Name: De Eerste Wereldoorlog
Uploaded: 2007-09-18T00:59:00+02:00
Duration: 3 min
Description: In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Een oorlog die vier jaar lang zou duren en aan 10 miljoen soldaten het leven heeft gekost.

Klas 4/5/6

Rond 1900 is Duitsland een grote industriële macht geworden. De staalindustrie, die groter is dan die van Engeland en Frankrijk samen, wordt vooral gebruikt voor het maken van wapens.Wapens die nodig zijn voor het grote en moderne Duitse leger.Frankrijk wantrouwt de militaire kracht van zijn machtige buurman.Om sterk te staan heeft Frankrijk een entente met Engeland en Rusland. In geval van oorlog, zullen de landen elkaar te hulp komen.Duitsland heeft een verbond met Oostenrijk-Hongarije en Italië. Zo denken de landen de vrede te kunnen bewaren.Totdat een conflict op de Balkan uitmondt in een grote oorlog.Op 28 juni 1914 worden de troonopvolger van het Oostenrijk-Hongaarse keizerrijk en zijn vrouw vermoord.Volgens Oostenrijk is buurland Servië bij de moord betrokken. Oostenrijk stuurt Servië een ultimatum met beiden die Servië moet accepteren. Servië wijst dit ultimatum af en het wordt oorlog.Dan gaat alles heel snel:Tsaar Nicolaas II van Rusland steunt Servië en mobiliseert zijn leger. Duitsland, bondgenoot van Oostenrijk-Hongarije, verklaart daarop de oorlog aan Rusland. Frankrijk, bondgenoot van Rusland, mobiliseert nu ook zijn leger. Duitsland verklaart daarop Frankrijk de oorlog. Tenslotte brengt ook Engeland zijn leger op de been.De Duitsers vallen België binnen en weten uiteindelijk ook Noord Frankrijk te veroveren. Maar dan komt het front tot stilstand.De Duitsers graven zich in. Dat doen de Fransen en de Engelsen ook. Van de Belgische kust tot aan Zwitserland.Het is begin van een loopgravenoorlog. Vier jaar lang vechten de legers tegen elkaar. Er wordt nauwelijks terrein geboekt.Dan verklaart ook Amerika de oorlog aan Duitsland. Het Duitse leger raakt uitgeput en wordt oorlogsmoe.In 1918 geven de Duitsers zich over.De Eerste Wereldoorlog heeft aan 10 miljoen soldaten het leven gekost.

Klas 1/2/3

In 1914 breekt in Europa de Eerste Wereldoorlog uit tussen de geallieerden, waaronder Frankrijk en Engeland en de Centralen, waaronder Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Het wordt een bloedige strijd, die zwaar bevochten wordt in loopgraven. Uiteindelijk zal de oorlog zo'n vier jaar zal duren. Klik op de afbeelding om de tijdlijn met belangrijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog te bekijken.

Tijdlijn over de Grote Oorlog voor het VO

De Eerste Wereldoorlog

Groep 6/7/8

Van 1914 tot 1918 woedt in de wereld de ‘Eerste Wereldoorlog’. Nederland doet niet mee aan de oorlog en blijft neutraal. Maar voor veel andere landen wordt deze oorlog gezien als ‘de grote oorlog’. Een oorlog met miljoenen slachtoffers.

Quiz over de ‘grote oorlog’

Wat weet jij over de Eerste Wereldoorlog?

Oranje boven! Op 5 mei 1945 is Nederland na vijf jaar oorlog bevrijd van de Duitse bezetter. Dat begint allemaal met de geallieerde invasie van Normandië, op D-Day. Na de mislukte Operatie Market Garden en een lange hongerwinter krijgen de geallieerden Duitsland toch op de knieën. In deze tijdlijn lees en zie je alles over de gebeurtenissen die hebben geleid tot de bevrijding van Nederland. Met medewerking van de NOS.

Tijdlijn over het einde van de Tweede Wereldoorlog

De bevrijding van Nederland

In 1914 breekt er in Europa een oorlog uit tussen de grote landen van Europa. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk vechten tegen Frankrijk, Engeland en Rusland. Nederland blijft tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal. Het wordt een bloedige strijd die maar liefst vier jaar zal duren. Klik op de afbeelding om de tijdlijn met belangrijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog te bekijken.

Tijdlijn over de Grote Oorlog

Meer over de Eerste Wereldoorlog op NPO Focus

Speel de quiz over de Eerste Wereldoorlog

Ten Oorlog! Vier korte afleveringen over: de napoleontische oorlogen, de Krimoorlog, de Frans-Duitse oorlog en de Eerste Wereldoorlog.

Header ten oorlog

Ten Oorlog!

In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Een oorlog die vier jaar lang zou duren en aan 10 miljoen soldaten het leven heeft gekost.

Wereldoorlogen

1914-1918

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Examenvideo's bij geschiedenis (vmbo) over het historisch overzicht vanaf 1900. Eindtermen: verzuiling, wereldoorlog, Hiroshima, D-day, Koude Oorlog.

Hitler in de RIjksdag

In de twintigste eeuw verandert Duitsland onder Hitler in een dictatuur. Wat weet jij van de opkomst van het nationaal-socialisme, de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog? Klik op de afbeelding en test je kennis.

Examenquiz bij geschiedenis voor havo/vwo

Wat weet jij over Duitsland in Europa?

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

In de 18e eeuw begint in Europa de Verlichting. Door de ontwikkeling van de wetenschap veranderen onze ideeën over de maatschappij. Weet jij wat de Verlichting precies inhoudt? Test je kennis in de quiz. 

Quiz over denkers en ideeën

Wat weet jij over de Verlichting?

De Eerste Wereldoorlog, die duurde van 1914-1918, is vooral bekend geworden als een 'loopgravenoorlog'. De loopgraven waren goed te verdedigen met machinegeweren, artillerie en prikkeldraad.Het bleek een stuk moeilijker om ze te veroveren.In de zomer van 1916 willen de geallieerden een doorbraak forceren bij de rivier de Somme.De bedoeling is om de Duitse stellingen te vernietigen. Daarna kan de infanterie ongehinderd hun loopgraven innemen.In een week tijd vuren de geallieerden zonder ophouden anderhalf miljoen granaten af. Het geluid is zo hevig dat het aan de andere kant van het kanaal in Engeland wordt gehoord.Wat de Engelse niet weten is dat de Duitsers zich diep in bunkers hebben ingegraven, soms tot 50 meter onder de grond.Het effect van de artillerieaanval valt daarom tegen. De bombardementen blijken niet erg precies. De Duitse stellingen zijn nog grotendeels intact.De Duitsers wachten rustig af tot de beschietingen voorbij zijn.Dan nemen ze hun stellingen weer in en wachten de Engelsen op.Op 1 juli volgt het sein ten aanval. De Engelsen kruipen hun loopgraven uit en lopen recht in de val.De Duitse mitrailleurs wachten de nietsvermoedende Engelsen op.De aanval is zinloos. De geplande doorbraak mislukt. Terrein wordt nauwelijks veroverd.Op de eerste dag van de Slag aan de Somme sneuvelen alleen al 20.000 Britten. 35.000 raken gewond.Toch ging de Slag aan de Somme de volgende dag door, en de weken erna tot ver in november toen regen en kou er een einde aan maakten.De slag aan de Somme was een van de meest bloedige veldslagen uit WOI.

Slag bij de Somme

De Eerste Wereldoorlog, die duurde van 1914 - 1918, is vooral bekend geworden als een 'loopgravenoorlog'. In de zomer van 1916 willen de geallieerden een doorbraak forceren bij de rivier de Somme.

Op 11 november 1918 is de Eerste Wereldoorlog voorbij en wordt er in Compiègne in Frankrijk een wapenstilstand afgesproken. De Geallieerden, waaronder Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten winnen de oorlog. De Centralen, waaronder Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zijn de grote verliezers. De officiële vredesondertekening volgt ruim een half jaar later, op 28 juni 1919. Precies 5 jaar na het startschot van de oorlog. De partijen komen bijeen in het Paleis van Versailles bij Parijs. Dit prachtige gebouw, met sierlijke zalen en aangelegde tuinen, was ooit de thuisbasis van de Franse Koning Lodewijk XIV. In 1919 is het de plek waar de Eerste Wereldoorlog officieel ten einde komt. Het verdrag van Versailles bestaat uit 15 delen met wel 440 artikelen. De belangrijkste bepalingen zijn voor Duitsland. Dit land wordt schuldig bevonden aan de oorlog, de schade en de vele slachtoffers. Duitsland wordt veroordeeld tot het betalen van hoge herstelbetalingen voor de schade die is aangericht. Tenminste dat vinden de geallieerden. Daarnaast moet Duitsland haar koloniën en verschillende bezette gebieden, waaronder Elzas-Lotharingen, afstaan aan andere landen en ook het leger wordt uitgedund tot maximaal 100.000 soldaten. Naast straffen voor Duitsland, wordt er in Versailles nog iets anders geregeld. De Volkenbond wordt opgericht. Een organisatie die oorlogen in de toekomst moet zien te voorkomen. Later zal de Volkenbond de Verenigde Naties worden. In Duitsland voelen de mensen zich vernedert. Het land heeft net zoveel geleden en is totaal bankroet. Door de hoge herstelbetalingen komt Duitsland in een zware economische crisis terecht. Al deze ellende zal later de voedingsbodem zijn voor de opkomst van een nieuwe Duitse leider: Adolf Hitler. Hij zal Europa in een nieuwe oorlog storten: De Tweede Wereldoorlog.

Het Verdrag van Versailles

In 1919 komt er een einde aan de Eerste Wereldoorlog. Het vredesverdrag wordt in het paleis van Versailles ondertekend door de geallieerden en de centralen. Duitsland wordt schuldig gehouden voor de schade en de slachtoffers van de oorlog en krijgt daardoor straffen opgelegd. Iets wat later de voedingsbodem zal zijn voor een economische crisis en de opkomst van Adolf Hitler, als nieuwe Duitse leider.

