Klas 4/5/6

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

De meest interessante reportages, gesprekken en fragmenten uit het wetenschapsprogramma Atlas (NTR).

Programmaheaders

Mens en lichaam

Natuurkunde

Atlas in de klas

Website wetenschap

Naar het Youtubekanaal van NTR Wetenschap

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Angst voor bijwerkingen kan zorgen voor bijwerkingen. En dan gaat het om het zogenoemde nocebo-effect. En dat effect bespreek ik met Andrea Evers. Een van 30 kleinkinderen uit een artsenfamilie. Geneeskunde en psychologie waren thuis altijd onderwerp van gesprek. Nu doet ze zelf onderzoek waarin ze lichaam, hersenen en gedrag samenbrengt. Hiervoor ontving ze een prestigieuze prijs en mocht ze lunchen bij Willem-Alexander en Maxima. En ze zit hier aan tafel. Welkom Andrea, goed dat je er bent. Want het blijft een heel fascinerend fenomeen dat je dus door berichten van bijwerkingen bijwerkingen kunt krijgen. Kun je dat uitleggen? Het is heel erg bijzonder dat de angst voor die medicijnen en voor die bijwerkingen op zichzelf dat effect kan veroorzaken. We weten bijvoorbeeld dat als iets veel in de media wordt besproken en ook als mensen vaak op Google naar een bijwerking zoeken dat er later juist bij de huisarts meer bijwerkingen worden gerapporteerd. En gebeurt dat ook bij vaccins? Ja, daar is juist onderzoek naar gedaan. Andere onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat in onderzoeken waar ze altijd een controlegroep hebben en waar niet een actief vaccin wordt gebruikt dat je juist diezelfde bijwerkingen weer ziet in deze controlegroep. Wij gaan er zo dieper over doorpraten wat het mechanisme daarachter is. Want hoe het nocebo-effect werkt kun je gemakkelijk laten zien met een proefje. Alleen mag de proefpersoon niet weten wat er gaat gebeuren. We stuurden Sosha op pad om deel te nemen aan een experiment over pijn. Althans, dat dacht ze. Ik ben bij de Universiteit Leiden. Ze doen hier onderzoek naar pijn. En ik word onderworpen aan een experiment. Vandaag gaan wij een hittepijnexperiment doen. Ik word hier een beetje nerveus van, hahaha! Nu mag je hem neerleggen. Eerst moet de pijngrens worden vastgesteld. Op het moment dat jij het gevoel hebt dat je dat blokje echt weg wilt halen omdat het zoveel pijn doet dan zit je rond de 7, 8. O! Goed, ben je er klaar voor? Ja, ik ben er klaar voor. Oke. Tuut-tuut! Wat is dit? Dit is denk ik wel een 3. Een 3? Ja. En dit? Dit was wel echt brandend. Dit brandde wel. Ja? Ja. Oooh! 7! Aaah! O, mijn god! Aaah! Dit is een 6 denk ik. Mag ik ook op de tafel slaan?! O, mijn God! Dit was een 9, deze was heel heftig! Oeh, die laatste deed echt zeer. Ja? Ja. Dan komt het tweede deel. Dit apparaatje hier kan ervoor zorgen dat ik de pijn intenser ervaar. Ja. Daar komt-ie. Oeh!!! Wat was dat? Dat was een 6. Een 6? Ja. Oke. Eigenlijk doet het apparaatje helemaal niks. Maar dat willen ze wel laten geloven. Bij het woordje 'aan' leert ze dat ze pijn kan verwachten. Een 7. Een 7? Na een tijdje krijgt ze alleen nog maar dezelfde pijnprikkels. Hoeveel was dat? Een 3. Een 3?Ja. Maar toch geeft ze een hogere score. Goed, we zijn klaar. Merkte je dat je op een gegeven moment toch weer begon te letten of er aan of uit stond? Ja, zeker. Zodra ik aan zag staan, wist ik: ik moet me alvast schrap zetten. Dit apparaat wat aan jou is vastgemaakt is niet een apparaat dat we gebruiken om je zenuwen te stimuleren. Hebben jullie tegen me zitten liegen? Hahahaha! Wij proberen alleen maar te kijken wat er gebeurt als je bepaalde verwachtingen creëert over dit apparaat. Ja. En of die verwachtingen jouw pijn beïnvloeden. Dus jullie hebben me gewoon genept? Hahaha! Sorry, Sosha. Andrea, wat zien we hier nu gebeuren? Nou, belangrijk is misschien om te zeggen dat het heel kortdurende pijnprikkels zijn. Die zijn meteen weer over. We zien een leer-experiment. Een nocebo-effect komt tot stand door leren. Dat kan enerzijds door communicatie. Je ziet dat hij verbale suggesties geeft dat iets heel erg kan zijn. Maar het tweede is een conditioneringseffect zoals we dat bijvoorbeeld kennen van de hond van Pavlov. Die dan speeksel produceerde bij het horen van een belletje. Omdat hij verwachtte dat hij voedsel kreeg. Dus dan leert die hond een heel nieuw verband. En als dan alleen het belletje al afgaat dan begint de hond al te kwijlen omdat hij denkt dat er eten komt. Precies. En dit is hetzelfde: als je dat 'aan' ziet staan dan verwacht je extra veel pijn dus dan associeer je een extra prikkel juist met die pijn. En daarin kun je aantonen dat je heel makkelijk kunt leren om meer pijn te ervaren alleen maar omdat je het verwacht. En even voor de duidelijkheid: Dat is dan ook geen fantasie in je hoofd, he? Je voelt het echt oprecht? Ja. Je ziet bijvoorbeeld in hersenexperimenten dat je dat duidelijk terugziet, dat mensen die pijn ook ervaren. Leg je bijvoorbeeld iemand in een scanner en van tevoren zeg je dat iemand pijn krijgt dan zie je dezelfde hersengebieden actief worden voordat iemand überhaupt die pijnprikkels krijgt. Die persoon krijgt echt die pijn. En is dan die systematiek van Pavlov, is dat hetzelfde mechanisme dat in gang wordt gezet als je het hebt over de angst voor een bijwerking of is dat net anders? Nou, dat is op zich overal hetzelfde. Dat is dat conditioneringseffect wat een rol speelt. Belangrijk is dat het niet alleen om subjectieve klachten gaat zoals pijn of andere lichamelijke klachten maar ook bijvoorbeeld om het immuunsysteem, of onze hormonen. We weten dat het conditionerings- effect door medicijnen zodanig kan werken dat als je dat koppelt aan een bepaalde omgeving bijvoorbeeld een milkshake of een bepaald drankje dat je dat drie dagen achter elkaar geeft en daarna een placebo met hetzelfde drankje dat je dan dezelfde immunologische reacties kunt krijgen. Dus je immuunsysteem kan dan op dat drankje reageren. En als we kijken naar de actualiteit nu: Dat gaat over de bijwerkingen van AstraZeneca. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft gezegd: er is geen oorzakelijk verband. Niettemin, sommige mensen krijgen een ernstige vorm van trombose. Kan het echt zo ver gaan? In theorie kan dat zeker. Ik moet er wel bij zeggen...er is geen onderzoek op dit moment gedaan of je trombose door nocebo-effecten kunt krijgen. Maar het is zeker wel mogelijk als je kijkt wat we tot nu toe weten...over nocebo-effecten en hoe deze ontstaan. Het gaat om een aangeleerd effect, leg jij uit. En dat kunnen we ook al zien bij hele jonge kinderen. Ja, mensen zijn het dieren, van bij dieren gebeurt het ook. Aangeschoven is Pieter Barnhoorn. Jij bent huisarts en docent bij de opleiding geneeskunde. Hoe ga jij hiermee om in de praktijk? Vertel jij bijvoorbeeld tegen je patienten dat er bijwerkingen zijn van sommige medicijnen? Ja, dat is best wel lastig. Want je zit dan met een dilemma. Als je vertelt over die bijwerkingen, dan weet je ook dat die kans groter is dat die bijwerkingen daadwerkelijk komen. Maar ze verzwijgen, dat mag niet. Dus hoewel ik dat soms misschien inderdaad zou willen doen vertel ik alleen over de bijwerkingen die vaak voorkomen en die effect kunnen hebben op de kwaliteit van leven en de bijwerkingen die gevaarlijk zouden kunnen zijn. Die mensen echt in de gaten moeten houden. Maar je laat dus ook wel eens wat weg? Ja. Ik kan natuurlijk niet alles vertellen. Ik heb ook maar 8 a 10 minuten, he. Dus dan ga je het niet alleen maar over bijwerkingen hebben. Tot op heden vertelde ik alleen over die bijwerkingen die vaak voorkomen en die de therapie in gevaar kunnen brengen. En over de echt gevaarlijke bijwerkingen. Maar je doet het dus ook wel eens niet. Heb je een voorbeeld van iets waarvan je zegt...dat heb ik maar niet gedaan, want dan maak ik ze alleen maar bang? Ja, ik ben ook seksuoloog. Dus ik schrijf wel eens erectiemedicatie voor. Ik wil juist dat mensen die gaan nemen en dat ze dan weer vertrouwen in hun lichaam krijgen. Als ik dan vervolgens ga vertellen dat je er nogal eens hoofdpijn bij krijgt, ik weet niet of dat nou zo vreselijk handig is. En mensen zijn al gespannen, ze hebben die pillen ingenomen dus die laat ik ook wel eens weg. Andrea, is dat inderdaad ook een goede manier om dat nocebo-effect op die manier te vermijden? Nou, je moet er heel goed over nadenken want het nocebo- en ook het placebo-effect gaan uiteindelijk over vertrouwen, vertrouwen in de geneeskunde. Dus mensen moeten wel het idee hebben dat je eerlijk bent over wat je vertelt. Tegelijkertijd is het daarom inderdaad juist goed om het over het nocebo-effect eventueel te hebben. Dan kun je misschien andere woorden gebruiken. Je hoeft niet 10 keer pijn te noemen, of andere woorden maar zeg bijvoorbeeld dat 95 procent van de mensen GEEN last van iets heeft in plaats van 5 procent wel. Zulke kleine veranderingen in de communicatie kunnen al ontzettend veel doen en toch bewaak je dan het vertrouwen in de patiënt. Want wat zeggen jullie tegen mensen die al 1 of 2 prikken hebben gehad en zich toch zorgen maken? En misschien zijn ze zelfs door dit gesprek wel bang voor bijwerkingen. Als je je zorgen maakt, ben je altijd welkom bij de huisarts. En dan kunnen we het daar rustig over hebben. Andrea, wat zou jouw advies zijn? Onze ervaring is dat het inderdaad helpt dat mensen dit fenomeen kennen. En weten dat als ze zich zorgen maken, dat het erger kan worden. Dat kan ze helpen om er anders tegenaan te kijken. Maar natuurlijk heeft Pieter gelijk. Als mensen zich ernstig zorgen maken moeten ze hulp zoeken. Het is zo dat het nocebo-effect, als dat er één keer is dan blijft het ook vaak en dan kan het ook erger geworden. Dus het is belangrijk om daar iets aan te doen. En we weten dat goeie communicatie heel erg belangrijk is. En niet te veel aan denken dus eigenlijk? Vooral begrijpen dat de angst voor het medicijn een soort vicieuze cirkel kan veroorzaken en dat willen we met z'n allen niet. Dus ga vooral kijken bijvoorbeeld welk positief effect het vaccin zou kunnen hebben en waarvoor je het doet. Andrea, dank je wel. En Pieter, jij ook.

