Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Overal op de wereld wordt geprotesteerd voor gelijke behandeling van zwarte mensen en tegen racisme. Waar komt deze beweging vandaan? In deze afspeellijst leer je er alles over.

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Racisme koppelt uiterlijke kenmerken aan bepaalde eigenschappen. Mensen met een donkere huidskleur worden daardoor eerder voor crimineel of arm aangezien. Waar komen die racistische ideeën vandaan?

Scrollverhaal over discriminatie op grond van afkomst

Wat is racisme?

Volgens artikel 1 van de grondwet moet de overheid iedereen gelijk behandelen. Behalve als situaties verschillen. Ook discriminatie is verboden. Hoe beschermt de overheid ons daartegen? Lees het in de story op NPO Kennis.

Story over gelijkheid

Zijn alle burgers gelijk voor de overheid?

Scrollverhaal antisemitisme

Antisemitisme kent verschillende vormen, zoals vooroordelen, complottheorieën, bedreigingen en zelfs moord. Waar komt Jodenhaat vandaan? Klik op de afbeelding om de story te lezen op NPO Kennis.

Story over Jodenhaat

Wat is antisemitisme?

Holocaust Museum

Begin 2024 opent het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam. Op deze plek zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog 600 Joodse kinderen gered. Hoe? Kijk verder in deze NOS 360 graden-special met ooggetuigenverhalen.

NOS 360 graden-special

Kijk rond in het Nationaal Holocaust Museum

Afspeellijst black lives matter

Dit is het verhaal achter Black Lives Matter. Het begint met een liefdesbrief op Facebook met een tragische aanleiding. In 2012 schiet burgerwacht George Zimmerman de ongewapende tiener Trayvon Martin dood. Als Zimmerman een jaar later wordt vrijgesproken, is de verontwaardiging groot. "Niemand is verantwoordelijk gehouden."
En dit was niet bepaald voor het eerst. Burgerrechtenactivist Alicia Garza reageert op de vrijspraak. Met die liefdesbrief, gericht aan zwarte mensen, waarin ze de zin Black Lives Matter introduceert. "We verdienen het niet om straffeloos te worden gedood. We moeten van onszelf houden en vechten voor een wereld waarin zwarte levens ertoe doen. Zwarte mensen, ik hou van jullie, ik hou van ons. We zijn belangrijk. Ons leven doet ertoe." 
Haar woorden worden snel opgepikt, onder meer door kunstenares Patrisse Cullors, die er een hashtag aan toevoegt. En al snel is de hashtag Black Lives Matter het mantra van online protest tegen de achterstelling van en racistisch geweld tegen zwarte Amerikanen. En het gaat nog verder als ook schrijfster Opal Tometi zich bij het gezelschap voegt om van Black Lives Matter een platform te maken. Een organisatie is geboren die zich tegelijkertijd ook sterk maakt voor onder meer vrouwen en homorechten. Ze zeggen geïnspireerd te zijn door de burgerrechtenbeweging van Martin Luther King, het radicalere Black Power, de anti-apartheidsbeweging, hiphop, LGBTQ-actiegroepen en Occupy Wall Street. Waar ze voor staan kunnen ze zelf het best samenvatten. 
"Black Lives Matter is onze oproep tot actie. Wij verdienen het om voor gestreden te worden. Wij verdienen het dat lokale overheden zich voor ons inzetten. Wat we nu meer nodig hebben dan ooit is een mensenrechtenbeweging die systematisch racisme uitdaagt. Om ervoor te zorgen dat zwarte levens ertoe doen zodat álle levens ertoe doen."
Op die laatste woorden kom ik zo nog even terug. 
Het duurt niet lang voordat het Black Lives Matter-protest zich verplaatst van online naar de straten van Amerika. Aanleiding? Politieagent Darren Wilson schiet de ongewapende tiener Michael Brown dood. De agent wordt vrijgesproken. "Hoe kan dit nu toch allemaal?" 
De beelden van toen lijken op die van nu.
Burgerrechtenactivisten die vreedzaam demonstreren en harde confrontaties met de politie. En dat herhaalt zich in de jaren daarna. Op de momenten dat er excessief geweld wordt gebruikt tegen de zwarte bevolking, zoals bij de dood van Eric Garner in New York, Freddie Gray in Baltimore en Ahmaud Arbery in de staat Georgia en George Floyd in Minneapolis. 

