Een tijdperk waar wij sinds 1945 allemaal in zitten.
Tot diep in de jaren 80, voor mijn tijd, waren mensen ook hier bang voor de bom.
'Carrière maken, voordat de bom valt.'
‘Men hoeft zich niet af te vragen of men zich kan beschermen tegen een voltreffer, want dat is onmogelijk.’ Ik weet niet hoe dat met jou zit, maar ik heb die angst echt totáál gemist. Niet gek ook... ik ben een 90's kid. Zorgeloze tijd. Koude Oorlog voorbij, oude vijanden schudden elkaar de hand, verdragen worden getekend, bommen ontmanteld. Maar nu, zo'n beetje mijn hele leven verder, is die bom heter dan ooit.
Shit is real. Leg ik je uit. Dit is de nieuwe nucleaire werkelijkheid.
Kernverdragen zijn geklapt. Dus geen kijkje meer in elkaars nucleaire keuken. China zet er opeens veel vaart achter. AI zorgt voor nieuwe uitdagingen. Medici die ons waarschuwen. En, last but not least, voor het eerst in dertig jaar neemt het aantal inzetbare kernwapens niet af, maar toe.
Om deze nieuwe nucleaire werkelijkheid te snappen, even een kernachtige opfriscursus van de nucleaire geschiedenis.
Het begon dus bij de allereerste atoomtest ooit, met Oppenheimers bom Trinity. En kort daarop met de enige twee atoombommen ooit die in een oorlog echt zijn ingezet. Hoe vernietigend ook, de eerste met de naam Little Boy, was relatief ook echt een kleine jongen. Want als de VS en de Sovjet-Unie in de decennia daarna met elkaar in een Koude Oorlog en kernwapenwedloop raken, komen de echte grote jongens kijken. De zwaarste atoombom óóit getest? Tsar Bomba. In 1961. Goeie reviews ook wel, die plek. Understatement van de eeuw. Ter illustratie: zou je die op Nederland droppen, dan is dit allemaal weg. Maar ook een meer gemiddelde kernkop zou met gemak Amsterdam kunnen wegblazen. Nogmaals: ter illustratie, hè! Er zijn momenteel zo'n 12.500 kernkoppen in de wereld. Vooral dus door die wapenwedloop tussen deze twee.
Het is een ideologische slag: met aan deze kant het communisme, de Sovjets, en aan deze kant het kapitalisme, de Amerikanen. Beide ideologieën strijden om werelddominantie. En beide kampen bouwen meer en meer, en geavanceerdere en krachtigere kernwapens. De strategie erachter: afschrikking. Want pak je mij... dan pak ik jou. Een MAD-situatie. Mutually Assured Destruction. Verzekerde wederzijdse vernietiging. Klinkt behoorlijk apocalyptisch, maar het zorgt ook juist voor evenwicht. Ook zonder ze te gebruiken hebben kernwapens effect. Dat jouw tegenstander besluit om géén kernoorlog tegen je te beginnen, bijvoorbeeld. Desalniettemin: de angst zit er goed in.
Dan de focus op Europa. Want wat ligt er tussen deze twee in? Juist ja. Europa was een belangrijk strijdtoneel tijdens de Koude Oorlog en in die jaren in tweeën gehakt door het IJzeren Gordijn. Je kan het je nu bijna niet voorstellen, maar ook hier heerst de angst voor de bom. Nederland bouwt dan overal atoombunkers, zoals deze, nog helemaal intact. Er was eten, medische voorraden, telefoonlijnen. En in de jaren 60 krijgen alle huishoudens déze brief op de mat. Men kan hierin lezen welke maatregelen genomen moeten worden om in geval van een oorlog huis en haard te beschermen tegen de gevolgen van een mogelijke aanval met atoomwapens. Met tips als: smeer je ramen in met groene zeep, doe een krant op je hoofd, of schuil onder je bureau. Succes daarmee.
Dan: 1979. De NAVO wil honderden kruisraketten op het continent plaatsen als reactie op de raketten van de Sovjets die gericht staan op Europa. Nou... en of het hier leeft.
1983: de grootste demonstratie in Nederland ooit. Met in totaal meer dan een half miljoen mensen op de been.
...maar de bom valt nooit. In de jaren 80 neemt de atoomdreiging eindelijk af.
Weet je nog die groep artsen waar ik het net over had? De International Physicians for the Prevention of Nuclear War dragen eraan bij en krijgen zelfs een Nobelprijs voor de Vrede voor hun rol. Maar vooral twintig jaar topoverleg en onderhandelingen over kernwapenverdragen zorgen voor een doorbraak. Met in 1987 het INF-verdrag. Het Intermediate-Range Nuclear Forces-verdrag. Dus. Ze zijn het eens: ze produceren geen middellange-afstandsraketten meer en dat is vooral fijn voor Europa, daar zo in het midden. En, niet onbelangrijk, ze spreken af dat ze elkaars nucleaire installaties mogen inspecteren.
