Name: Wat is contrapunt?
Uploaded: 2024-04-12T09:29:54+02:00
Duration: 9 min 33 s

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Wat hebben het Paard van het Jaar

Star Trek en het geheim van een goeie relatie

te maken met contrapunt?

Contrapunt:

Punctus contra punctum.

Ja, inderdaad weer zo'n Latijnse term:
Noot tegen noot.

Maar het contrapunt is: hoe leg

je zo'n complex begrip uit in stervelingentaal?

Nou, voilà.

De Amerikaanse musicoloog John Rahn die zei:
“Het is moeilijk om een mooi liedje te schrijven.

Het is nog moeilijker om
meerdere mooie liedjes te schrijven die, wanneer

ze tegelijkertijd worden gezongen, samen ook
nog eens mooier klinken.

Ja, en de interne structuur van elk liedje moet
dan weer bijdragen aan de gezamenlijke structuur,

die op zijn beurt de losse stemmen weer versterkt
en belicht.

De manier waarop dat wordt bereikt is contrapunt”.

Nou, thanks John!

Ik zou nu kunnen stoppen, maar het is ook
zo zielig voor de piano.

Die is anders voor niets naar bed gekomen.

Contrapunt draait om de relatie tussen twee of
meer onafhankelijke stemmen.

Soms worden de begrippen contrapunt en
polyfonie door elkaar gebruikt.

Maar er is een verschil:

Polyfonie draait om meerstemmigheid, contrapunt om
de relatie

tussen die meerdere stemmen en de manier waarop
je die relatie als componist kunt vormgeven.

Wil je echt een contrapunt master worden?

Nou, knoop dan deze twee zaken in je oren.

Enerzijds moeten de verschillende stemmen
een duidelijke harmonische relatie

hebben, dus eigenlijk verticaal
bekeken op één moment in de tijd.

Harmonische relatie, welke samenklank er is.

Anderzijds moeten de stemmen ook een
individuele kwaliteit en ontwikkeling hebben, dus

horizontaal gezien in het verloop van
de tijd, als losse melodie.

Ja, het klinkt misschien plat

maar John Rahn die houdt vooral
van horizontaal denken

Overigens verticaal en horizontaal: eigenlijk hebben
het hier over het recept voor een toprelatie.

Ja, want je leeft in harmonie
met je partner en je laat

ruimte voor zelfstandigheid
en individuele ontwikkeling.

In de muziekwereld zou je ook zo'n echtpaar kunnen
zien in de muziekwetenschapper en de componist.

Die wetenschappers, die hameren vaak op
het verticale aspect, terwijl

de componist meer geïnteresseerd
is in onderlinge melodische ontwikkelingen.

Leuk is dat die componist
met z'n schrijverij zoveel macht heeft dat de

wetenschap de contrapuntwetten
steeds meer moet aanpassen aan de contrapuntmode.

Maar goed, het blijft complex stuff.

Er zijn boeken volgeschreven over contrapunt.

Het is oprecht monnikenwerk om als componist

alle mogelijkheden van deze westerse
muziektechniek in de vingers te krijgen.

Letterlijk monnikenwerk zelfs

want al in de middeleeuwen verschenen
verhandelingen over contrapunt.

Al in de 9e eeuw zetten kloosterlingen
de contrapuntjes op de i en dat klonk toen zo:

Punt tegen punt.

Het klinkt heel erg vintage.

Zo klonk het dus in die eeuw waarin Karel de Grote zorgde voor de Europese verspreiding van Gregoriaans.

En monniken hetzelfde deden voor de wijnbouw.

Leuke is dat de term contrapunt pas
in 1336 werd geformuleerd

dus deze 9e eeuwers, hadden geen idee
waar ze eigenlijk mee bezig waren.

Maar goed is echt contrapunt:
punctus contrapunt punctum

1 noot tegen 1, dat is even
leuk, maar je raakt er op uitgeluisterd.

Guido van Arezzo, die kwam uit de 11e
eeuw met suggesties voor vrijere stemverhoudingen.

