Wij Polen zijn het tegenwoordig over maar weinig dingen eens. Rechts-nationalisten en hun opponenten staan lijnrecht tegenover elkaar. Als gewone Pool wordt je haast gedwongen een kamp te kiezen. Gelukkig vinden alle Polen elkaar in de bewondering voor één Poolse held: verzetsman Witold Pilecki die in 1948 voor een communistisch vuurpeloton zou sterven na een gruwelijk verblijf in de gevangenis. Ik moet ervan huiveren. Het is net een griezelfilm. Deze muren schreeuwen het uit. Dit was erger dan de Gestapo. Pilecki’s grootste bewonderaar is misschien wel reclameman Milosz Lodowski. Een hartstochtelijke patriot die genoeg heeft van alle Westerse verhalen over Polen die heulden met de Duitsers. Witold Pilecki is in zijn ogen het ultieme voorbeeld van een landgenoot die zijn eigen leven voor de Joden in de waagschaal stelde. Wie was die Pilecki? Deze verzetsman zag tijdens de bezetting veel strijdmakkers verdwijnen in een nieuw kamp dat de Duitsers Auschwitz noemden. Hij vatte het plan op om in het kamp een verzetsgroep op te zetten en liet zich vrijwillig opsluiten. Hij besefte al snel dat Auschwitz een vernietigingskamp aan het worden was. Hij wilde de wereld waarschuwen en smokkelde verslagen naar buiten in de hoop dat de geallieerden zouden ingrijpen. Hij wachtte daar twee jaar lang tevergeefs op. Intussen vechtend voor zijn eigen leven. Wat moet er gebeuren dat een man die in het gewone leven een zorgzame huisvader is, opeens een roekeloze missie onderneemt? Hij hielt zich vast aan de hoop, of aan het geloof dat hij deze plek zou overleven waar je je als gewoon mens geen voorstelling van kunt maken. Hij slaagde er wonder boven wonder in te ontsnappen. Hij had een plek overleefd waar mensen na twee weken al sterven, of na een week, na een paar dagen. Hij bleef meer dan twee jaar in leven, bijna drie jaar. Onvoorstelbaar. Ik wou dat ik zo was als Pilecki. Dat zou ik echt willen. Zou ik me net zo hebben gedragen als hij? Terug in Warschau bleef Pilecki strijden voor een vrij Polen. Ook toen de Sovjets het stokje overnamen van de Duitsers. De communistische machthebbers veroordeelden hem wegens spionage. Kijk, dit zijn geen willekeurige stenen. Dit zijn kogelgaten. Sommige van deze sporen zijn toen ontstaan. Hier werden de helden doodgeschoten. Op hun knieën, op deze manier. Echt? Maar met het gezicht naar de muur? Ja. Het vonnis werd voorgelezen en dan begon het vuurpeloton te schieten. Wie nog leefde, werd gedood met een pistoolschot. De soldaten waren Polen, toch? Niet alleen Polen. Ook communisten. Want zoals ik eerder zei toen we met elkaar spraken… sommigen van hen waren Joden, of Oekraïners, of Esten. Uit alle delen van de Sovjet-Unie. Want aan het begin, nee het einde van de Tweede Wereldoorlog waren de Polen tegen de communisten. De hele maatschappij was ertegen. Ze moesten mensen zien te vinden die hen gehoorzaamden. Dat is verwarrend. Zeg je nu dat de executies werden uitgevoerd door joden? Niet alleen door joden. De Russen hadden een speciale methode. Ze gebruikten etnische minderheden om mensen tegen elkaar op te zetten. Tegen joden gebruikten ze Polen, tegen Polen: Joden en Oekraïners. En tegen Oekraïners: Polen en joden. Daardoor leeft iedereen nu nog met elkaar in onmin. Voor rechtsradicalen is dit een prettige uitleg van de geschiedenis. Pilecki past perfect in hun plaatje. Een patriot die joden te hulp schoot, tegen Duitsers vocht en een luis in de pels was van de communisten. En doodgeschoten door joodse communisten. Waarmee maar weer bewezen was dat die niet te vertrouwen