Vredesondertekening na de Eerste Wereldoorlog

Geloofsvrijheid kennen wij in Nederland pas sinds het einde van de Tachtig jarige oorlog halverwege de 17e eeuw. Mensen van allerlei herkomst vestigden zich in Nederland omdat hier een klimaat van tolerantie heerste en godsdienstvrijheid, ook al was dat nog in beperkte mate. 
Er ontstond een behoefte zich te groeperen: rooms-katholieken, protestants christelijken, socialisten. 
Begin van de 20e eeuw zien we een sterke verzuiling ontstaan: iedere groep heeft zijn eigen krant, eigen scholen, eigen vakbonden, eigen verenigingen, eigen ziekenhuizen, eigen politieke partij en eigen omroeporganisatie. Het was zelfs ondenkbaar dat je als protestant je brood kocht bij een katholieke bakker en andersom. En de sociale controle was heel groot!
Vanaf ongeveer 1960 nam het aantal gelovigen af. Vooral veel katholieke kerkgangers konden zich niet vinden in de strenge regels die vanuit Rome werden gesteld. Zoals het kerkelijk verbod op de anticonceptiepil, het condoom en abortus. 
Er was sprake van ontkerkelijking en daarmee kwam er ook een einde aan de verzuiling. 
Bij de ontzuiling speelde een nieuw massamedium als de televisie een belangrijke rol. 
Mensen van verschillende zuilen kwamen hierdoor met elkaar in contact. 
Door de ontzuiling en ontkerkelijking maakten organisaties als scholen en verenigingen zich los van de kerk. Dit heet secularisatie. 
Opvallend is dat er naast de ontkerkelijking en ontzuiling een sterke hang naar nieuwe spiritualiteit is ontstaan. Steeds meer mensen houden zich bezig met meditatie, zenboeddhisme, yoga, reiki…
De behoefte om antwoord te vinden op vragen als ‘Wat is de zin van het leven?’ en ‘Is er leven na de dood?’ blijft namelijk bestaan.

Verzuiling en ontzuiling

Aan het begin van de twintigste eeuw hoorde iedereen ergens bij, bijvoorbeeld bij de rooms-katholieken of protestants christelijken. Ongeveer 60 jaar later gebeurde het tegenovergestelde: ontzuiling. De televisie en de strenge katholieke regels uit Rome hadden hier grote invloed op. 

Een verandering binnen onze geloofsvrijheid

De Nederlandse export daalt in 1929 en er worden honderdduizenden mensen werkeloos. Er is een opeenstapeling van problemen: de werkeloosheid stijgt, de winst daalt, de consumenten besteden minder, investeringen blijven achterwege en de productiecapaciteit is onderbezet. Het zijn de kenmerken voor een periode van laagconjunctuur, want laagconjunctuur is vertraging of krimp van de productiegroei.

Laagconjunctuur

In de jaren '30 waren er veel problemen: de werkeloosheid stijgt, de winst daalt, de consumenten besteden minder, investeringen blijven achterwege en de productiecapaciteit is onderbezet. Het is een periode van laagconjunctuur.

In de jaren '30

Deze man ken je misschien wel. Dit is de Duitse leider Adolf Hitler. Met zijn nazi-partij zet hij de democratie uit en maakt van het land een dictatuur. En dat had niet iedereen voorzien toen op hem stemden. Hoe verandert Hitler Duitsland van een democratie in een nazidictatuur? Laten we even terugspoelen. Dat Hitler aan de macht komt, gebeurt niet zomaar. In de jaren daarvoor is Duitsland een verslagen land met veel armoede en werkeloosheid. Dit is zo sinds het verliezen van de Eerste Wereldoorlog in 1918. Duitsland krijgt de schuld van het uitbreken van de oorlog en wordt daarvoor zwaar beboet. Tijdens de vrede van Versailles krijgt Duitsland straffen opgelegd: Het land mag geen leger meer hebben, moet een aantal gebieden afstaan en vooral… moet alle schade vergoeden. Veel Duitsers voelen zich vernederd en vinden de straffen oneerlijk. En daarnaast is er ook veel onbegrip. Hoe had het grote en sterke Duitse leger kunnen verliezen? Na de Eerste Wereldoorlog, wordt Duitsland een Republiek, de Weimar Republiek. Door de hoge herstelbetalingen komt de economie van het nieuwe Duitsland meteen in zwaar weer terecht. De Duitse mark neemt in hoog tempo af in waarde. Hyperinflatie heet dit. En omdat Duitsland niet meer kan en niet meer wil betalen, bezetten België en Frankrijk het Ruhrgebied, waar alle industrie van Duitsland zit. Het is teleurstelling op teleurstelling voor Duitsland. De kritiek op de zwakke, democratische regering neemt dan ook toe en de Duitse burgers hebben behoefte aan een nieuwe, sterke leider. Eén van die politici is Adolf Hitler. Hij zegt eenvoudige en begrijpelijke oplossingen te hebben om Duitsland er weer bovenop te helpen. Hitler is aangesloten bij de Nationalsozialistische Arbeiderpartij. Het partijprogramma van deze ‘nazi’s’, kenmerkt zich door extreem nationalisme en antisemitisme. In 1923 pleegt Hitler een staatsgreep in München, maar die mislukt en hij wordt voor vijf jaar gevangengezet. Terwijl hij zijn straf uitzit, schrijft hij zijn ideeën op in dit boek. 'Mein Kampf'. In dit boek is hij kritisch over de huidige democratie en pleit hij voor sterk leiderschap. In de tussentijd krabbelt de economie met behulp van leningen van de Verenigde Staten weer op. Dit helpt, maar in 1929 stort in de Verenigde Staten de aandelenmarkt in: de Beurskrach. Amerika wil nu het uitgeleende geld snel terug hebben. Opnieuw wordt de Duitse economie zwaar getroffen. De werkeloosheid stijgt tot wel 30 procent van de bevolking. En intussen komt Hitler weer op vrije voeten. De aanhang van de NSDAP groeit. De NSDAP organiseert massabijeenkomsten in stadions en zalen. De bijeenkomsten zijn theatraal met marcherende elitegroepen, saluutschoten en marsmuziek. Hitler staat met zijn toespraken in het middelpunt van de belangstelling en veel Duitsers zien hem als de ideale leider. Eindelijk iemand die zegt wat hij doet en het beste voor heeft met Duitsland. Omdat de NSDAP de grootste partij is en er geen andere regering gevormd kan worden, wordt Hitler in januari 1933 benoemd tot Rijkskanselier. Het begin van zijn machtsovername. Twee maanden later organiseert Hitler nieuwe verkiezingen. Hij wil de absolute meerderheid in de Rijksdag, het parlement in Duitsland. Net voor die verkiezingen, breekt er een brand uit in de Rijksdag. De Nazi’s beschuldigen de communisten ervan een opstand te plegen. In deze chaos, krijgt Hitler van de zittende President een vrijbrief om de orde te herstellen. En daar maken de Nazi’s gretig gebruik van. Ze laten tienduizend communisten oppakken. Tijdens de verkiezingen behaalt de NSDAP net te weinig zetels voor een absolute meerderheid. Maar als ze de communistische zetels verbieden, kan de NSDAP in zijn eentje regeren. De nieuwe regering trekt met het invoeren van de zogenaamde ‘machtigingswet’, de meeste rechten naar zich toe. En daarmee wordt het parlement buitenspel gezet. En zo gebeurt het dat het Duitse volk binnen een oogwenk hun land zien veranderen in een totalitaire dictatuur. Een staat waarbij alle macht bij een kleine groep of één persoon ligt. En dat is Adolf Hitler, die zichzelf trots benoemt tot ‘Führer’, de sterke leider die het Duitse volk wenste.  Hitler komt na wat hij het Duitse volk al die tijd beloofd heeft: hij voert werkverschaffingsprojecten uit en dringt zo de werkeloosheid terug. Hij negeert de bepalingen van Versailles en stelt weer een leger in. Het gaat weer beter met Duitsland en de steun van het Duitse volk voor de NSDAP neemt toe. Die naïviteit en die onbevangenheid die we in 1933 hadden. De ommekeer in die tijd was ongelooflijk. Het ‘we zitten weer in de lift’ was het grote idee. Dat had je al in 1934 toen er nog steeds vier of drie miljoen werklozen waren. In 1936 was er geen enkele meer. Dat heb ik heel bewust beleefd: je zag geen werklozen meer op straat. En ‘mijn man heeft weer werk’. …. En je dacht: Deze regering heeft het goed voor met vrouwen en kinderen. Dat was wat de meesten mensen wel dachten. Maar tegelijkertijd zijn er ook mensen die hun twijfels hebben over Hitler en niet geloven dat zijn macht alleen maar goed is voor het land. Mijn opa die zei dan: het gaat verkeerd in Duitsland. Dat gaat niet goed. En dat was al eigenlijk toen Hitler nog niet op zijn volle macht zat. Maar dat had hij ook wel aan zijn kinderen verteld. Dat het verkeerd ging. Niemand wilde hem geloven. Want Nederland zei ach welnee, Hitler doet dat niet. Al begon toen eigenlijk al de jodenhaat. Binnen een mum van tijd wordt de Duitse samenleving ingericht naar het nazi-ideaal.  Verenigingen of organisaties die de NSDAP niet steunen, worden verboden. Tegenstanders worden opgepakt en opgesloten in concentratiekampen. En ook op cultureel gebied wordt de samenleving gezuiverd. Boeken van linkse en Joodse schrijvers worden verboden en massaal verbrand. En dat is nog maar het begin… In zijn boek ‘Mein Kampf’ legt Hitler de nadruk op de in zijn ogen ‘superioriteit van het ‘Arische ras’. In zijn Duitse rijk is geen plek voor groepen die dat ras onzuiver zouden maken. Zoals gehandicapten, homo’s jehova’s getuigen en Joden. Hij ziet het Joodse volk als een grote bedreiging voor het voortbestaan van Duitsland. En dit wordt één van zijn belangrijkste actiepunten. Vanaf zijn aantreden als Rijkskanselier begint hij stelselmatig aan de uitsluiting van Joden uit de samenleving. Hij voert rassenwetten in en verbiedt Duitsers om te gaan met Joden. Toen de rassenwetten van Neurenberg invoerden in 1935, veranderde alles. Elke dag op elke muur in elke straat was Der Stürmer te lezen, de antisemitische krant van Julius Streicher met afschuwelijke karikaturen en tekeningen van Joden. Het was gewoon afgrijselijk. In 1938 gaan de nazi’s nog een stap verder en tijdens de ‘Kristallnacht’ slaat de sfeer desastreus om. Joodse winkels en kerken worden vernield. Joden voelen steeds meer dat er voor hen geen plaats is in het Duitse Rijk van Adolf Hitler. En helaas weten we met de kennis van nu hoe dat afloopt…Het Duitse volk gelooft op dat moment de woorden van Hitler en velen van hen doen mee aan de antisemitische maartregelen. En later zelfs met zijn plannen van de uitbereiding van het grote, Duitse rijk…Hitler komt in een onrustige tijd aan de macht. Hij maakt hier sluw gebruik van en nog voordat het Duitse volk het doorheeft is hun land van een democratie in een dictatuur veranderd. Die manier waarop Hitler aan de macht komt en het parlement buitenspel zet, zien we in de geschiedenis vaker gebeuren. Maar ook vandaag worden democratische machten buitenspel gezet en tegenstanders monddood gemaakt. Zoals in bijvoorbeeld Rusland. Democratie is kwetsbaar en we weten waartoe dat kan leiden…’Het is beangstigend. Waarom? Omdat er zoveel doden vallen in Oekraïne. Wat is er nu veranderd? Goedendag. Goedendag. Waarom geeft u een interview? Nou, daarom. Kom nu met ons mee. Hoezo? Ze doet toch helemaal niets? Je ziet het dus, we kunnen mensen niet eens vragen stellen. Kom maar mee, we gaan haar volgen. We kunnen niet eens vragen stellen zonder dat we direct worden opgepakt. De protesten zijn nog niet eens begonnen. Ze zegt alleen dat mensen bang zijn. En ze nemen haar direct mee naar het politiebusje.

