In Nederland komen de laatste jaren ook steeds vaker hittegolven voor. Goed drinken he, de warme dagen? Proost. Een groep van internationale klimaatwetenschappers zegt nu dat elke hittegolf ter wereld een link heeft met klimaatverandering. En wij vragen ons dan ook af: hoe overleef je extreme hitte? Dat bespreek ik met Maarten van Aalst. Welkom. Goed dat je er bent. Jij bent hoogleraar klimaat en rampen aan de Universiteit Twente en je bent ook directeur van het Rode Kruis Klimaatcentrum. Laten we eerst eens even beginnen met wat het eigenlijk doet met je lichaam. Ons lichaam is 37 graden, normaal gesproken en dan moet je in 45 graden je dag doorbrengen. Wat gebeurt er dan? Ja, dat wordt natuurlijk he, je kent het zelf, tijdens een hete dag. Je wordt sloom. Het is niet prettig gewoon. Op een gegeven moment wordt het ook echt gevaarlijk. En met name voor mensen met al een kwetsbare gezondheid en ouderen. En bij bepaalde temperaturen zelfs voor iedereen. Hangt ook een beetje af van de luchtvochtigheid. He dat verschil kan je ook wel tussen een sauna waar het droog en heet is. Dat hou je wel vol. Maar zo'n Turks stoombad waar het in vochtig en heet is, dat is dan helemaal heel heftig. Er zijn gewoon een grenzen aan wat de wat de mens dan nog kan volhouden. Ja, dan weten we inmiddels allemaal natuurlijk dat de aarde aan het opwarmen is. Maar waardoor komt het nou dat het zo extreem heet wordt bijvoorbeeld op dit moment in India? Waar komt die extreme hitte vandaan? Ja, de hele aarde warmt natuurlijk op. Dus de gemiddelde temperatuur over de hele wereld wordt wat hoger. Dat betekent ook in elk seizoen dat het een klein beetje warmer wordt. Dus we kunnen het hier laten zien aan de hand van deze curve. Wat is dit voor curve die we zien? Ja, wat je hier eigenlijk ziet is het aantal dagen met een bepaalde temperatuur. En wat je hier dus in het midden hebt is de gemiddelde temperatuur. Bijvoorbeeld? Nou ja, wat je nu in Nederland in mei zou verwachten is misschien 18, 19 graden of zo schat ik. En de meeste dagen zitten daar zo'n beetje omheen. He dat is dat dat dat grote stuk in het midden. Dus het is een keer 16 graden, het is een keer twintig graden. Daar kijken we allemaal niet van op. Nou, soms hebben we pech he dan zitten we in mei hier in dit laagste stukje en dan hebben we het een keer heel koud he. Da's misschien vijf of zes of zeven graden en soms is het al heel heet he. Dan kom je in deze piekjes. Boven de 25 graden zouden we nu echt wel een hete dag vinden in in mei. Nou, dat is eigenlijk het basisplaatje, wat bijna overal in de wereld wel een beetje standaard is voor temperatuur, een gemiddelde de meeste dagen zitten daar omheen. Pieken aan alle beide kanten. Als we nou kijken wat er gebeurt als je die klimaatverandering eroverheen krijgt, dan schuift eigenlijk die hele curve schuift een klein stukje op. Dus die gemiddelde temperatuur gaat van deze naar deze. Dus die schuift eigenlijk maar een klein stukje op omhoog. Dus het wordt overal een klein beetje warmer dan denkt iedereen nou 1 graad warmer ofzo, misschien boven land twee graden warmer. Maar ja, minder dan het verschil tussen dag en nacht. Dus waar maken ons nu eigenlijk zorgen over? Maar dan eens even kijken naar wat er aan de uiteinden van die curve gebeurt. Dit was wat wij vroeger een hittegolf noemden. En als je nou kijkt hoe vaak dat opeens voorkomt hier, dat is opeens veel waarschijnlijker geworden. Ja. En het andere is dat eigenlijk boven dit punt zag je dat die hitte bijna niet voorkwam en dat is nu opeens het piekje wat we in het verleden soms ns een keer kregen, dat is nu opeens een veel extremere temperatuur. Ja. En waar we dus ook als mensen veel last van kunnen krijgen. En niet alleen wij hebben last van zo'n hittegolf, ook oogsten gaan er door verloren, zoals nu ook in India gebeurt. En daarom doet plantfysioloog Yvo Rieu