Maar als je enerzijds dit ziet - "George Floyd had niet hoeven sterven" - en anderzijds dit... "Ik krijg geen lucht! Ik krijg geen lucht!" - is Black Lives Matter dan vreedzaam of uit op harde confrontaties? De organisatie zelf is daar heel duidelijk in. 
"Ik hoop dat de activisten vreedzaam demonstreren. Als we ook maar iemand van de beweging betrappen op vandalisme of het aanzetten tot geweld, wordt die geroyeerd en ik zal zelf tegen die persoon getuigen. 
Toch zien we vaak deze beelden, protesten die gepaard gaan met geweld. 
"Hier in Amerika wordt al dat geweld tijdens de protesten natuurlijk ook sterk veroordeeld. De plunderingen vlak na de dood van Floyd in Minneapolis waren zeker uit woede en frustratie, ook wraak, maar je zag ook heel snel andere elementen, misbruik maken van de situatie. Bijvoorbeeld extreem-linkse activisten, die begaven zich ook op straat en ook extreem-rechtse groeperingen stookten het vuurtje nog eens extra op. En ja, er waren ook gewone relschoppers en ook criminelen die 's nachts hun slag sloegen en winkels leegroofden. En dat allemaal onder het kopje Black Lives Matter. 
Hoe kan dat dan? Belangrijk is dat Black Lives Matter een gedecentraliseerde organisatie is, die dus niet van bovenaf wordt gerund in een hiërarchische structuur. Juist lokale afdelingen, waar er nu 16 van zijn in de VS en Canada, opereren zelfstandig om daar in hun eigen stad of regio het verschil te maken. Er is dus ook niet één leider, zoals bijvoorbeeld in de tijd van Martin Luther King bij de burgerrechtenbeweging: "...dat we op een dag vrij zullen zijn."
Black Lives Matter is dus én een hashtag voor online activisme, én een leus om te scanderen bij demonstraties én de naam van een sociale beweging én een verzameling van allerlei verschillende actiegroepen die gelijke rechten bepleiten, overal ter wereld. Ook hier in Nederland wordt onder de vlag van Black Lives Matter geprotesteerd.
Black Lives Matter heeft dus een heel brede aantrekkingskracht, maar is daardoor ook een containerbegrip geworden. Dat maakt het moeilijk om af te bakenen wat Black Lives Matter nou precies is. Het biedt ruimte voor meerdere interpretaties in de media, onder activisten en bij critici. Zo wordt er uit naam van BLM in de meeste gevallen vreedzaam gedemonstreerd, maar kan onder dezelfde noemer ook geweld tegen de politie worden gebruikt als mensen 'Black Lives Matter' scanderen terwijl ze agenten bekogelen. "Sindsdien heb ik geen respect meer voor Black Lives Matter. Zij. zeggen: wij zijn de BLM-beweging. F de politie."
En zo kunnen de oorspronkelijke woorden uit een liefdesbrief die vreedzaam protest nastreven door anderen worden misbruikt om geweld aan te moedigen. Daardoor moet de hele beweging zich vaak ongewild verantwoorden voor de daden die ze niet zelf hebben begaan. "We zijn hier niet om geweld te plegen."
Bijvoorbeeld in de ogen van oud-burgemeester van New York en Trump-vertrouweling Rudy Giuliani. "Ze zingen rapnummers over het doden van politieagenten, ze praten over het doden van de politie en ze schreeuwen het bij hun demonstraties. En als je zegt 'Black Lives Matter', dan is dat in zichzelf racistisch. Zwarte levens doen ertoe, witte levens doen ertoe, Aziatische levens doen ertoe, Latino levens doen ertoe. Het is anti-Amerikaans en het is racistisch." 
En zo komen we bij de tegenreactie All Lives Matter. Een kritisch antwoord op Black Lives Matter. Want doen andere levens er dan niet toe? De gedachte achter All Lives Matter is dat iedereen gelijk is, ongeacht etniciteit, en dat de samenleving kleurenblind zou moeten zijn. Ja, dat is zo, vindt ook Black Lives Matter, maar hun bezwaar tegen All Lives Matter is dat daar vanwege racisme en racistisch geweld nog geen sprake van is. Om dat te illustreren wordt deze cartoon veel gedeeld. Ja, inderdaad, alle huizen doen ertoe. Maar als er eentje in de fik staat, moet dat huis toch echt als eerste worden geblust. 