Angst voor bijwerkingen zorgt voor bijwerkingen

Logo Wetenschap

Medicijnfabrikanten moeten in de bijsluiter vermelden of het medicijn bijwerkingen heeft. Uit onderzoek blijkt dat mensen die bang zijn voor bijwerkingen, ook meer bijwerkingen ervaren: het nocebo-effect.

Het nocebo-effect

Eén van de grootste rechtszaken in Nederland ooit: het Marengo-proces. Maandag begon in een zwaar beveiligde rechtbank het inhoudelijke proces tegen Ridouan Taghi. Hij wordt verdacht van 13 moordopdrachten waarvan er zes zijn uitgevoerd. Zelf had hij er niet veel over te zeggen. Wilt u vandaag iets zeggen over de verdenkingen? Vooralsnog heb ik niks te melden. Taghi zou aan het hoofd staan van een groep verdachten die hielpen met de liquidaties. Een van hen is de president van motorclub Caloh Wagoh. Delano R., ook bekend als Keylow. Of wil je problemen? Ooit was hij leider van jeugdbende The Crips. Volgens hem niet meer dan een vriendengroep. De media maakt er een gang en een criminele organisatie van. Dat is het niet. Hoe doe je dan onderzoek naar zware criminelen? Dat bespreek ik met criminoloog aan de Erasmus Universiteit, doctor Robby Roks. Als puber luisterde hij naar hiphop en kreeg hij interesse in de straatcultuur. Daarom ging hij criminologie studeren. En ontdekte de Haagse Crips. Een gang, waarvan de leider Delano R., wordt verdacht van verschillende moorden. Hij volgde hen 12 jaar. Echt een heel gedegen veldonderzoek kun je dat noemen. Robby, welkom. Fijn dat je er bent. Leuk om hier te zijn. Delano R. zie jij ook nog steeds? Ja, hij zit nu vast. Dus het is wat lastiger. Maar ik heb hem vorig jaar twee keer bezocht. En waarom doe je dat? Waarom vind je dat belangrijk? Omdat het iemand is die veel voor mij heeft betekend. Ik heb in de loop der jaren een band met hem opgebouwd. Dus vanuit een soort loyaliteit ook wel en misschien ook wel wat opportunistischer: Ik heb dat contact, dus ik vind het ook interessant om dat te volgen. Om te kijken hoe dat verder gaat? Hoe dat zich ontwikkelt. Want dat heb je gedaan. Je hebt ook de Crips onderzocht. Dan moet je op zeker moment in contact komen met deze jongens. Met Delano R. Hoe is dat gegaan? Hoe heb je dat contact gelegd? Dat gebeurde toen ik nog criminologie studeerde. Ik las in een boek over deze Haagse Crips. Het boek Crips.nl van journalist Saul van Stapele. Achter in het boek stond een e-mailadres. Ik heb eigenlijk gewoon een heel formeel mailtje gestuurd. Naar dat adres. Geachte heer, mevrouw, ik ben Robby Roks. Ik studeer criminologie. Kan ik meer weten over een cd die bij het boek zat? Tot mijn verbazing kreeg ik de volgende dag een mailtje terug. Van een van de hoofdfiguren uit het boek, Keylow. Dat is Delano R.? Dat is Delano R. Tot op de dag van vandaag heb je dat contact. Vertel, wat wil je weten? Wat was je onderzoeksvraag? Ik ben afgestudeerd op een biografie over Keylow. Ik was geïnteresseerd in de vraag hoe hij is geworden zoals hij is geworden. Dus ik heb geprobeerd zijn leven en criminele carrière zo goed mogelijk te reconstrueren. Vooral vanuit zijn perspectief. Dus dat was de vraag die ik had. En je hebt een proefschrift geschreven. Wat was daar het belangrijkste wat je wilde weten? Verschillende dingen. Hoe de groep zich heeft ontwikkeld. En hoe die groep zich verhoudt tot de buurt waarin ze actief zijn. Maar ook hoe deze groep zich bezighoudt met de constructie en communicatie van hun identiteit. En groepsidentiteit. Sterk geïnspireerd door die stereotypische beeldvorming over de Crips uit de Verenigde Staten. Waarom vind je dat belangrijk om te onderzoeken? 1, omdat we daar in Nederland relatief weinig over weten. Het is een nieuw fenomeen waar we nog weinig over weten. Ik vond het vooral belangrijk om dit van de mannen zelf te horen. Door met hen in gesprek te gaan en die stemmen te laten horen. Stemmen die wij in het politieke discours en in de media en ook misschien in het wetenschappelijk discours te weinig nog horen. Dus van de mensen met dit leven zelf. Dus je gaat bijna inblenden in die groep, hun vertrouwen winnen. Hoe doe je dat? Want ze moeten je dingen vertellen. Ja, vertrouwen vind ik altijd een lastig concept. Het klinkt gewichtig. In het begin was ik op zoek naar vertrouwen. Maar ik merkte al snel dat ik genoegen moest nemen met getolereerd worden. Dus als ik er was, men zag me, en men besprak zaken dan was ik eigenlijk al heel tevreden. Het is altijd de vraag wanneer er dan absoluut vertrouwen is. Het is ook heel broos in dit soort contexten. Ja? Het ene moment is het er, het is ook zo weer weg. Waarom? Bijvoorbeeld omdat je iets zegt wat iemand niet aanstaat. Dan kan je erg geïnvesteerd hebben in zo'n relatie. En dan kan het ook zo weer over zijn. Ik merkte daar ook verschillen tussen mensen die ik langer heb gevolgd. Noem eens een voorbeeld van waar het moeilijker was en makkelijker ging? Bijvoorbeeld Keylow. Daar heb ik altijd een warme band mee gehad. Die introduceerde me ook bij andere mensen. Dat was echt mijn gatekeeper, zoals we dat noemen. En een belangrijke sleutelfiguur. Heel belangrijk. Anderen waren ondanks de introductie wat huiverig. Die bleven verder van me af. Die gaven niet echt antwoord als ik naar dingen vroeg. Dus je merkte duidelijke verschillen. Het werkt echt niet bij iedereen. Je moet misschien ook niet willen dat iedereen je vertrouwt. Ook hierbij is het handig. Mensen die zich actief bezighouden met criminele activiteiten. Wat was hun belang? Waarom deden ze mee? Uiteindelijk hebben ze je toch veel verteld. Waarom deden ze mee aan jouw onderzoek? Een reden was de warme introductie van Keylow. Hij was de leider en de oprichter. Waarom wilde hij meewerken? Hij is veel in de media geweest. Dat hebben we kunnen zien de afgelopen periode. Hij heeft dat altijd interessant gevonden, die aandacht. En het vereeuwigen van zijn manier van leven. Er is onderzoek gedaan door journalisten en een documentairemaker. En hij vond het ook interessant dat het door een wetenschapper gebeurde. Dat ik zijn manier van leven zo serieus nam dat ik daar eerst een scriptie en daarna een proefschrift over schreef. Dan ga je in gesprek met deze jongens. Welke andere onderzoeksmethodes heb je gebruikt? Naast kwalitatieve interviews? Methodologisch bekeken? Methodologisch was etnografisch onderzoek. Je probeert van binnenuit een beschrijving te geven van een buurt, een gemeenschap, een groep. Dus ik heb drie jaar lang veel tijd doorgebracht in deze kleine Haagse wijk. In die periode geobserveerd, interviews gehouden. Een netwerk opgebouwd. Met 150 personen. En van 60 van hen hele gedetailleerde informatie verzameld. Omdat ik ze een of meermaals heb geïnterviewd, dus echt vragenlijsten. Of omdat ik drie jaar lang heel veel tijd met ze heb doorgebracht. Tijd met ze doorgebracht. In een criminele groep. Daar gebeuren ook criminele dingen. Ben je weleens in zo'n situatie terecht gekomen dat je dacht: wat moet ik ermee? Ben ik hier nog een wetenschapper? Ja, heel direct toen ik nog studeerde. Als onderdeel van mijn afstudeerscriptie. Ik sprak altijd met Keylow buiten af. We hadden een heel ritueel. Ik belde hem op een dag. Hij zei: we zijn even aan het werk. Maar je kan hier naartoe komen. Hij nodigde me uit in een huis. Dus ik dacht: we gaan van buiten naar binnen. Als indicatief voor een groeiende vertrouwensrelatie. Maar ik kwam in die woning, ik stond in de deur, en hij glimlachte. Hij zegt: ja, we zijn aan het werk, dat zie je wel. En naast hem stond een grote tas. Hij haalde er een kleinere tas met dik farmaceutisch plastic uit. Dat zette hij, me aankijkend, op een weegschaal. En ik keek naar de weegschaal. Er zat wit poeder in die zak. Er stond 512 gram. Dat was zo'n moment dat ik dacht: wat moet ik nu doen? Wat is verstandig? Wat is veilig? Het is een onderwerp dat ik lang een beetje uit mijn publicaties heb geschreven. Niet omdat ik me schaamde, maar ik wist niet goed wat ik ermee moest. Ben ik hier een ethische grens overgegaan? Of niet? Wat kwam er uit die gedachteworsteling? Het ging in slowmotion, ik kan het nog terughalen. Ik dacht: moet ik weggaan, staat in de boeken dat ik weg moet gaan? Maar vooral ook: kan ik weggaan? Is het niet juist verdacht als ik nu zeg: Jongens, ik wil alles van jullie weten...maar dit is me een brug te ver. Kan dat? En zou het veilig zijn voor mij? Maar ook andere scenario's. Stel dat nu de politie binnenkomt. Kan ik dan zeggen: Neem ze maar mee, ze doen van alles. Ik niet, ik schrijf er een scriptie over. Zo werkt het niet. Dat komt dan niet heel geloofwaardig over. Nee. Want zijn er richtlijnen vanuit de universiteit hoe je dit soort situaties, bij veldonderzoek, hoe je daarmee om moet gaan? Richtlijnen zijn er niet zo duidelijk. Anders dan de ethische commissie die er tegenwoordig is. En de Nederlandse gedragscode voor wetenschappelijke integriteit. Dat gaat dan over transparantie, over verantwoording en over onafhankelijkheid. Maar ik heb twee fijne begeleiders gehad. René van Swaaningen en Richard Staring, die me heel goed hebben begeleid in dat proces. En die dus ook wel die ethische grenzen voor jou bewaakten? Waar ik het dus heel vaak met hen over heb gehad. Die mogelijkheid dat je met collega's het over dit soort momenten kunt hebben. En daar moeten we eigenlijk in de wetenschap en de criminologie veel meer ook over schrijven. Ook voor jonge generaties. Zodat duidelijk is. Je hoeft het niet goed te vinden wat ik heb gedaan. Maar dan kunnen we eindelijk een discussie daarover voeren. Ik kan me er wel iets bij voorstellen. Maar dat andere wetenschappers die zit te kijken van...er zijn wel een paar ethische grenzen overgegaan. Zeg jij dan van: Maar anders had ik nooit die dingen gehoord die ik heb gehoord. En waar ik achter ben gekomen. We moeten ook wel anders gaan nadenken over deze richtlijnen. Ik denk dat die richtlijnen, de ethische commissies, heel erg belangrijk zijn. Want de transparantie en de ethiek in de wetenschap is heel belangrijk. Maar ik denk dat tegelijkertijd met dit type onderzoek dat denk ik echt belangrijk is...juist om fenomenen inzichtelijk te maken waren relatief weinig over weten...dat je daar ook een soort van ruimte en vrijheid voor nodig hebt. En dat je niet alles kunt overzien en van tevoren kunt inschatten. En ik wilde van de situatie waar ik over vertelde, wegblijven. Ik heb wel altijd gezegd: Dit wil ik niet zien. En heel veel van mijn respondenten hebben dat deel ook altijd bij mij weggehouden. Daar vertelden ze mij niet over. Ook omdat het voor hen heel erg problematisch is. Dus het is wel belangrijk dat de ethische commissies er zijn. Maar die ruimte en dat vertrouwen, dat is ook belangrijk. Hou ons op de hoogte van het onderzoek dat je ongetwijfeld blijft doen. Want dit blijft natuurlijk een heel actueel en maatschappelijk groot onderwerp. Zal ik doen. Dank je wel. Robby Roks.