Hoe werd Duitsland een dictatuur?

Als Adolf Hitler in 1933 aan de macht komt in Duitsland, zet hij met zijn partij, de NSDAP, de democratie buitenspel. Hij verandert Duitsland in een totalitaire dictatuur. Een staat waarin geen plek is voor bepaalde groepen zoals Joden en Roma en Sinti. Hoe kwam Hitler aan de macht en op welke manier wist Hitler zijn tegenstanders uit te schakelen?

FF terugspoelen

Deze man, Adolf Hitler, herinnert veel mensen aan de afschuwelijke misdaden die in de tijd van de Tweede Wereldoorlog zijn gepleegd. Hitler was toen de baas van heel Europa. Hoe kon deze man zo machtig worden? Het is 1914, de Eerste Wereldoorlog breekt uit. De Duitsers vallen Frankrijk en België binnen. Hitler is een eenvoudig soldaat in het Duitse leger. Veel soldaten sneuvelen. Hitler raakt gewond en komt in het ziekenhuis terecht. Daar hoort hij dat na vier jaar vechten Duitsland zich moet overgeven. Ook al hebben de Duitsers verloren, toch worden de soldaten die van de oorlog terugkeren, toegejuicht door de Duitse bevolking. Dan wordt er vrede gesloten in een paleis in Frankrijk. Duitsland moet de overwinnaars veel geld betalen om de schade die de Duitsers hebben veroorzaakt te vergoeden. En Duitsland moet ook stukken land afstaan aan de overwinnaars. Hitler is kwaad over de gesloten vrede. Hij vindt dat Duitsland veel te zwaar gestraft wordt. En de meeste Duitsers denken er net zo over. Het is de schuld van de Duitse regering, zeggen ze. Die heeft het land verraden. Hitler besluit lid te worden van de Duitse Arbeiderspartij, een kleine en onbekende partij. Hitler houdt toespraken. Dat blijkt hij heel goed te kunnen. De mensen luisteren ademloos. Hij weet veel mensen te overtuigen. Ze zijn het met hem eens en worden ook lid van de Partij. De partij wordt groter en krijgt de naam NSDAP, de nationaalsocialistische Duitse arbeiderspartij. De leden noemen zich nationaalsocialisten, of kortweg Nazi’s.  En Adolf Hitler wordt hun leider. Toch stemmen de meeste Duitsers bij verkiezingen nog altijd op grote partijen, en niet op de partij van Hitler. Maar dat verandert rond 1930. Hitler grijpt zijn kans. In die tijd gaat het heel slecht in Duitsland. Bedrijven en fabrieken moeten sluiten. Een groot deel van de Duitse bevolking wordt werkloos en is arm. Duitsers die het vroeger goed hadden moeten nu bedelen om eten. Hitler en zijn aanhangers, de Nazi’s, gaan de straat op. Hun vlaggen met het hakenkruis zijn overal te zien. Ze beloven alle problemen in Duitsland op te lossen. Hitler zegt dat het de schuld van de Duitse Joden is dat het zo slecht gaat met Duitsland. Hitler haat de Joden. Volgens hem zijn Joden minderwaardig. Veel Duitsers vinden dat ook. Er zijn ook Duitsers die het helemaal niet eens zijn met Hitler’s ideeën, maar als ze protesteren worden ze in elkaar geslagen door knokploegen van de nazi’s. Hitler gaat door met zijn toespraken. Hij geeft de Duitsers het gevoel dat ze sterk zijn en beter dan de rest van de wereld. Hitler belooft ze een betere toekomst en steeds meer Duitsers stemmen op de NSDAP. Ze hopen dat Hitler leider van de regering wordt. In 1932 zijn er weer verkiezingen. Nu wordt Hitler’s partij de grootste partij van Duitsland. De andere grote partijen moeten nu wel samen met Hitler gaan regeren. Ze kunnen niet langer om hem heen. Een paar maanden later wordt Hitler kanselier van Duitsland. Dat is een soort minister-president. Hij staat nu aan het hoofd van de regering en is de machtigste man van Duitsland. En hij is absoluut van plan aan de macht te blijven. Daarom verbiedt hij al snel alle andere politieke partijen. De nazi’s arresteren mensen die het niet met ze eens zijn. Duitsland wordt een dictatuur. Dat betekent: wat Hitler wil, gebeurt. Hitler gebruikt nu zijn macht om de Joden uit te schakelen. Hij heeft het Duitse volk zo opgestookt dat ze daaraan meedoen. Duitse Joodse winkels worden geplunderd en vernield. Boeken van Joodse schrijvers worden verbrand. De meeste Duitsers zijn blij met Hitler’s regering. Er worden snelwegen aangelegd, daardoor komen honderdduizenden Duitsers weer aan het werk. De hele wereld moet zien dat het steeds beter gaat met Duitsland. Hitler organiseert militaire optochten. Het Duitse leger wordt steeds groter. Iedereen kan zien dat de soldaten goed getraind zijn en goede wapens hebben. Maar Hitler wil meer. Hij wil heel Europa in zijn macht hebben en er een groot Duits rijk van maken. Hitler en zijn leger zijn er helemaal klaar voor.  En op 1 september 1939 is het zover: de Duitsers vallen Polen binnen. De Tweede Wereldoorlog is begonnen.

Hoe kwam Hitler aan de macht?

Adolf Hitler is niet tevreden met hoe het in Duitsland gaat en hij geeft de Joden daar de schuld van. Hij gaat de politiek in. In 1932 wordt zijn partij de grootste en wordt Hitler de baas van Duitsland. Hitler wil van heel Europa een groot Duits rijk maken. Daarom valt hij op 1 september 1939 buurland Polen binnen. Het begin van de Tweede Wereldoorlog.

Van soldaat tot dictator

In 1933 komt Hitler aan de macht in Duitsland. Hitler wil van Europa één groot Duits rijk maken. In 1938 valt hij Oostenrijk binnen, in 1939 Polen en Tsjecho-Slowakije. En dat is nog niet genoeg. In 1940 worden Denemarken en Noorwegen door het Duitse leger veroverd. 
Nederland is al meer dan 100 jaar niet in oorlog geweest. En eigenlijk verwacht niemand dat er ooit nog oorlog zal komen. Maar op 10 mei 1940 vallen Duitse troepen ook Nederland binnen. Ze veroveren al snel een groot gedeelte van ons land. 
Maar de Nederlandse soldaten vechten terug. Daardoor gaat de verovering niet zo snel als de Duitsers willen. Bij een aanval op Den Haag worden veel Duitse vliegtuigen neergeschoten. De Duitsers hebben deze tegenstand niet verwacht. 
Daarom stuurt de Duitse commandant op 14 mei een bericht naar de burgemeester van Rotterdam. Daarin staat: als jullie je niet overgeven, dan bombarderen we Rotterdam".

Nederland in oorlog

Paniek en totale ontreddering na inval van Duitse legers in mei 1940. Nederland wordt stukje bij beetje veroverd.

Duitsland valt Nederland binnen

In de nacht van 9 op 10 mei 1940 valt het Duitse leger Nederland binnen. Het is oorlog. 
Hier op de Grebbeberg bij Rhenen moet het Duitse leger worden tegengehouden. 
Het komt tot een zware veldslag. Drie dagen wordt er gevochten met grote gevolgen. 
De Grebbeberg is een strategische plek in de verdediging van Nederland. Het is hier op de heuvel waar met loopgraven, bunkers, water, geschut en een groot aantal troepen het Duitse leger moet worden gestuit. 
Het wordt een ongelijke strijd. Door jaren van bezuinigingen is het Nederlandse leger slecht bewapend. De soldaten zijn onervaren, niet goed getraind en er is gebrek aan gedegen leiding. Het Duitse leger daarentegen beschikt wel over voldoende en modern materiaal. Bovendien hebben de Duitse soldaten meer oorlogservaring en zijn ze beter getraind. 
De Nederlandse soldaten krijgen de opdracht de Grebbeberg tot de laatste man te verdedigen. Maar tegenover ongeveer 10.000 Nederlandse soldaten staan meer dan 20.000 Duitse militairen. Toch duurt de slag nog drie dagen. Drie dagen van wanhoop, moed, angst en chaos op en rond de Duivelsberg.
Chaos is het hier op dit veld, majoor Jacometti, die dit gebied moet verdedigen, spoort zijn soldaten aan de Duitsers van de heuvel te gooien. Met zo'n veertig man zet hij de aanval in, niet wetende dat de Duitsers met veel meer zijn. Deze aanval is niet goed gecoördineerd met andere Nederlandse troepen, waardoor de groep van Jacometti door eigen troepen onder vuur wordt genomen. 
Hij werd onder vuur genomen door zijn eigen troepen, omdat ze hadden gehoord dat er overal Duitsers zaten. Ze dachten dat Jacometti zelf een Duitser was. Midden op het veld ging hij met wapens in de handen richting de Duitsers. 
Op 12 mei sneuvelt Jacometti op dit veld. 
In deze chaos overheerst ook de angst. Jonge, onervaren soldaten weten zich geen raad met de situatie. 
Als verbindingsman moest ik vanuit de loopgraven in onze stelling door het open veld om berichten over te brengen naar andere stellingen. Doodsbang natuurlijk, maar het moest. Een jongen werd er eerst voor aangewezen. Maar die begon te huilen. 'Dit is zelfmoord. Dit is zelfmoord.'
Op 13 mei als de Duitsers de slag bijna gewonnen hebben worden 27 bommenwerpers ingezet. 
Duitse gevechtsvliegtuigen nemen het gebied rond de Grebbeberg onder vuur. Door dit geweld maakt de Nederlandse tegenaanval geen kans. 
'Ik wierp mij met vele anderen op de grond. Zo trok het oordeel over ons heen. Het leek het ergste dat ik tot dusver had meegemaakt en het duurde in mijn verbeelding een eeuwigheid. Zodra mogelijk vluchtte iedereen van deze plaats van verschrikking.' 
Op dat moment hebben de Duitsers de weg over de Grebbeberg al in handen, maar majoor Landzaat geeft zich niet over. Hij bevindt zich met zestien soldaten bij een paviljoen naast de dierentuin. Standhouden achter de puinhopen is zijn bevel. De Duitsers schieten het gebouwtje aan puin. En als munitie op is, geeft de majoor zijn manschappen toestemming te vertrekken. Zelf blijft hij achter en sneuvelt op 13 mei. 
Dat is ook de derde dag van de gevechten. De dag dat de Grebbeberg valt en de slag is verloren. Na drie dagen vol chaos, wanhoop, moed en angst.
Wat rest zijn de overblijfselen van deze strijd, zelfs nu nog duidelijk zichtbaar in het landschap. 
Wat ook rest zijn de honderden graven van Nederlandse militairen die ondanks alles hun leven gaven. 
Pas na vijf jaar oorlog zal de vrijheid waar de soldaten hun leven voor hebben gegeven weer terugkeren naar Nederland.