Terug naar George Floyd, want hoe kan het nou dat juist nu de boel zo escaleert? Natuurlijk komt dat door de schokkende beelden van de dood van Floyd, die tot in detail door meerdere camera's en omstanders werd vastgelegd en via sociale media in no time het grote publiek bereikt. 
"Weet je, racisme wordt niet erger, racisme wordt gefilmd." Maar er speelt in deze gekke tijd nog meer mee. Deze Amerika-deskundige vat het samen. "De tijd is anders. Het is een soort perfect storm in een land waar een economische crisis is, er een politieke crisis is, waar een gezondheidscrisis is en waar politiegeweld ook nog eens landt in de zwarte gemeenschap waar corona harder toeslaat in een heel politiek onrustig land. En dat maakt dat het anders voelt."
Niet alleen in Amerika, over de hele wereld, ook hier in Nederland wordt die pijn gevoeld, willen mensen in de protesten duidelijk maken. Van Groningen tot Den Haag en van Rotterdam tot Amsterdam. "Racisme pakt iedereen aan en racisme is er zeker in Nederland."
Dus, waar staan we nu? De realiteit is dat grote delen van de zwarte bevolking in de westerse wereld na een geschiedenis van slavernij en extreme onderdrukking nog altijd achtergesteld zijn als het gaat om de verdeling van welvaart, werkgelegenheid, onderwijs, gezondheidszorg, huisvesting en te maken krijgen met racisme en racistisch politiegeweld. En dat dit beeld... en dit beeld... zich zullen blijven herhalen als er niets verandert. In Flint, Michigan, ging het zo. "Wij willen hier met jullie zijn, dus ik heb mijn helm af, zij hebben hun knuppels neergelegd. Ik wil hier een optocht van maken, geen protest. Loop met ons mee! Loop met ons mee!" 
En daar sluiten we mee af.

Wat is Black Lives Matter?

De Black Lives Matter-beweging begint in 2013, nadat burgerwacht George Zimmerman vrijgesproken wordt het doodschieten van de ongewapende tiener Trayvon Martin in 2012. Deze beweging protesteert voor gelijke rechten. Ze willen een wereld waarin zwarte levens ertoe doen, zonder racisme.

Beweging voor gelijke rechten, protestleus en hashtag

Groep 6/7/8

Racisme is de overtuiging dat mensen kunnen worden onderverdeeld in rassen en dat bepaalde ‘rassen’ beter zijn dan andere. Met dat verdraaide idee varen witte mensen vanaf de 17de eeuw de wereld over, om land van in hun ogen minderwaardige mensen in te pikken, en ze gelijk maar tot slaaf te maken. In de eeuwen daarna zijn slavernij en racisme overal gemeengoed. Nou ja: wel gemeen, maar niet goed.

In 1863 wordt de slavernij afgeschaft. En tegenwoordig is ook racisme officieel verboden, het staat dan ook meteen in artikel 1 van onze grondwet. Toch werken die oude structuren en vooroordelen nog altijd door. Mensen met een niet-Nederlandse afkomst krijgen nog altijd minder snel een stageplek, en worden eerder aan de kant gezet door de politie. 

Ook leven niet-witte mensen nog altijd vaker in armoede, en hebben ze minder toegang tot goede zorg. Voor dit structurele racisme is wereldwijd steeds meer aandacht. Bewegingen als Black Lives Matter hebben ook veel witte aanhangers. Zo kan het structurele racisme structureel bestreden worden en dan misschien ooit eens, structureel verleden tijd zijn.

Clipphanger

In de 17e eeuw verzinnen witte mensen dat mensen van andere rassen minderwaardig zijn. Het gevolg: eeuwenlange slavernij en onderdrukking van zwarte mensen. Miljoenen mensen zijn gedood door die op racisme gebaseerde slavernij. Slavernij is gelukkig afgeschaft, maar racisme bestaat nog steeds.

Martin Luther King wordt in 1929 geboren. Zijn vader én grootvader zijn predikant, dus de kleine Martin gaat ook theologie studeren. Na zijn promotie tot doctor wordt hij dominee in het stadje Montgomery in het zuiden van de VS. En daar gebeurt in 1955 iets historisch: de zwarte vrouw Rosa Parks weigert haar plekje in de bus af te staan aan een blanke medereiziger. Rosa Parks wordt gearresteerd, maar King laat het er niet bij ‘zitten’. Hij komt in opstand en organiseert een busboycot. De busmaatschappij moet door de knieën en vanaf dan mogen ook zwarten overal in de bus zitten. 1-0 voor de King!

In 1963 volgt Dr. Martins grote toespraak in Washington, voor meer dan een kwart miljoen mensen. King vertelt over zijn droom van een samenleving waarin blank en zwart echt samen kunnen leven: ‘I have a dream’. Een jaar later krijgt King de Nobelprijs voor de Vrede en weer een jaar later komt er een wet waardoor donkere mensen meer burgerrechten krijgen. King kan daar zelf maar kort van genieten, want in 1968 wordt er een aanslag op hem gepleegd. De King overleeft het niet, maar hij heeft laten zien dat dromen niet altijd bedrog zijn.