Hoe doe je onderzoek naar zware criminelen?

Criminoloog Robby Roks trok jarenlang op met de oprichter van de Haagse jeugdbende de Crips. Zo kon hij van dichtbij onderzoeken hoe het eraan toe gaat in een criminele organisatie. Is hij daarbij ooit over ethische grenzen heen gegaan?

Optrekken met een bendeleider

Mondkapjes, plastics handschoentjes: sinds corona laten we dat overal slingeren. Biologen Auke-Florian Hiemstra en Liselotte Rambonnet onderzoeken hier in Leiden waar dat zwerfafval allemaal terechtkomt. Liselotte Rambonnet vaart elke zondag met vrijwilligers door de Leidse grachten, op jacht naar zwerfafval voor haar onderzoek. Ik zag even een plastic zak. Die was zo onzichtbaar dat ik hem nu niet meer zie. O jawel, daar. Kijk, hebbes. Yes, heel goed. Toch weer zo’n plastic tas. Ja, wat is een top vijf van spullen die je aantreft? Sigarettenpeuken, dat is echt nummer 1. Verder blikjes en flesjes. Plastic tassen vinden we ook erg veel. En toch wel binnen die topvijf ook mondkapjes, zeker in de gracht. En wat is het raarste wat je ooit hebt gevonden? Vind je ook veel condooms bijvoorbeeld? Jazeker, ook veel condooms, glijmiddel, een dagboek hebben we zelfs gevonden. Een dagboek?!Ja. Leesbaar nog? Ja. Wacht even, ik ga even daar een zak chips eruit halen. Dan pak ik een blikje. Wat is het? Koffiepads. Auke-Florian Hiemstra onderzoekt welke kunstmatige materialen er in de nesten van meerkoeten komen. Wauw, wat een mooie onderzoeksplek hier. Ja toch? En dit is dan het nest van een meerkoet. En wel een heel modern nest. Heel modern! Een 2020-nest. Door al het afval wat er uitsteekt, en wat heel specifiek is voor afgelopen jaar. De zakdoekjes. Ik denk een jaw-breaker hier. Plastichandschoen, rietjes. Zien we al een mondkapje ergens? Het is een beetje een zoekplaatje, maar je kan hem vinden. Ik zie vooral heel veel plastic nou bovenop. Waar zit het mondkapje? Hierzo steekt het uit. O ja, klopt. Heeft zo'n meerkoetnest een vaste structuur, heeft hij een soort bouwwerk met wetten? Hij begin met wat grotere takken onderin...en naar boven toen wordt het steeds verfijnder. En die nestkom bestaat tegenwoordig bijna geheel uit plastic in de stad. Eigenlijk alles wat hij tegenkomt, sleept hij erheen. Zelfs hier fietslamp. Haha. De gekste dingen kun je terugvinden in zo'n meerkoetnest. En dus voorspelde ik al dat we waarschijnlijk ook mondkapjes en handschoenen terug gaan vinden. Heeft het nog veel invloed? Ik bedoel, broeden op plastic lijkt me heel anders dan broeden op hout. Ja. Vroeger werd zo'n nest gemaakt van riet, rietplanten. Tegenwoordig dus van plastic rietjes, McDonaldrietjes. Een hele verandering dat zo'n nest is doorgegaan. En de meerkoet zelf is gewoon een prachtige zwarte vogel. Als je kijkt naar meerkoeten van honderden jaren geleden...die zagen er identiek uit, maar dat nest is dus compleet veranderd. En wat voor impact dat dan heeft op die vogel weten we totaal nog niet. Dat is waar mijn promotie overgaat, waar ik de komende vijf jaar naar mag kijken. Wat voor impact heeft het nou als je broedt ineens met heel ander materiaal. BONSO, sorry. Ook, ik heb hier een mondkapje. Hee, goed zo. Kijk nou. Bijna overheen gekeken. Ik zag hem niet inderdaad.  Zo zie je maar dat er nog van alles blijft liggen. Heel goed. Hebben jullie ook impact met zo'n actie? Jazeker. Zo vonden we na koningsdag wij 7000 wegwerpbekers in de gracht in Leiden. We zijn ermee naar de gemeente gegaan om te laten zien van: Dit kan toch niet meer in 2020. Dat moet echt anders. En dat wilden zij ook al heel lang. Maar doordat wij lieten zien hoe groot het probleem is hebben we echt iets kunnen veranderen en zijn ze overgestapt op statiegeldbekers. Sinds vorig jaar? Ja. Nou, wat bijzonder. Ja. De buit. Ja, flinke buit toch wel. Het verzamelde plastic wordt niet gelijk weggegooid. Liselotte sorteert al het plastic, en kan zo in kaart brengen wat de grootste vervuilers zijn. Een afzetlint, om afstand te houden. Zo, op anderhalve meter, ja. Waarschijnlijk van een studentenhuis, die een flesje omdopen tot corona. Want de coronaflesjes waren uitverkocht. En ze wilden toch Coronabier drinken? Ja, precies. We hebben nu een heel klein stukje in de gracht gevaren. In een heel rondje kun je wel 70 mondkapjes vinden in EEN zondag. In twee uurtjes varen. Met jullie vrijwilligers. Ja. Zoveel mondkapjes? Ja, zoveel. Zo hee. Ja, als je dit dan zo ziet moet ik ook echt stoffen mondkapjes die je kunt wassen gaan gebruiken. Dat is wel de oplossing. Ja. Dat mondkapje in een vogelnest is nog de vraag hoe erg het is. Maar dit is wel een probleem. Dit is het eerste slachtoffer van corona-afval in Nederland. Die is er helemaal ingezwommen? Ja. Wat is het eigenlijk? Dit is een baars. Die is in de duim gezwommen van een coronahandschoen. Godsamme. En zat vast ineens. Ja, ook echt precies in die duim zo! Jeetje. Heel tragisch, je ziet ook dat hij een beetje is gescheurd. Dus waarschijnlijk heeft hij heel erg met die staart zitten spartelen. Maar ik kan laten zien, ik heb hier nog een baars. Dit is als hij wel groot was geworden. Als hij de goede afslag had genomen. Ja. En dan zie je dat hij op de rug een soort stekels heeft. Het lastige van die stekels is als hij in zo'n handschoen zwemt dan zit hij vast, kan hij niet achteruit terugzwemmen. Want die stekels houden hem tegen. Dus een heel noodlottig eind van een prachtige baars. Auke-Florian en Liselotte gingen op zoek naar meer dieren die verstrikt raakten in ons corona-afval. Bij deze pinguïn, die aanspoelde in Brazilië werd zelfs een mondkapje in de maag aangetroffen. De gekste beesten die doen iets met dat corona-afval. Daarover hebben wij een publicatie geschreven met hoe groot onze impact is op de natuur. Dan zie je dat datgene wat ons beschermt juist voor de natuur een enorm gevaar is.