waren. Zo werd Pilecki hun posterboy met wiens beeltenis ze graag door de straten paraderen. Ze bepleiten openlijk een homogeen, wit, katholiek Polen en spugen op de Europese Unie met haar politieke correctheid. Ze krijgen ruim baan van de nationalistische regering. WikiLeaks laat zien dat privatisering van bossen door president Komorowski diende om de onterechte claims van joodse organisaties te financieren. Pilecki riskeert zijn leven om de wereld te laten zien dat Polen en joden in Auschwitz werden vermoord. Israëlische propaganda maakte eerst een Duitse soldaat van hem en toen een Israëlische. Weten jullie waarom joodse organisaties de Poolse geschiedenis willen aanpassen? Je staat hier met de grote Witold. Waarom met Pilecki? Omdat hij iemand was die heeft gevochten voor de waarheid. Ik vind dat wat dubieus. Het is een historische figuur. Maar met jouw actie verwijs je naar de hedendaagse politiek. We hebben contact gehad met zijn familie en die heeft er niks op tegen. Met wie hebben jullie contact gehad? Ik weet dat er contact is geweest met de familie, niet met wie precies. Dat is grappig. Ik vertegenwoordig de familie van Witold Pilecki en ik ken niemand die contact heeft gehad. We hebben contact met de familie en die vindt het goed. Als je goed kijkt, zie je dat hij een beetje op onze grote held lijkt. Deze achterkleinzoon van Pilecki. Hij is het zat dat zijn voorouder te pas en te onpas uit de kast wordt getrokken voor politieke doeleinden. Dat geldt ook voor zijn tantes. Witold stond absoluut voor de natie maar hij was geen nationalist in de zin dat hij andere volkeren buitensloot. Hij wordt nu in de radicale visie geperst van de nationalisten die hem graag willen zien als een van hen. Ik ben het er absoluut niet mee eens dat opa’s portret wordt meegedragen bij parades van extreemrechts. Ze zouden wat meer van de geschiedenis moeten weten. Wij Polen hebben nog geen tijd gehad om moreel volwassen te worden. Al die veranderingen die plaatsvonden na 1989… alles gebeurde zo snel. Wij zelf dachten ook niet aan de mensen die nu jong zijn. Aan de kinderen uit armere gezinnen, uit armere steden. Ze voelden niet wat wij voelden. Wij stortten ons op de vrijheid, de vrije markt, de mogelijkheid om naar het buitenland te reizen. Zij kwamen daar niet. Wij profiteerden daarvan en dachten niet aan anderen. Ik voel me absoluut een beetje schuldig dat we niet praatten met mensen die er iets anders over dachten. En we kennen… Ik dacht dat iedereen er net zo over dacht als ik. Ik was geschokt toen ik ontdekte dat dat niet het geval was. Het woord ‘nationalist’ kan op meerdere manieren worden opgevat. Volgens mij is dat iemand die zo trots is op zijn eigen volk, dat hij zich afsluit voor andere waarden en het alleen over ‘wij’ en ‘hier’ heeft. Zo iemand voedt zich met haat. En volgens mij is dat een houding die Witold Pilecki vreemd is. Het is nu zo dat ik koude rillingen krijg van het woord ‘patriottisme’. Precies, dat bedoel ik. Ik schaam me om de vlag uit te hangen op Onafhankelijkheidsdag. Is Polen een getraumatiseerd land? Absoluut. We hebben de geschiedenis nog niet verwerkt. Dat is de reden dat, allereerst… Is er daarom zoveel ruzie over de geschiedenis? Absoluut. We hebben het ook nog niet verwerkt. Want alle informatie uit het Westen wordt in Polen als kwaadaardig ervaren. Polen worden beschuldigd van dingen die ze nooit gedaan hebben. Tegelijk weten ze dat er gruwelijke misdaden zijn gepleegd tegen hun familie. Vandaar dat trauma dat blijft opspelen als een wond die niet wil helen.