De slag om de Grebbeberg

Op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen. Op de Grebbeberg bij Rhenen moet het Duitse leger tegengehouden worden. Drie dagen lang wordt er hevig gevochten, maar het Nederlandse leger kan geen stand houden. Duitsland verovert Nederland. Door de geschiedenisleraar van het jaar 2017, Tom de Kruif.

Nederland wordt verslagen door het Duitse leger

Ik ben Martin Veltman, ik ben in februari 1943 in Amsterdam geboren. 
Mijn naam is Tinie IJisberg en toen de oorlog begon was ik een jaar. 
Nederland is vanaf mei 1940 bezet door de Duitsers, die ook in ons land nieuwe regels instellen, waardoor de vrijheid van Joodse Nederlanders steeds meer wordt ingeperkt. Zo worden ze ontslagen en mogen ze op sommige plekken, zoals parken, winkels en bioscopen, niet meer komen. 
Toen begonnen de nazi's voor het eerst eigenlijk te laten zien dat Joodse mensen... Ze gingen maatregelen nemen, dat die werden uitgesloten van de rest van de bevolking. 
Er is verzet tegen de maatregelen en er breken rellen uit in Amsterdam. Knokploegen van de NSB vechten met Joodse jongeren. Daarbij raakt de NSB'er Hendrik Koot ernstig gewond. Hij overlijdt. De Duitse bezetter is woedend en op 22 februari 1941 worden in de Joodse wijk van Amsterdam razzia's gehouden. Joden worden opgepakt en vastgezet. De bruggen rondom de wijk worden geopend, zodat de Joden niet kunnen vluchten. 
Toen was het zover dat de eerste razzia plaatsvond op het Jonas Daniël Meijerplein. Het was zaterdag, een vrije dag voor de Joodse mensen en zij werden van straat geplukt en in grote vrachtwagens afgevoerd. Dat maakte een enorme beweging daar rondomheen. Mensen die dat zagen, schrokken geweldig. Huilend, we moeten nu wat doen. 
Daarop  is gereageerd door het verzet en gezegd van, dat gaat niet goed. We moeten in opstand komen. 
De vaders van Tinie en Martin zijn allebei lid van de communistische partij. 
Mijn vader was tramconducteur, was ambtenaar dus, maar ambtenaren mochten geen lid zijn van de Communistische Partij van Nederland. Dat was mijn vader wel. Dus hij werd geheim lid. 
Mijn vader was altijd op pad voor de partij, voor de CPN. Daar werkte hij ook, dat was zijn baas. 
De Communistische Partij wil laten zien dat ze het niet eens is met wat er gebeurt met de Joden en besluit op 25 februari een staking te organiseren. 
Op de ochtend van de 25e februari heel vroeg, om half zes, want dan werd het personeel opgehaald, ging 'ie naar de 'POT-wagens', werd dat genoemd. Personeel-ophaal-tram. Hij was zo overtuigd, hij had tegen mijn moeder gezegd" Vandaag doe ik mijn gewoon goed aan, want er wordt gestaakt. We gaan niet werken, uit protest. 
De vaders van Tinie en Martin doen mee met de staking. De vader van Tinie zorgt er met zijn collega's voor dat de trams in Amsterdam die dag niet rijden. 
De tram was belangrijk. Omdat... Er was geen communicatie. Er waren geen telefoontjes. Er was niks. Dus als mensen stonden te wachten op de tramhalte, op de tram en de tram kwam niet, dan was het: Hoe moeten we naar ons werk komen? Het was de enige mogelijkheid om naar je werk te  komen, of met de fiets of met de trap of lopen. Toen kwam er dus door: Er wordt gestaakt. 
Eerst wordt er alleen in Amsterdam gestaakt. Via pamfletten en posters worden mensen opgeroepen om ook te gaan staken. Dan verspreidt de staking zich ook naar andere steden. De vader van Martin organiseert de staking in Hilversum. 
Ook in Hilversum, wat ik dan ook gelezen heb en gehoord heb, waren er duizenden mensen, wat helemaal niet verwacht was. En dat waren mensen, zoals mijn vader later wel eens zei, die hadden zoiets van, wat gaat er hier gebeuren? Dat gaat niet goed zeg. Aan de ene kant die duizenden mensen die demonstreren en niet alleen de Jodenvervolging en die razzia's zijn de aanleiding geweest. Maar daar zat natuurlijk in veel mensen hun hoofd toch al zoiets van: Er gaat iets niet goed, dus dat dat gevoel was er wel. 
De Duitsers vinden de staking ontoelaatbaar en grijpen hard in. Er vallen negen doden en 24 zwaargewonden. Talloze stakers worden gevangengenomen. Steden waar gestaakt is, krijgen hoge boetes opgelegd. Na twee dagen is de staking beëindigd. Het risico voor de stakers om opgepakt te worden is groot. Tinies vader overweegt om onder te duiken. 
Hij vond dat met vier kinderen en een gezin niet gemaakt. Zo makkelijk was dat nou ook weer niet. Dus ze leefden door en hij ging ook gewoon door met krantjes, nieuws verspreiden. 
Negen maanden later wordt de vader van Tinie opgepakt. 
Hij werd gearresteerd. Bij ons thuis. Wij woonden in een straatje, een tuin achter, en aan de voorkant en achterkant werden grote lichten op het huis. Grote lichten, dus er was geen enkele kans om te kunnen ontsnappen. 
De vader van Tinie krijgt de doodstraf voor deelname aan de staking. Op 19 november 1942 wordt hij doodgeschoten door de Duitsers. Hij is dan 42 jaar oud. 
Mijn moeder is flauwgevallen toen ze die mededeling kreeg. Ja, ze moest verder. En overdag was ze druk met alles gewoon bezig. Ze moest ook voor eten zorgen, noem maar op, alles, wat tekort was. En 's nachts lag ze te huilen. En ja, ik was haar troost. Dus dat ben ik dan ook geworden. 
Ook Martins vader is bang om gepakt te worden en duikt onder. 
Hij is naar huis gegaan en heeft tegen mijn moeder gezegd: Mikie, pak in de spullen. We moeten weg. Toen zijn ze begonnen, februari '41, met onderduiken. 
Maar in februari 1943 wordt ook de vader van Martin opgepakt en ter dood veroordeeld. Eén dag later wordt Martin geboren. Uit veiligheid zijn hij en zijn oudere broer ondergebracht bij een ander gezin, waar ze blijven tot de oorlog is afgelopen. 
Mijn moeder dacht dat mijn vader niet terugkwam, want hij was ter dood veroordeeld. En toen kwam hij toch terug. Toen kwam daar natuurlijk het gezinnetje bij elkaar. Mijn moeder had natuurlijk in haar hoofd: Ha, twee kinderen, een man, alles weer terug. Gaan we het leven opnieuw opbouwen? Ik had een broer die ik nog nooit gezien had en hij mij ook niet. Onze vader hadden we ook nog nooit gezien. Dat ging niet zo makkelijk.  Zoveel hulp als er nu is, was er toen nog niet. 
Het is de enige staking geweest tegen de Jodenpogroms in heel bezet Europa. En ja, het feit dat die staking er geweest is en dat die mensen hebben laten zien dat ze het niet zomaar namen, dat ze dit niet wilden, dat is van belang geweest voor degenen die wel in actie wilden komen. Je kan niet in zo'n maatschappij leven, wij ook niet. Hij deed het net zo goed voor ons als voor de Joodse mensen. Je kan niet in onvrijheid leven.

Staken tegen Jodenvervolging in oorlog

Nederland is vanaf mei 1940 bezet door de Duitsers, die ook in ons land nieuwe regels instellen waardoor de vrijheid van Joodse Nederlanders steeds meer wordt ingeperkt. Zo worden ze ontslagen en mogen ze op sommige plekken zoals parken, winkels en bioscopen niet meer komen. Maar in 1941 komen sommige Nederlanders in verzet tegen deze maatregelen en gaan ze staken.

De Februaristaking in 1941

Voor de oorlog wonen er zo’n honderd veertig duizend joodse mensen in Nederland. De meesten in Amsterdam. En iedereen vindt dat heel gewoon. Joden en niet-joden leven samen, werken samen, trouwen samen en feesten samen. Geen enkel probleem. Totdat de Duitsers Nederland bezetten. 
Mag ik nou stoppen? Nee, nog éen keer. Ik wil dit vandaag afkrijgen. Eén-twee-drie! Moet je dit horen! De ondergetekende verklaart... de ondergetekende verklaart dat noch hijzelf, noch zijn echtgenoot of zijn ouders of grootouders ooit heeft behoord tot de joodsche geloofsgemeenschap! Een ariërverklaring! Hebben ze bij Gerda thuis ook gekregen! Gewoon opsturen. Hoor je nooit meer iets van. Ja, en wat vullen we dan in, Max? JOODS OF NIET-JOODS? Lijkt me logisch, toch?... Wij gaan nooit naar de synagoge en we werken gewoon op zaterdag, dus... Niet-Joods. Schrijf dat maar op. Dan zijn we ervan af. O Ja?! Als je liegt dan volgt onmiddellijk ontslag! Dat staat hier. Maar... wij horen toch niet bij die... anderen? Of wel? Lieve schat, hoeveel jaar geef ik nou al les op het conservatorium? Daar mag ik heus wel blijven werken. Nou thuis nog. Roos, die Joden, hè, waar ze het steeds over hebben... daar horen wij dus ook bij! Ja hèhè, wat dacht jij dan?! Joods of niet-joods, wat maakt dat nou uit?! We zijn allemaal mensen.
Maar Adolf Hitler, de leider van Duitsland denkt er heel anders over. Hij geeft de Joden de schuld van alle ellende in Europa. En daarvoor wil Hitler de joden straffen. In zijn ogen zijn het slechte mensen. Doe jij nou? Niks. Je kunt het zien, hè? Dat wij het ook zijn, bedoel ik. Als je het niet weet, dan let je er niet zo op, maar nu...M'n neus, m'n ogen, m'n haar, je ziet het aan ALLES! Ik zie het aan jou, als je viool speelt en toen papa vanmorgen zwaaide... die schuine blik, het is zo duidelijk: Jood! Kaat! Doe normaal, joh! Het is toch zo?! Al verft mama iedere dag d'r haar, je ziet het toch! Nou en?! Wees er trots op! Ja? En als ze nou eens gelijk hebben? Stel dat wij... dat de Joden echt slecht zijn, door en door slecht — Hou op, Kaat, je moet niet — Weet je nog: toen Gerda van haar fiets viel? Kwam door mij. En toen met die vuilnisbak...Het zijn allemaal praatjes. Daar geloof je toch niet in? Ik niet... Maar al die anderen misschien wel...
De Duitsers laten de Joden niet meer met rust. Kaat en Roos en heel veel andere Joden worden hard gestraft en vervolgd voor iets waar ze geen schuld aan hebben.

