Name: Wat is atonaliteit?
Uploaded: 2024-04-12T09:28:30+02:00
Duration: 5 min 36 s

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Hoeveel had jij? Ik had zeven.

Jij mag beginnen straks.

Wat hebben dobbelstenen, propellers en de

Villa Volta te maken met atonaliteit?

De mens is gek op muziek.

Lekker meeneuriën op ‘t werk
of meegalmen onder de douche.

Fijne opera-aria's,  Altijd is Kortjakje ziek,

Of die ene hit van Britney Spears.

Muziek met een duidelijke melodie,
met een paar pakkende akkoorden die je ook

op je gitaar kunt mee tokkelen.

Kortom, muziek die we begrijpen.

Muziek die houvast biedt.

Muziek met een heldere tonaliteit
waarin een duidelijke grondtoon

en een bijbehorende melodie en harmonie te horen
zijn.

Consonante, welluidende muziek met af en toe
een dissonant.

Maar dat is prima, want je weet
hoe je muziek geaard is, waar je thuisklank is.

Tonale muziek is dus als een huis met een
stevige fundering, als een auto met vier wielen,

als boerenkool met rookworst.

De gelukzalige situatie die ruw verstoord werd
door componisten

die zich als een stel pubers gingen afzetten
tegen die vaste tonaliteit. Hop!

Weg met de fundering.

Dag rookworst en zo'n auto, daar kan best
een wiel van af.

Het was 1885.

Europa danste nog op ultratonale walsjes.

En in de concertzaal klonken
tonale symfonieën, maar

Franz Liszt kwam met een Bagatelle sans tonalité.

Een eerste verkenning van
de Dark Side of the tonal moon.

Ook Alexander Skrjabin en iets later Max
Reger schurkten al tegen het tonaal-occulte aan.

Dat deed men door veel chromatiek te gebruiken.

Je weet
wel, veel halve tonen pan, pom, pom, pom, pom.

En ook door het toepassen van
bitonaliteit en polytonaliteit:

twee of meerdere toonsoorten
die tegelijkertijd klinken.

Gekkenhuis!

Zoals Villa Volta in de Efteling: je raakt
gedesoriënteerd.

Dat geldt niet alleen voor de luisteraar, maar ook
voor de uitvoerenden.

Want speel een stukje Mozart en
je ervaart een soort logica in de

opeenvolging van akkoorden in het verloop van
de melodie.

Maar speel een atonale compositie
en je ervaart een soort los zand.

Wég zijn de relaties in de voorspelbaarheid uit de

veilige tonaliteit.

En deze muzikale desoriëntatie,

deze ongefundeerdheid, vonden de componisten uit
de vroege fase van de atonaliteit geen probleem.

Want waarom zou alles rondom een vast tooncentrum
en veilige consonantie moeten draaien?

Arnold Schönberg
en collega's Anton Webern en Alban Berg,

die samen de Tweede Weense School vormden, waren
klaar met dat eeuwenoude

toonsysteem
en vonden dat alle tonen even belangrijk waren.

Het ging nu om de emancipatie van de dissonant.

Musicoloog en filosoof
Theodor Adorno duidde deze ontwikkeling

als ‘de bevrijding van
de muziek, van de dwang van de tonaliteit

en daarmee de ongehinderde ontplooiing van
de muzikale expressie.

Wat vrije atonaliteit
betreft, werd het voor driftleven van de klanken’

een bevrijding dus, waar Adorno
wel een kanttekening bij plaatste:

Men moest waken voor al te mechanisch componeren.

Daarmee doelde hij op
de twaalftoonstechniek van Arnold Schönberg.

Want om te voorkomen dat je als modern atonaal
componist in verleiding kwam om volgens de oude,

veilige wetten ‘mooi’ te componeren,
moest je gebruik maken van hulpmiddelen.

veilige wetten ‘mooi’ te componeren,
moest je gebruik maken van hulpmiddelen.

veilige wetten ‘mooi’ te componeren,
moest je gebruik maken van hulpmiddelen.

