHD hebt?

Ik niet nee.
Waarom niet?

Omdat het mij niet
echt belemmerd heeft in mijn jeugd
en in mijn huidige leven ook niet.

Als in ik heb wel eens
met mijn autosleutels kwijt,

maar ik heb het niet dermate
veel last van dat ik denk

het is echt belemmerend
in mijn dagelijks leven.

Wat voor gevoel geeft het je
om al die filmpjes te bekijken.

Het geeft wel een gevoel van
herkenbaarheid en dat ik de de dat

je er niet alleen in sta. Ik denk ook
andere mensen hebben dit gedrag ook.

Ik ben niet de enige die dingen vergeet
of de enige die hyper fixaties heeft.

De keerzijde is dat dat je jezelf
natuurlijk een beetje gaat labelen.

Ik denk zeker niet
dat iedereen die denkt

dat hij ADHD heeft
het moet laten testen.

Dan slipt de geestelijke
gezondheidszorg

helemaal dicht en daar hebben we al
heel veel problemen.

Dan moet je bij jezelf denken heb ik
hier last van?

En als je helemaal vastloopt
in het leven, ga dan hulp zoeken.

Komt er ooit nog een moment?

Denk je dat je
het voor jezelf helderder wilt hebben

of een soort van zeker wilt weten?
Nee, ik denk het niet.

Ik denk het is gewoon heel erg
wie ik ben ofzo.

En als ik dan mijn autosleutels
verlies, dan denk ik oh typisch Rob.

En dan weet je dat.
Ik geniet daar ook wel van.

ADHD-diagnose volgens TikTok

Veel jongeren herkennen zichzelf in filmpjes over ADHD op TikTok en Instagram. Maar betekent dat ook dat ze echt ADHD hebben?

Pakhuizen vol met tweedehandskleding
staan er over de hele wereld,

maar doordat
de kwaliteit steeds slechter wordt,

kan de kleding vaak niet meer worden
hergebruikt en wordt het verbrand.

Alles is helemaal of
grotendeels uit polyester opgebouwd.

Voor ons betekent dat dat wij het
niet in een recycle bak kunnen sorteren,

want we hebben geen afnemers.

Er zijn gewoon geen bedrijven
die polyester recyclen.

Je hebt natuurlijk China erbij gekregen
en al die andere prut merken,

om het maar zo te zeggen. Het
is makkelijk als je weinig geld hebt

om iets te kopen,
maar voor ons is dat niks.

Sokken kunnen niet gerecycled worden,
dus dit soort synthetische spullen.

De opkomst van de ultra fast fashion
is voor onze sector echt funest.

Per seconde wordt er een volle
vrachtwagen van dit soort spul verbrand

en dat is natuurlijk niet meer houdbaar.
Hier worden we niet blij van.

Dit is wat ons geld kost.
Ik word boos van dat soort platforms.

Ik word boos van dat soort winkels,
want tien jaar geleden bestonden

die winkels niet en zeiden we niet
wat we nodig hebben.

Dat is een bedrijf
dat wegwerp kleding maakt

en het ons heel goedkoop verkoopt
met schade voor mens en milieu.

Dit is mijn winkeltje, zeg ik altijd.
Dit is mijn winkeltje.

Dit is Pakistan.
Dat is katoen kapot.

Dan heb ik de dames broeken,
de export.

Gewoon de broek, katoen en jeans
bij elkaar. Corduroy broeken.

Ik heb natuurlijk ook nu

heel veel mensen
die gewoon weinig te besteden hebben.

Kijk, en dan vind ik het goed
dat zoiets er is.

Hou me ten goede.

Ik kijk ook naar mijn eigen portemonnee
als ik iets koop. Ja toch?

Kijk, en als jij kinderen hebt en je
gaat naar China en weet ik het allemaal.

En je kan voor weinig geld kleding
kopen. Maar mijn zegen heb je.

Je zou een dief van je eigen portemonnee
zijn als je dat niet doet.

Het verdienmodel van Boer Group
en andere recycle

en sorteer bedrijven
staat steeds meer onder druk.

Personeelskosten zijn flink gestegen,
energieprijzen stijgen

en nu krijgen ze ook steeds meer kleding
aangeleverd die onverkoopbaar is.

Daar kan ik
wel even uit mijn hoofd uitrekenen.

Dat is ik zeg uit mijn hoofd, maar
dat doe ik natuurlijk op een mobieltje.

Ja, natuurlijk.
85.000 kilo per dag.

Ja, 4%. Dat is 3500 kg op een dag.

Wat we aan niet recyclebaar textiel
hier uit sorteren.

En dat wordt verbrand.
Dat wordt verbrand.

Boer Group koopt textiel
van inzamelaars, sorteert het

en probeert
het beste textiel door te verkopen,

hetzij als tweedehandskleding
of als grondstof voor nieuwe kleding.

Maar inmiddels ligt de textiel tot
aan het plafond opgestapeld op kopers
te wachten.

De markt voor gebruikte textiel
is ingestort

en goedkope aanbieders zoals Shein
maken het alleen maar erger.

Het zegt dat het systeem niet klopt.
Het is zelfs zo dat er

voor zeven generaties al kleding gemaakt
klaarligt op aarde die bruikbaar is.

Dus ja, en iedere dag gaan er
via de shirts van deze wereld,

maar ook via vele andere partijen komen
er weer nieuwe collecties in de markt.

Maar er ligt dus voor een paar honderd
jaar kleding klaar voor iedereen.

Nou, kijk maar.
Ankie van West,

de kersverse directeur van de Stichting
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Ze heeft veel kritiek op de marketing
methode die Shein gebruikt

en die zich vooral richt
op jonge meisjes.

Ik heb weer een mega Shein-bestelling
binnen gekregen.

Hier is alles!
- Hier allemaal binnen.

De klandizie
zijn jonge meisjes die ook

met trucjes op hun app gelokt worden

om nog goedkope kleding te krijgen,
gratis kleding te krijgen.

Dat is niet
een marketingtechniek die wij

in Europa gewoon zijn te gebruiken
en is ook niet zo heel netjes.

Met deze kortingscode krijg
je 15% korting op je aankoop bij Shein.

Vergeet me kortingscode niet te
gebruiken, staat ook in de link in bio.

Doei!
Het is bijna

en nu ga ik het heel hard zeggen.
Bijna een soort slavenarbeid,

want ze moeten heel veel nieuwe
klanten winnen om zelf €2 korting

te krijgen
en Shein gebruik dan methodes

als je hebt nog 15 minuten,
14 minuten 13 minuten.

Ultra fast fashion betekent niet
alleen heel goedkoop produceren,

het betekent
ook heel snel produceren.

Je weet vaak wel nu zie je dat ik denk
dit kan misschien wel snel kapot gaan.

Shein vernieuwt haar
collectie tientallen keren per jaar

om in te haken op elke nieuwe trend.

Er wordt met AI gekeken naar wat.

Wat is de trend van de komende paar
weken? En dat wordt al verkocht.

En mensen kopen het ook
om het maar een paar keer te dragen.

En dat is natuurlijk niet
de bedoeling van kleding aanschaffen.

Maar.
Dat kan toch iedereen bedenken?

Iedereen kan toch zelf bedenken Ik draag
dit twee keer en dan gooi ik het weg.

Dan moet ik er niet aan beginnen.
In theorie wel,

maar als jij zestien bent
en je hebt dat ene feestje,

dan denk je toch misschien sneller ik
koop het wel.

Gelukkig zien we een tegenbeweging,

maar wij moeten daar met zijn allen
wat aan doen en ook de overheid.

Europa, Nederland
mag daar wetgeving op hebben.

Er is wetgeving die bedrijven verplicht
om verantwoord te produceren,

maar er zijn ook heel veel mazen
in die wet.

Importtarieven bijvoorbeeld
worden pas geheven boven de €150.

En Shein is zo goedkoop
dat je daar gemakkelijk onder blijft.

Er komt een wet
aan verantwoord ondernemen.

Er komt een wet aan die zegt producten
die met dwangarbeid zijn gemaakt,

die mogen onze markt niet op.
Er ligt een voorstel

voor importheffingen
op dit soort goedkope meuk.

We zijn bezig
om hier grip op te krijgen.

Het gaat nog even duren,
maar het komt er nu aan.

Hier eindigt Jean.
Hier eindigt zin.

Als het kapot is en wij
ons sorteer werk goed gedaan hebben.

Dus goede shine.
Wordt nog verkocht.

Kapotte afgedragen shine.
Daar zit je dan tussen.

En het gaat.

Naar.
Een afvalverbranding.

Dus dit wordt verbrand.
Dit is textiel afval. Ja.

Fast Fashion

Online kun je goedkope kleren kopen, bijvoorbeeld bij Shein. Maar de kwaliteit daarvan is vaak slecht. Na een paar keer dragen kun je het weggooien. Politici en de kledingbranche maken zich zorgen.

Fast fashion

Hoeveel oude mobiele telefoons
liggen er bij jou in de la?

Veel Nederlanders bewaren
hun oude mobieltjes en smartphones

en brengen ze niet weg
om te recyclen. Zonde, blijkt nu,

want in die apparatuur zitten veel
waardevolle aardmetalen, zoals goud.

Hij vroeg haar ten huwelijk
in Amerika,

met de ring van de autosleutel
als verlovingsring.

Ja, daar zeg je geen nee tegen
natuurlijk.