Wat doet ons corona-zwerfafval met de natuur?

Sinds corona slingeren er overal mondkapjes, plastic handschoentjes en andere beschermingsmiddelen. Dat komt terecht in de natuur. Onderzoekers concluderen dat de middelen die ons beschermen, juist heel gevaarlijk zijn voor dieren.

Dieren gaan dood door mondkapjes en handschoenen

Beveiligingslekken blijven vaak voorkomen. Soms onschuldig zoals de Erasmusbrug die kinderlijk eenvoudig van kleur veranderd kon worden. Dan gaat die nu op blauw. Soms erger. Vorig jaar legden hackers de complete dienstverlening van de gemeente Hof van Twente plat. We zijn nog zeker een half jaar bezig om de basis weer op orde te krijgen. De systeembeheerder had als wachtwoord gekozen voor: Welkom2020. Zo gaat het dus nu. Elisabeth zette eerder een stap in de geschiedenis van de gijzelsoftware en kwam uit bij een.. floppy. Een ransom-note. Het is een ordinaire losgeldbrief waarin om geld wordt gevraagd. Dit gebeurt al sinds 1989. In dat jaar verschijnt het eerste ransomware-virus dat zich richt op aidsonderzoekers. Eerst zoeken we een computer uit die tijd. Gelukkig is er nog een verzamelaar in Almere. Goedemorgen. Hé, goedemorgen. Dave, aangenaam. O, hier beginnen ze al, alle computers. Het hele huis zit vol. Het hele huis staat vol. Djiezus, echt overal. Wow. Kilo's geheugen staan er bovenop. Heel veel drives. 1983 begint hier zo. Je ziet het ook in de grootte van de floppydrives. Hele grote nog. Oké, nu kom ik hier voor een hele speciale computer met een verhaal. Ja. Kun je hem laten zien? Jazeker, ik heb hem hier op tafel. Hij staat hier al. Dit is hem. Ik heb hem gister van zolder gehaald. 1989. In 1989 is wetenschappelijk onderzoek naar de ziekte aids in volle gang. Informatie over de ziekte werd toen nog uitgewisseld via floppydisks. Zo'n floppy is zeg maar de USB-stick van toen. Ik wilde hem eigenlijk meenemen. Dat is goed. Pakt u die, dan pak ik de monitor. Ja, ik krijg al herinneringen van vroeger. De toen nog jonge Vlaamse systeembeheerder Eddy Willems kraakte dit virus. De floppy heeft een speciaal plekje bij hem thuis. Dit is de echte originele. O, wat leuk. Zullen we hem... Ja, ik ben echt benieuwd. Of hij het doet ook. Maar u had dus te maken met de wereldprimeur van de ransomware. Klopt, want daarvoor hadden we dit soort nog nooit gezien. Het aidsdisketje is dus over heel Vlaanderen verspreid en het onschuldig ogend schijfje zal op ettelijke plaatsen voor paniek hebben gezorgd. Slachtoffers moesten 189 dollar in contanten opsturen naar een adres in Panama om weer toegang tot hun computer te krijgen. Al die medische researchers waren ook hun gegevens kwijt. Dat is natuurlijk een slechte zaak geweest voor de aidsresearch. Dat zal hun waarschijnlijk een stap achteruit gezet hebben. De geheimzinnige diskette had dus toegeslagen. Maar dat was buiten onze systeemanalist gerekend want in een mum van tijd had hij de oplossing gevonden. Er waren verborgen directory's op de schijf te vinden. Die heb ik getracht te elimineren. En toen dat gebeurd was, heb ik de computer opnieuw herstart en hij werkte en was er geen probleem meer. Al meer dan 30 jaar worden data gegijzeld, netwerken platgelegd, en wordt losgeld betaald. Zonder dat we daar iets van lijken te leren. Is uw boodschap heel erg veranderd in de loop van de jaren? Uiteindelijk niet heel veel. Mensen doen nog exact hetzelfde als wat ze toen niet goed deden. Mensen krijgen een mailtje binnen en denken: O, misschien interessant. Ze willen meer weten, en klikken op de link die erbij zit. Hoewel ze dat beter niet hadden gedaan. Exact dat wat we nu zien bij de hedendaagse ransomware. Ja, afpersen met een diskette en het opsturen van briefgeld in een enveloppe. Je kunt het je bijna niet meer voorstellen. Marielle, hoogleraar Informatica aan de Universiteit Twente, welkom. Aan de Radboud Universiteit. Leren we het echt nooit? We hebben zeker veel geleerd. Alleen de aanvallen worden steeds slimmer en ingewikkelder. Het is echt een kat en muis-spel. Dat zien we ook hier op deze kaart. Wat zien we hier? Hier zien we een aantal aanvallen. Bijvoorbeeld phishing-aanvallen. Malware-aanvallen die net ook genoemd werden. En exploits. Waar hackers binnenkomen via lekken en gaten in bestaande software. Laten we ons verplaatsen in die hacker. Hoe hack je iets, een computer? Door te kijken naar gaten in de software. Daar is een mooi filmpje van. Dit is een voorbeeld van een zogenaamde SQL-injectie. Normaal worden websites...dan voer je een tekst in, je wachtwoord en je gebruikersnaam. Maar hier wordt geen normale tekst ingezet. Hier wordt een programmacode ingevoerd. Die wordt vervolgens uitgevoerd door de website. En wat hier eigenlijk gebeurt: Hier staat: keur al mijn wachtwoorden goed. En zo kom je dus onmiddellijk binnen. Hier heb je meteen toegang tot een hele schat aan informatie door alleen maar die opdracht in te vullen? Ja. Zeker. Normale websites zijn daartegen beveiligd. Maar er zijn nog steeds een heleboel websites die het op deze manier toelaten. Die niet die checks hebben. In de jaren 80 kon je het nog oplossen met een diskette. Hoe is dat nu? Er zijn een heleboel manieren waarop je aangevallen kunt worden. Je moet al die manieren blokkeren om veilig te zijn. Maar er zijn zeker, mensen kunnen sterkere wachtwoorden nemen. Mensen kunnen back-ups maken. Niet alleen online back-ups maar ook offline back-ups. Voor bedrijven en instellingen is het ook heel belangrijk dat ze een goede herstelstrategie hebben. Je kunt nog zo goed beveiligd zijn. Hackers kunnen altijd wel een slimme manier vinden. Als je zorgt dat je paraat bent, in geval van een hack, dat kan helpen. Je moet het voor zijn. Als ze erin zitten kun je er niks meer aan doen. Dat kun je ook illustreren met een rekensom. Hoe gaat dat? Bij Hof van Twente was er sprake van een zogenaamde ransomware-aanval. Hackers waren binnen en gingen onmiddellijk alle data...in de systemen versleutelen. Zodat de normale gebruiker die niet meer kan lezen. Alleen maar als jij de juiste sleutel hebt en die krijg je door losgeld te betalen, alleen dan kan je weer je informatie terugkrijgen. Dat wachtwoord waar we het over hadden...we zagen in Twente welkom2020. Moet er niet vanaf de basisschool al ingeprent worden: dit is hoe je met wachtwoorden om moet gaan? Zeker. Als het dat soort wachtwoorden kiest, welkom2020, dat is als het ware als je de huissleutel onder je deurmat verstopt. Je hebt je huis dan wel op slot gedaan maar je sleutel is heel makkelijk te vinden. Geen goed idee dus. Dus goed op de wachtwoorden letten. Of gebruik een wachtwoordmanager- programma dat al jouw wachtwoorden opslaat. En wat je eerder zei over compartimenteren... dat is een van de andere belangrijke maatregelen...deel je systeem in stukjes op. Als een hacker binnen een gedeelte binnenkomt dat hij niet meteen alle informatie makkelijk toegang toe heeft. De adviezen zijn gegeven. Dank je wel voor je toelichting.

Wat kunnen bedrijven doen tegen beveiligingslekken?

In 1989 verschijnt het eerst ransomware-virus. Slachtoffers moeten contant geld opsturen om hun computer weer te kunnen gebruiken. Hoe zien data-aanvallen er tegenwoordig uit en wat kunnen we ertegen doen?

