Afgelopen week is onomstotelijk komen vast te staan dat een reeks raketinstallaties nu in gereedheid wordt gebracht op dat eiland. De enige bedoeling van deze raketbases is om een kernaanval te dreigen tegen het Westelijk Halfrond. 1962. De hele wereld kijkt naar het eiland Cuba. Nog nooit zijn we dichter bij een atoomoorlog geweest. Hoe ontsnapte de wereld aan een allesvernietigende kernoorlog? Laten we even terugspoelen. In 1962 is de wereld in de ban van de Koude Oorlog waarin twee grootmachten; de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, tegenover elkaar staan. De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten zijn in staat van oorlog, maar houden elkaar in een soort evenwicht. Daarom de term ‘’Koude Oorlog’’. Omdat er niet daadwerkelijk wordt gevochten. Ze bezitten allebei namelijk een heel machtig wapen: een atoombom. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werken Europese en Amerikaanse wetenschappers onder leiding van de natuurkundige Robert Oppenheimer, in het diepste geheim aan de ontwikkeling van een nieuw massavernietigingswapen. Deze operatie staat bekend als het Manhattan Project. Na drie jaar onderzoek, testen de wetenschappers het nieuwe wapen: Een atoombom. De kracht van deze bom veroorzaakt een allesvernietigende explosie. Tegen de tijd dat de Amerikanen de atoombommen kunnen inzetten, is de Tweede Wereldoorlog in Europa al voorbij. Maar om ook in Azië, waar Japan grote gebieden heeft bezet, de oorlog definitief te beëindigen, besluit de Amerikaanse President Truman om twee atoombommen op Japan te gooien. Ik dook in de schuilkelder. Een soort loopgraaf. Nou en daarna een vuurgloed boven me. Nou ik was blij dat ik in die schuilkelder zat. Nou toen kwam ik eruit en kon ik mijn ogen niet geloven. Er stond geen huis meer overeind. Het was helemaal weggevaagd. De kracht van de atoombommen is verschrikkelijk. Bij de twee bombardementen op de Japanse steden Nagasaki en Hiroshima komen 140.000 mensen om het leven. De steden worden totaal verwoest en in de verre omtrek zijn nog eens honderdduizenden mensen gewond. Niet alleen door de kracht van de bommen, maar ook door de vlammenzee die daarop volgt en de radioactieve straling die vrijkomt bij de explosie. Voor Amerika is de missie een groot succes. Na de atoombombardementen, geeft Japan zich over en is de Tweede Wereldoorlog voorbij. Maar voor de Sovjets betekent dit succes van Amerika een grote dreiging. Er is er maar één manier om de macht weer in balans te krijgen. En dat is om zelf ook een atoombom te ontwikkelen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn de Amerikanen en de Russen nog bondgenoten, maar ze hebben wel een andere politieke ideologie, waardoor ze na de oorlog recht tegenover elkaar laat staan. Want het naoorlogse Europa wordt verdeeld: Veel Oost-Europese landen vallen dan onder de invloedsfeer van de communistische Sovjet-Unie, terwijl het kapitalisme steeds meer grip krijgt op West-Europa. Beide grootmachten zijn bang dat de ander z’n invloedssfeer gaat uitbreiden en dus te machtig wordt: De Amerikanen zijn bang dat ook West-Europa communistisch zal worden en de Sovjets vrezen dat Amerika Europa wil domineren. Deze wederzijdse angst mondt uit in de Koude Oorlog. Vanaf dan is Europa het strijdtoneel tussen oost en west. Tussen communisme en kapitalisme. En daar tussenin ligt de met prikkeldraad beveiligde grens. Het zogenaamde ‘IJzeren gordijn’. Nu De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie met elkaar in conflict zijn, komt het superwapen weer in beeld. En de wetenschappers hebben niet stil gezeten. De twee grootmachten zitten in een zogeheten ‘wapenwedloop’, waarin ze elkaar proberen af te troeven met grotere en krachtigere wapens. In 1961 test de Sovjet-Unie de waterstofbom ‘Tsar Bomba’. Deze bom zou wel zo’n 3300 keer krachtiger zijn dan de atoombommen die op Japan zijn gegooid. Een angstaanjagende wedstrijd en de spanning neemt toe. En het hoogtepunt moet nog komen… Hier ligt Cuba. Vlak bij de Verenigde Staten. In 1959 verjaagt Fidel Castro de kapitalistisch georiënteerde regering en vestigt een communistisch bewind op het eiland. Hij zoekt toenadering