En dus moest de trouwring
wel iets heel bijzonders worden.

Niels Hazekamp werkt
bij een bedrijf die kapotte

mobiele telefoons
uit Afrika recyclet.

En zo kwam hij
op een romantisch idee.

Toen we over trouwringen nadachten,
dacht ik eigenlijk
van het bedrijf waar ik werk.

Dat recyclet oude telefoons.

En ik weet dat er goud in zit,
dus kunnen we niet

het goud uit oude telefoons gebruiken
om onze trouwringen van te maken.

Ik zal even proberen specifiek
te laten zien waar het goud zit.

Kijk, dit en dit en dit.

Dat zijn die chips. En daar zit
een heel dun laagje goud in.

Dat is geweldig, want dat
symboliseert de circulaire economie.

Dat dat bewijst hoezeer je
met oude spullen waarde kunt creëren.

Vogels Recycle levert driekwart van
de Nederlanders zijn telefoon niet in

voor recycling.
En dat terwijl

er waardevolle grondstoffen inzitten,
zoals goud, zilver, koper en kobalt.

We hebben een enorme elektronische
afvalberg die bestaat uit mobieltjes,

maar ook uit computers, maar
ook uit oude televisietoestellen.

Alles bij elkaar liggen er
zo veel grondstoffen in onze laden,

in onze zolders en op onze planken,

dat wij ons moeten afvragen
of dat wel verantwoord is.

Het antwoord daarop is nee. We
kunnen niet doorgaan op deze manier.

Want die grondstoffen zijn eindig.
Wat we hier aan het doen zijn,

is een nieuwe trend.
Dat noemen we urban mining.

Dat betekend dat je grondstoffen
haalt uit bestaande producten
zoals mobiele telefoons.

In plaats van
dat je een gat graaft in de grond.

En van dit soort producten als mobiele
telefoons, kun je deze ringen maken.

Volgens nieuwe Europese wetgeving
moeten producenten jaarlijks

65% van de verkochte apparaten
weer inzamelen en recyclen.

Dat percentage ligt volgens
de jongste metingen nu rond de 49%.

Veel apparaten worden bij het gewone
afval gedaan of aan de straatkant gezet.

Dat leidt tot zwerfafval
óf illegale verwerking.

Tja, dit is wat wij bedoelen.

Daar ligt een stekker en daar staat
nota bene een droogtrommel.

Zomaar, midden op straat.
Dat moet apart worden aangeboden,

zodat het keurig
kan worden geregistreerd en verwerkt.

En dan telt het mee
voor de 65%

die moet worden opgehaald
volgens Europese wetgeving.

Hoeveel mobieltjes heeft u?
Ongeveer 900.

Als technicus
van de Hogeschool Zeeland

was Adrie Bimmel verantwoordelijk
voor de telefonie en vond het leuk

om de telefoons die niet meer
in gebruik waren te gaan verzamelen.

Iedereen vond het eigenlijk leuk
om de oude exemplaren te zien

en dat is uitgegroeid naar een
verzameling van ongeveer 900 stuks.

Het leuke aan zo'n verzameling is dat
je het verloop in technologie kan zien.

De eerste generatie toestellen,
dan zie je

dat ze al wat kleiner worden
en er kwamen meer functies in.

Het is toch een flinke elektronische
afvalberg die hier op tafel ligt?

Ik denk het wel ja. Ja zeker.
Maar die gaat niet de deur uit.

Nu nog niet, nee.

Mensen worden opgeroepen. Levert toch
alsjeblieft je oude telefoontje in,

want het moet voor de recycling.
Wat vindt u daarvan?

Ja, goede zaak.
Als ik er niet meer zou zijn,

dan adviseer ik ook gewoon
om ze te laten recyclen.

De oplossing ligt
in hoge mate bij de consument,

want die moet
z'n oude spullen inleveren.

Van alle gebruikte apparatuur kan na
zorgvuldige en verantwoorde verwerking.

90% opnieuw worden verwerkt.
Dat telt.

Er zitten wel 400 mobieltjes
in onze trouwringen

en die hebben we in kunnen zamelen
via familie en vrienden en collega's.

En omdat iedereen er eigenlijk
nog een paar thuis heeft liggen,
ging dat heel makkelijk.

Trouwringen van oude mobieltjes, Heb
je daardoor ook een betere verbinding

met elkaar?
Ja. Goeie vraag.

Omdat iedereen het idee heeft Oké,
mijn mobieltje zit daar ook in,

dus ik heb bijgedragen aan.
Aan die mooie ringen.

Dus de verbinding tussen mensen
is denk ik wel vergroot. Ja.

Smartphones en andere mobiele telefoons bevatten waardevolle metalen en andere grondstoffen. Toch liggen er veel oude apparaten in een la bij mensen thuis. Dat moet veranderen, vindt de recycle-industrie.

Mobieltjes recyclen

Dit is Tim.
Hij is zestien als hij overlijdt.

Tim wilde een challenge op sociale media
nadoen, maar dat gaat helemaal fout.

De school waarschuwt nu
voor online challenges,

want ze zijn gevaarlijker
dan je denkt.

Iemand is overleden,
maar dan ook op deze manier

waarvan wij nauwelijks niet wisten
dat het bestond.

En ineens komt dat je school in.

Ja, het was bizar eigenlijk.
Waar je dan ineens in terecht komt.

Het was zondag 7 mei 2017.

Vroeg op de ochtend zag ik
dat ik een oproep had gemist
van mijn zorgcoördinator.

Wij hebben de afspraak
binnen de directie

dat het weekend privé is
en op dat moment weet je gelijk van.

Er is iets, er
moet iets ernstigs aan de hand zijn.

Ik fietste naar huis van een
voorstelling samen met een vriendin

en in de verte zag ik Arkel liggen

en er zweefde een traumahelikopter
naar toe en via WhatsApp.

Kreeg toen snel te horen dat het

bij het huis van Tim was
en ook dat het echt ging om Tim.

Dat is altijd heftig,
dat iemand overlijdt,

maar dan op
zo'n onvoorstelbare manier.

Ik kon dat eigenlijk niet plaatsen.
Daar had ik heel veel last van.

Ik had heel erg te doen met zijn
vrienden en vriendinnen op school,

die ook in verbijstering achterbleven.
Het was heel erg in shock.

Ik had er ook nog nooit van gehoord,
van de choking-challenge.

Ik ben verbaasd ook dat Tim dat
zou doen omdat je denkt ja, gewoon

een slimme jongen.
Waarom doe je dit?

Zo snel mogelijk
een hap kaneel wegwerken,

bierdopje doorslikken
en de choking game.

Dit soort challenges
zijn erg populair op social media,

maar het gevaar
wordt zwaar onderschat.

Wij hadden een protocol,
maar dat was een protocol

en daar hadden we nu te weinig aan.

Omdat in het protocol staat
wanneer er een collega overlijdt

of een leerling, dan zijn dit de
stappen die je noemt en zorg lokaal.

Met elkaar
is het allemaal heel basic,

maar hier speelde de reden van het
overlijden van Tim een te grote rol.

Je wil ouders toch iets vertellen,

want het verhaal gaat natuurlijk al
vrij snel rond.

Je wilt ook leerlingen
iets vertellen, maar je twijfelt over

wat je dan precies wel
en niet gaat vertellen.

Toen heb ik wel gezegd jongens,
hier weten we veel te weinig van.

Dus ik heb direct experts van jeugd
en media binnengehaald.

De experts van de politie van jongens
adviseerden ons.

Wat zijn nu de verstandige stappen
om te nemen met elkaar?

Er wordt een ouderavond georganiseerd

en een leslokaal ingericht waar
kinderen terecht kunnen om te praten.

Ook wordt het onderwerp door mentoren
in de klas bespreekbaar gemaakt.

Hij kan bijvoorbeeld ook het advies
verspreidt het niet te breed
onder de ouders of de leerlingen,

want dan breng je misschien kinderen
op ideeën.

En daar was ik het mee oneens.
Omdat het voor ons zo verborgen was,

vond ik dat het bespreekbaar gemaakt
moest worden.

En je kunt het
goed bespreekbaar maken met de jeugd,

dus daar zag ik het probleem niet in.

En die gesprekken leidden
tot meer inzicht,

maar ook verbijstering
bij het schoolteam.

Toen wij die mentorlessen
gingen geven en dus wel kinderen

daarover gingen vertellen dat er
gewoon kinderen zijn die zeiden Oh,

maar dat deden wij op het schoolplein
al toen in groep acht zaten.

Nou, toen was
ik helemaal flabbergasted,

want ik heb dat nooit bedacht.

Dat kinderen, dat soort dingetjes,
dat soort spelletjes
dan met elkaar aan het spelen zijn.

Ik denk wel dat het goed is
om erover te praten en te laten zien

dat er heel veel gevaren zijn van
challenges en dat er dat je wat op.

Wat je op internet ziet is
niet altijd echt.

Dus je ziet alleen maar de keren
dat het goed gaat

en je ziet niet alle keren
dat het fout gaat.

Inmiddels zijn er in Nederland
een aantal jongeren

door de choking challenge
om het leven gekomen.

Hoeveel het er precies zijn
is niet bekend.

Een scholier in Nieuwegein is
om het leven gekomen door verstikking

nadat hij meedeed aan een choking
challenge.

Nu is het onlangs weer gebeurd
met een scholier in Nieuwegein.

Wat doet dat met u als u dat hoort?

