Name: De Eerste Wereldoorlog
Uploaded: 2007-09-18T00:59:00+02:00
Duration: 3 min
Description: In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Een oorlog die vier jaar lang zou duren en aan 10 miljoen soldaten het leven heeft gekost.

Klas 4/5/6

Rond 1900 is Duitsland een grote industriële macht geworden. De staalindustrie, die groter is dan die van Engeland en Frankrijk samen, wordt vooral gebruikt voor het maken van wapens.Wapens die nodig zijn voor het grote en moderne Duitse leger.Frankrijk wantrouwt de militaire kracht van zijn machtige buurman.Om sterk te staan heeft Frankrijk een entente met Engeland en Rusland. In geval van oorlog, zullen de landen elkaar te hulp komen.Duitsland heeft een verbond met Oostenrijk-Hongarije en Italië. Zo denken de landen de vrede te kunnen bewaren.Totdat een conflict op de Balkan uitmondt in een grote oorlog.Op 28 juni 1914 worden de troonopvolger van het Oostenrijk-Hongaarse keizerrijk en zijn vrouw vermoord.Volgens Oostenrijk is buurland Servië bij de moord betrokken. Oostenrijk stuurt Servië een ultimatum met beiden die Servië moet accepteren. Servië wijst dit ultimatum af en het wordt oorlog.Dan gaat alles heel snel:Tsaar Nicolaas II van Rusland steunt Servië en mobiliseert zijn leger. Duitsland, bondgenoot van Oostenrijk-Hongarije, verklaart daarop de oorlog aan Rusland. Frankrijk, bondgenoot van Rusland, mobiliseert nu ook zijn leger. Duitsland verklaart daarop Frankrijk de oorlog. Tenslotte brengt ook Engeland zijn leger op de been.De Duitsers vallen België binnen en weten uiteindelijk ook Noord Frankrijk te veroveren. Maar dan komt het front tot stilstand.De Duitsers graven zich in. Dat doen de Fransen en de Engelsen ook. Van de Belgische kust tot aan Zwitserland.Het is begin van een loopgravenoorlog. Vier jaar lang vechten de legers tegen elkaar. Er wordt nauwelijks terrein geboekt.Dan verklaart ook Amerika de oorlog aan Duitsland. Het Duitse leger raakt uitgeput en wordt oorlogsmoe.In 1918 geven de Duitsers zich over.De Eerste Wereldoorlog heeft aan 10 miljoen soldaten het leven gekost.

Klas 1/2/3

In 1914 breekt in Europa de Eerste Wereldoorlog uit tussen de geallieerden, waaronder Frankrijk en Engeland en de Centralen, waaronder Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Het wordt een bloedige strijd, die zwaar bevochten wordt in loopgraven. Uiteindelijk zal de oorlog zo'n vier jaar zal duren. Klik op de afbeelding om de tijdlijn met belangrijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog te bekijken.

Tijdlijn over de Grote Oorlog voor het VO

De Eerste Wereldoorlog

Groep 6/7/8

Van 1914 tot 1918 woedt in de wereld de ‘Eerste Wereldoorlog’. Nederland doet niet mee aan de oorlog en blijft neutraal. Maar voor veel andere landen wordt deze oorlog gezien als ‘de grote oorlog’. Een oorlog met miljoenen slachtoffers.

Quiz over de ‘grote oorlog’

Wat weet jij over de Eerste Wereldoorlog?

In 1914 breekt er in Europa een oorlog uit tussen de grote landen van Europa. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk vechten tegen Frankrijk, Engeland en Rusland. Nederland blijft tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal. Het wordt een bloedige strijd die maar liefst vier jaar zal duren. Klik op de afbeelding om de tijdlijn met belangrijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog te bekijken.

Tijdlijn over de Grote Oorlog

Wat voor dieren leven er in het regenwoud? Wat geloven de mensen in India? En hoever ligt Australië bij ons vandaan? De Wereld Rond neemt je mee naar allerlei landen op de wereld.