Bescherming tegen digitale aanvallen

Limburg werd opgeschrikt door onderdelen die uit een vliegtuigmotor vielen. In de VS brak een stuk van een vliegtuigmotor. Metaalmoeheid is een mogelijke reden. Dat probleem kan ook spelen bij onze windturbines. Paniek in het Limburgse Meerssen vorige week. Het regende vliegtuigonderdelen. Ik zie tot drie keer toe een vlam uit de motor komen. Waarop mijn oudste dochter roept: Papa, er komt van alles uit dat vliegtuig. Ook boven Denver, in de Verenigde Staten verloor een vliegtuig onderdelen door brand in de motor. Wat er in Limburg precies is gebeurd wordt nog onderzocht...maar experts houden er rekening mee dat het blad is afgebroken door een niet-ontdekte breuk. Dus door vermoeidheid. Zijn onze bruggen en windmolens uitgerust tegen metaalmoeheid? Dat bespreek ik met Paula van Lieshout. Altijd al onderzoekend geweest. Metaal mishandelen is wat ze nu doet voor haar werk. De werktuigbouwkundige duikt op metalen bruggen, olieplatforms of hier zelfs het grootste schip ter wereld. Nu is ze projectleider bij TNO. Ze promoveerde op vermoeiing en kan ons dus alles vertellen over hoe het komt dat dingen eerder stukgaan dan verwacht. Paula, welkom. Dank je wel. Als je kijkt naar die vliegtuigonderdelen...Het moet natuurlijk nog allemaal onderzocht worden, maar dat kan voor zijn geworden doordat metaal moe wordt? Ja, het is niet gek dat ze dat als een optie zien voor de oorzaak van dit falen. Want hoe werkt dat? Wanneer is er sprake van metaalmoeheid? Metaalmoeheid wordt eigenlijk veroorzaakt door als het metaal herhaaldelijk wordt belast. Met krachten. En dat kan in heel veel verschillende toepassingen het geval zijn. En in een vliegtuig dus ook. Zeker ronddraaiende onderdelen. Dat is natuurlijk bij een vliegtuigturbine wel het geval. Maar dat heb je ook met assen van wielen. Wielen van treinen. Je hebt het ook in scheepsconstructies, windmolens. En je kunt het eigenlijk heel goed laten zien als je kijkt naar een paperclip. Ja, dat klopt. Jij hebt er ook eentje liggen. Wat gaan we doen? Nou, metaalvermoeiing wordt veroorzaakt als je herhaaldelijk het metaal belast. Wat je met een paperclip kan doen is hem dus openvouwen. En als je hem dan weer dichtvouwt dan ben je hem dus aan het belasten. Als je dat herhaalt een aantal keren achter elkaar, dan voel je op een gegeven moment dat dat steeds soepeler gaat. Ja. Het metaal is dan moe aan het worden. Als je dat lang genoeg blijft doen dan breekt-ie. Ik moet duidelijk werken aan mijn push-ups, maar ik heb hem. Precies. Op kleine schaal ontstaan er dan scheurtjes in het metaal en die groeien en op een gegeven moment breekt het doormidden. Oke, als het misgaat met die paperclip, dan is er niks aan de hand. Maar het heeft grotere gevolgen als het bijvoorbeeld met een windmolen misgaat wat ook wel eens gebeurd is in Nederland op het IJsselmeer. Hebben we ook beeld van. Hier zien we windmolens waarvan er een duidelijk twee wieken mist. Wat gaat er dan bijvoorbeeld mis in zo'n windmolen? Er kunnen verschillende dingen misgaan. De as kan afbreken. De wieken kunnen breken. Soms is het ook de verbinding tussen twee verschillende onderdelen. Vaak wordt dat met een boutverbinding gedaan. En daar kan ook vermoeiing optreden. Dan gaat het op zee is. Nou ja, vooruit, daar zijn geen mensen. Maar het kan ook echt heel grote gevolgen hebben zoals wat denk ik nog bij veel mensen op het netvlies staat: De ramp met de brug in Genua. Laten we daar even naar kijken. En neem ons dan even mee waar het dan precies misgaat. Wat je hier ziet... Je ziet hier het brugdek helemaal inzakken. Dat komt doordat de eigenlijk de schuine drager die verbonden is met de hoofdpilaar, die breekt. Dat is een kabelverbinding. Die kabel wordt herhaaldelijk belast. Als er vrachtverkeer en auto's over het wegdek heen rijden. Dan wordt er iedere keer aan die kabel getrokken. En in dit geval was er ook sprake van corrosie. Wat eigenlijk aantasting is van het materiaal als gevolg van water. Hier zijn tientallen mensen bij omgekomen. Waar nog veel meer mensen bij omgekomen zijn, meer dan 100  is bij een treinongeluk geweest in Duitsland met een ICE. Daar hebben we ook beeld van. Kun je ons vertellen wat we hier zien? Ja. Je ziet hier de trein die over de rails heen rijdt. Je ziet daar die band die op het wiel zit en er zitten kleine scheurtjes in. Vermoeiingsscheurtjes. En als die op een gegeven moment groeien, ja...Die band die breekt in dit geval en die vliegt onder het treinstel. En wat heel onfortuun is is dat de wissel van de rail die wordt daardoor omhoog geleid, die vliegt het treinstel in en als gevolg daarvan gaat het achterste gedeelte van de trein mee met de wissel...en het voorste gedeelte van de trein rijdt nog rechtdoor...waardoor de trein gaat scharen. Helaas gebeurt dit op een moment...dat de trein ook nog eens onder een viaduct door rijdt. Dus het is ook een hele ongunstige samenloop van omstandigheden? Als je het ziet denk je: Die lullige scheurtjes. En dan kan DIT gebeuren. Ja. Ja. Dus het is heel belangrijk om dat in de gaten te houden. Om nou te kijken wat het effect is van het heel lang belasten van metalen constructies is er 'het Beest van Delft'. Sosha heeft dat beest in de ogen gekeken. Ik ben nu bij de TU Delft, wat ik ga op bezoek bij een vrij bizar apparaat genaamd Het Beest van Delft. Fijn dat hij er is. Hier zien we jou aan het werk met de hexapod. Jij hebt het vooral gebruikt om de deining van de zee na te bootsen. Klopt. Je kunt je voorstellen dat een schip op open zee...wordt blootgesteld aan heftige golven. En die komen van allerlei verschillende richtingen. Dat kun je met deze opstelling nabootsen. Doordat hij als een soort spin over het proefstuk heen staat. In Nederland is er ook wel eens bijna iets misgegaan. Dat is de Merwedebrug. Ik moet even spieken, die was in 2016 afgesloten voor het vrachtverkeer omdat er haarscheurtjes in zaten. Waar gaat het mis bij zo'n brug? Dat ligt eraan, dat ligt aan de constructie van de brug. Maar wat we vooral doen om ervoor te zorgen dat, als er scheurtjes ontstaan dat geen dramatische gevolgen heeft, is kijken: Waar zitten de kritische plekken? We maken een model van de brug. Je ziet hier een voorbeeld van de van Brienenoordbrug. Dan berekenen we: waar wordt de constructie het hoogst belast? Dat zie je hier bijvoorbeeld op de plekjes die rood kleuren. Dan weten we: Oke, dat zijn dus plekken die kritisch zijn. Daar moeten we gaan kijken. En dan kunnen we daar bijvoorbeeld een monitoringscampagne opzetten. Dan kunnen we sensoren plaatsen en meten en kijken of er scheurtjes ontstaan. En als ze er zitten, hoe die zich ontwikkelen. Kun je vertellen hoe dat precies gaat? Hoe je in de gaten houdt of er scheurtjes ontstaan? Dat kan op verschillende manieren. Dat kan met akoestische sensoriek. Daarmee luister je naar het materiaal. Je kunt in het materiaal horen als een scheurtje ontstaat. Dat kun je niet met het menselijk oor horen. Maar die sensoren zijn daartoe wel in staat. Dan hoor je eigenlijk de breuk van de verbinding in het materiaal. Dat geluidje wordt opgevangen door die sensor. En je weet de geluidssnelheid en zo kun je bepalen: Daar kwam dat vandaan. Dan weten we: het komt van die plek. Houden jullie de windmolens ook in de gaten? Dit wordt ook op windmolens toegepast. Dus wat in het IJsselmeer is gebeurd, moet niet meer kunnen gebeuren? Nee. Dank je wel, Paula. Dank je wel.

Waardoor storten bruggen en metalen constructies in?

Metaal dat langdurig belast wordt, kan breken of instorten. Dat heet metaalmoeheid, en het kan voorkomen bij bijvoorbeeld bruggen, windmolens en vliegtuigturbines. Om te voorkomen dat dit ongelukken veroorzaakt, wordt er veel onderzoek naar gedaan.

Langdurige belasting veroorzaakt metaalmoeheid

Heel veel mensen hebben prikangst. En dat is in deze tijden niet echt handig. Elisabeth ging naar Enschede waar ze onderzoeken hoe je kunt prikken zonder te prikken. Een op de drie Nederlanders heeft last van prikangst. Voor sommigen is dat zelfs een reden om zich niet te laten vaccineren. Hier aan de universiteit in Enschede wordt hard gewerkt aan een bijzonder alternatief. Hier in Enschede onderzoeken ze de kracht van bellen. Die zouden wel eens de oplossing kunnen zijn voor prikken zonder naald. Dit krijg je nu in je arm als je wordt gevaccineerd. Er zijn nogal wat mensen die daar heel bang voor zijn. Jij bent bezig met een hele andere methode. Wat precies? Dit zit eruit als een soort toverapparaat, hoe jij het vertelt. Hoe komt het dan je huid in? Dus in plaats van een metalen naald krijg je eigenlijk een soort naald van vloeistof die op zo'n harde snelheid erin wordt geschoten dat je het eigenlijk niet eens voelt. En voel je helemaal niks of meer een soort tikje? Wat moet ik me erbij voorstellen? Het is dus de vloeistof die je huid binnendringt, niet een naald of de laserstraal. Om beter te begrijpen hoe die superdunne snelle straal ontstaat gaat we langs bij Michel Versluis. Wat we nodig hebben is een schokgolf en een gekromd oppervlak. Dat zit allebei in dit reageerbuisje. Als we dit laten vallen, dan tikt het tegen de tafel dan creëer je een schokgolf, die plant zich voort. En tijdens de val is dat oppervlak van de vloeistof gekromd. Dat is een heel snel proces. Dat kunnen we opnemen met de hogesnelheidscamera. Deze hogesnelheidscamera kan 5000 beelden per seconde opnemen. Dan kunnen we dat proces bekijken. Oke. Ik zet de camera aan en ik neem dat op. Daar zien we het buisje. En dan zien we heel netjes hoe dat naar beneden valt tikt tegen de grond en die 'jet' vormt. En dat is precies hetzelfde wat we zien bij die naaldloze injectie van David. De vloeistofjet wordt in gang gezet door de val. Maar het kan dus ook door een laser. David wil weten hoe de straal druppels de huid doorboort. Dat onderzoekt hij hier. Dit is zeg maar de pen, zo? En hoe kom je aan die huid? Gevaccineerd, haha! Ja. En kan je nu ook wat zien op het stukje huid? O ja, een soort rood zweempje. Ja. De supersnelle druppeltjes komen moeiteloos onder de huid. Het ziet er wel echt prachtig uit, zeg. Wauw, ongelofelijk. Eigenlijk is het soort uitgerekte vloeibare naald. En gaat dit nog, terwijl corona rondwaart, al op de markt komen? Gaan wij hier nu bij de vaccinaties baat bij hebben? Over hoeveel jaar zal jij de eerste zijn die dat bij zichzelf doet? Wanneer gaat dit wel zover zijn? Binnen een jaar! Ja. Oke.