Een eeuw later, was men zover:

Naja, ‘men’, niemand minder dan Perotinus
de Grote componeerde deze klanken omstreeks 1200.

Hij was één van de eerste die drie- en
vierstemmige stukken componeerde, waarbij

die stemmen contrasteren
qua metrum, ritme, zinslengte en herhalingen.

En je voelt ‘m al aankomen:
de eeuwen hierna werd dit weer verfijnd met

syncopen, accentverschuivingen en
andere ritmische trucs.

In de Renaissance is men zo ver:

Dit is van Franco-Vlaamse trots Josquin des Prez:

Ja, vlak voor 1500 klonk dat dus zo.

Het middeleeuws ritmisch harmonische,
dus verticale contrapunt.

Een een soort hiërarchie tussen
de stemmen raakt uit de mode.

Hier in de Gouden Eeuw van het contrapunt is
de zaak horizontaal.

Gericht op de melodische lijnen.

If you wanna party like it’s 1499, luister
dan eens naar Johannes Ockeghem, Orlando di Lasso,

Giovanni Pierluigi da Palestrina en Josquin dus.

Het mooie aan deze periode is
dat individuele stemmen met hun eigen ritmische en

melodische kenmerken tóch samenvloeien
tot één samenhangend, welluidend weefsel.

Dit melodische contrapunt wordt ook
wel Stile Antico genoemd, de antieke stijl.

En dan zal er ook wel een moderne zijn.

Inderdaad, de Stile Moderno.

Actie en reactie, dat gaat ook hier op.

Men wilde vrij zijn van die contrapunt
beperkingen.

Claudio Monteverdi was een van de voormannen.

Men zocht naar mogelijkheden om
meer dramatische contrasten aan te brengen.

Het was in een periode waarin de opera en
het oratorium, verschillende

vormen van muziekdrama, zich snel ontwikkelden.

Daarnaast draaide het om klankkleur en een
vrijere omgang met dissonanten.

Een spannende tijd waarin in Stile Antico, en
Stile Moderno naast elkaar bestonden en kiekeboe:

Daar komt ook weer Baas B. om de hoek kijken.

De man die begin 1700 al fusion componeerde:

Johann Sebastian Bach.

En in ‘Die Kunst der Fuge’ en ‘Das Musikalisches
Opfer’ trekt Bach z'n 15e eeuwse werkkleding aan,

maar gebruikt
wel nieuwerwetse harmonische gereedschappen.

Ja, natuurlijk is Bach de Max Verstappen van
de fuga, maar

die fuga verdient een eigen aflevering in
deze serie.

Kan wel toch?

-Joe! ja.

Dat is toch een beetje de Bassie en Adriaan in
de ontwikkeling van de wereld.

En daar zijn we weer, in de overgang van de barok

met Bach, Händel en Scarlatti
en een klassieke periode met Mozart en Haydn

contrapunt raakt een beetje uit de mode.

Men gebruikt de oude wetten
nog wel, maar vooral als er in de

oude stijl gewijde kerkelijke stukken worden
gecomponeerd.

Verder is het vooral een
melodie met begeleidende stemmen.

En grappig genoeg gingen verschillende componisten
uit de klassieke periode wel door

een contrapunt-crisis...

...wanneer ze achter
de verdiensten van hun oude voorgangers kwamen.

Mozart bijvoorbeeld gebruikte in
zijn grote opera's contrapunt om

de zanglijnen van verschillende personages
goed uit de verf te laten komen.

En Haydn?

Die voorzag
zijn latere strijkkwartetten van fuga's.

En later kwam ook Beethoven op het contrapuntpad

mede door zijn adoratie voor een
oude barocker, namelijk Händel.

Hoe later in de tijd, hoe vroeger
de inspiratiebronnen

want ver in de 19e eeuw grepen
Richard Wagner weer terug op De Palestrina en

zijn Stile Antico en Brahms
en Mendelssohn, die waren in de ban van de barok.

