Name: Wat is een variatie?
Uploaded: 2024-04-05T09:51:45+02:00
Duration: 6 min 16 s

Klas 4/5/6

Klas 1/2/3

Wat hebben ‘Altijd is Kortjakje ziek’,
een graaf met slaapproblemen

en Conquest of Paradise te maken
met het thema variatie?

Binnen de variatie zijn er twee smaken: Variaties op

een harmonisch schema en
de iets vrijere vorm: Thema en variaties.

Allereerst die variaties op een harmonisch schema .

Die zijn te herkennen aan
een steeds herhalend motief in de bas.

Een voorbeeld hiervan is
de Canon van Pachelbel of PaCHELbel

zoals je het schijnbaar in het Duits moet zeggen.

we luisteren even naar het motiefje in de bas.

Deze vier maten worden

het hele stuk door herhaald
en daarboven klinkt er steeds een andere melodie.

Cha, conne we maar wat meer van dit
soort duidelijke voorbeelden geven.

De Chaconne, de Chaconne van
Johann Sebastian Bach natuurlijk, die

hij voor viool
solo schreef, of zijn Passacaglia voor orgel.

Het zijn allebei hoogtepunten die slechts gebaseerd
zijn op een kort motief in de bas.

Een goed motief om als componist te laten zien wat je
allemaal in huis hebt.

Eigenlijk is deze vorm gewoon een akkoordenschema
waarop gevarieerd of geïmproviseerd wordt.

Het Is dus ook
de basis van de jazz, de geïmproviseerde muziek.

Vanaf de barokperiode

werden er regelmatig
klavierwedstrijden gehouden.

Wie kon dat nou
het beste orgel, klavecimbel of piano spelen?

De deelnemers kregen vaak een muzikaal thema
voorgeschoteld waarop geïmproviseerd moest worden.

Zo'n thema hoefde helemaal niet ingewikkeld te zijn.

Mozart kon bijvoorbeeld prima uit de voeten

met de toen ook al
bekende melodie van ‘Altijd is Kortjakje ziek’.

Mozarts variaties op ‘Ah, je vous dirai maman’.

Nou, dit gevarieer deed het goed bij het publiek.

En vanwege dit grote succes gingen componisten
deze improvisaties uitwerken.

Hoe kan je allemaal variëren op een thema?

Nou, dat kan
onder meer door het toevoegen of weglaten van noten

aan een melodie, door bijvoorbeeld
versieringen, veranderen van ritme of

maatsoort, veranderen van instrumentatie of door
het veranderen van de begeleiding.

Ook kan er gevarieerd worden op basis van
het karakter van een stuk.

Het idee van de originele melodie blijft dan wel
herkenbaar, maar door het veranderen van bijvoorbeeld

toonsoort, tempo of overgangen van majeur naar mineur

kan een vrolijk thema
ineens heel droevig klinken.

De Oostenrijker Anton Diabelli

was niet alleen muziekuitgever en
componist, maar ook een slimme ondernemer.

Hij bedacht een leuke reclamestunt voor zijn bedrijf.

In 1822 stuurde hij aan alle gerenommeerde

Weense pianisten een zelf gecomponeerd thema.

De opdracht: Schrijf variaties op het door mij
bedachte thema.

En de winnaar? Nou die krijgt een flink geldbedrag.

Nou, een heel stel musici reageren,
waaronder bekende namen als Carl Czerny, het tienjarige

wonderkind Franz Liszt en Franz Schubert. En de
beroemdste pianist uit die tijd, Ludwig van Beethoven

Nou, die reageerde niet op die prijsvraag.

Hij vond het maar een thema van niks.

Wél nam hij de moeite om een ander gedeelte van
het muziekstukje van

de in zijn ogen amateurcomponist Diabelli onder de loep
te nemen.

Hij componeerde daar maar liefst 33 variaties op.

Variaties die inmiddels tot een van de monumenten uit
de pianoliteratuur zijn gaan behoren.

De Diabelli Variaties van Beethoven.

Een ander monument uit
de thema met variatie-literatuur komt

weer van Bach: de Goldbergvariaties.

Bach schijnt het geschreven te hebben op aandringen van
de gezant van Rusland in Saksen, graaf Hermann

Carl von Keyserlingk, die een jonge klavecinist in zijn

dienst had, namelijk Johann Gottlieb Goldberg.