Martin Luther King kennen we natuurlijk van zijn beroemde uitspraak ‘I have a dream’. Hij droomde van een samenleving waarin blanke en zwarte mensen dezelfde rechten zouden krijgen. Voor zijn geweldloze strijd ontving hij de Nobelprijs van de Vrede. In 1968 werd King doodgeschoten. 

Wie was Martin Luther King?

Van het een kwam het ander. Een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid. Dit is Rosa Parks. Hallo, ik ben Rosa Parks. Parks was naaister van beroep. Op 1 december 1955 nam zij na een lange dag hard werken de bus naar huis. Er waren twee regels die je moest onthouden als je de bus wilde nemen in 1955 in Montgomery. 1: de eerste vier rijen zitplaatsen waren alleen voor witte mensen bestemd. En 2: op de middelste rijen mochten zwarte mensen zitten. Maar alleen op de stoelen die niet nodig waren voor witte passagiers. Zich keurig houdend aan de regels zat Rosa in het midden van de bus. Maar het werd drukker en drukker en al snel waren alle zitplaatsen voor witten bezet. Rosa besefte dat ze haar plekje moest afstaan en ook de buschauffeur hielp dit haar herinneren. Rosa vond segregatie belachelijk en weigerde de regels op te volgen. Dit irriteerde de buschauffeur enorm. ‘Er hangt hier een bordje, ben je kleurenblind ofzo? Ik laat je arresteren hoor.’ ‘Nou, dat moet dan maar.’ Zei Rosa. En zo gebeurde het. De zwarte gemeenschap was woedend over de arrestatie. Zij organiseerde samen met Martin Luther King een busboycot. Zolang zwarten moesten opstaan voor witten, ging geen zwarte meer met de bus. Deze busboycot duurde 381 dagen. Uiteindelijk verklaarde het Hooggerechtshof op 13 november 1956 dat de scheiding van wit en zwart in strijd was met de grondwet. Vanaf nu kon iedereen dus weer met de bus. Maar het protest ging verder. Zo organiseerden ze zitstakingen in gesegregeerde gebouwen. De spanning liep steeds verder op. De protesten hadden effect. Het ministerie van justitie en de Amerikaanse regering realiseerden zich nu dat zwart en wit niet langer gescheiden konden worden. Acht jaar later, op 2 juli 1964 tekende president Johnson de civil rights act en kwam er een einde aan de wettelijke rassenscheiding. En zo kwam van het een het ander. En leidde een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid tot een verbod op rassensegregatie. Een kleine gebeurtenis had grote gevolgen. Maarja, zal je denken. Rosa was toch niet de enige die protesteerde? Steeds meer mensen zagen toch in dat deze wetten racistisch waren? Is de geschiedenis eigenlijk een voortdurende beweging naar steeds betere tijden? Wat speelde er nog meer mee voor het afschaffen van de Amerikaanse rassensegregatie?

Van het een kwam het ander

Op 1 december 1955 besluit Rosa Parks plots dat ze niet zou opstaan voor een witte medepassagier. Deze actie zet grote protesten in gang die jaren zouden duren. En ja hoor, van het een kwam het ander. Niet alleen schaften de Verenigde Staten de rassenscheiding in bussen officieel af in 1956; een paar jaar later, in 1964, ging de gehele Amerikaanse wetgeving rond rassensegregatie op de schop. Dat allemaal door die kleine daad!

Een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid

Andere Tijden in de klas

Discriminatie op grond van ras is in Nederland verboden. Dat is ook in de Verenigde Staten van Amerika het geval, maar nog niet zo lang gelden was dat anders. Rassenscheiding was in veel staten onderdeel van het dagelijks leven en de wet. Zo waren er gescheiden zitplaatsen voor wit en zwart in het openbaar vervoer. Vrouwen als Rosa Parks en Claudette Calvin verzetten zich tegen deze discriminatie.

Segregatie in de VS

Andere Tijden in de klas 

In 1652 krijgt zuidelijk Afrika bezoek van de Nederlanders met hun VOC-mentaliteit. En da’s geen goed nieuws voor de oorspronkelijke inwoners van die streken. In de eeuwen daarna blijft de kleine, witte minderheid de baas spelen. Ook als de slavernij officieel wordt afgeschaft, wordt er in Zuid-Afrika nog steeds officieel gediscrimineerd. Dat heet de Apartheid, en het is inderdaad behoorlijk apart:

Tijdens de Apartheid zijn mensen van kleur tweederangs burgers. Ze worden weggestopt in townships. Ze mogen alleen naar de stad om te werken voor de blanken. Als ze iets willen halen in de winkel, moeten ze door de achterdeur naar binnen. En haal het maar niet in je hoofd om verliefd te worden op iemand met een andere afkomst… Liefde is misschien blind, maar in die tijd niet kleurenblind.

