Wat hebben Andrew Lloyd Webber, Syb van
der Ploeg en het Nieuwe Testament met...
...een passie te maken?
Ja, inderdaad een passie...
...want passie zonder ‘een’ ja, dat kan je hebben.
Passie is dan een intens verlangen
of enthousiasme voor iets of iemand.
Wordt vaak
gebruikt in het kader van romantisch verlangen
en dat gaat ook nog eens dieper dan lust.
Maar goed, dat is dus passie.
Maar ik wil het effe hebben over een passie.
En dan bedoel ik
niet zo'n passie, maar een muzikale passie.
Zoals vaker komt het woord passie uit
het Latijn van ‘patior’ en ‘passus sum’.
Ik lijd, ik heb geleden.
Ook is er het woord ‘passio’ en dat verwijst
naar de verslagen die werden gemaakt van
het lijden van christelijke martelaren.
Centraal in het christelijk geloof is,
de naam zegt het al,
Christus.
En die staat dan weer centraal in een
muzikale passie.
Het script daarvoor vind je in het Nieuwe
Testament, zeg maar de tweede helft van de Bijbel.
Je kan kiezen uit vier smaken.
Mattheüs Marcus, Lucas en Johannes.
Vier Bijbelboeken waarin het lijden en sterven
van Christus wordt beschreven,
waarbij elk boek een eigen invalshoek heeft.
Deze vier evangeliën vormen
eigenlijk de draaiboeken, de scripts
voor de passies die door talloze componisten in
de voorbije eeuwen zijn gecomponeerd.
Van de intocht van Jezus op Palmzondag via
het laatste avondmaal en
de arrestatie naar het proces tegen hem
en vervolgens de kruisweg eindigend op Golgotha
met de kruisiging, het sterven van Jezus.
Goede Vrijdag.
En daarna gaat het over de wederopstanding en de
woorden die hij toen sprak tot zijn volgelingen.
Nou, welke delen
van lijden, sterven
en opstanding in zo'n passie worden gebruikt?
Dat is aan de componist en aan
de tekstdichter - Huh?
Tekstdichter? Maar het staat toch al in de Bijbel?
Tuurlijk, maar de Bijbel is geen bundeltje lyrics
en er staan ook geen handige gitaarakkoorden in.
Dat komt pas 2000 jaar later.
In de tussentijd was
er de ontwikkeling van die passiemuziek.
Natuurlijk met een
functie, want als je iets zingt, dan is het vaak
beter te onthouden.
En zo heeft het lijden en sterven van
Jezus bezongen, waardoor gelovigen
door de eeuwen heen de kern van hun geloof op
muziek binnenkregen.
Het was eerst in eenstemmige gezangen.
Daarna kwamen rolverdelingen, waarbij Christus,
het volk en de evangelist,
de verteller door verschillende zangers
en koren werden ingevuld.
Eigenlijk al een soort muziektheater.
Deze vormen werden responsoriale passies
of motetpassies genoemd.
Jacob Obrecht, bekend van Tandartspraktijk
Jacob Obrecht in Amsterdam,
schreef de eerste in die stijl.
Wist ik obrecht niet.
Aanvankelijk werd de letterlijke bijbeltekst
gebruikt en noot voor noot op
muziek gezet, maar de passies gingen mee in
de ontwikkeling van de westerse muziek.
En eenstemmig werd meerstemmig.
De passies werden polyfoon
en er kwamen steeds meer mogelijkheden
om de boodschap muzikaal aan te kleden.
In de zeventiende en achttiende eeuw waren
onze oosterburen nogal passioneel bezig.
Buxtehude, Schütz, Keiser, Telemann en Händel.
Die waren bepaald niet passief.
De eeuwen daarna kwamen
onder meer Joseph Haydn, John Stainer,
Frank Martin, Sofia Gubaidulina en Arvo Pärt
met hun verklankingen.
En vlak ook Andrew Lloyd Webber niet uit
met Jesus Christ Superstar.
En wat was dat mooi!
Daarna had je Clouseau met Passie
en Gigi d’Agostino met La Passion.
En ja, dat waren heidense hits.
Daar heb ik niks mee te maken.
Syb van der Ploeg, die maakte dat weer goed.
Als Jezus in de eerste Passion op televisie.
Nou, dat was het wel zo'n beetje.
Oh ja, natuurlijk.
Bach.
Ja, sorry.
Bach, onze passiepreses daar kan ik niet omheen.
Johann Sebastian Bach schreef
er meerdere, maar z'n Matthäus-Passion
is niet weg te denken uit onze concertagenda's.
En het zijn er zoveel.
Ben je musicus en mis
je die passie, dan mis je money en eet je nasi
zonder satésaus, zonder ei, zonder kip.
Die Matthäus-Passion had z'n première in 1727
toen nog in een tochtige kerk
met rudimentair meubilair
en is
uitgegroeid tot de bekendste verklanking
van het lijdensverhaal.
Een imposant stuk
waarin alle grote levensthema's langskomen
en in Nederland populairder dan waar ook.
Soms zie ik voor me hoe Bach het stuk
in een anonieme
tussenwoning in Almere Oostvaarders aan
het componeren is.
Zo Nederlands.
Overigens heb je in Almere wel een rijschool en
een pedicure die Passie heten.
En er is ook al een Bachweg.
Maar voor de echte passie moet je naar
Naarden, naar de Grote Kerk,
waar de Nederlandse Bachvereniging met hun
jaarlijkse uitvoering een stuk muzikale reflectie
biedt aan de aanwezige prominenten en politici.
Maar naast Naarden vind je de Matthäus ook gewoon
bij jou in de buurt van Aardenburg tot Zieuwent
en van een comfortabele concertzaal tot nog steeds
een tochtige kerk met rudimentair meubilair.
Ik moet mijn passie ook nog eventjes plannen,
maar ik denk dat ik
dat rond Goede Vrijdag pas zie.