Programmaheaders

Programmalogo's

De wereld rond

Ten oosten van Nederland ligt Duitsland. De 20e eeuw staat voor Duitsland grotendeels in het teken van allerlei oorlogen, maar tegenwoordig is Duitsland een sterk economisch ontwikkeld land. Hoeveel weet jij over het land, bekend van Oktoberfest en de Eifel? Klik op de afbeelding om de quiz te starten.

Quiz over onze oosterburen

Wat weet jij over Duitsland?

Meer over de Eerste Wereldoorlog op NPO Focus

Speel de quiz over de Eerste Wereldoorlog

Ten Oorlog! Vier korte afleveringen over: de napoleontische oorlogen, de Krimoorlog, de Frans-Duitse oorlog en de Eerste Wereldoorlog.

Header ten oorlog

Ten Oorlog!

In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Een oorlog die vier jaar lang zou duren en aan 10 miljoen soldaten het leven heeft gekost.

Wereldoorlogen

1914-1918

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor Duitsland en Europa (1918-1945)?

Oranje boven! Op 5 mei 1945 is Nederland na vijf jaar oorlog bevrijd van de Duitse bezetter. Dat begint allemaal met de geallieerde invasie van Normandië, op D-Day. Na de mislukte Operatie Market Garden en een lange hongerwinter krijgen de geallieerden Duitsland toch op de knieën. In deze tijdlijn lees en zie je alles over de gebeurtenissen die hebben geleid tot de bevrijding van Nederland. Met medewerking van de NOS.

Tijdlijn over het einde van de Tweede Wereldoorlog

De bevrijding van Nederland

Tussen 1939 en 1945 woedt er in de wereld een bloedige oorlog. Onder leiding van Adolf Hitler bezet Duitsland grote delen van Europa. In Azië doet Japan dat ook. Adolf Hitler wil een groot Duits rijk maken. Hij geeft de Joden de schuld van de armoede in Duitsland en vermoordt meer dan 6 miljoen Joden in concentratiekampen: de Holocaust. Intussen vechten de geallieerden (onder andere de Verenigde Staten, Canada, Rusland en Groot-Brittannië) terug. In 1945 komt er een einde aan deze oorlog, die aan ruim 55 miljoen mensen het leven kost. 

Quiz over een wereldwijde oorlog

Wat weet jij over de Tweede Wereldoorlog?

EenVandaag in de Klas

In 1925 schrijft Adolf Hitler het boek Mein Kampf, oftewel ‘mijn strijd’. Hierin zet hij zijn extreme ideeën op papier. Na de Tweede Wereldoorlog wordt de verkoop ervan verboden. Het boek mag nu weer worden verkocht, en er worden zelfs cursussen over gegeven.

Wat staat er in Mein Kampf?