En dan het ineenstorten van de Sovjet-Unie. Kort daarop een nieuw akkoord: START. De Strategic Arms Reduction Treaty. Na jaren van meer en meer kernkoppen spreken ze nu af: minder en minder. Historisch. En dan dus die jaren 90. De bunkers en de angst verdwijnen. Een hele generatie zorgeloze 90's-kids groeit op. Niet meer in de schaduw van die paddenstoelenwolk. Die ontwapening zet dus dertig jaar door. Op het hoogtepunt waren er zo'n 70.000 kernwapens en dat zijn er nu dus nog 'maar' 12.500. Waarvan zo'n 9.500 direct inzetbaar. De VS en Rusland zijn nog steeds grootbezitters.
Tijdens de Koude oorlog zijn ook deze landen kernmachten, eerst het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk,
China en Israël. En later ook India, Pakistan en Noord-Korea. Elk met zo hun eigen redenen om over kernwapens te beschikken.
En sinds deze zomer valt er iets op. Het aantal direct inzetbare kernwapens stijgt. Sinds 2022. Met 86 stuks. En dat komt vooral door China. Zij hebben nu waarschijnlijk 410 kernwapens en twee jaar geleden nog 'maar' 350. De VS en Rusland hebben er nog steeds tien tot vijftien keer zoveel. Maar punt is: China gróeit. En kijk deze lijnen: ook het aantal in Noord-Korea, Pakistan en India stijgt afgelopen jaren. Dat betekent dat na bijna dertig jaar er een einde komt aan de ontwapening.
De nieuwe nucleaire werkelijkheid is dus: béwapening. Vandaar dus deze video.
Het zijn er dan misschien nog niet veel, maar de geschiedenis leert ons: als de één wapens maakt, kan de ander niet achterblijven. En niet onbelangrijk: met China zijn er géén afspraken of verdragen of wat dan ook.
Daarover gesproken, die afspraken tussen de VS en Rusland waar ik het net over had, worden sinds kort niet verlengd. 'De Amerikanen gaan het morgen opschorten.' Trump trok in 2019 de stekker uit het INF-verdrag. En afgelopen februari zei Poetin nog dit: 'Wat dat betreft moet ik zeggen dat Rusland zijn deelname aan een nieuw START-verdrag opzegt.' Dat betekent dus dat dit...
'Vertrouw, maar controleer.'
...niet langer gebeurt. Geen wederzijdse inspecties meer. Combineer dat met Poetins nucleaire oorlogsretoriek en de dreiging is er weer. Hardop uitgesproken zelfs.
En wat betreft Oekraïne. Daar lag ten tijde van de Sovjet-Unie, waar Oekraïne toen deel van uitmaakte, een enorm kernwapenarsenaal dat ze ná de Koude Oorlog overdroegen aan Rusland. In ruil voor de belofte dat Rusland Oekraïne nooit zou aanvallen.
Vertaal dit naar een boodschap aan elke kernmacht: beter geef je je kernwapens dus níet op. Het maakt je bijzonder kwetsbaar.
Oorlog in Europa. Waar iedereen bang voor was, is begonnen.
Ander nieuw hoofdstuk: kunstmatige intelligentie.
Ik zou je willen uitleggen hóe die AI-dreiging er precies uitziet, maar we weten het niet. Maar experts wijzen erop dat AI potentieel een erg slechte combi is met die grote rode knop. En tot slot: ook die artsen laten weer van zich horen, als een soort kanarie in de kolenmijn...
...wat? Google maar.
Al moeten we volgens de experts die wij spraken hun rol ook niet overschatten. Maar toch. Het feit dat zij weer van zich laten horen zegt eigenlijk alles. Om het samen te vatten, dit toonaangevende rapport.
Quote: 'De wereld drijft af naar een van de gevaarlijkste periodes in de menselijke geschiedenis'.
Goed, moeten we nu weer massaal de bunkers in? Nee, er is op dit moment geen reden om aan te nemen dat er een nieuwe kernoorlog komt. Maar, ik zeg het nog een keer: we zitten wel echt in een nieuwe nucleaire werkelijkheid. Die er ook ingewikkelder op is geworden. Met oost en west weer tegenover elkaar, maar nu ook China en de VS, China en India, India en Pakistan, Noord-Korea en de VS, Israël met veel vijanden in de regio en een atoomdeal met Iran die is geklapt. Dat zeg ik: ingewikkeld.
‘Carrière maken, totdat de bom valt…’