van de Radboud Universiteit onderzoek naar gewassen die deze hitte wel kunnen overleven. Nou, dit is de klimaatkamer. Ja, dat voel ik. Ja. Hier gooien we onze tomaten met de bloemetjes. Wat onderzoek jij precies? Nou, we onderzoeken hoe planten tegen hoge temperatuur kunnen. En wat wij dan in dit geval doen is dat we een heleboel verschillende tomaten typen hebben. En we vergelijken ze met elkaar, en we bekijken welke er een beetje tegen kan en welk er een minder goed tegen. En waarom is dat belangrijk om te weten? Nou, hoge temperatuur heeft allerlei effecten op planten. Maar een van de dingen die gebeurt is dat de planten onvruchtbaar worden van een hoge temperatuur. Dus wat we doen in deze kamer is een hittegolf nabootsen en dan kijken we of de planten nog vruchtbaar zijn. Nou en dat zou dus kunnen dat deze plant nog wel strafbaar is en dat die andere plant daarnaast niet vruchtbaar is. Hoge temperaturen in landen als India, worden bloemen dus minder vruchtbaar. Ze produceren daardoor minder stuifmeeldraden. Hoe doe je dat precies dan, die stuifmeeldraden bestuderen? Nou, we groeien die planten een aantal dagen hier in die nagebootste hittegolf, dan oogsten we die bloemetjes. We nemen deze bloemetjes mee en die nemen we mee naar het lab. En daar halen we de stuifmeelkorrels eruit. En dan bekijken we die stuifmeelkorrels met een speciaal apparaat. Oke. Als je het leuk vindt kan ik je ook meenemen. Graag! Naar het lab. Ik ben wel klaar met de hittegolf. hier Dan gaan we kijken hoe dat gebeurt. Wat we hier dus doen is de meeldraden uit de bloem halen. Nou Martijn snijdt in meeldraden dan vervolgens in kleine stukjes en het stuifmeel dat daar uitkomt wordt op dit apparaat geanalyseerd. OK en dit apparaat vertelt je dan vruchtdragend of niet vruchtdragend zeg maar. Ja, precies dat apparaat die gaat eerst tellen hoeveel pollen, hoeveel pollenkorrels er uit zo'n bloem komen. En vervolgens vertelt ie ook nog van elke pollenkorrel of ie leeft of dat ie dood is. Op gegeven moment hebben jullie de ideale DNA-formule gevonden voor een tomaten plant in dat gebied. Hoe lang duurt het dan nog voordat in India mensen tomaten kunnen kopen waarvan jij hebt gezegd dat er nog dna in zit? Nou, dat zal zeker nog een heel aantal jaren duren. Maar goed, het klimaatprobleem is ook niet 1-2-3 opgelost, dus het is, ja een kwestie van de lange adem. Op een bepaald moment zullen er in India dus tomaten op de markt liggen waar dit soort stukje DNA in zit. Je ziet dus al dat we ons voedsel zelfs gaan aanpassen aan de hitte. Maar hoe moeten we onszelf nou aanpassen? Ik bedoel een hittegolf. Nou, die hebben in Nederland ook al een paar forse van gehad. En dan zie je bijvoorbeeld dat het in de steden vooral heel erg warm kan worden. En daarvan heb jij ook een plaatje meegenomen. Een plattegrond van de gemeente Den Haag. Wat zien we hier? Ja, wat je hier heel duidelijk ziet is dat het ontzettend uitmaakt waar je zit, hoe heet het wordt. Dus de hele aarde wordt wat warmer, dus de kans op die extreme neemt toe. Maar de grootste pieken zitten op bepaalde plekken. Hier zie je de stad Den Haag. En ja hier dat middelste stuk, dat dat hele rode. Dat zijn die dichtbebouwde stadswijken bijvoorbeeld ook de Schildersbuurt. Ja, en je ziet dat de een aantal van die mooie villawijken die al veel groener zijn, die blijven gewoon kouder. Hoeveel scheelt dat trouwens? Want hier ziet het er heel warm uit, want het is rood en aan de andere kant blauw. Maar kun jij uitleggen wat dat verschil kan zijn? Ja, dat s dat is zomaar een paar graden temperatuurverschil al binnen een stad dus tussen de verschillende wijken. En je merkt natuurlijk zelf ook tijdens een hete dag in Nederland als je in de stad woont en je gaat de bos in dat je al voelt dat het koeler is om je heen. Maar het kan dus echt wel twee tot drie graden schelen, dat is het verschil