Jodenvervolging

Joodse en niet-joodse Nederlanders leven prima met elkaar samen. Tot Adolf Hitler zegt dat alle ellende in Europa de schuld is van de joden. Joden worden steeds meer buitengesloten.

Joden krijgen de schuld

In mei 1940 bezetten de Duitsers ons land. De NSB, de Nationaal Socialistische beweging, steunt de Duitse bezetter en werkt nauw met hem samen. Hiervoor worden trouwe en fanatieke NSB-leden beloond.
Mooi huis. Ja, we hebben meer kamers dan spullen. En we kunnen het betalen, want weet je wat m'n vader nu is? Burgemeester! Ik zei toch dat het allemaal goed zou komen.
Eind 1941 mogen joodse mensen op bevel van NSB burgemeesters niet meer in cafés, bibliotheken en parken komen. Ook worden ze gedwongen een gele ster te dragen. En in Amsterdam moeten ze samen in een joodse wijk gaan wonen. Ook helpen veel NSB’ers de Duitsers met het oppakken van joden.
Jacob Hirsch, Apollostraat 7... Helena Löwenthal, Merwedelaan 32... Anna Cohen, Singel 210...
Het is daarom niet zo vreemd, dat de meeste Nederlanders grote problemen hebben met de NSB’ers. Ze vinden ze verraders. De haat tegen de NSB wordt steeds groter. Alleen op de Duitsers kunnen ze nog rekenen. 
Niets van aantrekken. ’t Is geen mens, ’t is geen dier, het is een landverraaier. Laffe landverraders! Willem! Willem, niet doen! Waar zijn jullie nou, hè?! Wie is hier nou laf?! Is dat zo? Zijn wij landverraders? Kom, eet je soep op.

Landverraders

NSB'ers helpen de Duitsers bij het oppakken van joden en worden daarvoor rijkelijk beloond. Maar ze worden door veel Nederlanders gezien als 'vuile landverraaiers'. 

De NSB helpt de Duitse bezetter

Op 10 mei 1940 begint de Tweede Wereldoorlog ook in Nederland. De Duitsers vallen ons land aan. Het Nederlandse leger verdedigt zich fel, maar tegen het veel sterkere Duitse leger, maakt het geen kans. Koningin Wilhelmina moet vluchten naar Engeland. En nadat Rotterdam gebombardeerd is, geeft Nederland zich over. De Duitsers zijn nu de baas in ons land. 
Sommige Nederlanders leggen zich hier niet bij neer en protesteren tegen de bezetter. Door bijvoorbeeld bloemen te leggen op de verjaardag van Prins Bernhard, de opa van Willem-Alexander. Of met het schrijven op muren van de V van Victorie, overwinning of vrijheid. Of OZO, Oranje zal overwinnen. Op schoolborden wordt weg mof geschreven. Dat betekent weg met de Duitsers. Of Duitsers zijn ezelskoppen. En sommigen plakken spotprenten op. Dat is gevaarlijk, want de Duitsers treden keihard op tegen elk verzet.
Hé, jij daar! Staan blijven! Of ik schiet!
We zijn gesloten! Bier is op. Opa, ik ben het. Kindje toch, het is bijna spertijd! Over vijf minuten moet je binnen zijn. Ik ga gewoon binnendoor. Daar controleren ze nooit. Nee, niks d’ervan! Die avondklok is er niet voor niets. Vooruit, ik wil niet dat jou iets overkomt. Maar vroeger mocht ik wel blijven. Vroeger is vroeger en daar verander je toch niets meer aan. Kom op! Mag ik m’n schoolboeken dan hier laten? Anders moet ik zo sjouwen. Tuurlijk, kindje. Doe maar in de voorraadkast. Die is toch leeg.
Er zijn ook mensen die stiekem krantjes drukken. Die staan vol nieuws waarvan de Duitsers liever niet willen dat de mensen het weten. In het geheim worden de krantjes verspreid. Word je gepakt voor zo’n verzetsdaad dan wacht je een zware straf.
We zijn gesloten! Bier is op. Maar voor u maak ik graag een uitzondering. Waar kan ik Els vinden? Els de Vries? Els van Linge? Els Fonteyn? Els wie? U weet precies wie ik bedoel. Het spijt me. Ik wil u graag van dienst zijn, maar...Guck mal hier! Hij houdt de achtergelaten rugzak van Els omhoog. O, dat zijn gewoon schoolboeken. Niets bijzonders. Proost.
In deze gevangenis in Scheveningen worden de mensen vastgehouden die zich hebben verzet tegen de Duitse bezetter. Daarom wordt deze  gevangenis ook wel het Oranjehotel genoemd. In totaal worden zo’n twintigduizend Nederlanders opgepakt vanwege hun verzet.
Dit is je laatste kans. Wie-is-Els? Waar-komen-die-prenten-vandaan? Zijn van mij... heb ik zelf gedrukt... en opgehangen... 
Gevangenen houden de moed erin door teksten op de gevangenismuren te schrijven: in deze bajes zit geen gajes, maar Hollands glorie potverdorie. Het is heerlijk in Nederland te leven. Maar ook, als het moet ervoor te sterven. Houdt moed, Kop op, Hoop doet leven. 
Maar de Duitsers zijn onverbiddelijk. Honderden verzetsmensen worden op de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen doodgeschoten. Met het schrijven, drukken en verspreiden van illegale kranten en spotprenten hebben ze hun leven voor de vrijheid gegeven.

Bij het verzet

Niet iedereen gaf zich tijdens de Tweede Wereldoorlog zomaar gewonnen aan de Duitsers. Sommige mensen gingen in verzet. Ze drukten stiekem krantjes of plakten posters tegen de Duitsers. Maar als je gepakt werd, hadden de Duitsers geen genade. 

Een gevaarlijke keuze

Op 1 september 1939 begint in Europa de Tweede Wereldoorlog. Duitsland verovert land op land en in Azië is het Japan dat zijn gezag verder uitbreidt. De Verenigde Staten houden zich nog afzijdig, maar stellen door de toenemende Japanse agressie wel sancties in: Amerika levert het land geen kolen, staal en olie meer. Deze maatregelen komen hard aa en Japan sluit zich aan bij nieuwe bondgenoten, Duitsland en Italië. Om de VS hard te treffen vallen Japanse gevechtsvliegen op 7 december 1941 de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaii aan. De Amerikaanse vloot wordt vernietigd en er vallen 2400 slachtoffers. Amerika is geschokt en verklaart Japan nu ook de oorlog.

High Speed History

Op 7 december 1941 wordt de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor aangevallen door Japanse gevechtsvliegtuigen. Wat gaat er vooraf aan deze vernietigende verrassingsaanval?

Waarom viel Japan Pearl Harbor aan?

Van het een kwam het ander. De dictator sliep op D-day. Dit is Adolf Hitler. Hallo. Ik ben Adolf Hitler. Hitler was een echte filmfanaat. OP de avond van 5 juni 1944 had hij het ontzettend naar zijn zin. Met een stel nazi-vrienden praatte hij passievol over film en toneel. Veel te laat stapte hij in bed. Maar zoals dat altijd gaat als je je slaap hard nodig hebt, dan lukt het niet. Hij telde schaapjes en hakenkruizen maar niets bracht hem in slaap. Gelukkig waren hier in 1944 ook al geschikte pillen voor en al gauw lag Adolf heerlijk te dromen. Wat hij niet wist, was dat de volgende dag de grootste amfibische invasie uit de geschiedenis zou beginnen: D-Day. In de vroege morgen van 6 juni kamen Amerikaanse, Canadese en Britse militairen aan op de stranden van Normandië om West-Europa te bevrijden van Nazi-Duitsland. Hitler was natuurlijk niet helemaal gek en had een aanval van de geallieerden al wel een beetje aan zien komen. Daarom had hij pantserdivisies klaar laten zetten dichtbij de kust van Normandië. Deze zouden de geallieerden mooi ein Kopfje kleiner kunnen machen. Terwijl de geallieerden massaal het strand op renden probeerden de Duitsers zich met man en macht te verdedigen. Alleen: de sterke Duitse pantserdivisies bleven roerloos staan. Waarom werden de tanks niet meteen ingezet? Het strand werd overspoeld met de vijand. De inzet van de voertuigen vereiste het bevel van de führer en geen van zijn generaals stond te springen om hem wakker te zetten. Uren nadat de geallieerden voet aan wal hadden gezet gaf een uitgeruste maar bloedchagrijnige Hitler toestemming voor het gebruik van deze monsterwapens. En zo kwam van het een het ander en leidde een slaappil tot de Duitse achterstand op D-Day. Een kleine gebeurtenis had grote gevolgen. Maarja, zul je denken. Hitlers keuze om een slaappil te nemen was toch niet de enige reden voor de Duitse achterstand? Laten menselijke beslissingen de geschiedenis eigenlijk wel een andere koers varen of worden we gedreven door diepere structuren die we zelf niet in de hand hebben? Wat speelde er nog meer mee in het verloop van D-Day?

Van het een kwam het ander

In de nacht van 5 juni 1944 neemt Hitler een slaappil. Hij wordt te laat wakker om D-Day stop te zetten. Het is het begin van het einde. Foutje, bedankt. Van het een kwam zo het ander: dankzij de dictator die een gat in de dag geslapen had, behaalden de geallieerden een grote voorsprong tijdens D-Day en kwam het einde van de Tweede Wereldoorlog in zicht.