Kun je vaccineren zonder naald?

Als je prikangst hebt, kan de drempel om je te laten vaccineren tegen ziektes best hoog zijn. Aan de Universiteit Twente wordt onderzoek gedaan naar een manier om te prikken zonder naald, namelijk met vloeistof.

Pijnloos prikken

De wolf rukt op in Nederland. En daar is niet iedereen blij mee. Opnieuw veroorzaakt een wolf onrust bij schapenhouders. Ik vind wel dat het langzamerhand een plaag wordt. Friese boeren willen een hek om hun provincie om de wolf tegen te houden. Natuurliefhebbers mogen dan wel in de wolken zijn de schapenhouders zijn dat niet. Die wolf moet beperkingen krijgen in Nederland. Dan graven zes maar een groot stuk van de Veluwe af en stoppen ze daar die wolf in. Zet 'm in een dierentuin, dan kan iedereen komen kijken. Duidelijk hoe deze meneer erover denkt. Zo meteen het antwoord op de vraag of Nederland te klein is voor de wolf. Eerst: hoe gedraagt die zich eigenlijk? Beheerder van een wolvenpark in Duitsland, Tatjana Schneider, bestudeert wolven al tientallen jaren. Elisabeth zocht haar op. Ze lopen al rondom ons, maar ik kan ze nog niet zien. Kun jij ze roepen? Of tevoorschijn laten komen? Ik kan het wel proberen. Want op het moment dat ik begin te huilen komt er meestal een reactie. Dan zeg ik van: Hallo, ik ben hier, waar zijn jullie?
Het is echt heel magisch, sprookjesachtig en een beetje een scary geluid voor mij. Toch een soort gegrom. Je moet nu hier blijven staan. Hoe dichtbij mag ik komen? Tot hier ongeveer. Dan gaan Michel en ik nu naar binnen. Dan doe ik hier alvast dat ding open. Wel indrukwekkend, hoor. Ja, iedere keer weer opnieuw. Gaat het iedere dag zo? Nee, dat is het mooie bij wolven: niet iedere dag is hetzelfde. Dus je moet er altijd mee bezig blijven. Omdat het nooit hetzelfde is. Maar wat zou er gebeuren als ik nu de kooi zou binnenstappen? Jij bent in eerste instantie een vreemde. Ja. Dus zo zullen ze ook reageren. Ze gaan dan over in een dreighouding omdat ze je niet kennen. Gaan ze staren? Of gaan ze naar de grond? Ja, ja, ja. De oren recht overeind. De tandjes ontbloten. Misschien licht knorren. Wat niet wil zeggen dat ze meteen overgaan in de aanval. Het is gewoon een waarschuwing: Tot daar en niet verder. Hier is mijn grens. Dan is er nog een andere mogelijkheid. Dat-ie al meteen zegt: Ho, ho, ho, ho. Wat wil die hier? Ik wil dat niet. Dan kan het gebeuren dat ze overgaan in een aanval. Waartoe ze het recht hebben, want jij staat in hun gebied. Hun woonkamer. Aangeschoven is Chris Smit, hoogleraar natuurbeheer en ecologie. Chris, je ziet knuffelen met wolven. Dit is niet het idee dat je hebt van de grote boze wolf. Nee. Dit zijn ook gehouden dieren. Dat is ook heel wat anders. Gelijk komen de beelden omhoog van het Roodkapjesyndroom. Mensen worden ook bang gemaakt met deze beelden. Maar als je de literatuur erop naslaat zijn er van de afgelopen 100 jaar maar weinig gevallen bekend van wolven die daadwerkelijk een mens hebben aangevallen. In het algemeen waren het wolven met hondsdolheid of ze waren in het nauw gedreven. Of gewond. Dus het is zeldzaam dat er een aanval is. In het algemeen zijn wolven geen gevaar voor de mens. Je moet respect hebben. En het respect is wederzijds. Dat gaat over wolven en mensen. Jij hebt onderzoek gedaan naar wat de wolf doet met zijn omgeving. Onder andere in Polen. Wat kwam er uit dat onderzoek? We waren geïnspireerd door het Yellowstone National Park in Amerika. Daar werden in de jaren 90 de wolven geherintroduceerd. Ze waren daar al 70 jaar lang afwezig. Ze zijn er opnieuw ingebracht. En ze hadden een enorm effect op het hele landschap. Niet alleen vraten ze de herten op, wat het doel was maar ze zorgden er ook voor dat die herten uit bepaalde plekken verdwenen. Daar waren de herten bang voor wolven. En daar kwam het bos langzaam terug. Dat hebben we in Polen ook gedaan. We hebben daar al langere tijd wolven zitten. We hebben ook de bomen gemeten. Veel met cameravallen gewerkt. En daar vonden we een vergelijkbaar effect. Op de Veluwe zijn jullie ook geweest. Precies. En dat is het spannende. De wolven zijn inmiddels terug in Nederland. We hebben er nu 12 rondlopen. Een roedel wolven op de Veluwe. Prachtig. Hier hebben we beelden van hoe die herten zich gedragen. We zagen net een heel schuw beestje. Een damhert die onze boom schilt, die we geplant hebben. Meestal zijn die wolven 's nachts actief. Hier zien we de roedel langslopen. En we kijken naar de waakzaamheid van de herten. Al die tijd als hij waakzaam is, vreet hij niet. Dan kunnen de bomen dus doorgroeien. Is dus de wolf goed voor het landschap? Want het is ook niet de bedoeling dat al die herten worden opgevreten. Nou, dat is de vraag. We hopen wel op effecten. Net als in Yellowstone en in Polen. En dat het landschap langzaam verandert. De vraag is of in het Nederlandse antropogene landschap...Wij hebben een enorme impact op ons landschap. Op de Veluwe een paar miljoen mensen per jaar. Hebben die wolven dan net zo'n effect als in Polen? En dan komt ook de vraag terug: Is er wel plek voor de wolf in Nederland? Er is genoeg plek. Dat blijkt uit het feit dat de wolf toeneemt in aantallen. 
In korte tijd zitten we op 12 individuen. Een roedel wolven op de Veluwe. Maar er is altijd wel frictie tussen veehouders en de wolven. Vooral de jonge wolven die wegtrekken, kunnen voor problemen zorgen. Wat nu niet goed gebeurt in Nederland, is het plaatsen van de wolvenhekken. Dat gebeurt veel te langzaam. Er is terughoudendheid bij veehouders omdat te doen. Dat is raar. Want je beschermt je vee met een wolvenraster. Ten tweede zorg je dat er geen probleemwolf komt die gewend raakt aan het eten van schapen. Dus het zou verplicht moeten worden. En ons wildbeheer in Nederland is raar. Alleen een stukje Veluwe en bij Limburg, waar herten en zwijnen mogen lopen. In de rest van Nederland niet. Een wolf die komt in Drenthe, heeft alleen een paar reeën op zijn menu staan. Dan is het logisch dat hij naar een schaap op zoek gaat. Er lopen herten en zwijnen vanuit Duitsland naar Nederland toe en die worden daar afgeschoten. De nulstand in een bepaalde provincie... bijvoorbeeld in Drenthe, waar ik woon waar ruimte genoeg is, maar er mogen geen zwijnen en herten, dat is vragen om moeilijkheden. Op die manier zou je met de wolf kunnen samenleven. Jij zou het graag zien, dat zie ik aan alles. Wat moeten we doen als we er één tegenkomen? Volop genieten. Stilstaan en kijken. Probeer dat moment vast te houden, want het zal niet snel gebeuren. Ik heb ze in Nederland nog niet gezien. Maak ook een foto. Dan is het gedocumenteerd. En stuur het op naar wolvenmeldpunt, zodat we het kunnen gebruiken. Bij dezen. Dank, Chris Smit.

Is Nederland te klein voor de wolf?

Er komen steeds meer wolven in Nederland. De wolf zal mensen niet snel aanvallen, maar hij neemt regelmatig een schaap of hert te grazen. Hoe moeten we omgaan met de wolf in Nederland?