EenVandaag in de klas

In het najaar van 1918 wordt duidelijk dat Duitsland de Eerste Wereldoorlog gaat verliezen. Meer dan 2 miljoen soldaten zijn gesneuveld in de loopgraven en het leger staat op instorten. In Duitsland roepen de sociaal-democraten in november 1918 de republiek uit en maken een einde aan het keizerrijk. Duitsland wordt een democratie, de Republiek van Weimar. Vijftien jaar later komt er al een einde aan deze democratie in Duitsland. Adolf Hitler komt aan de macht en hij zal Duitsland opnieuw naar een oorlog leiden. Hoe is dit mogelijk geweest? En hoe kunnen we die opkomst van Hitler verklaren?
In 1919 moet een nieuwe democratische regering in Duitsland de bepalingen van de Vrede van Versailles accepteren. In dit verdrag wordt Duitsland aangewezen als de hoofdschuldige van de Eerste Wereldoorlog. Duitsland krijgt hoge herstelbetalingen opgelegd. Belangrijke gebieden met veel grondstoffen, zoals Elzas Lotharingen en Sudeten Duitsland, moeten worden afgestaan. 
De Duitse bevolking voelt zich diep vernederd door de strenge voorwaarden van de Vrede van Versailles. In rechtse kringen ontstaat de zogenaamde dolkstootlegende. Het Duitse leger is niet verslagen aan het front, maar in de steek gelaten door de toenmalige sociaal-democratische regering. 
Een groot deel van de bevolking heeft geen vertrouwen in de regering. Vooral de uitvoerders van het bestuur: rechters, politici en ambtenaren geloven niet in de democratie. Zowel communisten als extreemrechtse groepen proberen een staatsgreep te plegen. Maar deze worden hard neergeslagen. 
Dit gebeurt in een tijd waarin veel Duitsers in grote armoede leven. De onverbiddelijke herstelbetalingen zijn hiervan een belangrijke oorzaak. De Duitse regering krijgt in 1924 hulp van de Amerikaanse regering in de vorm van het zogeheten Dawes-plan. 
Amerikaans leningen zorgen ervoor dat de Duitsers de herstelbetalingen aan Engeland en Frankrijk kunnen voldoen. En dat ze weer kunnen investeren in hun eigen economie. En de Duitse economie herstelt zich. De leiders van de republiek van Weimar zoeken toenadering tot Frankrijk en zorgen er zo voor dat Duitsland weer geaccepteerd wordt in Europa. Het lijkt goed te gaan met Duitsland en de Duitse bevolking lijkt vertrouwen te hebben in de toekomst en de democratie. 
Maar dan gaat het mis. Op 24 oktober 1929 stort in Amerika. De beurs in elkaar. Dit heeft gevolgen voor de hele wereld, maar vooral de Duitse economie wordt hard geraakt. De Amerikanen trekken hun investeringen terug uit Duitsland en Duitse bedrijven moeten één voor één hun poorten sluiten. De Duitse regering staat machteloos. 
Uit wanhoop zoekt de bevolking steun bij radicale partijen, vooral de Nationaal Socialistische Partij, de NSDAP, profiteert van de politieke en economische chaos. Binnen drie jaar wordt de NSDAP onder leiding van Adolf Hitler de grootste partij van Duitsland. 
De NSDAP groeit in korte tijd uit tot een massaorganisatie. Een belangrijke rol hierbij speelt het redenaarstalent van Hitler. In agressieve toespraken speelt hij in op de onlustgevoelens van de Duitsers. 
Daarnaast tuigt de NSDAP een grootscheepse propagandamachine op. Hitler trekt per vliegtuig door het land. Duitsland heeft nog nooit zo'n verkiezingscampagne meegemaakt. Ook maken de nazi's gebruik van paramilitair machtsvertoon. De knokploegen van de nazi's, De S A, en dat staat voor Sturm Abteilung. Ze intimideren hun tegenstanders met grof geweld bij de verkiezingen. In het najaar van 1932 wordt de NSDAP de grootste partij in de Rijksdag. Op 30 januari 1933 wordt Hitler rijkskanselier. En meteen schrijft hij nieuwe verkiezingen uit. Hij wil de absolute macht. 
Vlak voor de verkiezingsdag gaat het gebouw van de Rijksdag in vlammen op. De communisten krijgen de schuld en worden massaal opgepakt. Hitler gebruikt de Rijksdagbrand om de machtigingswet aangenomen te krijgen. Het parlement geeft hem voor 4 jaar een absolute volmacht. Vanaf dat moment kan hij buiten het parlement om regeren. Hitler heeft nu alle macht en hij kan beginnen met de opbouw van zijn nazi-staat.