De dictator sliep op D-Day

Oma... Oma... Rustig maar, jochie! Het is begonnen... de invasie! Volgens je opa zeker? Ja, maar deze keer is het echt! Tuurlijk! Dat zou hij vorige keer ook! Maar dat bleek in Afrika! Ha-ha-ha! Als je je opa moet geloven, dan waren we allang bevrijd! Dat zijn we ook bijna, want de Tommies zitten al in Normandië! 
Je moet je opa niet zo serieus nemen, Joost. Die fout heb ik ook gemaakt. Maar hij heeft het van slager Breeveld. En die hoorde het weer van Marinus Tak, de buurman van pastoor Gijssen. Dus het moet haast wel kloppen. Meneer pastoor?Ja. En die heeft een radio.
Hier Radio oranje, de stem van strijdend  Nederland. Troepen van het geallieerde expeditieleger zijn hedenmorgen geland op de Franse kust. Tienduizenden Amerikaanse, Engelse en Canadese soldaten bestormen op 6 juni 1944 de Franse kust in Normandie. Die dag wordt D-day genoemd. Decision day, de dag van de beslissing. Het Duitse leger probeert uit alle macht de geallieerden tegen te houden en er wordt verschrikkelijk hard gevochten. Op het strand verliezen duizenden soldaten het leven, maar ze zetten door. Het lukt de Duitsers niet om het geallieerde leger tegen te houden. De bevrijding van Europa is begonnen.
Het bevrijdingsleger rukt steeds verder op, stukje bij beetje dringen ze de Duitsers terug. Om ieder dorp en iedere stad wordt hevig gevochten. En na twee maanden wordt de Franse hoofdstad Parijs bevrijd. Daarna Brussel en in september 1944 staan de geallieerden zelfs voor de Nederlandse grens.
Eijsden, Eckelrade en Noorbeek bevrijd! Ho-ho-hoh! Wat een klap voor die moffen! Ik kan het niet vinden, opa. Volgens mij staan die helemaal niet op de kaart. Het moet erop staan, jongen... Zo, deze is voor Eckelrade. O wacht, hier! Noorbeek... Maar dat ligt helemaal in Zuid-Limburg! Jaja, maar nu gaan de Tommies in éen beweging doorstoten. Echt. 
De geallieerden bedenken een gevaarlijk en gedurfd plan: Operatie Market Garden. Duizenden parachutisten worden diep in vijandelijk gebied gedropt...Ze moeten in éen keer alle bruggen over de grote rivieren, de Maas, Waal en Rijn, veroveren. Die moeten ze in handen houden totdat de invasielegers uit het zuiden zijn aangekomen. Die kunnen dan makkelijk over de bruggen doorstoten naar Duitsland. Als het plan slaagt zal de oorlog voor het eind van dat jaar voorbij kunnen zijn.

D-day

Op 6 juni 1944 landen tienduizenden geallieerde soldaten op de Franse kust. De bevrijding van Europa kan beginnen. 

De geallieerde landing in Normandië

D-day 

Op 6 juni 1944 landden Amerikaanse, Engelse en Canadese troepen, de geallieerden, aan de Franse kust. Vanaf daar trokken ze naar het noorden om Europa te bevrijden en Hitler, de Duitse dictator te verslaan. 
De Engelse generaal Montgomery maakte een plan om ook Nederland snel te bevrijden om daarna Duitsland binnen te vallen. Parachutisten moesten de bruggen over de grote rivieren bij Grave, Nijmegen en Arnhem veroveren. Het geallieerde leger zou zich daarna vanuit België in twee dagen bij hen aansluiten en dan doortrekken naar Duitsland. Althans dat was het plan. 
Montgomery had het idee dat de Duitsers niet meer zo sterk waren. Zijn plan kon dus best in twee dagen worden uitgevoerd, dacht hij. Hij luisterde niet naar Nederlandse verzetsmensen die gezien hadden dat het Duitse leger juist sterk was. De Duitsers hadden namelijk veel tanks in de buurt van Arnhem. 
Op 17 september stegen de eerste geallieerde vliegtuigen met parachutisten in Engeland op. De parachutisten probeerden de Rijnbrug bij Arnhem te veroveren maar dat lukte niet. Met hun lichte wapens konden ze niet op tegen de Duitse tanks. 
Er ging nog meer mis met het plan van Montgomery. Het geallieerde leger dat de parachutisten moest helpen kwam te langzaam vooruit. Het werd tegengehouden door de Duitsers, die steeds harder terug vochten. Toen sloten de Duitsers Arnhem af en omsingelden de parachutisten. Die moesten het nu helemaal alleen opknappen. De telefoons die de parachutisten hadden, werkten ook al niet goed. Hierdoor konden ze niet aan hun eigen vliegtuigen door geven waar ze zaten en kwamen wapens en voorraden bij de Duitsers terecht. 
En er ging nog meer fout. Een tweede groep parachutisten die bij Arnhem zou landen, kon niet op tijd weg. Dichte mist vertraagde het vertrek van hun vliegtuig uit Engeland. Daardoor kwamen de parachutisten te laat in Nederland aan. Door het slechte weer, de slecht werkende telefoons maar vooral door de Duitse tanks was het plan van Montgomery om in twee dagen Arnhem te bereiken mislukt. 
Na vijf dagen van felle strijd gaven de parachutisten zich over. De verovering van de Rijnbrug bij Arnhem was mislukt. De bruggen bij Grave en Nijmegen waren wel veroverd. Maar die van Arnhem bleek een brug te ver.

Een brug te ver

Op 6 juni 1944 landden de Amerikaanse, Engelse en Canadese troepen aan de Franse kust. Ze zouden Duitsland aanvallen om Hitler, de Duitse alleenheerser, te verslaan.

Het bevrijdingsplan van Montgomery

Stukje chocola? Met cacao van vroeger. En echte suiker, proef je? Lekker, hè? Ik was al bijna vergeten hoe het smaakte.
Het is eind 1944. De Tweede Wereldoorlog is al vier en een half jaar aan de gang. Het zuiden van ons land is inmiddels bevrijd maar het noorden wordt nog steeds bezet door de Duitsers. De mensen in de grote steden in het westen hebben geen brandstof meer om hun  huizen te verwarmen. En tot overmaat van ramp is het die winter bitter koud. En dus gaan de mensen op zoek naar alles wat maar branden kan, om hun kachels aan te steken. 
Eén ding mag je houden. Ik weet niet...Deze  is van papa... Nu kiezen, anders gaat het vuur uit.  Ik zou het wel weten, hoor. Je knuffel zou ik nooit wegdoen. Die kan je altijd troosten... Hier. Ik hou m’n boot. Als ik weer kledingbonnen krijg, maak ik een nieuwe voor je.
Maar de kou is niet het enige probleem.  Door de oorlog is er steeds minder te eten en wat er nog is moet zo eerlijk mogelijk worden verdeeld onder de hongerige mensen. Dat gebeurt met bonnen. Brood is op de bon, meel, rijst, koffie, thee, boter, macaroni, havermout, suiker, vlees en ga zo maar door. Voor iedereen is er een klein beetje. 
Er zijn ook gaarkeukens. Bedoeld voor arme mensen, maar nu er bijna geen eten meer is, komt bijna iedereen hier naartoe. De mensen staan hier iedere dag urenlang te wachten in de bittere kou. Voor een smakeloze prak. Maar het is beter dan helemaal niets. 
Schiet nou toch op! Anders hebben we weer geen soepballen! Soepballen?! Er zitten helemaal geen ballen in die soep! Wel waar! Maar die worden er als eerste uitgevist. Ik heb NOG NOOIT een bal gezien! Omdat we altijd net te laat zijn. Nu zijn we in ieder geval de eersten. 
Als in de laatste maanden van 1944 er geen treinen meer rijden door een spoorwegstaking, komt er helemaal geen voedsel en brandstof meer naar de grote steden in het westen. Het wordt er steeds moeilijker om te leven. Het maakt niet uit of je bonnen hebt of niet. Er is gewoon niets meer te krijgen. Al snel breekt er een hongersnood uit, zoals Nederland die in geen tijden heeft gekend. 
Zonder eten worden de mensen moedeloos, ze hebben nergens meer puf voor, tot ze zelfs geen kracht meer hebben om op te staan. De laatste Oorlogswinter is een zware tijd. Veel mensen sterven aan honger en kou.

Hongersnood in Nederland

In de winter van 1944 is er bijna nergens eten meer te krijgen. Ook de brandstof is op terwijl Nederland een bitterkoude winter te wachten staat.  

Tijdens de hongerwinter

De tweede wereldoorlog loopt ten einde. Op 12 september 1944 passeren Amerikaanse troepen de Nederlandse grens. Veel Nederlanders hopen dat nu ook de rest van het land snel bevrijd zal worden. Britse, Amerikaanse en Canadese troepen willen in één klap doorstoten naar Arnhem, maar die aanval mislukt voor een groot deel. Ze komen de grote rivieren niet over. Daarom besluiten zij om Nederland links te laten liggen en dwars door Duitsland op te trekken. 
Ook in het oosten komen geallieerde legers steeds dichter bij. In Rusland en Polen worden de Duitse legers steeds verder teruggedrongen. Ondanks de enorme verliezen en de onvoorstelbare verwoestingen, wil Hitler de strijd niet opgeven. Hij geeft opdracht om door te vechten en iedereen moet meedoen. Vrouwen,  oude mannen, Zelfs schooljongens van 11, 12 jaar oud moeten meehelpen Duitsland te verdedigen. 
"muß alles vergeh'n? Oh... warum nur, warum bleibt gar nichts besteh'n?"Hé Oskar, dit moet je zien! Heil Hitler! Oohh! Wat is hij dapper! Een held is het!
Een kind! Het is nog maar een kind! Ha-ha, daarmee moet Duitsland de oorlog winnen! En dat gaan we ook! Hij gelooft er nog in! Dan ben je mooi te laat, jochie, de oorlog is voorbij!  Nog lang niet, herr Hauptmann, want Hitler heeft wonderwapens! Sprookjes!Ach, laat hem toch.
Maar het klopt. De Duitsers hebben een wonderwapen. Het is een vliegende bom, een soort raket - de V1, die van een schans wordt gelanceerd en helemaal naar Londen kan vliegen. Doodsbang zijn de Engelsen voor dit nieuwe wapen dat voor veel schade en doden zorgt. Van deze vliegende bommen worden er meer dan tienduizend afgevuurd richting Londen. Maar het wapen is niet volmaakt. De raket is erg langzaam. Het lukt de Engelsen steeds vaker om het wapen onschadelijk te maken voordat het zijn doel bereikt.
Daarom maken de Duitsers de V2. En dat is wel een razendsnelle raket. Hij gaat zo snel dat niemand hem ziet of hoort aankomen. De V-raketten maken veel slachtoffers. Maar ze kunnen de ommekeer in de oorlog niet tot stand brengen. Eind april 1945 hebben Russische soldaten bijna heel Berlijn veroverd. Het is een gruwelijke strijd. Om elke straat, ieder gebouw en elk huis wordt gevochten. Ook de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw wordt veroverd. En de Russische vlag gaat trots in top. Hitler beseft dat hij de oorlog nu echt heeft verloren. Zijn droom van een groot Duits rijk aan diggelen. Hij pleegt zelfmoord. 
"bij de verdediging van Berlijn tegen de barbaarse horden van het Sovjetleger...... tijdens het heldhaftig leiden van de Duitse troepen in het heetst van de strijd...... is vanmiddag om vijftien uur dertig onze Rijkskanselier en Führer... Adolf Hitler... gesneuveld." Hitler is dood. Mijn God. Leugens! allemaal leugens! De führer zou ons nooit in de steek laten. Die leidt zijn volk in de moeilijkste uren. Ze proberen ons te misleiden met valse geruchten! Laten we hopen van niet."
Overal geven Duitse soldaten zich nu over. De oorlog is nu bijna ten einde, ook in Nederland.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog

In 1945 neemt de kracht van het Duitse leger verder af, ondanks de verwoestende raketten die ze gebruiken tegen de Engelsen. Als de Russen in april 1945 Berlijn hebben veroverd beseft Hitler dat het voorbij is en pleegt hij zelfmoord.

