Wat hebben een abstracte kunst
£ 4,5 miljoen en een
spoorboekje te maken met een partituur?
Het spoorboekje.
Kennen we dat nog?
Ja, vroeger voelde je je helemaal chill
als je zo'n spoorboekje bij je had, want
je wist welke trein op welk moment van
welk spoor zou vertrekken
op welke stations er werd gestopt
en wat het eindpunt was.
De gemiddelde orkestdirigent die reist
doorgaans per auto.
Herbert von Karajan was
zelfs een echte autofanaat.
Kan ook niet anders als je Kar-ajan heet.
Maargoed, een dirigent kan ook
niet zonder spoorboekje, maar dat noemen
we dan de partituur.
Komt van Latijnse woord ‘partitura’
en dat slaat op de verdeling.
De verdeling van alle partijen
van een stuk.
De partituur is dus de volledige notering
van alle partijen, van een muziekstuk
van boven naar beneden
de verschillende instrumenten en van links
naar rechts de voortgang van het stuk.
Bijvoorbeeld
de partituur van een symfonie, geschreven
voor houtblazers, koperblazers,
scheetkussen en strijkers,
bevat netjes onder elkaar alle muzieknoten
en tekens voor de genoemde instrumenten.
De dirigent heeft een partituur nodig
om een muziekstuk te doorgronden,
te interpreteren.
Niet per se om uit te dirigeren, want net
als treinen fans het spoorboekje
uit hun hoofd kenden, zo kan een dirigent
een partituur ook internaliseren.
Toch zie je in de concertzaal regelmatig
zo'n kloek boekwerk op de lessenaar
van de dirigent.
De musici hebben veel dunner stapeltje
muziek, want ja, een violist
heeft bijvoorbeeld genoeg aan z’n
eigen noten.
En de slagwerker die heeft die vioolpartij
weer helemaal niet nodig
die hoeft alleen z'n eigen partij te zien,
alles komt samen in de partituur.
Tijdens een concert kan je het
verschil ook zien, want een dirigent
moet veel vaker omslaan dan een musicus.
Ja, als je maar één partij
voor je hebt, dan passen er meer maten op
een pagina dan wanneer je
het hele orkest onder elkaar hebt staan.
Aan het eind van de Middeleeuwen
toen de muzikale gezelschappen
nog wat kleinschaliger
waren, had je de eerste partituren.
En koorboeken met
de verschillende partijen voor het koor
bij elkaar genoteerd.
Dat werd gangbaar met de introductie van
de boekdrukkunst.
Het oogde nog niet heel overzichtelijk.
Want ja, alle partijen strak in het gelid
onder elkaar gedrukt,
dat zou duren tot de 18e eeuw.
Met het verstrijken van de tijd werden de
partituren steeds verfijnder en complexer.
Er kwamen steeds meer tekens voor muzikale
articulatie en andere speelaanwijzingen.
Tot we er halverwege de 20e
eeuw geconfronteerd werden
met de grafische partituur.
Even lekker gek doen, rare grafieken,
expressionistische escapades op papier.
Daar kunnen wij geen chocola van maken.
Hoewel, ja, sommige grafische partituren
lijken eerder
op de bereidingswijze van een
chocoladetaart dan op een avantgardistisch
kamermuziekstuk, maargoed.
Anno 2022 doen we het in principe nog
steeds met partituren.
Sommigen worden helemaal wild van
het bekijken van een stokoude partituur
van de componist zelf.
Zo'n handgepende partituur heet autograaf
en is serieus geld waard.
In 2016 ging de autograaf van Mahlers
Tweede symfonie onder
de hamer voor £4,546,250.
Da's tamelijk partituur.
Wie tegenwoordig
noteert, doet het vaak digitaal.
Super handig.
Even knippen en plakken en je voorziet
een heel orkest van nootjes.
Dat scheelt inktvlekken en een lamme hand.
En via IMSLP, het
International Music Score Library Project
kan je uren door duizenden partituren².
En omdat het vaak gaat
om rechtenvrije muziek uit oude bronnen,
is de prijs doorgaans € 0.
Nou, dan hou je die £4,546,250 over
voor een studie orkestdirectie,
een eigen orkest en het afhuren van het
Concertgebouw voor jullie eerste concert.