Als de graaf last had
van slapeloosheid, nou dan liet hij Goldberg

delen van
de variatiecyclus spelen en meneer sliep als een os.

Ja! De dankbaarheid van graaf Keyserlingk was groot.

Vanwege de hoge kwaliteit van het werk schonk
hij Bach een gouden beker gevuld

met honderd Louis d’Or.

Een van de meest gebruikte
thema's waarop gevarieerd wordt is La Folia.

Het is misschien wel het oudste thema uit
de Europese muziekgeschiedenis.

Afgelopen vier eeuwen hebben
meer dan 150 componisten dit thema gebruikt.

van Liszt door Carl Nielsen en van Rachmaninov tot

aan Vangelis met Conquest of Paradise.

Een ander populair thema is de 24e vioolcaprice

van vioolvirtuoos Niccolo Paganini.

Ja, dát wist Paganinie van tevoren.

Franz Liszt, Witold Lutoslawski, Johannes Brahms, en

wederom Rachmaninov gingen daarmee aan de slag.

Het is vooral heel mooi wat Rachmaninov
met het thema van Paganini doet, want

voor de 18e variatie
zette hij de bladmuziek van Paganini op de kop.

Jazeker, hij speelde het thema ondersteboven en dacht:

“Zo kan het ook, zo klinkt het nog veel mooier”.

Zo ontstond er een prachtig nieuwe melodie die toch
te maken heeft met het originele thema.

De meest extreme variatiereeks die komt van
de Amerikaan Frederic

Rzewski: ‘The People United Will Never Be Defeated!’
heet het stuk.

Het bestaat uit één thema en 36 variaties, maar dat
wordt door pianisten gezien als een zeer

grote uitdaging, want het thema bestaat uit een
korte, op het eerste gehoor vrij eenvoudige melodie,

maar daarna volgen
er een uur lang variaties in bijna elk te bedenken

muziekgenre van
serialisme tot blues, van klassiek tot minimal music.

Maar is dit allemaal te heftig voor je?

Kijk daar gewoon naar Baantjer, elf seizoenen lang, vol
voorspelbare variaties op een simpel thema.

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Luisteren naar muziek heeft een effect op je. Je wil bijvoorbeeld dansen bij harde muziek, je wordt verdrietig als je luistert naar zielige muziek en je voelt je verbonden met anderen als je muziek maakt. Wat doet muziek met je hersenen? Kom er alles over te weten in dit scrollverhaal.

Scrollverhaal over wat muziek met je hersenen doet

Welk effect heeft muziek op je?

Niet iedereen houdt van jumpstyle, hardcore of elektronische muziek. Van welke muziek je houdt, wordt bepaald door verschillende factoren, zoals je persoonlijkheid en je omgeving. Je leest er alles over in de story op NPO Kennis.

Story over waarom je bepaalde muziek leuk vindt

Wat bepaalt je muzieksmaak?

Geschiedenis van de popmuziek

Popmuziek is een verzamelnaam van verschillende muziekstijlen. Popmuziek betekent ‘populaire muziek’. Een groot deel van de mensen vindt deze muziek leuk en daarom hoor je het ook veel op de radio. Popmuziek bestaat onder andere uit jazz en rock ’n roll.

Van rock'n roll tot elektronische muziek

Wat is een variatie?

Omroep MAX

Wat is een wals, wat doet een dirigent eigenlijk en wat is het verschil tussen majeur en mineur? In de serie Muziek in een Notendop (Omroep Max) geeft presentator Sander Zwiep op luchtige wijze antwoord op al dit soort vragen.

Muziek in een notendop

Allereerst de variaties op een harmonisch schema. Dit is te herkennen aan een steeds herhalend motief in de bas. Daarboven klinkt dan steeds een andere, gevarieerde melodie. Hoe kun je allemaal variëren op een thema? Dat kan onder meer door het veranderen van ritme of maatsoort, het veranderen van instrumentatie of door het veranderen van de begeleiding. Of door verandering van toonsoort, tempo of verandering van majeur naar mineur of andersom.

Muziek en dans

Twee soorten: variaties op een harmonisch schema en thema met variaties

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Koningsdag

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.