De Republiek van Weimar

Na de Eerste Wereldoorlog wordt verliezer Duitsland een republiek: de Republiek van Weimar. Maar vijftien jaar later komt er een einde aan de democratie in Duitsland als Adolf Hitler aan de macht komt. Hoe is dit mogelijk geweest? En hoe kunnen we die opkomst van Hitler verklaren? Door de geschiedenisleraar van het jaar 2016, Liesbeth Dirks.

Van democratie naar dictatuur

Deze man ken je misschien wel. Dit is de Duitse leider Adolf Hitler. Met zijn nazi-partij zet hij de democratie uit en maakt van het land een dictatuur. En dat had niet iedereen voorzien toen op hem stemden. Hoe verandert Hitler Duitsland van een democratie in een nazidictatuur? Laten we even terugspoelen. Dat Hitler aan de macht komt, gebeurt niet zomaar. In de jaren daarvoor is Duitsland een verslagen land met veel armoede en werkeloosheid. Dit is zo sinds het verliezen van de Eerste Wereldoorlog in 1918. Duitsland krijgt de schuld van het uitbreken van de oorlog en wordt daarvoor zwaar beboet. Tijdens de vrede van Versailles krijgt Duitsland straffen opgelegd: Het land mag geen leger meer hebben, moet een aantal gebieden afstaan en vooral… moet alle schade vergoeden. Veel Duitsers voelen zich vernederd en vinden de straffen oneerlijk. En daarnaast is er ook veel onbegrip. Hoe had het grote en sterke Duitse leger kunnen verliezen? Na de Eerste Wereldoorlog, wordt Duitsland een Republiek, de Weimar Republiek. Door de hoge herstelbetalingen komt de economie van het nieuwe Duitsland meteen in zwaar weer terecht. De Duitse mark neemt in hoog tempo af in waarde. Hyperinflatie heet dit. En omdat Duitsland niet meer kan en niet meer wil betalen, bezetten België en Frankrijk het Ruhrgebied, waar alle industrie van Duitsland zit. Het is teleurstelling op teleurstelling voor Duitsland. De kritiek op de zwakke, democratische regering neemt dan ook toe en de Duitse burgers hebben behoefte aan een nieuwe, sterke leider. Eén van die politici is Adolf Hitler. Hij zegt eenvoudige en begrijpelijke oplossingen te hebben om Duitsland er weer bovenop te helpen. Hitler is aangesloten bij de Nationalsozialistische Arbeiderpartij. Het partijprogramma van deze ‘nazi’s’, kenmerkt zich door extreem nationalisme en antisemitisme. In 1923 pleegt Hitler een staatsgreep in München, maar die mislukt en hij wordt voor vijf jaar gevangengezet. Terwijl hij zijn straf uitzit, schrijft hij zijn ideeën op in dit boek. 'Mein Kampf'. In dit boek is hij kritisch over de huidige democratie en pleit hij voor sterk leiderschap. In de tussentijd krabbelt de economie met behulp van leningen van de Verenigde Staten weer op. Dit helpt, maar in 1929 stort in de Verenigde Staten de aandelenmarkt in: de Beurskrach. Amerika wil nu het uitgeleende geld snel terug hebben. Opnieuw wordt de Duitse economie zwaar getroffen. De werkeloosheid stijgt tot wel 30 procent van de bevolking. En intussen komt Hitler weer op vrije voeten. De aanhang van de NSDAP groeit. De NSDAP organiseert massabijeenkomsten in stadions en zalen. De bijeenkomsten zijn theatraal met marcherende elitegroepen, saluutschoten en marsmuziek. Hitler staat met zijn toespraken in het middelpunt van de belangstelling en veel Duitsers zien hem als de ideale leider. Eindelijk iemand die zegt wat hij doet en het beste voor heeft met Duitsland. Omdat de NSDAP de grootste partij is en er geen andere regering gevormd kan worden, wordt Hitler in januari 1933 benoemd tot Rijkskanselier. Het begin van zijn machtsovername. Twee maanden later organiseert Hitler nieuwe verkiezingen. Hij wil de absolute meerderheid in de Rijksdag, het parlement in Duitsland. Net voor die verkiezingen, breekt er een brand uit in de Rijksdag. De Nazi’s beschuldigen de communisten ervan een opstand te plegen. In deze chaos, krijgt Hitler van de zittende President een vrijbrief om de orde te herstellen. En daar maken de Nazi’s gretig gebruik van. Ze laten tienduizend communisten oppakken. Tijdens de verkiezingen behaalt de NSDAP net te weinig zetels voor een absolute meerderheid. Maar als ze de communistische zetels verbieden, kan de NSDAP in zijn eentje regeren. De nieuwe regering trekt met het invoeren van de zogenaamde ‘machtigingswet’, de meeste rechten naar zich toe. En daarmee wordt het parlement buitenspel gezet. En zo gebeurt het dat het Duitse volk binnen een oogwenk hun land zien veranderen in een totalitaire dictatuur. Een staat waarbij alle macht bij een kleine groep of één persoon ligt. En dat is Adolf Hitler, die zichzelf trots benoemt tot ‘Führer’, de sterke leider die het Duitse volk wenste.  