Dan stap je toch een beetje
op een oude landmijn?

Er zitten ook bij ons natuurlijk nog
steeds onverwerkt verdriet inzake Tim.

En ja, die wond wordt
dan weer een stukje open gekrabbeld.

Zijn jullie dingen anders gaan doen
als school hierna?

Je loopt als volwassene eigenlijk
altijd achter.

In wat voor challenge is er nu weer

en hoe moeten
we kinderen daarvoor waarschuwen?

Dus wij zijn wel veel meer gaan zitten
op. Je hebt een gezond verstand.

Gebruik het alsjeblieft
zowel online als offline.

Denk na wat vind ik
eigenlijk van iets?

Is dat risicoloos of zoek ik toch
een beetje de randjes op?

Ik hoop dat
de aandacht op de dood van Tim,

maar ook zeker
wat er in Nieuwegein is gebeurt,

dat dat wel jongeren aan het denken
zet. Ik denk het moeilijkst is

er was eigenlijk geen aanleiding toe
dat hij dit wilde.

Tim wilde helemaal niet dood.

Fatale online challenge

Een online challenge kan gevaarlijk zijn. Daarvoor waarschuwen medewerkers van de middelbare school van Tim. Hij was 16 toen een challenge fout afliep.

Een plantage vol met kiwi planten.

Je verwacht het niet zo snel,
maar deze staat gewoon in Nederland.

Door klimaatverandering wordt het
hier warmer en dat merken boeren ook.

Sommige traditionele gewassen
doen het minder goed,

dus wordt er gezocht naar alternatieven
zoals kiwi, rijst of zoete aardappel.

Exotische planten die verrassend
goed groeien op Nederlandse bodem.

Je ziet hier eigenlijk ook nog
de stokjes van de oude kiwi's,

dus hier hingen ze vorig jaar aan, dus
het is wel echt heel leuk om te zien.

Hier zie je dus echt al
de knoppen waar de kiwi's komen,

dus dit stukje
is nu dit jaar gegroeid.

Fruitteler Djuke Smit van der Maat
teelt appels en kersen,

maar ze is vooral trots
op haar kiwi bomen.

Hoeveel heb je er?
Honderden.

Paar honderd.
Als jonge boer gaat ze op studiereis

naar Nieuw-Zeeland,
het land van de Kiwi's.

Ze besluit ze zelf te gaan kweken,
als eerste in Nederland.

Het is vallen en opstaan,
maar nu bungelen er toch jaarlijks

een paar duizend kilo kiwi's aan
de bomen in Bunnik, vlakbij Utrecht.

We oogsten echt pas in november,
soms december.

Dat is heel laat.
Dat is ook meteen het risico.

Maar omdat het klimaat verandert,
kan het nu dus wel.

Het is warmer,
het is warmer, terwijl

het in de jaren tachtig is geprobeerd
in Nederland en toen kon het niet.

Djuke is niet de enige
met een exotische teelt.

Elders in het land experimenteren
universiteiten met een rijstveld,

zijn boeren bezig met druiven,
gember en thee.

Bij het akkerbouwbedrijf van Klaas
Schenk uit het Noord-Hollandse Anna
Paulowna hebben ze ook een nieuwkomer.

Ik heb hier
twee kistjes zoete aardappel bataat.

Dit is een subtropisch gewas eigenlijk.
Dus rondom de evenaar komt hij vandaan.

Samen met zijn zoon,
pionier, die op een stukje land

met deze tropische aardappel.
Het slaat aan in de buurt.

Jongens, die zetten ze heel veel weg
bij lokale groente- en fruitstandjes.

En dat loopt wel goed.
En sinds vorige week liggen ze ook

in de plaatselijke Jumbo of in
de supermarkt. En dat gaat eigenlijk.

Wonder boven wonder wel. Dus dat
is echt wel iets om trots op te zijn.

De akkerbouwer ziet het weer veranderen
en dat is onderwerp van gesprek thuis.

Dus we hebben vroeg in het voorjaar
al meer warmte

en droogte en in de zomer ook wat.

Ja, zelfs hier in de kuststreek.
Dagen boven de dertig graden.

In de tijd van mijn vader en mijn opa
was dat niet. Niet gewoon.

Het weer in Nederland
is grilliger geworden.

Extreme neerslag in de winter
en lange droge periodes in de zomer.

Gevolg lagere opbrengsten
in de landbouw.

Robert van Loo is planten onderzoeker
aan de Wageningen
Universiteit en Research.

Hij kijkt hoe gewassen aangepast kunnen
worden aan het veranderend klimaat,

zoals quinoa, een graansoort
afkomstig uit Zuid-Amerika.

En wat wij gedaan hebben.

We hebben kruisingen gemaakt met andere
quinoa s en uiteindelijk hebben we

een een niet bittere variant gemaakt
die aangepast is aan Noordwest-Europa.

En die wordt in Nederland
nu geteeld door tientallen boeren.

Je kunt dus
nu Nederlandse quinoa kopen.

Klaas Schenk is niet alleen bezig
met nieuwe gewassen.

De Hollandse pootaardappels
blijft voorlopig
de voornaamste bron van inkomsten,

maar door de droogte gaat dat
niet meer vanzelf.

Daarom heeft hij
een bewateringssysteem ontwikkeld.

Hij vangt alle regenwater op.

Wij hebben het systeem zo gemaakt
dat we als het water

niet meer in het perceel past,
dus als de de put eigenlijk vol zit.

Dan pompen we het naar de silo toe.

Deze is bij het erf en als de silo
dan vol zit dan pompen we het

naar dertig meter diep en dan maken
we onze eigen zoetwater bel.

En dan in het voorjaar,
in de zomer als het weer droog is,

kunnen we onze gewassen
er weer mee voeden. voelde.

Hij is al vier jaar bezig met de
ontwikkeling van een irrigatiesysteem

dat zo'n 40%
minder water nodig heeft.

Er is veel belangstelling.
Niet alleen van van collega boeren,

maar ook ik heb groepen ontvangen
uit Egypte en zo vandaan,

want die zitten ook
met hetzelfde probleem eigenlijk

dat er al minder zoet water komt.

Ook het kweken van exotische gewassen
zoals de kiwi in eigen land,

draagt bij aan het milieu.
Want het hoeft niet van ver te komen.

Willen mensen ze hebben
uit Nederland, Kiwi's uit Bunnik?

Ja, gelukkig wel ja.
Ja, dat is wel heel leuk.

We zitten in die markt
van directe verkoop,

dus dat is ook
waar we heel specifiek op richten.

Dus juist de mensen
hiernaartoe laten komen.

Landwinkel zit in verschillende
maaltijd pakketten. Ja, dat is mooi,

want omdat je hem zo laat plukt heb
ik dus juist die winter te pakken.

Waar normaal. Dus je hebt geen
aardbeien, je hebt geen frambozen.

Dus het is. Het is
een hele mooie aanvulling daarvoor.

Door het veranderend klimaat
ziet Robert van Loo kansen
voor de Nederlandse boeren.

Omdat het in de zuidelijke landen
te droog en te heet wordt.

Als boeren hier dat beter kunnen
telen dan op dit moment in Spanje.

Omdat in Spanje gewoon niet meer lukt,
dan is het goed dat we het hier telen.

Maar het is niet alleen maar goed,
want het betekent

ook dat productiegebied in Spanje
verloren gaan.

Waarschijnlijk omdat het gewoon
een soort Sahara kan gaan worden.

En dan gaan we gewoon landbouwgrond
verliezen en

dan moeten
we dezelfde wereldbevolking

of de groeiende wereldbevolking
voeden met minder hectares.

Dus dan moeten we heel hard
gaan trekken aan het verhogen
van de productie per hectare.

Zie hier een nieuwe teelt
de Pau Pau de indianen banaan.

Hij smaakt een beetje als een combi
en zo ziet het er ook uit

als een soort van gekke mango.
Een combi tussen banaan en mango.

Ik moet zeggen ja, lekker zoet.
Valt wel in de smaak.

Exotische gewassen op Nederlandse bodem

Door klimaatverandering groeien sommige gewassen minder goed in Nederland. Daarom proberen boeren nu exotische gewassen te telen, zoals kiwi, rijst en bataat.

Drinkwater is schaars en
dus moeten we er zuinig mee omgaan.

Toch spoelen we onze wc nog altijd
door met kraanwater.

Er zijn al slimme oplossingen.

Bedrijven kunnen
hun afvalwater hergebruiken

en thuis kunnen mensen duizenden liters
regenwater opslaan in een waterzak.

Leo Meijer en Pien van Leeuwen
In de extreem droge zomer

van 2022 besluiten ze
om anders om te gaan met drinkwater.

Want waarom de tuin besproeien
of de wc doortrekken?

Met schoon drinkwater?

In 2022 hadden we een hele droge,
hete zomer.

En toen kwam er een berichtje bij van
misschien moet

u uw tuin maar niet meer sproeien, je
auto niet meer wassen en dergelijke.

Ja, want het is zonde
om regenwater niet te gebruiken.

Dus was het zoeken
naar een betere oplossing.

En toen kwamen we via via
op dit systeem

waar je echt 45 kubieke meters
5500 liter totaal in kwijt kan.

Daar gebruiken we de wc beneden mee
en die het hele jaar door.

Maar dan blijft er ook nog genoeg
over in droge periode

om de tuin te sproeien en hier
wat laswerkzaamheden uit te voeren.