Samenleven met een roofdier

Een nieuwe Nederlandse kerncentrale, volgens premier Rutte is dat een serieuze optie. Opeens gaat het er weer over, kernenergie. Heel slecht plan. Ik denk dat het een ontzettend slecht idee is. Dit is onacceptabel. Volgens Rutte is kernenergie nodig om de klimaatdoelen te halen. Want bij de opwekking komt geen CO2 vrij. Ook het CDA, de PVV, SGP en Forum voor Democratie zien het plan wel zitten. Er is EEN nadeel aan deze 'schone' energiebron: Het levert afval op. En daar moet je iets mee. Straks praat ik verder over of je dat afval kunt begraven. Want nu wordt het nog boven de grond opgeslagen, in Zeeland, waar Elisabeth eerder al ging kijken. Kom binnen. We zijn hier in de ontvangsthal voor het opslaggebouw voor laag- en middelradioactief afval. Je ziet: We hebben hier vier opslagmodules. Elk goed voor zo'n 10 tot 15 jaar opslagcapaciteit. En in totaal ligt hier zo'n 11.000 kubieke meter aan laag- en middelradioactief afval. Dat is afval dat van zo'n 1000 producenten in Nederland komt. Dat kan van de industrie, onderzoek, de medische zorg of van de kerncentrale komen. En aan wat voor stoffen moet ik denken? Dat kan eigenlijk van alles zijn. Alle gebruiksvoorwerpen die besmet raken tijdens het gebruik of de radioactieve materialen zelf, die komen hier als radioactief afval. Die worden hier geperst, normaal gesproken, en in beton gegoten. En dan krijg je de verpakkingen zoals je die hier ziet. Heel even op mijn metertje kijken. O ja, de straling is verdubbeld, nog steeds heel veilig, zie ik. Maar je hebt hier dus wel een iets hogere straling. Hoe zorgen jullie ervoor dat die straling niet uit het materiaal, uit de tonnen, straalt? Straling kun je tegenhouden met eigenlijk alles wat massa heeft. En wij gebruiken daarvoor beton. Daarmee sluit je die radioactieve materialen af, je sluit ze in. Ze kunnen er dus niet uit. En je houdt tegelijkertijd het meeste van de straling tegen. Ik kom dichter bij de vaten en nu is hij al vervijfvoudigd. O, nu gaat hij af. Hij waarschuwt mij dat de dosis wat hoger wordt. Dat klopt. Even kijken hoe ver hij oploopt, hoor. 2 microsievert. Ik zet hem nu even uit, dat piepje. En dat heeft dus te maken met dat ik zo dichtbij sta. Dat heeft te maken met het afval dat in de vaten zit, ja. De vaten en het gebouw samen moeten ervoor zorgen dat je buiten het gebouw bijna geen extra straling meer kunt meten. Goed je voeten... ja. En dan plat op de…Handen plat op de roosters. Contaminatie! Ja. Rechterhand. Wat moet ik doen? Even wachten. Dan wordt dat gecontroleerd. Die is goed. Voor de zekerheid ook je andere hand. Maar waarom zegt hij dan dat ik gecontamineerd ben? Omdat hij hele lichte niveaus ook al meet.  En dat is dan stof op mijn handen of zo? Stof van het beton, ja. Er zit een klein beetje radon in het beton, of dat komt eruit. En dat leidt ertoe dat dat stof iets radioactiever is. Dan heb je wat stof op je handen of op je voeten. Vandaar ook die mat. Dan wordt dat gedetecteerd. Dus wij gaan nu even handen wassen. Zwaarder radioactief afval ligt in een ander gebouw opgeslagen. We staan hier nu boven op het meest stralende hoogradioactieve afval dat wij hebben. Het is een vloer van ruim anderhalve meter dik en drie deksels gemaakt van beton en staal om al die straling tegen te houden. In dit gebouw hebben we ongeveer 100 kubieke meter aan hoogradioactief afval. Een flinke zeecontainer vol. En hoeveel kan er nog bij? Het gebouw is bijna vol. Daarom zijn we nu al bezig met de uitbreiding van het gebouw. En dan wacht het tot we uiteindelijk in 2130 de eindberging hebben. En dan gaat het afval vanuit dit gebouw naar de diepe ondergrond. En in welke diepe ondergrond kun je het afval dan begraven? Michiel van der Meulen, geoloog bij TNO. Welkom, goed dat je er bent. Jij hebt je precies met dit vraagstuk bezig gehouden. In Zweden zijn ze er ook al over aan het nadenken. Daar willen ze het op deze manier doen. Is dat ook iets wat we in Nederland zouden kunnen doen? Ja, ik denk dat je dit zou kunnen voorstellen als een soort mijn, waar je dus iets in gaat bewaren in de diepe ondergrond. En hoe diep is het? Deze weet ik niet... maar dan moet je denken aan dieptes van honderden meters minimaal. Dus zo diep moet het wel gaan? Ja, want je wil het weg houden van bijvoorbeeld de diepte waaruit je grondwater haalt, waar je drinkwater produceert. Het zou geen goede ontwikkeling zijn als dat gebeurt natuurlijk. En dan is het heel geschikt om deze klei daarvoor te gebruiken...Boomse klei. Ja. Vertel er eens wat meer over. Het voelt heel hard. Dit is dus geen klei zoals je die langs een rivier aantreft of klei waar je mee kleit. Je voelt duidelijk dat dit een stuk harder is. Je ziet hier scheuren in zitten. Dat is alleen maar omdat het monster is ingedroogd. Maar in de ondergrond is dit een hele zware, stevige klei. Klei heeft een paar eigenschappen die het geschikt maken om dit afval in op te slaan. Het heeft een zeker zelfhelend effect. Dus scheurtjes in de klei worden als het ware weer dicht gedrukt. En ook chemisch gezien, als er een stof in terechtkomt kan klei in ieder geval een deel van de problemen die dan kunnen ontstaan, oplossen. Oke, dus ook als er straling lekt dan is dat met deze klei geen probleem? Die houdt dat ook tegen? Nou, geen probleem... Je zou kunnen zeggen dat de betonnen vloer van die faciliteit die we net zagen, die wordt als het ware vervangen door een formatie van deze klei. Dus die massa die net genoemd werd wordt dan geleverd door deze klei en die houdt dat goed tegen. Maar je wil dat wel op een bepaalde diepte hebben. Dus je hebt de verpakking waar het afval in zit...je hebt de klei waar die verpakking in is gebracht en dan heb je nog een hele afstand tussen de klei en onszelf aan het oppervlak, die het opgeteld veilig moeten maken. Jij weet alles van de Nederlandse bodem. En jij weet ook waar deze Boomse klei zit. Laten we even kijken, dan kun jij ons meenemen in wat we zien hier. We kijken in noordwestelijke richting. Je ziet Eindhoven-Amsterdam en in de verte de Noordzeekust. Je ziet de kleilaag zitten. Hij maakt een soort kuil. Hij zit heel diep onder Eindhoven, meer dan anderhalve kilometer. En zowel naar het zuidwesten als naar het noorden komt hij ondieper te zitten. Dus je praat over een diepte van tientallen meters tot meer dan anderhalve kilometer. En dan ligt het er ook nog aan hoe dik die laag is natuurlijk. Precies. Zo'n mijn heeft natuurlijk een beetje ruimte nodig. Dus je denkt toch aan enkele tientallen meters minimaal. Hier zie je in hetzelfde beeld dat de kleur blauw steeds grotere diktes weergeeft. En die variëren van 20 meter bij Middelburg...tot meer dan 100 meter bij Eindhoven. Oke. En als je dan een beetje een grove schatting zou moeten maken...welke plekken zouden dan geschikt zijn om dit echt te gaan doen? Eigenlijk zijn met de informatie die we nu hebben heel veel plekken wel geschikt. Misschien is anderhalve kilometer wel erg diep. Dus bij Eindhoven. En 20 meter is wel erg ondiep. Maar er zijn dus een heleboel plekken waar die kleilaag zit...met voldoende dikte in het dieptebereik van minimaal een paar 100 meter. Ik kan me wel voorstellen dat als je erboven woont, dat je denkt: Nou, moet dat echt bij mij? Ja, kan ik me helemaal voorstellen. Want zijn er ook nog wel vraagtekens te zetten bij deze manier? Zeker. Want we weten nu in globale zin veel over deze laag maar als we toewerken naar een locatiekeuze en dat is een politieke beslissing uiteindelijk...dan moeten we steeds meer weten van steeds minder plek...waar die laag zit. En dan wil je veel preciezer weten waar die laag uit bestaat, hoe diep die precies zit of er breuken zitten in de ondergrond. Dus we moeten ons inzicht laten voortschrijden om ervoor te zorgen dat er een plek wordt 
En wat veilig is, dat bepalen we uiteindelijk zelf. Ja, welke risico's we bereid zijn om te nemen. Maar er komen nog wel wat meer dingen bij kijken. Want als je kernafval gaat begraven, is dat niet voor tien jaar maar dan is dat eigenlijk voor de eeuwigheid. En er kan van alles gebeuren. Zeespiegelstijging, aardbevingen. Ja, er kan van alles gebeuren. En ons is ook gevraagd om te kijken: Wat zou er in een miljoen jaar kunnen gebeuren? Wat kan zo'n afvalopslag dan aantasten als het ware? Dan moet je bijvoorbeeld denken aan: Wat gaat de volgende ijstijd doen? Want we weten dat onder een landijsbedekking... smeltwater kan daar tunnels uitslijpen die honderden meters diep gaan. Oke. Dat weten we uit de ondergrond van Noord-Nederland. Daar zijn de opvullingen van die smeltwatertunnels, dat is een heel opvallend fenomeen, een heel mooi fenomeen ook wat we daar goed kennen. Maar dat woelt dus diep. Verder kan ijs natuurlijk leiden tot permafrost. En dat ook zo meer dan 200 meter diep invloed hebben op hoe de ondergrond is. Dat is wel het iets langeretermijndenken dan het gemiddelde kabinet doet, over vier jaar, als je gelukt hebt. Want het is ook wel eens eerder voorbij. Absoluut. Maar dit zijn wel dingen waar je over na moet denken als politiek. Zeker, en het grappige is: In Nederland hebben we heel veel tijd uitgetrokken om hier goed over na te denken. Want er werd gezegd: 100 jaar bovengronds en dan ondergronds. Dus er moet nog een heleboel worden uitgezocht om dat tegen die tijd veilig te kunnen doen. Michiel van der Meulen, dank je wel. Graag gedaan.

Waar begraven we ons kernafval?

Bij het opwekken van kernenergie komt geen CO2 vrij. Maar het levert wel radioactief afval op. Hoe kun je dat op een veilige manier opslaan?