Hitler komt na wat hij het Duitse volk al die tijd beloofd heeft: hij voert werkverschaffingsprojecten uit en dringt zo de werkeloosheid terug. Hij negeert de bepalingen van Versailles en stelt weer een leger in. Het gaat weer beter met Duitsland en de steun van het Duitse volk voor de NSDAP neemt toe. Die naïviteit en die onbevangenheid die we in 1933 hadden. De ommekeer in die tijd was ongelooflijk. Het ‘we zitten weer in de lift’ was het grote idee. Dat had je al in 1934 toen er nog steeds vier of drie miljoen werklozen waren. In 1936 was er geen enkele meer. Dat heb ik heel bewust beleefd: je zag geen werklozen meer op straat. En ‘mijn man heeft weer werk’. …. En je dacht: Deze regering heeft het goed voor met vrouwen en kinderen. Dat was wat de meesten mensen wel dachten. Maar tegelijkertijd zijn er ook mensen die hun twijfels hebben over Hitler en niet geloven dat zijn macht alleen maar goed is voor het land. Mijn opa die zei dan: het gaat verkeerd in Duitsland. Dat gaat niet goed. En dat was al eigenlijk toen Hitler nog niet op zijn volle macht zat. Maar dat had hij ook wel aan zijn kinderen verteld. Dat het verkeerd ging. Niemand wilde hem geloven. Want Nederland zei ach welnee, Hitler doet dat niet. Al begon toen eigenlijk al de jodenhaat. Binnen een mum van tijd wordt de Duitse samenleving ingericht naar het nazi-ideaal.  Verenigingen of organisaties die de NSDAP niet steunen, worden verboden. Tegenstanders worden opgepakt en opgesloten in concentratiekampen. En ook op cultureel gebied wordt de samenleving gezuiverd. Boeken van linkse en Joodse schrijvers worden verboden en massaal verbrand. En dat is nog maar het begin… In zijn boek ‘Mein Kampf’ legt Hitler de nadruk op de in zijn ogen ‘superioriteit van het ‘Arische ras’. In zijn Duitse rijk is geen plek voor groepen die dat ras onzuiver zouden maken. Zoals gehandicapten, homo’s jehova’s getuigen en Joden. Hij ziet het Joodse volk als een grote bedreiging voor het voortbestaan van Duitsland. En dit wordt één van zijn belangrijkste actiepunten. Vanaf zijn aantreden als Rijkskanselier begint hij stelselmatig aan de uitsluiting van Joden uit de samenleving. Hij voert rassenwetten in en verbiedt Duitsers om te gaan met Joden. Toen de rassenwetten van Neurenberg invoerden in 1935, veranderde alles. Elke dag op elke muur in elke straat was Der Stürmer te lezen, de antisemitische krant van Julius Streicher met afschuwelijke karikaturen en tekeningen van Joden. Het was gewoon afgrijselijk. In 1938 gaan de nazi’s nog een stap verder en tijdens de ‘Kristallnacht’ slaat de sfeer desastreus om. Joodse winkels en kerken worden vernield. Joden voelen steeds meer dat er voor hen geen plaats is in het Duitse Rijk van Adolf Hitler. En helaas weten we met de kennis van nu hoe dat afloopt…Het Duitse volk gelooft op dat moment de woorden van Hitler en velen van hen doen mee aan de antisemitische maartregelen. En later zelfs met zijn plannen van de uitbereiding van het grote, Duitse rijk…Hitler komt in een onrustige tijd aan de macht. Hij maakt hier sluw gebruik van en nog voordat het Duitse volk het doorheeft is hun land van een democratie in een dictatuur veranderd. Die manier waarop Hitler aan de macht komt en het parlement buitenspel zet, zien we in de geschiedenis vaker gebeuren. Maar ook vandaag worden democratische machten buitenspel gezet en tegenstanders monddood gemaakt. Zoals in bijvoorbeeld Rusland. Democratie is kwetsbaar en we weten waartoe dat kan leiden…’Het is beangstigend. Waarom? Omdat er zoveel doden vallen in Oekraïne. Wat is er nu veranderd? Goedendag. Goedendag. Waarom geeft u een interview? Nou, daarom. Kom nu met ons mee. Hoezo? Ze doet toch helemaal niets? Je ziet het dus, we kunnen mensen niet eens vragen stellen. Kom maar mee, we gaan haar volgen. We kunnen niet eens vragen stellen zonder dat we direct worden opgepakt. De protesten zijn nog niet eens begonnen. Ze zegt alleen dat mensen bang zijn. En ze nemen haar direct mee naar het politiebusje.