Leo en Pien kiezen
voor het waterzak systeem, bedacht

en ontworpen
door ingenieur Iwan Fransen.

Op een gegeven moment
was ik bezig met een aanbouw

van een klant en die wilde
graag regenwater opvangen,

maar die had niet heel veel plek in zijn
tuin voor een tank of iets dergelijks

en wel een mooie kruipruimte.

Dus toen dacht ik misschien
kunnen we daar wat mee.

Fransen gaat met het idee
van een aparte waterzak aan de slag.

Een stevige zak van dik plastic
die makkelijk

in de kruipruimte van de meeste
nieuwe en bestaande woningen past.

En hoe gaat het dan vervolgens verder?
Nou, daar komt 111 unit aan zeg maar,

met de techniek erin
om het water er uit te kunnen pompen.

En er komt een filter op de regenpijp
die het water filtert
voordat het de zak ingaat.

Het zit in het systeem. Zit het
aan de buitenkant van het systeem.

En dit zit op de regenpijp,
dan zie je dat regenpijp in.

Hier komt gefilterd water uit
naar de zak toe.

En hier zit eigenlijk het afgevoerde
water. Dit is het filter elementje.

eentje. Dus hij verstopt niet.
En doordat hij verticaal is.

Reinigt hij zichzelf ook nog.
Heel goed.

Dit is dus
eigenlijk bijna onderhoudsvrij.
Weinig onderhoud. Ja, ja, ja.

We hebben ongeveer een kwart
van wat we normaal gebruiken.

Is van van leidingwater.
Doen we nu met regenwater.

Dus 25% besparing ruim 20.000 liter.

Klinkt toch wel mooi, Heel
veel regenwater kunnen gebruiken.

Dus het vorig jaar en Nou, voor
dit jaar verwachten we ook zoiets.

Bij sommige nieuwbouwprojecten
wordt de waterzak tegenwoordig
tijdens de bouw meegenomen.

In België is de aanleg van een
regenwater buffer bij wet verplicht.

Ook voor Nederland zou
volgens Fransen het verplicht stellen

van een waterzak een flinke besparing
op kunnen leveren.

Ik al zei alleen al je toiletten spoelen
met regenwater wat gewoon echt niet
met drinkwater hoeft natuurlijk.

Dan zou je
al een flinke besparing halen.

Ik meen dat ze nu 300 miljardliter
tekort komen.

En stel dat je alle toiletten
aan zou sluiten op het regenwater,

dan heb je het over 200 miljardliter
wat je dan bespaart.

Dus dan ben je al een heel eind.

Naast de consument is ook de industrie
groot afnemer van drinkwater.

In 2020 wordt volgens het CBS ruim
208 miljoenkuub drinkwater verbruikt.

De chemische industrie,
voedingsmiddelenindustrie

en de aardolie productie zijn de
grootste gebruikers van drinkwater.

Ik denk zeker dat bedrijven
meer kunnen doen dan ze nu doen.

Sanne Smit is universitair docent
watermanagement aan de TU Delft.

Ze is gespecialiseerd
in het gebruik van industrieel water.

Ten eerste kunnen bedrijven kijken
naar alternatieve bronnen,

want momenteel gebruiken ze toch nog
veel grondwater en veel drinkwater.

Ten tweede denk ik dat bedrijven echt
beter kunnen kijken naar het hergebruik

van hun eigen water.
Het is vaak toch nog.

Ze nemen water in, ze gebruiken het
voor één proces en ze lozen het weer.

Terwijl je kan water
ook vaak best makkelijk hergebruiken.

En ten derde denk ik dat bedrijven
moeten werken aan minder vervuiling,

het water inbrengen
waardoor uiteindelijk het zuiveren
van drinkwater makkelijker wordt.

Want wat er niet in water komt,
hoeft er natuurlijk ook niet uit.

Volgens Smit laat bijvoorbeeld
de aardappel industrie goed zien

hoe in het bedrijfsproces het water
veel vaker kan worden gebruikt

zonder het te zuiveren.
Een voorbeeld daarvan is Cascading.

Cascading is het proces waarbij water
zonder het tussendoor te zuiveren

voor meerdere stappen in een proces
wordt gebruikt.

Een voorbeeld daarvan is de aardappel
industrie die water eerst gebruikt

om de aardappels in te koken,
daarna om de.

Als het gekookt is
om de gekookte aardappels te wassen

en daarna om de rauwe aardappels
die de fabriek in komen te vervoeren.

Terug naar de waterzak
van Leo en Pien.

Dagelijks gebruiken ze het opgeslagen
regenwater nu voor schoonmaak

en het sproeien van de tuin.
Het is wel een prijzig ding.

Dit heeft ons ongeveer € 4.000gekost.

En dan moet je niet denken
in termen van rendement,

want drinkwater is zo goedkoop
en de regenwater is dan gratis.

Maar het duurt meer dan honderd jaar
voordat je dat terug hebt verdiend

en dat gaan we
waarschijnlijk niet halen.

Maar daar doe je dus ook niet voor.

Drinkwater wordt toch in de toekomst
wat schaarser en ook wat duurder

en dan helpen wij een beetje
mee dat probleem

als individu wat kleiner te maken.

Tuin sproeien

Drinkwater wordt in Nederland steeds schaarser, onder andere door droogte en een groeiende vraag. Toch verspillen we nog veel schoon water. Bedrijven én huishoudens werken aan oplossingen, zoals het opvangen van regenwater.

Water besparen en hergebruiken

Schrijven met de hand. Dat werd
vroeger een stuk meer gedaan dan nu.

Tegenwoordig door
de digitalisering typen we vooral.

En doordat we minder schrijven
met een pen, worden we
er ook nog eens slechter in.

De schrijfvaardigheid gaat achteruit
en dat merken ze op de basisschool,

op de middelbare
en zelfs bij de lerarenopleiding.

Maar is het eigenlijk erg?

Dames en heren, luister goed,
we gaan starten.

Je legt je pen neer, potloden neer,
neus deze kant op.

En al die onderwerpen die jullie
hebben bedacht ga je hierop uitwerken.

Op deze school krijgen ze
het er nog bijna letterlijk ingeramd.

En deze groep
acht leerlingen doen het ook keurig.

Als je op ruitjes schrijft.
Ja, hier wordt het er

ook ingeramd op deze school voor
nieuwe leraren een pabo in Helmond.

Het oude handwerk blijkt
overal aan verval onderhevig.

Het schrijven van de letters vind ik om
ze even groot te maken vind ik lastig.

En om het echt gewoon recht
op een lijn te schrijven.

Ik ga vaak
een beetje op een andere lijn zitten.

Ja. Heen en weer zeg maar.
En dan zijn de letters ook kleiner.

En jullie staan nu in groep één twee.
Dus het voorbereidend schrijven.

Volgende keer.
Dan gaan we handletteren.

Dat de jongste generatie leraren het
niet meer vanzelfsprekend kan.

Zegt eigenlijk genoeg.

Basisschoolleerlingen,
maar ook pubers en studenten.

Hoe behendiger we digitaal worden,
hoe beroerder het handschrift.

We krijgen vooral veel klachten
van het voortgezet onderwijs.

Daar waar kinderen
meer moeten gaan schrijven.

Ja, en als ze het niet gewend zijn?
Ja, dan wordt het lastig.

Ehm, nou, ik schrijf niet heel veel
als ik thuis ben eigenlijk.

Ik zit meer op mijn telefoon.
Maar ik heb deze geschreven. Deze.

Ik zat eerst op een andere school en
toen kon ik de taal niet schrijven.

Maar nu is dat wel beter geworden.
Jongens, we gaan beginnen
met de schrijfopdracht.

Juf Sofie redde een tijdje terug
het ouderwetse schoolbord van
een enkele reis naar de vergetelheid.

Het was een keerpunt in haar klas
en in de andere is er sindsdien

meer aandacht voor het schrijven.
Met de hand.

Eigenlijk. Met de verhuizing en met
de verbouwing naar het nieuwe lokaal

was het plan
eigenlijk om deze te verwijderen.

En Ingeborg en ik mijn duo collega.

We zeiden nee,
dat willen we echt niet missen.

Maar er waren ook schuilkelders waar
iedereen naartoe kon als het alarm ging.

Dan is dat een goeie vlag vastmaken.
Ja, is goed.

Wie schrijft die blijft,
zeggen ze dus echt als je.

Als je gaat schrijven
is het ook een manier van leren.

En op een computer verdwijnt
jouw getypte woord in je verhaal

of in je in je document.
Maar hier heb je het opgeschreven.

Het is echt iets van jou
wat je echt tot je neemt.

Dus het is echt een een manier
van leren.

Je bent rechtshandig, dus dan
willen we ze liefst een beetje rechts

hellend hebben of recht op.

Mag ook, maar
niet naar links gaan hellen.

Altijd dezelfde richting houden dus.

Zet even je naam links boven
en wat ik al zei maak de letters

goed groot voor de kinderen en daar
kom ik zo kijken of het is gelukt.

Maar vaak als eerste
op wordt bezuinigd.

Oke, we schrappen deze week
de schrijfles dus dat is heel jammer

omdat schrijven natuurlijk bij
heel veel vakken van toepassing komt.

Het schrijven ondersteunt echt het
leren, dat is ook bewezen aangetoond.

Als je als je schrijft bijvoorbeeld
bij aantekeningen maken, dan onthoud
je de stof beter dan wanneer je typt.