Daarbij combineerde met het goede van vroeger met
de nieuwste inzichten.

Richard Strauss die mengde verschillende eerder
gecomponeerde stukken en liet ze in een

later stuk samenkomen, bijvoorbeeld in Ein
Heldenleben.

Ja, en vlak ook Mahler niet uit hè.

Gustav Mahler en Contrapunt, die komen
geweldig samen in de

aflevering ‘Counter Point’ van Star Trek Voyager.

‘s Mans Eerste symfonie speelt
een cruciale rol, lichtjaren hiervandaan.

In de 20e eeuw was het weer tijd
voor actie en reactie.

Los van alle Schönbergiaanse
ontwikkelingen had je

mensen als Anton Webern
die renaissancetechnieken gebruikten.

Richard Strauss, die in Elektra
meerdere toonsoorten simultaan liet klinken

en Stravinsky die een barokke dubbelfuga stopt in
zijn Psalmensymfonie.

Ja, contrapunt werd
ook in abstractere vorm gebruikt in

de samenhang tussen instrumentgroepen

en klankvelden, zoals Edgar Varèse nodig vond

in Intégrales.

Tja, en dan lees ik ook
dat in het strenge contrapunt dissonanten

nooit storend mogen zijn.

Nou, het is
eigenlijk net als in het echte leven: dissonanten

die horen erbij, als ze maar oplossen.

Da's het punt.

- Wacht even, je had het over een paard?

Oh ja, het paard van het jaar. Natuurlijk!

Uhm. Amerikaanse Horse of
the Year 1951 heette Counterpoint.

- Hoezo?

Weet ik veel.

Geen idee.

Kun je niet Googlen of zo?

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Luisteren naar muziek heeft een effect op je. Je wil bijvoorbeeld dansen bij harde muziek, je wordt verdrietig als je luistert naar zielige muziek en je voelt je verbonden met anderen als je muziek maakt. Wat doet muziek met je hersenen? Kom er alles over te weten in dit scrollverhaal.

Scrollverhaal over wat muziek met je hersenen doet

Welk effect heeft muziek op je?

Niet iedereen houdt van jumpstyle, hardcore of elektronische muziek. Van welke muziek je houdt, wordt bepaald door verschillende factoren, zoals je persoonlijkheid en je omgeving. Je leest er alles over in de story op NPO Kennis.

Story over waarom je bepaalde muziek leuk vindt

Wat bepaalt je muzieksmaak?

Geschiedenis van de popmuziek

Popmuziek is een verzamelnaam van verschillende muziekstijlen. Popmuziek betekent ‘populaire muziek’. Een groot deel van de mensen vindt deze muziek leuk en daarom hoor je het ook veel op de radio. Popmuziek bestaat onder andere uit jazz en rock ’n roll.

Van rock'n roll tot elektronische muziek

Wat is contrapunt?

Omroep MAX

Wat is een wals, wat doet een dirigent eigenlijk en wat is het verschil tussen majeur en mineur? In de serie Muziek in een Notendop (Omroep Max) geeft presentator Sander Zwiep op luchtige wijze antwoord op al dit soort vragen.

Muziek in een notendop

Contrapunt komt van 'Punctus contra punctum': noot tegen noot. De Amerikaanse musicoloog John Rahn omschreef het als volgt: "Het is moeilijk om een mooi liedje te schrijven. Het is nog moeilijker om meerdere mooie liedjes te schrijven die, wanneer ze tegelijkertijd worden gezongen, samen ook nog eens mooier klinken. De interne structuur van elk liedje moet bijdragen aan de gezamenlijke structuur, die op zijn beurt de losse stemmen weer versterkt en belicht. De manier waarop dat wordt bereikt is contrapunt."

Muziek en dans

De relatie tussen twee of meer onafhankelijke stemmen

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Op dit moment ervaren wij problemen met de site, waaronder de zoekfunctie. Er wordt aan gewerkt, hopelijk snel opgelost. red. Schooltv.nl

Schaatsende kinderen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.