Hoe werd Duitsland een dictatuur?

Als Adolf Hitler in 1933 aan de macht komt in Duitsland, zet hij met zijn partij, de NSDAP, de democratie buitenspel. Hij verandert Duitsland in een totalitaire dictatuur. Een staat waarin geen plek is voor bepaalde groepen zoals Joden en Roma en Sinti. Hoe kwam Hitler aan de macht en op welke manier wist Hitler zijn tegenstanders uit te schakelen?

FF terugspoelen

Duitsland, november 1938. Adolf Hitler en zijn nazi’s zijn aan de macht in Duitsland. De trouwe aanhang demonstreert op straat. Tegen andersdenkenden en… tegen Joden. Angst. De angst overheerst. Als je 's morgens die soldaten door de straten hoorde marcheren...
en vaak met liederen die dan tegen de joden gericht waren dan... Je had alleen maar angst. Er werd veel zachtjes gesproken...vooral als ik de kamer binnen kwam.
Ik hoorde alleen maar woorden van 'grens' en 'vluchten'. Maar verder werd er met mij niet over gesproken.
Wij woonden op de hoek van de straat. En ik weet nog heel goed dat ehm... de dag van de Kristallnacht...
Ik had een tante, dat was een nicht van m'n vader...
en die hadden ook een winkel, vlak bij Zoo.
En daar was ook de Joodse school.
En Hanna en ik gingen 's morgens de deur uit naar school.
En die tante komt ons tegemoet en zegt:	
Jullie moeten gauw weer naar huis gaan want de synagoge staat in brand. Het was EEN grote ruïne. Een stinkende, hete ruïne met smeulende as. Dat was 11 november.
Verbrande boeken op straat. En mijn moeder zei: Kom, kom, laten we vlug naar huis gaan. En toen kwamen we bij ons huis...en toen hoorde ik zeggen:
'Bij de Jood Minheim zijn we nog niet geweest.'
En hij blies op een fluitje.
En in een ommezien kwam er een overvalwagen...
met mensen die onze zaak kapot sloegen.
En wij konden nog net naar boven vluchten.
Alles was stuk. De lampen waren echt van het plafond gegooid. De boeken lagen op de grond.
Alles was uit de kasten gegooid en lag stuk op de grond en... Toen werden wij gesommeerd om de rotzooi op straat weer op te ruimen. En TOEN heb ik mijn geloof in de mensheid verloren. Wij gingen met emmers en bezems naar beneden. Daar stond een menigte, aan de grond genageld. Daar waren ook vaste klanten van mijn vader bij. En er was niemand die een hand uitstak.