Schrijven is een oude verworvenheid
van de mensen,

of ze het nu met de rechter
dan wel met de linkerhand doen.

Frater Ferrier is in Tilburg kijkt
naar een leerling die het links doet.

Vroeger mocht dat niet. Zo'n jongen
kreeg dan een schrijf band van Noyon

om die de pols belette om te draaien,

terwijl een schouder koord de pen
in de goede richting moest houden.

Schrijven, er in rammen,
zoals in die goede oude tijd.

Het lijkt misschien een uitkomst,
maar het werkt averechts.

Op het moment dat
leerlingen het beginnen te ervaren

als iets wat voor hen vervreemdend
is, omdat ze denken goh,

ik word ertoe aangezet
om de hele tijd te moeten schrijven,

terwijl ik dat verder eigenlijk in het
dagelijks leven bijna nooit meer doe.

Dan heb je kans
op een op een vervreemding afname
van intrinsieke motivatie.

En dat is iets
wat we niet zouden willen.

Dan span je het paard achter de wagen.
Geef leerlingen vooral niet het gevoel

dat ze in het museum van het onderwijs
belanden. Zegt de onderwijs kenner.

Het lijkt in zo'n klas als deze
zonder beeldschermpje beter te gaan.

Kijk over een paar jaar nog eens
hoe goed ze het doen.

Ik denk niet echt
dat ik later ga schrijven.

Ik denk dat ik
me meer in het tekenen ga verdiepen.

Hoe vaak schrijven jullie eigenlijk
nog als je niet op school bent?

Nou, thuis ook
heel veel voor huiswerk eigenlijk.

Dat zijn ook vaak schrijfopdrachten,
maar we doen het ook wel online.

Maar jullie
zijn eigenlijk hele brave leerlingen.
Ja, eigenlijk wel.

Juf bij digibord in de klas

We typen veel meer dan dat we schrijven met de hand en daardoor gaat de schrijfvaardigheid in Nederland achteruit. Dat merken ze ook op de lerarenopleiding, waar schrijven een belangrijk onderdeel van is.

Netjes schrijven in het digitale tijdperk

Dit is Paleis Soestdijk.

Hier woont en werkt koningin Juliana
in de jaren vijftig van de vorige eeuw.

Ze raakt bevriend met Greet Hofmans, die
later berucht wordt als gebedsgenezeres.

Hofmans zegt dat ze een connectie
heeft met God en mensen beter kan maken.

Greet Hofmans krijgt veel invloed
op de koningin met huwelijksproblemen

en zelfs een crisis
in het koningshuis als gevolg.

Dit zijn de enige bewegende beelden
van Greet Hofmans hier

met het jonge prinsesje Marijke
op haar arm.

Het is op het huwelijk
voor Rita Bennink.

De kinderverzorgster
van de prinsessen Margriet

en Marijke zijn haar bruidsmeisjes.

Rita trouwt met de particulier
secretaris van koningin Juliana.

Er was met heel veel mensen
aan het hof direct een klik.

En niet alleen met Juliana.
Ook met Bernhard.

Zeker ook en blijvend met Wilhelmina,

maar bijvoorbeeld ook de particulier
secretaris van Bernhard.

Die zou later schrijven
Er is geen groter mens

op aarde die ik gekend heb
dan juffrouw Hofmans.

Dus de mensen vielen hier
aan het hof.

Eigenlijk vrij collectief.
Voor juffrouw Hofmans.

Maar Greet Hofmans gaat
de geschiedenis in als gebedsgenezers

die de monarchie
aan het wankelen brengt.

Koningin Juliana zou onder
sterke spirituele invloed staan.

Wat de oorzaak zou zijn
van de spanningen

binnen het huwelijk van Juliana
en prins Bernhard.

Onterecht, zegt haar biograaf.

Wat zij eigenlijk
bij bijna iedereen deed,

was mensen motiveren, stimuleren,
activeren eigenlijk.

In mijn optiek was het een soort
mental coach van LA lettre, zei ze.

Zij wist mensen zelfvertrouwen
te geven, aan te moedigen.

Als ze vragen hadden, dan.
Haar meest gebruikte antwoord is ja.

Maria Christina, ik doop u.

In duizendnegenhonderdzevenenveertig
wordt de jongste dochter van Juliana

en Bernhard geboren prinses Marijke,
later Christina,

heeft een zware oogafwijking.
De artsen weten er geen raad mee.

Prins Bernhard introduceert Hofmans
aan het hof,
die een helende gave zou hebben.

Eind november
duizendnegenhonderdachtenveertig.

Toen heeft Bernard op een gegeven
moment bij de lunch in de groep
gegooid van Joh, ik heb gehoord dat

er een mevrouw is die wonderbaarlijke
genezingen op zijn naam heeft.

Moeten we die niet eens uitnodigen?
Hofmans is een diep religieuze vrouw

die in duizendnegenhonderdzesenveertig
een visioen heeft gekregen.

Zij is doorgeef ster.

Zij draagt op aan God
en zij krijgt boodschappen terug

en zij stond rechtstreeks in contact
met de Almachtige.

Ja, ja dus.
Dus het was ook wel een beetje raar.

Misschien in die tijd niet in in, in,
in in in de jaren vijftig.

90% van de Nederlanders geloofde
in een god en heel veel mensen

geloven ook in een God
die actief in invloed uitoefenen
op wat er in de wereld gebeurde.

En ik geloofde ook in een God,
want daar staat de Bijbel vol mee.

Die mensen
bijzondere mensen gebruikten

om zijn boodschap
naar buiten te brengen.

Hofmans ontwikkelt
een goede band met koningin Juliana

en haar moeder Wilhelmina,
met wie ze diepe gesprekken voert.

De kring breidt zich uit en onder andere
op het Oude Loo wordt een conferentie

georganiseerd waar Juliana
met geestverwanten spreekt over vrede

en oecumenische
en religieuze onderwerpen.

We zitten net na de Tweede
Wereldoorlog, dus de grote vraag is

ook hoe heeft
God dit kunnen laten gebeuren?

Dat is een vraag
die heel veel gelovigen bezighield

en haar antwoord was.
We zijn echt God kwijtgeraakt.

We moeten weer terug vertrouwen
krijgen in de goede God.

De liefdevolle God. Dan
komt het vanzelf goed met de wereld.

Ondertussen verslechtert de relatie
tussen Juliana en Bernhard.

Het huwelijk staat op springen. In
duizendnegenhonderdzesenvijftig barst

de bom als Der Spiegel
een exclusief artikel publiceert.

En en en dat artikel,
dat is de basis geworden

voor het wat vroeger vooral
de Greet Hofmans affaire werd genoemd

en wat ook wereldwijd
echt wereldwijd is overgenomen.

En zo ontstaat het verhaal.

En Juliana wordt gedwongen te breken
met Hofmans en haar Baarnse vriendinnen.

Wanneer is Greet hier komen wonen?

Greet is begin jaren vijftig
hier komen wonen.

De tuin die was veel groter.
Dus waar?

Nou die die haag staat,
die die was er niet.

En op die plek stond ongeveer iets
naar achteren.

Iets naar achteren stond die woonwagen.
Daar stond die woonwagen.

En die had ook een eigen ingang,
waar mensen dus zelfstandig,

als ze afspraak hadden
met Hofmans naartoe konden.

Hoe ver ze is van Soestdijk vandaan?
Dit is een minuut of tien fietsen.

Je had indertijd 111 fietspad
hierachter.

Naar paleis Soestdijk toe. En daar
kon Juliana dus hiernaartoe fietsen

en min of meer ongezien
bij juffrouw Hofmans langsgaan.

Hier ontving ze mensen
met wie ze individuele afspraken had.

Dus het is niet alleen Juliana
die langskwam,

maar ook mensen als de latere
minister Udink. Die kwam hier ook.

Dat betekende Greet Hofmans
voor voor al deze mensen.

Greet Hofmans was voor al die mensen
die die bij haar kwamen.

Vraagbaak en praatpaal.

De latere minister Udink,
die vergeleek

zijn gesprekken met Hofmans
als een preek van de goede dominee.

Hij zei Als ik bij haar geweest was,
dan kon ik weer twee weken vooruit.

Dan had ik weer geestelijk voedsel
gekregen waar ik mee verder kon.

Jij noemt haar in je boek
een soort troost, dokter.

Ja, een troost coach bijna.
Nou ja, eigenlijk een beetje.

Wat? Wat? Wat?
Tegenwoordig? Haptonomie en zo.

Mensen die inderdaad vertrouwen geven.
Want dat is wat ze voortdurend deed.

Tegen mensen zei van ja,
maar je kunt het, het komt goed.

Heb vertrouwen. Dat
is volgens Van Bree een sleutelwoord.

Vertrouwen in God en in jezelf.
Ga je eigen weg.

Ze correspondeert veelvuldig met
de kinderen uit haar vriendenkring.

Zoals met Peter Kars, die haar hier.

lieve tante Greet noemt.
Hij heeft twijfels

over zijn vervolgstudie
na het behalen van zijn eindexamen.

Ze schrijft terug
dat de keuze aan hem is.

Met zulke bijzondere eindcijfers heb
je vrijheid van keus zelf veroverd.

Peter gaat medicijnen studeren
en wordt psychiater.

Uit die brieven blijkt
dat zij juffrouw Hofmans

of liever tante Greet of hoe zij
haar ook noemde, volkomen vertrouwde.

