Wat hebben Cuba
inflatie en de Nazi's te maken met A=440?
En wat in Elvis’ naam
betekent dat nou eigenlijk?
Nou, ook zo'n hekel aan wiskunde?
Oh niet?
Nou, ik dus we hè.
A=440 doet mij
denken aan formules, maar A slaat
niet op een wiskundige variabele, maar op
de muzieknoot A.
Om precies te zijn de A boven de middelste
noot C van de piano. En die 440 dan?
Heeft dat iets met een Volvo te maken?
Of met die snelweg
in Australië of die in Canada?
A, je weet het al, het heeft met dat
ene autoverhuurbedrijf te maken. Nee.
Ja, inderdaad, 440 Hertz.
Die ene noot A is 440 Hertz:
een toon die bestaat uit
440 trillingen per seconde.
Nou, daar is de smartphone van
de gemiddelde influencer jaloers op.
Misschien denk je wat maakt die A nou uit?
En waarom kan
het geen 500 Hertz zijn of 777?
Dat is toch ook een mooi getal?
Nou negeer die stemmen in je hoofd,
want het gaat hier om stemmen.
Net als in de politiek, in
het verkeer en in je agenda,
we hebben afspraken gemaakt in
de muziekwereld.
Het was in Stuttgart in 1834 dat een stel
Duitse natuurkundigen met behulp van
een Tonometer bepaalden dat de beste A
toch echt 440 Hertz moest zijn.
En vanaf die A kon je dus ook lagere en
hogere noten berekenen en
op elkaar afstemmen.
Een prima referentietoon dus.
Een eeuw later werd die Duitse
vergadering nog eens overgedaan door
een clubje internationale intellectuelen.
En de uitkomst bij die stemming in 1939?
Ja, prima, we nemen 440 Hertz
De internationale
organisatie voor standaardisering.
De ISO, houdt van afspraken en nam
deze stemming zelfs mee in een register.
A440 noemden zij in 1975, ISO 16.
Belangrijk? Nee, Verwarrend? Ja.
Maargoed, die 440 Hertz vormt tegenwoordig
een wereldwijde standaard.
Van ringtone tot schoolbel en van
de Beatles via je wasmachinemuziekje
tot het koor van je moeder.
Die A440 deelt de lakens uit.
Houdt iedereen goed gestemd.
Ja, zeker.
Ook de hits van Britney Spears lopen in
de pas met deze standaard.
En bouwers van
instrumenten en andere geluidsapparatuur
ze houden
allemaal rekening met dit grootse getal.
Maar hoe was het daarvoor dan?
Nou, best lastig. Uh.
Sowieso waren er vroeger geen apparaten
die toonhoogtes precies konden meten.
Met een meetlint kon
je geen frequentie bepalen.
Je zou denken dat het dan een lappendeken
van verschillende toonhoogtes was.
Uh, en het was ook zo.
Ja, voor de 19de eeuw verschilden
de toonhoogtes van stad tot stad.
Sterker nog, binnen een kerkgebouw moest
je je strijkinstrument
soms bijstemmen, afhankelijk van
het orgel waar je mee wilde samenspelen.
Zo'n orgel was
een van de referentieinstrumenten waar
je dan bijvoorbeeld
als strijker braaf op afstemde.
En dan heb ik het nog
niet eens over de toonhoogteinflatie.
Jazeker.
In de 17de eeuw kwam men
erachter dat virtuoze vioolpartijen
nog vetter en stralender klonken
als je de zaak iets hoger stemde.
En die
ene sopraansolo, die kwam nóg harder
binnen
als die hoge noot nog iets hoger klonk.
Nou, dat inflateerde een tijdje door tot
zangers keelpijn kregen
en violisten knappende snaren om
de oren vlogen.
Nou, een beetje controle krijgt men
door het gebruik van een stemvork.
Een stuk staal dat op basis
van vorm en gewicht
een bepaalde trillingsfrequentie kende.
Geef de vork een ferme tik en voilà
je stemtoon.
Maar ja, die dingen verschilden
dan per stad en regio.
Zo had je vorken met een A van 409
Hertz, maar een vork bijvoorbeeld
uit de inventaris van Beethoven
had ruim 455 Hertz.
Als zanger moest je
dan maar hopen dat de vork een beetje bij
het bereik van je stem paste.
Eind achttiende eeuw begon
de A zich te nestelen tussen de 400
en 450 Hertz.
Er kwam een steeds
grotere behoefte aan een echte standaard.
Vervoermiddelen werden sneller,
de mens werd steeds mobieler en
de reizende musicus die in de ene plaats
zuiver en in de andere plaats knettervals klonk,
ja, die was het helemaal zat,
was er klaar mee.
Net als het feit dat ie soms
ineens te laat bleek te zijn omdat ook
de klokken overal anders liepen.
De Franse regering vond
het in 1859 tijd voor een
wet die de toonhoogteinflatie aan
banden legde.
435 Hertz werd vastgelegd als de echte A.
Maar ja, de Duitsers, die hadden de zaak
al extra doorgerekend en waren op
440 Hertz gekomen en in 1939
was men het daarover internationaal eens.
Hmm, 1939...
Ja, toen was
het in Duitsland toch minder gezellig.
In de samenzweringshoek van
internet vinden ze tegenwoordig
dat we vooral A=432 moeten gebruiken.
Want ja, die 440 Hertz, dat was ook
de voorkeursstemming van de Nazi's
en hun leider.
Naast die vermeende nazivoorkeur
is 432 ook een lucky number
voor de antroposofische muziekliefhebber.
Want die stemming komt overeen met
de ideale getalwaarden in het universum.
Het is de oertoon.
Vandaag de dag is
het 440 wat de stemvork slaat.
En ja, er zijn nog
steeds uitzonderingen, zoals Cuba.
Ja, in Cuba kampt men met snaarschaarste.
En als je dan een gesprongen
snaar hebt, ja, dan ben je de sigaar.
Om de snaren een langere levensduur
te geven stemt men de zaak iets lager.
De A is in Cuba 436 Hertz
en dan heb je ook nog
de oudemuziekbeweging.
Mensen die precies weten hoe het klonk in
de tijd van Bach enzo.
Nou, die hanteren
een barokke A van 415 Hertz.
Ja, je hoort het, zo klinkt Bach
natuurlijk extra stemmig.
En wie Haydn speelt zoals het
hoort, die neemt hem op 430 Hertz.
Ja, stemmingmakerij?
Misschien, maar toon dat maar eens aan.
Overigens maken neurologen
echt waar gebruik
van een stemvork van 128 Hertz.
Ja, van zulke neurologen krijgen
musicologen dus echt de zenuwen he.