Duitsland wordt verslagen

De Tweede Wereldoorlog loopt ten einde. Eind april 1945 hebben de Russische soldaten bijna heel Berlijn veroverd. Het is een gruwelijke strijd. Om elke straat, ieder gebouw en elk huis wordt gevochten. Ook de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw wordt veroverd. En de Russische vlag gaat trots in top. Hitler beseft dat hij de oorlog heeft verloren. Zijn droom van een groot Duits rijk ligt aan diggelen en hij pleegt zelfmoord.Overal geven Duitse soldaten zich nu over. De oorlog is nu bijna ten einde, ook in Nederland. 
In hotel De Wereld in Wageningen, onderhandelen de Duitsers en de Canadezen over de overgave van het Duitse leger in Nederland. Ook de baas van het Nederlandse leger, prins Bernard, de opa van Willem Alexander, is daarbij aanwezig. De oorlog is voorbij, het is eindelijk vrede. Het Duitse leger heeft verloren. Het grote nieuws wordt bekend gemaakt door radio oranje. 
Landgenoten. Nederland is vrij... Veldmaarschalk Montgomery heeft aan generaal Eisenhower medegedeeld dat alle Duitse strijdkrachten in Nederland hebben gecapituleerd.
En ook koningin Wilhelmina spreekt via de radio het volk toe. Iedereen is dolblij nu het hele land is bevrijd. En iedereen viert feest. Maar er zijn nog steeds Duitse soldaten in ons land.
En wat moeten wij nou? Gewoon. Ons overgeven. Zonder te vechten?! Wees blij! Deze krankzinnige oorlog is voorbij en wij leven nog! Maar onze eed dan?! We hebben trouw gezworen aan Hitler! De Führer is dood. Im Leben geht alles vorüber. Auch das Glück, doch zum Glück auch das Leid. En zijn beloften dan?! Duitsland zou overwinnen! we zouden het machtigste land ter wereld worden! waarom zijn we anders die hele oorlog begonnen?! Sprookjes, allemaal sprookjes. 
De Duitse soldaten geven zich over, maar de bevrijders zijn nog niet in alle dorpen en steden aangekomen. Het is chaos want een paar dagen lang is niemand de baas in Nederland. Om de orde toch te bewaren zijn de Binnenlandse Strijdkrachten ingezet. Ze arresteren NSB-s, Nederlanders die met de Duitsers hebben samengewerkt. En dat gaat er hardhandig aan toe. Vaak wordt er meteen wraak genomen op landverraders. Ze worden geslagen en belachelijk gemaakt. En ook vrouwen die met Duitse soldaten zijn omgegaan, worden opgepakt. Ze worden kaalgeschoren. En soms besmeurd met verf. Sommigen krijgen een hakenkruis  op hun hoofd. 
Kale kop, kale kop. Met een hakenkruis erop. Wie heeft dat gedaan?! Laat maar. Het gaat wel. Kunnen ze wel tegen een vrouw?! Lieverd, het is maar verf en m'n haar groeit wel weer aan. De Canadezen komen eraan! Vijf jaar lang hoor je ze niet, die Hollanders. En pas wanneer hun geallieerde vriendjes d'r zijn, durven ze met z'n allen een vrouw te mishandelen. Lafbekken.

Duitsland geeft zich over

De geallieerden drijven Hitler in het nauw. Hij kan geen kant meer op. Op straat vieren mensen de bevrijding van Nederland.


Nederland is weer een vrij land

Op 7 december 1941 hadden de Japanners een verrassingsaanval gedaan op een nietsvermoedend Amerika. Met 360 vliegtuigen vielen ze Pearl Harbour aan, een belangrijke Amerikaanse marinebasis. De president van Amerika, president Roosevelt besloot vanaf dat moment mee te gaan doen aan de Tweede Wereldoorlog, die al meer dan een jaar woedde. 
Maar de oorlog verliep slecht voor de Engelsen en de Amerikanen. Japan had de Filipijnen en een groot deel van de Stille Oceaan bezet. Miljoenen Amerikanen werden tegen de Japanners ingezet. Er volgde een aantal bloedige veldslagen waarmee het machtsgebied van Japan werd teruggedrongen. Eerst Midway in 1942 en toen Quadalcanal. De kansen keerden en de eilanden in de Stille Oceaan werden heroverd.
Eind 1944 bereikte de geallieerde vloot het eilandje Iwo Jima. Maar de Japanners hadden gezworen het tot de laatste man te verdedigen. Veel Amerikaanse soldaten raken gewond of gaan dood. Intussen stonden de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe bommen stond niet stil in Amerika. Er werden speciale bommenwerpers ontworpen: de B29 superforten. Hiermee werden grote Japanse steden en wapenfabrieken gebombardeerd. Op 9 maart 1945 vielen meer dan 300 B29's Tokio aan. In totaal wierpen ze 100 ton brandbommen op de stad. Na afloop stond er geen gebouw meer over eind. 100.000 mensen kwamen om.Japan dacht er niet over om zich over te geven. 
Ze kwamen met een nieuw dodelijk wapen: de Kamikaze-aanvallen. Japanse zelfmoordpiloten zaten in vliegtuigen vol explosieven. Zo slaagden ze erin 30 Amerikaanse schepen tot zinken te brengen en er 300 ernstig te beschadigen. De Japanners bleven vechten.
Toen speelde Amerika zijn laatste troef uit: de atoombom. De wetenschap was inmiddels zo ver, dat deze alles verwoestende bom gemaakt kon worden. De order luidde: "De 20ste Luchtdivisie zal zijn 1ste bom afwerpen zodra het weer "bombarderen met zicht" toelaat, na ongeveer 3 augustus op één van de volgende doelen: Hiroshima, Cocura, Nigata en Nagasaki."Op 6 augustus explodeerde de bom op Hiroshima.
De atoombom had een allesverwoestend effect. 80.000 mensen waren op slag dood. De gevolgen van de straling op overlevenden waren ook heel ingrijpend.

De atoombom op Hiroshima

Een atoombom is een enorm groot en gevaarlijk vernietigingswapen. Op 6 augustus 1945 laat Amerika een atoombom vallen op de Japanse stad Hiroshima. Er vallen tienduizenden doden.

Japan verslagen

Met de Duitse aanval op Polen begint op 1 september 1939 de Tweede Wereldoorlog. En ook in Azië is het oorlog. Japan verovert land na land. In december 1941 wordt het Amerikaanse Pearl Harbor aangevallen…en zo wordt ook de VS de oorlog binnen gesleurd. Amerikaanse troepen vechten nu mee tegen de Duitse en Japanse legers. In Azië wordt langzaam maar zeker steeds meer landen terugveroverd. Maar als Duitsland zich in mei 1945 overgeeft, houdt Japan nog stand. Om de oorlog te beëindigen, werpt de VS twee allesvernietigende atoombommen af. De eerste op de stad Hiroshima en daarna één op Nagasaki. Op 15 augustus 1945 geeft Japan zich over en eindigt de Tweede Wereldoorlog.

Twee atoombommen op Japan maken in 1945 een eind aan de Tweede Wereldoorlog. Duitsland had zich toen al overgegeven.

De atoombommen op Hiroshima en Nagasaki

Na 1945 streven veel landen in Azië en Afrika naar onafhankelijkheid. Ze willen niet langer een kolonie zijn van de Europese landen. Ze worden gesteund door de winnaars van de Tweede Wereldoorlog:  Amerika en Rusland. Maar de Europese landen willen hun koloniën niet zomaar loslaten. Zo voert Nederland tussen 1945 en 1949 een koloniale oorlog tegen Indonesië. Onder de naam Nederlands-Indië is het eeuwenlang een kolonie van Nederland geweest. Zo’n onafhankelijkheidsoorlog gaat vaak gepaard met hevige strijd. Maar India maakt zich in 1947 zonder veel geweld los van Engeland.  In de jaren 60 gaat de dekolonisatie verder in Afrika. En ook Suriname wordt in 1975 onafhankelijk van Nederland.

Na de Tweede Wereldoorlog komen veel landen in Azië en Afrika in opstand tegen de kolonisten. Maar de Europese landen willen hun koloniën niet zomaar laten gaan.

Wat is de dekolonisatie?

In 1945 komt er een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Het Duitsland van Hitler wordt verslagen. De hoofdstad Berlijn wordt ingenomen. De overwinnaars, de geallieerden, besluiten dat Duitsland wordt verdeeld in vier bezettingszones. Amerika, Frankrijk en Engeland bezetten het westelijk deel, de Sovjets het oostelijk deel. Berlijn ligt midden in de Sovjetzone. Omdat hier Hitlers regering zat, wordt dat ook verdeeld onder de geallieerden. De Sovjets voeren het communisme in. De regering heeft hier alle macht. Ze bezit de fabrieken en grond en bepaalt waar mensen moeten werken. Kritiek wordt steng gestraft. In de westelijke zones zijn bedrijven in handen van ondernemers. Bedrijven proberen zoveel mogelijk winst te maken. Mensen bepalen zelf waar ze gaan werken en hoe ze hun geld uitgeven. Dit systeem wordt het kapitalisme genoemd. Beide landen vinden dat hun systeem het beste is. De kapitalistische landen zijn bang dat de Sovjetunie het communisme overal in Europa wil invoeren. De Sovjhetunie is bang dat ze wordt aangevallen door de kapitalistische landen. En zo ontstaan twee machtsblokken: een kapitalistisch Westblok en een communistisch Oostblok. 