Gegoten in beton en diep onder de grond

Dat er virussen over kunnen springen van dier op mens weten wij tegenwoordig maar al te goed. En dat gebeurt trouwens heel vaak. Van alle nieuwe ziektes heeft 70% een dierlijke oorsprong en die ziektes kunnen zomaar tot een pandemie uitgroeien. Wat wordt er gedaan om een nieuwe te voorkomen? Het coronavirus is een zoönose... een virus dat van een dier overgaat op een mens. Een verschijnsel waar virologen niet van opkijken. Iedereen wist dat dit zou gebeuren. Alle deskundigen zeiden: Dit gaat weer gebeuren. We hebben hiv-aids meegemaakt, ebola. Om de zoveel tijd duikt er een virus op dat ook mensen kan besmetten. Bij een kalkoenbedrijf in Moergestel is vogelgriep vastgesteld. Dat is gewoon een risico. Het van oorsprong Afrikaanse westnijlvirus is aan een echte opmars bezig. Covid is een van de grootste pandemieën veroorzaakt door een zoönose en het is zeker niet de laatste. En hoe voorkomen we dan die volgende pandemie? Wim van der Poel groeide op tussen de dieren. Hij is altijd een dierenvriend geweest. Hier zie je hem met een paard. Het is misschien geen verrassing dat hij dierenarts werd en promoveerde in de veterinaire virologie. Nu is hij bijzonder hoogleraar zooönotische virussen in Wageningen. Welkom. Laten we even beginnen bij het begin. Wat is een zoönose ook alweer? Een zoônose is eigenlijk een infectieziekte die van gewervelde dieren op mensen overgedragen kan worden. Als je kijkt naar hoe dat gaat kan ik dit plaatje gebruiken? Zeker. Vaak is er een groep dieren die functioneren als bron van de zoönose. Daar circuleert die ziekteverwekker in. Vaak zonder dat die dieren er ziek van worden. En als hij dan overgedragen wordt naar bijvoorbeeld een ander diersoort en dat kan een tussengastheer zijn, dan kan er een variant ontstaan die ook infectieus is voor mensen. Als dat het geval is dan kan het overspringen naar mensen. En als hij vervolgens ook zo verandert, die ziekteverwekker, dat hij ook weer van mens op mens overgedragen kan worden dan hebben we als het ware een epidemie. En als dat wereldwijd wordt dan hebben we een pandemie. Om dit even af te maken... Ga je gang. Bij corona weten we nog niet wat die tussengastheer is. Soms is die tussengastheer ook niet nodig. Dan kan je een directe overdracht krijgen naar mensen. Is het zo dat elke zoönose een pandemie kan worden? Nee, het is niet zo dat elke zoönose een pandemie wordt. Soms zijn het enkelvoudige infecties. 
Dat zie je bijvoorbeeld bij hondsdolheid. Dan is een beet van een hond, daar worden mensen mee geïnfecteerd. Maar dat gaat steeds naar EEN persoon. Dan gaat het niet van persoon naar persoon. Als we kijken naar dit plaatje...dit zijn de manieren waarop je vervolgens in contact kunt komen met een nieuw virus. Welke zou jij eruit pikken? Kun je een voorbeeld noemen? Een voorbeeld waar we veel mee te maken hebben is dat infectieziekten die afkomstig zijn uit ontlasting, daar hebben we mee te maken bij salmonella, dan kan vlees of eieren besmet worden met de salmonellabacterie. En dat kan infectie bij mensen veroorzaken. Maar het is ook mogelijk dat van uitwerpselen besmettingen plaatsvinden naar voedsel. Bijvoorbeeld dat ontlasting van dieren in een slachthuis dat de ontlasting van dieren in contact komt met vleesproducten. En dan kan het ook in voedsel terechtkomen. Dit geeft aan hoe dieren en mensen dicht bij elkaar zitten. Jij houdt je bezig met One Health, de connectie tussen geneeskunde en diergeneeskunde. Kun je uitleggen hoe je vanuit het vakgebied in die beweging als het ware probeert te voorkomen dat er volgende pandemie uitbreekt? Dit plaatje is heel interessant daarin. Als je die brondieren hebt dan circuleert daar die ziekteverwerker. De brondieren, dat zijn die dieren aan de linkerkant. Dat zijn vaak wilde dieren. En als er dan ziekteverwekker overspringt dat er een variant ontstaat die overspringt naar gehouden dieren dan kan de circulatie optreden. Dit is circulatie. Circulatie opgetreden in die gehouden dieren en er kunnen varianten ontstaan die ook infectieus zijn voor mensen. En dan kan je weer een sprong krijgen van gehouden dieren naar mensen. En soms kan dat ook direct van wilde dieren naar mensen. Of van gehouden dieren naar mensen. En als je daar dan ook weercirculatie krijgt dan kunnen er weer ernstiger ziekteverwekkers ontstaan. Dat zien we bij corona. Als je heel veel circulatie hebt dan heb je verandering in het virus. En dan kunnen er varianten ontstaan die ineens weer besmettelijk zijn. Het is ook de kunst om die groepen uit elkaar te houden? Wat heel belangrijk is, is dat de mensen die onderzoek doen naar de wilde dieren en de mensen die onderzoek doen in de mensen, dat die goed met elkaar samenwerken. Zodat alle gegevens van het onderzoek uitgewisseld kunnen worden. Dan kunnen we een veel beter beeld krijgen hoe we dat moeten beheersen. Dus daarom is het echt heel belangrijk dat alle gezondheidsgerelateerde onderzoeksdisciplines met elkaar samenwerken en gegevens uitwisselen. Dan kunnen we zien wat er gebeurt in het milieu. Wat er gebeurt bij wilde dieren. En die varianten volgen we dan. We vergelijken het met dat wat we bij mensen zien. Dan heb je dus een goed beeld van de risico's. Dan kun je ook kijken waar je dat kan beheersen. Ik pik er EEN ding uit. Een van die dingen is om de dieren goed in de gaten te houden. Dat gebeurt ook in Nederland met de vogelgriep die steeds maar blijft terugkomen. Sosha ging kijken hoe dat gaat. Zieke of gewonde vogels worden naar vogelopvang gebracht. Zoals hier. Hoe gaan ze om met de heersende vogelgriep? Dit zijn allemaal duiven. Er zijn heel veel duiven binnengebracht. Voornamelijk stadsduiven. We hebben vanmorgen bij degene op de ambulance gevraagd: waarom zoveel stadsduiven? Normaal hebben we er niet zoveel. Wij denken zelf, maar daar hebben we geen bewijs voor, dat er minder mensen in de stad zijn, minder afval. Vandaar dat die dieren verzwakt raken want ze kunnen geen eten vinden. Hoe weet je dat niet een van die dieren die hier binnenkomt vogelgriep heeft? Vogelgriep heeft bepaalde verschijnselen. Bijvoorbeeld met de kop zwaaien. Als er inderdaad vermoeden is van vogelgriep dan worden ze in quarantaine geplaatst. Een oehoe. Die is groot, hee! Dit is ons quarantainehok. Als dieren met verdenkingen binnengebracht worden dan zetten we ze hier neer. Dan kijken we of het klopt dat ze vogelgriep hebben. Hebben ze dat, dan gaan ze naar de dierenarts en dan worden ze helaas ge-euthanaseerd. Ook door de vogels worden gecontroleerd op vogelgriep. Dat doen ze hier in Lelystad. Het zou hier in moeten zitten. Deze is vanmorgen binnengekomen? Deze is vanmorgen binnengekomen. Hier hebben we een havik. Wow. Wat een mooi dier. Hoe is die havik hier terechtgekomen? Mensen hebben hem gevonden in het bos. En die hebben gebeld? Die hebben gebeld en we hebben hem daar opgehaald. Wat ga je daar nu mee doen? Wij gaan een swabje maken van de trachea. Trachea? Van de luchtpijp. Oke. Het vel haal ik er vanaf. Moet je kijken. Een luchtpijp. Hier zien we de trachea lopen. We maken hier een sneetje in. Dan pakken wij een swabje. We draaien het goed heen en weer. Zodat alles op het swabje zit. Jij ziet dit elke dag maar ik ben helemaal onder de indruk. Dus het kan zo zijn dat dit dier dood is gegaan aan de vogelgriep? Dat kan zeker zo zijn. Heeft het wel vogelgriep of geen vogelgriep? De volgende swab wordt genomen. In de cloaca. En deze swabjes gaan nu naar het lab? Daar worden ze verder verwerkt. We hebben de uitslag nog niet binnen.
Waardoor komt het nou dat het niet te stoppen valt? Is dat omdat dieren en mensen steeds dichter en in groten getale met elkaar zijn gaan leven? Dat heeft heel veel te maken met de toename in de wereldbevolking. Ook veel grotere behoefte aan voedsel. Dat betekent dat de dierlijke productie ook enorm toegenomen is. Ook omdat er grotere dichtheden zijn, zijn er ook meer contacten tussen mensen en dieren. Daarnaast is het ook nog zo dat mensen veel meer de neiging hebben om ook naar gebieden te gaan waar voorheen geen mensen kwamen. Dan kunnen ze in contact komen met wilde dieren. Dan wordt het dus wel heel goed in de gaten gehouden.
Wat jij vertelt en wat we zien in het filmpje. Maar we zitten er toch middenin. Is het dan toch ergens niet goed gegaan? Moeten we het nog beter doen? Dat hebben we gezien in de nertsenhouderij. We hebben te maken met de circulatie van het coronavirus. Op een gegeven moment bleek dat die nertsen ook gevoelig waren. Toen is er een introductie geweest, een besmetting op 'n nertsenbedrijf. Dat ging snel circuleren. We hebben in Nederland dat heel strak gevolgd. We hebben die bedrijven geruimd en de nertsenhouderij gestopt. Er zijn andere landen waar varianten uit de nertsen bij de bevolking terechtgekomen zijn. Dat heeft ernstige besmettingen veroorzaakt. Het is niet het thema dat ik terug hoor in de verkiezingen. Wat vind jij daarvan? Moet de politiek zich daar meer mee bezighouden? Er is wel aandacht in de verkiezingsprogramma's voor zoönose. Maar ik denk wel dat deze pandemie ons in ieder geval moet brengen op een punt waarbij meer nadenken over hoe we dieren houden en hoe we kunnen voorkomen dat hij besmettingen van dier op mens plaatsvinden. Bij die nertsen is het eerste introductie van mensen naar dieren geweest. Dus de omgekeerde route die uiteindelijk de problemen veroorzaakt. Dus dat moet je ook in de gaten houden. Daarom is het zo belangrijk dat humaan onderzoek...dus onderzoek van de geneeskunde samenwerkt met de diergeneeskunde. Om gegevens uit de verschillende onderzoeken uit te wisselen. Waarnemingen over virussen die circuleren uitwisselen. Zodat we snel kunnen zien of iets tot een probleem kan leiden. En jij blijft dat ook doen. Dank je wel voor je uitleg. Ik blijf het doen. Wim van der Poel. Graag gedaan.

Hoe voorkomen we de volgende pandemie?

Van alle nieuwe ziektes heeft 70% een dierlijke oorsprong. Een ziekte die overspringt van dier op mens heet een zoönose. Wat wordt er gedaan om een pandemie zoals corona te voorkomen?

Screenen, onderzoeken en gegevens uitwisselen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.