De dodecafonie was zo'n middel.

Je hoeft alleen maar tot twaalf te kunnen tellen.

De techniek was dat je een reeks van twaalf tonen
bedacht, waarbij er geen

enkele toon van de chromatische toonladder
meer dan één keer voorkwam.

Zo was elke toon gelijk.

Een soort van communistisch componeren.

Het resultaat is abstracte muziek die wat

unheimisch over kan komen, want unheimisch:

Je mist Heim, je mist thuis,
een grondtoon, een duidelijk frame.

Overigens was de twaalftoonstechniek
nog maar het begin, want een generatie later namen

de serialisten zoals Boulez
- die daar ook een boel les in heeft gegeven - en

parameterisatoren,
zoals Messiaen het avantgardestokje over.

vlak ook de aleatoriek niet uit.

Alea, de teerling is geworpen.

Waarbij toeval, improvisatie en onberekenbaarheid
leidend zijn.

Dobbelsteenmuziek dus.

Onder de atonale kapstok

zijn de mogelijkheden legio,
van abstracte geluidscollages, tot

George Antheils Ballet Mecanique voor een bataljon
pianola’s, een sirene, en een paar propellers.

Ik heb het nu wel steeds over
atonale muziek, maar de componisten daarvan

hielden helemaal niet van die term.

Want het waren
met name de conservatieve critici die

afkeurend schreven over het werk van bijvoorbeeld
Arnold Schönberg, die met

zijn Drei Klavierstücke in 1909
een avontuurlijk pad bewandelde.

Schönberg
en collega's spraken zich op hun beurt weer

uit tegen het gebruik van
dat label: ‘atonaliteit’.

Dus met terugwerkende kracht wil
ik hierbij dan ook mijn en onze

oprechte excuses voor dat
filmpje aanbieden aan deze scheppers van zoveel

atonaliteit.

Je gooide twaalf gek!

Nee, meen je dat... nee!

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Luisteren naar muziek heeft een effect op je. Je wil bijvoorbeeld dansen bij harde muziek, je wordt verdrietig als je luistert naar zielige muziek en je voelt je verbonden met anderen als je muziek maakt. Wat doet muziek met je hersenen? Kom er alles over te weten in dit scrollverhaal.

Scrollverhaal over wat muziek met je hersenen doet

Welk effect heeft muziek op je?

Niet iedereen houdt van jumpstyle, hardcore of elektronische muziek. Van welke muziek je houdt, wordt bepaald door verschillende factoren, zoals je persoonlijkheid en je omgeving. Je leest er alles over in de story op NPO Kennis.

Story over waarom je bepaalde muziek leuk vindt

Wat bepaalt je muzieksmaak?

Geschiedenis van de popmuziek

Popmuziek is een verzamelnaam van verschillende muziekstijlen. Popmuziek betekent ‘populaire muziek’. Een groot deel van de mensen vindt deze muziek leuk en daarom hoor je het ook veel op de radio. Popmuziek bestaat onder andere uit jazz en rock ’n roll.

Van rock'n roll tot elektronische muziek

Wat is atonaliteit?

Omroep MAX

Wat is een wals, wat doet een dirigent eigenlijk en wat is het verschil tussen majeur en mineur? In de serie Muziek in een Notendop (Omroep Max) geeft presentator Sander Zwiep op luchtige wijze antwoord op al dit soort vragen.

Muziek in een notendop

Atonale muziek is muziek die niet direct logisch klinkt. Dat deed men door veel chromatiek te gebruiken, veel halve toonsafstanden. En ook door het toepassen van bitonaliteit en polytonaliteit: twee of meerdere toonsoorten die tegelijkertijd klinken. Je raakt gedesoriënteerd. Dat geldt niet alleen voor de luisteraar, maar ook voor de uitvoerende. Weg zijn de relaties en de voorspelbaarheid uit de veilige tonaliteit.

Muziek en dans

Muzikale desoriëntatie

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.