Tussen het westen en oosten van Europa worden grenzen opgetrokken. Maar geen gewone grens. Een van prikkeldraad, mijnenvelden en wachttorens. Het ijzeren gordijn. Het is nu bijna onmogelijk om van het oosten naar het westen te reizen of andersom. Het kapitalistische West-Berlijn ligt als een eiland in de communistische zone. Stalin wil dat dit zo snel mogelijk in handen komt van de Sovjetunie. Daarom blokkeert hij alle wegen en rivieren die van West-Duitsland naar West-Berlijn lopen. De inwoners komen zonder voedsel en brandstof te zitten. Elektriciteit wordt afgesloten. De Sovjetunie hoopt dat het westen West-Berlijn zal opgeven. Maar de Amerikanen, Engelsen en Fransen zijn vastbesloten in West-Berlijn te blijven. 

Het Westen wil geen oorlog met de Sovjetunie maar laat de West-Berlijners niet in de steek. Ze besluiten vliegtuigen in te zetten, een luchtbrug. Elke drie minuten landt en vertrekt er zo’n vliegtuig met brandstof en voedsel hier in West-Berlijn. 

Bijna een jaar lang duurt de blokkade door de Sovjets. Maar dan ziet hun leider Stalin in dat het zinloos is. Hij heft de blokkade op. In Berlijn kun je weer alles krijgen wat je nodig hebt. 

De spanning rond Berlijn is dan wel gezakt maar het wantrouwen tussen de grootmachten blijft. Om sterker te staan tegen hun vijand spreken de westerse landen af dat als een van hen wordt aangevallen de anderen zullen helpen. De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie NAVO wordt opgericht. De Sovjetunie en andere Oostbloklanden doen hetzelfde en verenigen zich in het Warschaupact. Intussen vinden Amerika, Engeland en Frankrijk dat het tijd is om hun macht over te dragen. De West-Duitsers richten in 1949 een eigen staat op. De Bondsrepubliek Duitsland, met als hoofdstad Bonn. En met een gekozen regeringsleider, Conrad Adenhauer. In hetzelfde jaar wordt het oostelijk deel van Duitsland ook een staat, de DDR. Hier krijgt alleen de communistische partij het voor het zeggen, en die luistert goed naar de Sovjetunie. De DDR heeft als hoofdstad Oost-Berlijn. West-Berlijn blijft onder toezicht van de geallieerden. De verschillen tussen de twee Duitslanden nemen steeds meer toe. West-Duitsland en dus ook West-Berlijn krijgt hulp van de Amerikanen. Razendsnel wordt het land weer opgebouwd. Stalin heeft deze hulp verboden. Oost-Duitsland en Oost-Berlijn blijven in hun ontwikkeling achter. Dat leidt tot protesten onder de bevolking maar die worden keihard neerslagen met behulp van Sovjet-tanks.  

Al die tijd mogen de Berlijners overal komen. West-Berlijn is voor de Oost-=Duitsers zo aantrekkelijk dat die massaal verhuizen. IN 10 jaar tijd verlaten bijna drie miljoen mensen de DDR. De meeste van hen zijn hoogopgeleid. De communistische leiders zijn bang dat het zonder die mensen slecht gaat in de DDR. Om de uittocht te stoppen sluiten Oost-Duitse soldaten in 1961 onverwacht alle wegen af. Ze bouwen een muur om West-Berlijn heen. Vanaf nu kan niemand meer van Oost naar West reizen. 

50.000 Oost-Berlijners die in West-Berlijn werken raken hun baan kwijt. Familieleden en vrienden raken door de muur gescheiden en kunnen elkaar niet meer ontmoeten. De muur wordt zwaar bewaakt. Iedereen die van Oost naar West probeert te vluchten, wordt neergeschoten. Maar mensen proberen het toch. Zeker zolang de muur nog niet overal staat. Zelfs bewakers die moeten voorkomen dat anderen vluchten, ontsnappen naar West-Berlijn. Als de muur is afgebouwd wordt het een stuk moeilijker Oost-Berlijn te verlaten. Maar sommigen laten zich niet weerhouden. Ze verstoppen zich in uitgeholde surfplanken of wagen de vlucht met een zelfgemaakt vliegtuigje. Of verbergen zich in auto’s om ongezien via een van de doorlaatposten de grens over te steken. Zoals bij deze auto. Hier hebben ze zelfs een zitting uitgehold om zich in te verstoppen. Deze vluchtpoging, die is gelukt. Maar dat lukte natuurlijk niet altijd. Zo’n 135 mensen zijn tijdens hun vluchtpoging gedood. De Westerse landen protesteren tegen de muur mar daar blijft het bij. De leiders willen koste wat kost een oorlog voorkomen. Om er zeker van te zijn dat de een niet sterker zal zijn dan de ander maken Amerika en de Sovjetunie steeds meer atoomwapens. Met die wapens kunnen ze de wereld vele keren vernietigen. Ondanks alle dreiging komt het niet tot een oorlog. Wel houden beide kanten grote militaire oefeningen om voorbereid te zijn als er een aanval vanuit het Oosten of het Westen komt.

Het begin van de Koude Oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog komen Amerika en de Sovjetunie lijnrecht tegenover elkaar te staan. Er ontstaat een botsing tussen het Amerikaanse kapitalisme en het Russische communisme. De spanningen lopen op en leiden tot de Koude Oorlog.

Bijna oorlog tussen Oost en West

In 1945 komt er een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Het Duitsland van Hitler wordt verslagen. De hoofdstad Berlijn wordt ingenomen. De overwinnaars, de geallieerden, beslissen dat Duitsland wordt verdeeld in vier bezettingszones. Amerika, Engeland en Frankrijk bezetten het westelijk deel. De Sovjets het oostelijk deel. Berlijn ligt midden in de Sovjet-zone. Omdat hier Hitlers regering zat, wordt het ook verdeeld onder de geallieerden. De Sovjet-Unie voert in het oostelijk deel het communisme in. De regering heeft hier alle macht. Ze bezitten fabrieken en grond en bepaalt waar mensen moeten werken. Kritiek wordt streng gestraft. In de westelijke zones zijn bedrijven in handen van de ondernemers. Bedrijven proberen zo veel mogelijk winst te maken. Mensen bepalen zelf waar ze gaan werken en hoe ze hun geld uitgeven. Dit systeem wordt het kapitalisme genoemd. Beide landen vinden dat hun systeem het beste is. De kapitalistische landen zijn bang dat de Sovjet-Unie het communisme overal in Europa wil invoeren. De Sovjet-Unie is bang dat ze wordt aangevallen door de kapitalistische landen en zo ontstaan twee machtsblokken: een kapitalistisch westblok en een communistisch oostblok.

Kapitalisme en communisme

Na de Tweede Wereldoorlog krijgt de Sovjetunie het oostelijke deel van Duitsland in handen. De regering heeft hier alle macht, terwijl het Westen vrij is. Er ontstaan twee machtsblokken: een kapitalistisch westblok en een communistisch oostblok.

Het ontstaan van twee machtsblokken

In het onvrije communistische Oost-Duitsland en andere Oostbloklanden gaat het economisch slecht. Het voedsel is schaars, mensen staan in lange rijen voor de winkels en er is weinig luxe. De mensen in he Oostblok worden steeds ontevredener. Om de mensen te redden geeft de nieuwe leider van de Sovjetunie de mensen meer vrijheid. Glasnost en perestrojka. Openheid en vernieuwing. Dat zijn de woorden die Gorbatsjov gebruikt om het Oostblok te hervormen. Het Sovjetleger dat altijd klaarstond om in te grijpen bij een opstand, trekt hij terug uit Oost-Duitsland en de andere Oostbloklanden. Want Gorbatsjov vindt dat de regeringen van het Oostblok zelf mogen uitmaken hoe ze hun land besturen. Veel Oost-Duitsers zijn het hiermee eens. Ze willen politieke hervormingen en vrij kunnen reizen naar het westen. De Oost-Duitsers protesteren massaal. De regering komt steeds meer onder druk te staan. De DDR-regering doet alsof er niets aan de hand is. Maar uiteindelijk geven de Oost-Duitse leiders onder de druk toe. Burgers mogen voortaan vrij reizen tussen Oost- en West-Duitsland. Dat nieuws verspreidt zich razendsnel. Duizenden Oost-Berlijners komen naar de doorgangen van de muur zoals hier bij Checkpoint Charlie. Ze eisen dat de slagbomen open gaan. De grenswachten die eerder altijd schoten op elke Oost-Duitser die wilde vluchten doen nu niets. In 1989 is de muur na bijna 30 jaar geen scheiding meer. De muur wordt voor een groot gedeelte afgebroken. Nog datzelfde jaar ontmoeten de leiders van Amerika en de Sovjetunie elkaar en verklaren dat de Koude Oorlog voorbij is. Een jaar later worden de twee Duitslanden die 45 jaar lang zijn verdeeld, weer een. De hoofdstad wordt Berlijn. Het restant van de muur herinnert ons aan de Koude Oorlog en is nu een toeristische attractie geworden.

De val van de Berlijnse muur

Na de Tweede Wereldoorlog is Duitsland verdeeld in Oost- en West-Duitsland. Het Oosten wordt communistisch, het westen kapitalistisch. Er wordt een muur gebouwd om te zorgen dat mensen niet uit het arme Oosten naar het rijke Westen kunnen vluchten. In 1989 komt de muur ten val en komt er een einde aan de Koude Oorlog tussen Amerika en de Sovjetunie.

Het einde van de Koude Oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog was men het er over eens dat zo’n oorlog nooit meer zou mogen plaatsvinden. Daarom besloot een aantal Europese landen om samen te gaan werken in de kolen- en staalindustrie. Het gevolg van dat besluit was de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, de EGKS. Zes landen deden daar aan mee. Omdat het al snel om meer dan kolen en staal ging, werd in 1958 de naam gewijzigd in EEG, de Europese Economische Gemeenschap. En intussen kwamen er steeds meer leden bij. De EEG heet vanaf 1992 de EU, de Europese Unie. De laatste uitbreiding vond plaats op 1 januari 2007, toen Roemenie en Bulgarije lid werden van de EU.Ging het in het begin alleen nog maar om kolen en staal, in de loop der jaren ging de EU zich ook richten op zaken als milieu, mensenrechten en economische en internationale samenwerking – en nog een heleboel andere onderwerpen.

De geschiedenis van de Europese Unie

Op dit moment zijn er 28 landen lid van de EU. Maar het begon allemaal in 1951 met maar 6 landen: Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, België en Luxemburg

Hoe is de EU ontstaan?

VMBO examenvideo's bij geschiedenis over de geschiedenis vanaf 1900.

Geschiedenis examen: historisch overzicht vanaf 1900

Oranje

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.