tussen achtentwintig en eenendertig graden. Da's is toch een ander gevoel? Ja het verschil tussen echt heel onaangenaam en net nog draaglijk. Ja. Bovendien blijft het ook 's avonds en 's nachts in de stad warmer, want die stenen zijn warm, dus die warmte blijft langer hangen. En juist ook die nachttemperatuur blijkt heel bepalend te zijn voor de gezondheidsgevolgen voor mensen. Ja, want wat betekent dat dan voor die gezondheidsgevolgen? Nou, met name kwetsbare groepen he, dus mensen die al een zwakke gezondheid hebben of ouderen. Die hebben het gewoon zwaar tijdens die hitte. Want die kunnen bijvoorbeeld 's nachts niet herstellen? Als je dan 's nachts dus een hete dag hebt, maar je kunt 's nachts bijkomen als het koel is dan kun je de volgende dag wel weer aan. Maar juist als het achter mekaar maar heet blijft, dan word je steeds slapper. En nou nogmaals, mensen ook nog niet genoeg drinken. Dan zie je dus ook de sterfte oplopen. Dus in Nederland hadden we het in augustus 2020 bijvoorbeeld over zeshonderd extra doden door die hitte. Ja, zoals het internationale Rode Kruis zien we in Nederland en ook Europa in de dodelijkste rampen verschijnen, wat bijna niemand zich realiseert in Nederland. En dan om nog weer even terug te komen op het centrum van Den Haag waar je dus ook ja eigenlijk als je kijkt naar dat centrum. Dan zie je ook nauwelijks plekken waar het dus koeler is. Ik neem aan geen water of groen is. Is dat ook inderdaad de oorzaak? Ja, dat zijn dichtbebouwde stedelijke gebieden waar mensen dus ja in hun nabije omgeving weinig koel te kunnen vinden. Het is tuurlijk nog steeds wel zo als je de de gordijnen goed dicht houdt en de ramen openzet als het wat koeler is en dicht houdt als het warm wordt dat je het wat draaglijker kunt houden. Maar verder kun je eigenlijk op zo'n moment nergens heen en moet je dus zorgen dat je genoeg drinkt bijvoorbeeld. Of zelfs toch de koelte opzoeken. Ik weet in Den Haag wordt er nu gekeken of bepaalde overheidsgebouwen waar airconditioning is tijdens zo'n hittegolf opengesteld kunnen worden zodat kwetsbare groepen daar heen kunnen. Maar dan moet je ook weten dat er zo'n hittegolf aankomt en je beseffen hoe gevaarlijk die kan zijn, zodat je inderdaad je gedrag aanpast. En dat je daar ook daadwerkelijk naartoe kunt. Dat moet je dan ook weten, want er zijn er andere dingen die je kunt doen in zo'n centrum om het draaglijker te maken? Nou ja, op de korte termijn moet je dus je gedrag aanpassen en die waarschuwingen waar iedereen toch vaak een beetje lacherig over doe, eindelijk een leuke dag aan het strand. En dan krijgen we een hitte-alarm. Die moeten we dus serieus nemen voor de langere termijn. En dan is natuurlijk ook nog wel de vraag hoe we onze steden inrichten, want een groenere stad is een koelere stad. Dus als je in zo'n schildersbuurt meer groen zou kunnen aanleggen dan zie je dat de hitte ook minder snel toeneemt. Nu nu zijn we dus tot op zekere hoogte in staat om ons aan te passen aan het klimaat. Zit daar ook een grens aan, moeten we misschien op een zeker moment ook er genoegen mee nemen misschien dat we op sommige plekken gewoon niet meer kunnen wonen omdat het te heet is bijvoorbeeld? Die grenzen komen in beeld. Dus dat is een van de redenen waarom die anderhalve graad temperatuurstijging die ook in dat verdrag van Parijs staat. De wetenschap eigenlijk heel duidelijk: we zien op sommige plekken nu al dat het soms onleefbaar is, een paar dagen per paar jaar. Dat aantal neemt enorm toe als die opwarming door blijft gaan. Waar we t in t begin over hadden, die extremen nemen dan heel snel toe en steeds meer plekken op aarde worden dan letterlijk een deel van het jaar onleefbaar. Dus we moeten ons aanpassen aan de opwarming die nu al gaande is, maar we moeten ook voorkomen dat die opwarming nog verder uit de hand loopt. Maarten van Aalst. Dank je wel.