Juffrouw Hofmans is de vrouw die
door de ene groep verketterd wordt

en door de andere groep geadoreerd.
Eén ding is zeker

Hofmans heeft zich na de scheiding
duizendnegenhonderdzesenvijftig

nooit meer uitgelaten
over het koninklijke huis.

Als zij echt slecht had gewild,
had ze alles kunnen vertellen.

Er is haar heel veel geld geboden om
haar memoires, om haar herinneringen.

Maar dat geld,
dat was ook een verkeerd motief,

want geld interesseert het hem
verder niet.
Maar dat heeft ze ook nooit gedaan.

Daar heeft ze ook nooit willen doen
en dat siert wel. Vind ik ook al.

Greet Hofmans

Het koninklijk huis is in de jaren 50 van de vorige eeuw in een crisis. Koningin Juliana is bevriend geraakt met Greet Hofmans, en die heeft veel invloed op de koningin.

Greet Hofmans, gebedsgenezeres

Op het Waddeneiland Texel
wonen zo'n 14.000 mensen

en jaarlijks gaan er
zo'n miljoen toeristen naar toe.

Maar hoe zorg je ervoor
dat het Waddeneiland ook

in de toekomst veilig blijft,
zelfs wanneer de zeespiegel stijgt?

Het antwoord is misschien gevonden
door gaten te maken in de duinen.

Het klinkt misschien raar,
maar de bewoners van Texel

en zelfs natuurbeschermers
zijn er blij mee.

Het is soms ook een beetje
dat je denkt ja,

hoe lang gaan we,
Gaan ze hier nog in investeren?

Gaan ze niet op een gegeven moment
zeggen Naar Texel geven we op.

Het is een van de rijkste plekken
eigenlijk van Nederland.

Unieke natuur met heel veel insecten
en typische zangvogels.

Het is niet bedoeld
zodat de zee erin gaat.

Het is de bedoeling
dat het zand er door kan en
daarmee het duin veel sterker wordt.

Hoe houden we het Waddeneiland Texel
ook in de toekomst veilig

tegen de gevolgen
van een stijgende zeespiegel.

In opdracht van de provincie
en de gemeente Texel

is uitgebreid onderzocht welke
maatregelen daarbij het best werken.

Niet alleen het Rijk, de provincie
en Staatsbosbeheer zijn betrokken,

maar ook de inwoners van Texel
denken mee

over de toekomst
en veiligheid van hun eiland.

We zijn hier met 14.000 inwoners,

maar het is een groot eiland
met heel veel mensen erop.

Er komen miljoenen toeristen
per jaar en

wij moeten ervoor zorgen
dat dat wel allemaal beschermd is.

Verder van Overmere.
Hij is veertien

als hij begint in de afwas keuken
van Strandpaviljoen twaalf op Texel.

Nu heeft hij zich opgewerkt
tot bedrijfsleider

en wil hij graag blijven werken.
Maar dan moet het wel veilig zijn.

Het is Texel
en dat is het mooie eiland

en dat moet je begrijpen om te weten
hoe belangrijk dat is.

Heel veel mensen genieten ervan.
En hoe mooi dat is.

En ja, de toeristen, want die komen
hier uitwaaien en tot rust.

Het is de beste historisch dat dat

we dit nu überhaupt natuurlijk
in die zeereep aan het doen zijn.

Voor boswachter Thomas van der Esch
van Staatsbosbeheer

is het duingebied op Texel
veel meer dan zomaar een hoop zand.

Hij ziet het
als een levend ecosysteem

vol met honderden soorten planten
en dieren.

Vanaf het begin
is hij nauw betrokken bij het project

om caravan aan te brengen
in het Duin systeem.

Een ingreep die zowel de duin natuur
als de veiligheid van het eiland
ten goede moet komen.

We noemen dit een kerf omdat je in
de buitenste duinenrij, de zeereep,

een lichte aftopping hebt gecreëerd.

Dus het is een stukje omlaag gegaan,
maar vooral de vegetatie is weg.

Het helm onder andere zorgde ervoor

dat het zand vanaf het strand
niet naar binnen kon waaien.

En nu bied je eigenlijk die kans wel.

Door een inkeping te maken
in het hoogste deel van de duinrand

ontstaat een zogenaamde kerf.
Een soort windtunnel.

Tijdens herfst en winterstormen
blaast de wind het zand dan niet langer

naar de top van een duin,
maar juist door de kerf.

Het duingebied in. Zo groeit Duin
op natuurlijke wijze verder

en ontstaat er meer ruimte
voor verschillende planten en dieren.

Gevaarlijk is het niet.

De duinen zijn hier tot wel veertien
meter hoog en met een kerf van twee

tot drie meter blijft er nog
ruim elf meter duin over.

Ter vergelijking de dijken op Texel
zijn gemiddeld zeven meter hoog.

De veiligheid blijft
dus ruim gewaarborgd.

Je zou zeggen ja, hallo,
waterveiligheid, we gaan,

We gaan geen gat maken in de duinen.
Nee, dat is te gevaarlijk.

Het is geen gat in de duinen, maar
kerven en dynamiek in de zeereep.

Dat draagt bij aan veiligheid
en natuurontwikkeling
en in dit geval zelfs natuurherstel.

Jarenlang heeft strandzand eigenlijk
niet naar binnen kunnen waaien.

Dat sloeg eigenlijk af.
Dat spoelde weg. Dat is zonde,

want daardoor
wordt de kustlijn niet steviger.

En als het zand naar binnen kan waaien,
worden die duinen hoger, breder.

En die worden ook weer verjongd
met nieuwe strandzand.

En dan krijg je dus ook weer
allerlei plekken met type natuur die
hier best wel schaars zijn geworden.

Hoe hard de extra maatregelen
nodig zijn voor Texel

wordt duidelijk op 18 februari 2022.

De storm Eunice raast over Nederland.

De schade en daarna afslag op Texel
is aanzienlijk.

Rosan Kocken is gedeputeerde
voor de provincie Noord-Holland en

in die hoedanigheid medeverantwoordelijk
voor het waterbeheer op Texel.

De stijgende zeespiegel zorgt ervoor
dat uiteindelijk stukken duin afkalven

en dat de strandrace op de zeereep
ook steeds smaller wordt.

Daar kun je aan zien dat als
we rustig blijven toekijken dat dat
waarschijnlijk alleen maar erger wordt.

En daar hebben we vaak lang gekozen
voor gewoon opspuiten

en dat zorgt dan
voor die dat hoge duin.

Die eerste duin, dat ziet er veilig uit.
Maar dat is het dus uiteindelijk niet.

Dus daarom hebben we er nu
toch wel de noodzaak moeten erkennen

dat we daar anders naar gaan kijken.

En met die sleuven
die je maakt ervoor zorgen

dat niet alleen dat stukje van die
zand reep nog voldoende zand heeft

wat maar weg blijft spoelen,
maar dat het geheel sterker wordt.

Het lastige bij ingrepen als deze is

dat verschillende partijen vaak
tegenovergestelde belangen hebben.

Zo is het belang van de boer
vaak anders dan het belang

van de natuur Ontwikkelaar Volgens
boswachter Thomas van der Esch

is dat overleg op Texel
juist heel goed gegaan.

Ja, het mooie
is dat dus niet natuurbeheerders

of water veiligheids instanties alleen
op hun kantoor hebben gezeten en over

de plannen hebben nagedacht, maar dat
ze dus bij elkaar zijn gaan kruipen.

Inclusief ook de belanghebbenden hier
uit de omgeving.

En ja, dan kan je natuurlijk
veel beter op tafel krijgen

waar al die belangen zitten
en hoe je projecten

succesvol tot uitwerking gaat krijgen
zonder te veel weerstand.

En ja, zonder
het alleen maar moeilijker te maken.

En dat heeft ook wel even tijd nodig,

want je kunt niet in je eentje bepalen
wat voor iedereen het beste is.

Dus dat hebben we met elkaar
volgens mij heel netjes gedaan en dat
hebben we ook best wel vlot gedaan.

Een van de zaken
die is afgesproken is

dat strandtent houders tien jaar
een vaste plek krijgen op het strand.

Op die manier hoeven ze niet om het jaar
te verkassen naar een andere plek.

De strandtent moet dan wel beter bestand
zijn tegen de krachten van zee.

Dit is onze fundering wat er voor zorgt
dat we onze voeten droog houden.

Ze zitten acht meter in de grond.
Je kan ook vierkante palen zetten,

maar rond zorgt ervoor
dat de wind er mooi omheen kan slaan

waardoor het zand dus daarna
weer mooi de duinen in kan komen.

Het houdt minder zand tegen.
Ja oké.

Naast waterveiligheid
en de versterking van de duinen

zorgt het binnenkomende zand ook
voor veel meer variatie van planten

en dieren in het duingebied,
zoals de parelmoervlinder.

Verderop in het landschap
komen kleinere zand deeltjes

en zelfs schelp fragmentjes
en die kunnen in de vegetatie zorgen

voor wat meer kalk.
En dan gaan we bijvoorbeeld

eentonige soorten zoals braam, duin,
riet en zand zeggen.

Dat zijn eigenlijk de dominerende
soorten van het huidige duinlandschap.

Minder kansen krijgen
en de kleine bloemen en kruiden,
die krijgen dan weer een voorsprong.