In de 2de helft van de 20ste eeuw heeft de onderdrukte bevolking er genoeg van. Er wordt geprotesteerd, gestaakt, geboycot, en ook als verzetsleider Nelson Mandela wordt vastgezet, gaat de strijd door. In 1990 pas wordt de Apartheid afgeschaft, en nu is het officieel een zwarte bladzijde in de geschiedenis. Maar wel gebroederlijk naast de witte bladzijde.

Eeuwenlang speelt een kleine, witte meerderheid de baas in Zuid-Afrika. De apartheid maakt van zwarte mensen tweederangs burgers met weinig rechten. Na jarenlange protesten onder leiding van Nelson Mandela, wordt in 1990 de apartheid officieel afgeschaft.

Wat was apartheid?

Goede Hoop in de klas

De in Nederland geboren premier van Zuid-Afrika, Hendrik Verwoerd, bouwt de scheiding tussen wit en zwart uit tot een systeem van wetten en verboden. De apartheid degradeert de niet-witte bevolking tot tweederangs burgers. We gaan terug naar het begin van de rassenscheiding. Hoe is de apartheid eigenlijk ontstaan?

Het begin van de apartheid

Steeds meer zwarten worden zich bewust van de onderdrukking en de protesten tegen apartheid nemen toe. Het apartheidsregime slaat de protesten keihard neer. Uiteindelijk komt ANC-leider Nelson Mandela in 1990 vrij.

De succesvolle strijd tegen apartheid

In een klein dorpje in Zuid-Afrika wordt in 1918 Nelson Mandela geboren. Zijn Afrikaanse naam is Rolihlahla en dat betekent 'herrieschopper'. Nou, dat hebben ze geweten!
 
Als Nelson volwassen is heerst er in Zuid-Afrika ‘apartheid': blanke mensen hebben alle macht, gekleurde mensen worden achtergesteld. Dat is tegen het zere been van onze herrieschopper. Nelson gebruikt zijn rechtenstudie om te strijden voor gelijke rechten. Eerst alleen met woorden, maar later verruilt hij zijn toga voor een legeruniform. Dat duurt niet lang: in 1963 wordt Mandela opgepakt en veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf op Robbeneiland, een plek waar de omstandigheden niet echt om over naar huis te schrijven zijn. En dat mag dan ook niet.
 
Na een kwart eeuw gevangenschap wil de regering wel met Mandela praten. In 1990 zorgt zijn vrijlating wereldwijd voor veel vreugde. Een paar jaar later wordt hij zelfs verkozen tot eerste zwarte president van Zuid-Afrika,en dan is de apartheid echt verleden tijd. Ook na zijn afzwaaien als president blijft ome Nelson een icoon van de strijd voor gelijke rechten. Pas op zijn 95e is Nelson Rolihlahla Mandela definitief klaar met herrieschoppen.

Nelson Mandela heeft zijn hele leven gevochten tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Hij werd ervoor  in de gevangenis gegooid maar werd uiteindelijk president en won de Nobelprijs voor de vrede. Op 5 december 2013 overleed hij. 

Wie was Nelson Mandela?

In 1955 weigerde Rosa Parks als zwarte dame om haar plaats in de bus aan een blanke af te staan. Zij werd daarop gearresteerd. 
Martin Luther King organiseerde hierna een boycot van het bussysteem. 
Gedurende 381 dagen weigerden alle mensen met een donkere huidskleur om de bus te nemen, waardoor het busbedrijf grote verliezen leed.
Door de grote publiciteit rondom de zaak begonnen donkere mensen in alle delen van het land op een vredelievende manier te protesteren voor hun vrijheden. Er werden "sit-ins" georganiseerd, waarbij donkere mensen op plekken kwamen die alleen voor blanken waren en zo de oude wetten negeerden.
In 1964 werd de Civil Rights Act in de hele VS van kracht, die donkere mensen eindelijk op vele gebieden gelijke rechten gaf.

Rosa Parks

Tot 1964 hadden mensen met een donkere huidskleur in Amerika niet dezelfde rechten als witte mensen. Rosa Parks werd bijvoorbeeld gearresteerd omdat ze in de bus niet opstond voor een witte reiziger.

Voorvechtster van rechten voor zwarten

Televisie en computer

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

Video's over racisme, discriminatie en gelijkheid

Black lives matter

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Het schooljaar gaat weer beginnen. Wij zijn er klaar voor.

Header kapstok

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.