en financiële hulp bij de Sovjet-Unie. In ruil voor de hulp willen de Sovjets kernraketten op het eiland plaatsen. Zo dicht bij Amerika, zijn deze raketten op Cuba een directe bedreiging. Tijdens een spionagevlucht boven Cuba, ontdekken de Amerikanen een raketbasis. In 1962 was ik een tiener. En ik was minder bang dan dat ik had moeten zijn. Ik vind het net als toen opvallend dat heel veel mensen in 1962, die goed op de hoogte waren en wisten wat er speelde, dachten dat het afgelopen kon zijn met de wereld en dat een kernoorlog er dik in zat. De Amerikaanse President Kennedy schrikt zich kapot als hij hoort van de Russische schepen, die geladen met kernraketten richting Cuba varen. Hij besluit daarop Cuba op zee te blokkeren. Geen vliegtuig of schip kan het eiland nog bereiken of verlaten. Als bij nieuwe spionagevluchten de Amerikanen zien dat de rakketten gebruiksklaar lijken, roept Kennedy de op één na hoogste alarmfase uit. Geladen bommenwerpers – met kernwapens - kunnen op dat moment binnen enkele uren in actie komen. Sovjetleider Chroesjtsjov roept zijn troepen op om de blokkade te negeren en zijn schepen maken koers naar Cuba. De wereld houdt haar adem in… Over en weer sturen de Sovjets en Amerikanen briefjes en boodschappen. De spanning neemt alleen maar toe… De Russische schepen komen dichterbij. Als de Sovjets met hun schepen door de blokkade heen varen, is het oorlog. Dan, net op tijd, trekken de Sovjets zich terug. De Russische schepen keren om na diplomatieke overleggen tussen Kennedy en Chroesjtsjov. Het scheelt niet veel of een derde wereldoorlog was hier, in 1962 begonnen. Een kernoorlog die in staat zou zijn de wereld te vernietigen. Dit moment noemen we de Cubacrisis. De wereld heeft dus enorm geluk gehad dat de Cubacrisis gesust werd. Dankzij twee rationele personen: Chroesjtsjov, al kwam hij niet weldenkend over en John F. Kennedy die een oorlog tot elke prijs wilde voorkomen. Na de Cubacrisis spreken Chroesjtsjov en Kennedy af dat zo’n gevaarlijk moment niet meer mag voorkomen. Ze laten een directe telefoonverbinding aanleggen tussen beide regeringsleiders om conflicten in de toekomst te voorkomen. En er volgen enkele verdragen om het aantal kernwapens terug te brengen. Zo ondertekenen alle landen met kernwapens het non-proliferatieverdrag waarin ze beloven het aantal kernwapens te beperken.
Maar tijdens de hele Koude Oorlog blijft de angst op een atoomoorlog bestaan. In de jaren 80 plaatsen de Amerikanen bij een aantal Europese bondgenoten kernraketten. Ook in Nederland. En dat leidt tot massale protesten.. Dit is de grootste demonstratie voor de vrede tot nu toe in Europa gehouden. Vandaag in Amsterdam. Vorige maand in Bonn. Straks in Washington en Moskou. Er moet een einde komen aan de bewapeningswedloop die al het leven op aarde bedreigd. In 1987 ondertekenen de Amerikaanse President Ronald Reagan en de Sovjet-leider Michail Gorbatsjov het INF-verdrag. De landen spreken een verbod af op kernraketten voor de middellange afstand.
In 1989 komt het echte einde van de Koude Oorlog als na de val van de Berlijnse muur, de Sovjet-Unie instort. De wereld haalt opgelucht adem. Een kernoorlog komt er niet. En zo spannend als tijdens de Cubacrisis zal het in de jaren erna niet meer worden. Maar de dreiging blijft. Het zijn buitengewoon riskante, gevaarlijke tijden. Experts achten de kans dat het misgaat groter. Veel groter dan tijdens de Koude Oorlog. Inherent aan het bezit van kernwapens is dat het nou eenmaal mis kan gaan. En er is geen kernwapenstaat die kan zeggen: wij garanderen dat het nooit, per ongeluk misgaat. Dat kan gewoon niet. In de loop der tijd zijn er steeds meer landen bijgekomen die kernwapens ontwikkeld hebben en zich niet willen aansluiten bij de internationale verdragen. Landen zoals Noord-Korea en Iran. Maar ook de VS en Rusland hebben nog steeds kernwapens. Massavernietigingswapens met de potentie om de wereld te vernietigen. Daarmee blijft de nucleaire dreiging. Tot op de dag van vandaag. De maker van de atoombom, Robert Oppenheimer beseft zich wat een gevaarlijk monster hij heeft gecreëerd… Nu ben ik de dood geworden. De vernietiger van werelden.