Het je eigenlijk.
En nu krijg je weer die variatie

waarbij de duinen
eigenlijk door zijn gaan kennen.

Die worden dan weer heel,
heel verschillend eigenlijk

van karakter, met laagtes,
met hoogtes,

met verschillende kruiden lagen.
Meer dynamiek.

Veel meer dynamiek.

Vuurotren Texel

Op Texel worden expres gaten in de duinen gemaakt. Dit moet ervoor zorgen dat de kust op de lange termijn sterker wordt en zo wordt het waddeneiland beter beschermd tegen de stijgende zeespiegel door de klimaatverandering.

Texel beschermen tegen klimaatverandering

Tussen de vijftiende
en de achttiende eeuw zijn

tienduizenden vrouwen veroordeeld
omdat ze ervan werden beschuldigd

een heks te zijn.
Veel van hen zijn levend verbrand.

In Nederland waren
de meeste executies in Roermond.

Daar moet een monument aandacht vragen
voor de onterecht vermoorde vrouwen.

De vrouwen
die als heks werden bestempeld,

dat waren vooral mondige vrouwen,
eigenzinnige vrouwen,

losbandige vrouwen, vrouwen
die op een of andere manier afweken

en daarom ook gevoeliger waren
voor de verleiding van de duivel.

Handlangers van de duivel
die zich bezighielden met tovenarij.

Ook zouden ze uitbraken van
natuurrampen veroorzaken of ziekte.

Tussen de vijftiende
en de achttiende eeuw vonden er

grootscheepse vervolgingen
plaats van vrouwen

die hiervoor
verantwoordelijk werden gehouden.

Ze werden heksen genoemd.

De grootste misvatting
over de vermeende heksen was toch

dat ze zich
met duistere dingen bezighielden

waar dat gewoon
absoluut niet het geval was.

Auteur van historische romans.

Susan Smit
schreef diverse boeken over heksen

en is voorzitter van de Stichting
Nationaal Heksen Monument.

De stichting maakt het mogelijk
dat er in Roermond een monument

ter nagedachtenis van vermoorde
vermeende heksen zal worden geplaatst.

De stad waar in ons land de meeste
executies van heksen plaatsvonden.

Allereerst is het belangrijk
dat er een heksen monument komt

voor eerherstel van de slachtoffers.

Je zou kunnen zeggen
waarom nu nog een heksen monument?

Maar de vraag is
eigenlijk waarom nu pas?

Want ze waren
natuurlijk allemaal onschuldig.

In heel Europa
werden minstens 50.000 mensen gedood
na beschuldiging van hekserij.

85% van de veroordeelde
verdachte heksen was vrouw.

In Nederland
werden er zo'n 300 heksen omgebracht.

Ze werden vermoord, meestal
door levend verbrand te worden.

De vrouwen
werden vaak eerst gemarteld, waarbij

ze onder druk
maar toegaven dat ze heks waren.

Als ze dus hadden bekend, dan
kregen ze vermindering van de straf

en dan werden ze al gewurgd vlak

voordat de vlammen hen bereikten
van de brandstapel.

Zware tijden, met name in de zestiende
en zeventiende eeuw grote onzekerheid.

En dan zijn vrouwen
een makkelijk doelwit.

Een makkelijk middel
om al die onvrede en angst

en onzekerheid
om daarop te projecteren.

U hebt gewicht, dus u bent geen heks.

Nee, ik moet
eerst gecheckt worden, hè?

De Heksenwaag in Oudewater was
ten tijde van de heksenvervolgingen

de enige plek in Europa waar je aan
een geldig niet heks bewijs kon komen.

Dat gebeurde onder meer door gewogen
te worden op een weegschaal.

Mensen geloofden vroeger dat heksen
konden vliegen op een bezemsteel.

En als je op een bezemsteel
kan vliegen, dan weeg je niks.

En deze manier was om te bewijzen
dat iemand geen heks was. Of wel?

René Remkes is expert
op het gebied van gender en geweld.

Zij ziet dat de voedingsbodem
waarop heksen werden vervolgd
nog steeds actueel is.

Vandaag de dag zie je een parallel
in die onderstroom,

in verkrachting, in oorlogssituaties.

Ook daar zie je dat het motief niet
alleen met die vrouwen te maken heeft.

Het motief is
je wilt de vijand vernederen

en je wilt
een samenleving ontwrichten.

Het middel zijn de vrouwen.
Maar ook vrouwen moord.

Femi Side is nog aan de orde
van de dag,

dus uiteindelijk is de verbrande heks
ook 111 waarschuwing

voor waar vrouwenhaat
in extremis toe kan leiden.

De stichting houdt zich ook bezig
met echt het de bewustwording

rondom de heksenvervolging,

hoe verkeerd het
ook nog steeds wordt begrepen.

Ook in geschiedenisboeken,
ook in schoolboeken
waarin soms nog steeds staat.

Ik krijg soms van die plaatjes
opgestuurd door moeders.

Een heks is een vrouw
die zich met zwarte magie bezighoudt.

Nee, een heks, Een vermeende heks
is een onschuldig iemand

die wordt beschuldigd van iets
waar ze niets aan kan doen.

Je bent zelf heks.
Wat houdt dat precies in?

Ja, moderne hekserij is. Je zou
het kunnen zien als een geuzennaam,

waarbij de natuur, het ritme

en de cycli van de natuur heel erg
als uitgangspunt genomen wordt.

Van een levensbeschouwing dus.
Het omgekeerde van.

Van wat Heks ooit is gaan betekenen.

Heksenvervolging

In de Middeleeuwen stierven tienduizenden vrouwen die werden gezien als heks omdat ze ‘te zelfstandig’ of ‘te mondig’ waren. Diezelfde mechanismes – angst voor sterke vrouwen en systematische onderdrukking – zie je vandaag de dag ook, als femicide.

Heksenvervolging in Nederland

Wie werkte er mee met de nazi's
tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Veel informatie over Nederlanders
die fout waren

in de oorlog is
sinds kort openbaar in te zien.

Dossiers van 400.000 mensen
zijn te doorzoeken.

Een van hen
is de vader van Rinke Smedinga.

Rinke weet al langer
dat zijn vader de Duitsers hielp.

Voor mij heeft de openbaarmaking
van de dossiers van mijn familie,

van mijn vader en van
mijn opa geen uh, geen gevolgen.

Ik maak me daar geen zorgen over,
want ik ken de stukken

en ik vind het ook niet erg
als andere mensen dat zien.

Maar er zijn natuurlijk andere mensen
voor wie dat heel anders ligt,

omdat ze helemaal niet weten
dat hun voorouders in dat dossier zit

en omdat ze ook niet weten dat er

een verrader in de familie is geweest
of dat er andere verhalen zijn.

Dit ben ik en dit is mijn vader.
Op een bootreis in de vakantie.

Als jonge puber hoort Rinke Smedinga
voor het eerst

over het duistere verleden van
zijn vader in de Tweede Wereldoorlog.

Toen ik een jaar of dertien was,
ging mijn vader praten.

Er was iets met oorlog,

maar toen dacht ik dat hij
een slachtoffer was van de oorlog.

O, wat verschrikkelijk.
Iets met de oorlog. Wat erg.

En in de jaren daarna heb ik ontdekt
dat hij fout was.

En niet alleen NSB lid was, maar dat hij
ook in een SS opleiding heeft gevolgd.

De eerste groep zat hij
bij van de vrijwilligers

uit Nederland voor de Waffen SS.

Hij is bewaker geweest
in kamp Westerbork onder andere.

En hij is aan het eind van de oorlog
nog in dienst getreden van de superheftige

Ordnung Polizei in Groningen.
Scholtenhuis. Afschuwelijke tijd.

Dit is mijn vader in uniform
van de Nederlandse staatspolitie.

Dat was een genazificeerde politie.

Hoe is dat voor u?
Dat je vader dit gedaan heeft?

Dat is heel moeilijk. Iets dat mijn
leven lang ook mij al bezighoudt.

En wat ook nog
moeilijker eigenlijk is

door het feit dat hij geen berouw
heeft over wat hij toen heeft gedaan.

Dat is wel ook een zware factor.

Een deel van de informatie
vindt Smedinga in...

het Centraal Archief Bijzondere
Rechtspleging.

Daar zitten dossiers in
van ruim 400.000 foute

en vermeende foute Nederlanders.

In principe is het een daderarchief.

Het is een archief met dossiers
over mensen die verdacht werden

van collaboratie in de oorlog.
Dus het gaat in op:

Wat zouden deze mensen hebben gedaan?

Waaraan zijn ze uiteindelijk
schuldig bevonden en wat voor
strafmaat hebben ze gekregen?

Dus het bevat vooral
veel informatie over collaborateurs

of vermeende collaborateurs.
Dus dit is.

De gevangenis
waar uw opa heeft gezeten.

Ja. Mijn grootvader
heeft hier gevangen gezeten.

Daar heeft mijn tante over verteld

dat ze als klein kind bij mijn
grootmoeder achter op de fiets zat

en één keer in de week hier naartoe
reed om hem te bezoeken.

Weet je ook wat hij heeft gedaan?
Ja.

Nee, maar mijn grootvader, die was
slager in een dorp hier in de buurt.

En daarnaast was hij ook nog lid
van de NSB.

Hij had een coördinerende rol
in de hulp landwacht.

En aan het einde van de oorlog
heeft hij geholpen

om ondergedoken mensen op te sporen.

We zijn in het Gevangenismuseum
van Veenhuizen.

Hier, in een klein dorp in Drenthe, zaten
na de oorlog veel NSB'ers gevangen.

Ook de opa van Boris,
die hier tien jaar vastzit.

Hoe is dat nou om te zien
waar uw opa vast heeft gezeten?

Ja, dat is best bijzonder. En het
roept ook wel allerlei gevoelens op,

merk ik. Dan komt wel weer...

...dat hele familievraagstuk van schuld
en schaamte merk ik meteen weer.

En de lading
die zo in mijn jeugd heeft gezeten

dat er een soort last
in onze familie was.

Over de oorlog
werd eigenlijk helemaal niet gepraat.

En dat kon je ook goed voelen.
Zeg maar dat er iets was.

Er was een soort zwaarte
in ons gezin, in onze familie ook.

- En die zwaarte zat ook in jou.

Ja, dat heb ik echt
toen ik jou leerde kennen.

Ja. Hele zware jongen.
- Dat merkte je aan m?

Ja. Ja.
- Wat merkte je dat aan dan?

Nou, het was gewoon een hele
zwaarmoedige jongen die allemaal
gedichten schreef over botten en.

kale landschappen vond ik toen
heel interessant.

Maar gaandeweg
is wel de vraag gerezen wat is er

in dat gezin aan de hand, zeg maar.

Pas op, zijn 65e durft Boris

voor het eerst onderzoek te doen
naar zijn opa's verleden.

Dat leidt hem naar het oorlogsarchief
in Den Haag.

Daar lezen hij en zijn vrouw Judith wat
zijn grootvader op zijn geweten heeft.

Hij is heel erg veranderd
de laatste jaren ten goede.

Ja, want eigenlijk kan je zeggen
dat dat verhaal is gaan stromen.

Doordat hij de feiten wist,
kon eigenlijk het in beweging komen

en kon hij zich ook ontwikkelen
en ergens van bevrijden.

En nou dat is mooi om te zien.
Als je zo lang bij iemand bent

en je ziet
dat nog op oudere leeftijd gebeuren.

Ja, dat vind ik nou echt een cadeau.

Ja. Dus ik denk ja,

als ik aan het archief denk, denk ik
gooi het nou alsjeblieft open.

Zorg dat mensen de feiten kunnen
weten, want dan kan het gaan werken.

NSB archief WO2

De vader van Rinke en de opa van Boris hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog de Duitse bezetter geholpen. In een archief zijn die verhalen te lezen, net als gegevens van meer dan 400.000 anderen die mogelijk ‘fout’ waren in de oorlog.

NSB-archief Tweede Wereldoorlog

Het zijn doodgewone boerderijen
in een dorp in Friesland.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden
hier tientallen mensen verstopt.

De dorpen De Knipe en Bontebok...

...bij Heerenveen zijn dan een veilige plek
voor tientallen joden uit Amsterdam.

Die worden er verstopt voor de nazi's.
Roel Vis speelt een belangrijke rol

in dit verzet.
Hij is dan nog maar zeventien jaar.

Langs de Friese Schoterlandse,
Compagnonsvaart,

in de dorpen Bontbok en De Knipe
vertelt ieder huis een verhaal

over verborgen heldenmoed en verzet.

Zo ook de verhalen van verzetsstrijders
Hendrik Marcus de Jong

en de dan zeventien jarige Roel Vis.

De vrouw van een werkgever die zei
tegen hem van jij lijkt nog jong

en je lijkt nog wel veertien
en in je korte broek zeker.

En dan kun jij wel uit Amsterdam.

Kun jij Joden halen en die
kunnen hier wel ondergebracht worden.

En dat is hij gaan doen.
Ja, Op zijn zeventiende al.

Mijn grootvader
Hendrik Marcus de Jong,

was 54 jaar
toen hij het verzet in rolde.

Hij was iemand die hem vroeg of
hij twee onderduikers kon herbergen

en dat werden er uiteindelijk vier
en later nog veel meer.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog
organiseerde De Jong

en Vis het verzet
langs deze Friese vaart

en redde daarmee honderden levens,
waaronder dat van Ben Troostwijk,

die dertien jaar is
als de oorlog uitbreekt.

1942 of 1943, dat weet ik niet meer,
in Auschwitz vergast.

Ben duikt onder op de boerderij
van Hendrik Marcus de Jong,

waar meerdere onderduikers
verblijven.

Hij slaapt hier in een kuil
op het land waar

normaal gesproken aardappels
worden opgeslagen.

Intussen brengt Roel  Vis met de trein...

en soms per fiets
steeds nieuwe Joodse onderduikers,

vaak uit Amsterdam,
naar de twee Friese dorpen,

waar hij de meesten eerst onderbrengt
in het ouderlijk huis.

Van daaruit gingen ze naar plaatsen
toe hier in de omgeving.

Om echt ondergedoken te zijn.

Op een gegeven moment waren er zelfs
vijftien onderduikers hier op zolder.

Hij deed dat echt uit
uit liefde voor Christus.

Vanuit zijn geloof was hij bezig
om mensen te helpen.

Het aantal onderduikers dat hier zat,

dat lag drie keer
boven het landelijk gemiddelde

en daarom noemden ze het hier ook
de Schoterlandse Jordaan.

Journaliste Wietske Koen en schrijfster
Janny van der Molen deden onderzoek

naar dit bijzondere verzets verhaal
in De Knipe en Bontbok.

Je ziet nu
aan beide kanten geasfalteerde wegen.

Toen waren de zandpaden.
Hoe verder

je die kant opkwam richting Bontebok,
hoe moeilijker begaanbaar het werd.

Het werd smaller,
de bruggetjes werden slechter.

Duitsers kwamen hier niet
zo makkelijk met hun materiaal.

En omdat bijna iedereen
onderduikers in huis heeft,

is de saamhorigheid erg groot.
Het bijzondere van dit verhaal is.

Dat er ontzettend veel onderduikers
zijn geweest, mogelijk meer dan honderd

en dat die
bijna allemaal hebben overleefd.

Niemand sprak, niemand heeft kopgeld
van 7,50 opgeëist.

Dat was toen natuurlijk
een heel bedrag,

maar niemand haalde zich dat
in zijn hoofd.

Hendrik Marcus de Jong en Roel Vis
schelen 37 jaar in leeftijd,

maar dat staat hun vriendschap
tijdens de verzetsjaren niet in de weg.

En wat veel bijzonderder was: de één
communist en de ander heel gelovig.

Het laat zien dat het er niet toe doet.
Je hebt een gemeenschappelijk doel,

dat is mensen
uit de handen van de vijand houden.

En wat je achtergrond ook is,
maakt niet meer uit.

En in tijden van polarisatie
lijkt ons dat zeer belangrijk.

Dit is Roel. Maar
deze twee zaten ook ondergedoken.

Wietske Koen
en Janny van der Molen zorgden ervoor

dat er onlangs in De Knipe en Bontebok
twee plaquettes werden geplaatst

om beide verzetsman en te eren.
We wilden hiermee laten zien

dat dat het gewone mensen zijn
die het verschil kunnen maken.

Heeft uw vader er veel over gesproken
wat hij had gedaan in de oorlog?

Nee, hij heeft
er eigenlijk nooit over gesproken.

We merkten wel van hij is anders,

maar soms viel hij ook weg. We hadden
een bedrijf en dan vielen we hem.

Dan vonden we gewoon
tussen de bankstellen in.

En waar dat van kwam,
dat wisten we eigenlijk niet.

Totdat zijn huisarts zei
jij moet gaan emigreren,

want hij kwam hier natuurlijk alles
weer tegen

en heeft hier ook altijd gewoond
in de buurt

en toen zijn ze geemigreerd
naar Canada en van daaruit is

is hij heel anders geworden
en is hij helemaal opgeknapt

en raakte hij die angsten
kwijt en heeft

hij er ook later veel over kunnen
vertellen en vooral kunnen opschrijven.

Op een avond moest ik een meisje van
de trein halen van negen jaar oud.

We gingen op de fiets. Zij op
de stang voorop naar haar duikadres.

We fietsen van Heerenveen
langs de vaart naar De Knipe.

Vraag me dat kleine ding, is dit
een Schoterlandse Compagnonsvaart?

Ik zeg inderdaad. Zegt ze.

Dan ligt daar met haar vinger wijzend
de Opsterlandse Compagnonsvaart

en verderop
de Drachtster Compagnonsvaart.

Wat mooi dat u dit nog heeft.
Ja, dat is heel mooi.

En de laatste zin is
ook dat ze de oorlog overleefd heeft.

In Leeuwarden gaan de verhalen
over het verzet onverminderd verder.

 
 

 
Lijkt Klaas op zijn grootvader?

En dan vind ik het ook wel leuk
om te horen dat ik toch nog

iets van mijn vader heb.
 

Wat heeft zijn grootvader
voor u betekend?

Met een geweldig vreugde betoon
worden de bevrijders ingehaald.

Is het een vrolijke dag voor u?

Huis (voormalige school) in De Knipe

Tientallen Joodse mensen uit Amsterdam duiken tijdens de Tweede Wereldoorlog onder in De Knipe en Bontebok, twee dorpen in Friesland. De 17-jarige Roel Vis organiseert veel voor de onderduikers.

Onderduiken in Friesland in de Tweede Wereldoorlog

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

EenVandaag in de klas

Type videos