De Kristallnacht van 1938

In de jaren voor het begin van de Tweede Wereldoorlog neemt de Jodenhaat in Duitsland toe, dankzij nazipropagandaminister Joseph Goebbels. In de nacht van 9 op 10 november 1938 worden joden in heel Duitsland aangevallen. Joodse winkels en bedrijven worden vernield en synagogen worden in brand gestoken.

Uitbarsting van Jodenhaat in Duitsland

Voor de oorlog wonen er zo’n honderd veertig duizend joodse mensen in Nederland. De meesten in Amsterdam. En iedereen vindt dat heel gewoon. Joden en niet-joden leven samen, werken samen, trouwen samen en feesten samen. Geen enkel probleem. Totdat de Duitsers Nederland bezetten. 
Mag ik nou stoppen? Nee, nog éen keer. Ik wil dit vandaag afkrijgen. Eén-twee-drie! Moet je dit horen! De ondergetekende verklaart... de ondergetekende verklaart dat noch hijzelf, noch zijn echtgenoot of zijn ouders of grootouders ooit heeft behoord tot de joodsche geloofsgemeenschap! Een ariërverklaring! Hebben ze bij Gerda thuis ook gekregen! Gewoon opsturen. Hoor je nooit meer iets van. Ja, en wat vullen we dan in, Max? JOODS OF NIET-JOODS? Lijkt me logisch, toch?... Wij gaan nooit naar de synagoge en we werken gewoon op zaterdag, dus... Niet-Joods. Schrijf dat maar op. Dan zijn we ervan af. O Ja?! Als je liegt dan volgt onmiddellijk ontslag! Dat staat hier. Maar... wij horen toch niet bij die... anderen? Of wel? Lieve schat, hoeveel jaar geef ik nou al les op het conservatorium? Daar mag ik heus wel blijven werken. Nou thuis nog. Roos, die Joden, hè, waar ze het steeds over hebben... daar horen wij dus ook bij! Ja hèhè, wat dacht jij dan?! Joods of niet-joods, wat maakt dat nou uit?! We zijn allemaal mensen.
Maar Adolf Hitler, de leider van Duitsland denkt er heel anders over. Hij geeft de Joden de schuld van alle ellende in Europa. En daarvoor wil Hitler de joden straffen. In zijn ogen zijn het slechte mensen. Doe jij nou? Niks. Je kunt het zien, hè? Dat wij het ook zijn, bedoel ik. Als je het niet weet, dan let je er niet zo op, maar nu...M'n neus, m'n ogen, m'n haar, je ziet het aan ALLES! Ik zie het aan jou, als je viool speelt en toen papa vanmorgen zwaaide... die schuine blik, het is zo duidelijk: Jood! Kaat! Doe normaal, joh! Het is toch zo?! Al verft mama iedere dag d'r haar, je ziet het toch! Nou en?! Wees er trots op! Ja? En als ze nou eens gelijk hebben? Stel dat wij... dat de Joden echt slecht zijn, door en door slecht — Hou op, Kaat, je moet niet — Weet je nog: toen Gerda van haar fiets viel? Kwam door mij. En toen met die vuilnisbak...Het zijn allemaal praatjes. Daar geloof je toch niet in? Ik niet... Maar al die anderen misschien wel...
De Duitsers laten de Joden niet meer met rust. Kaat en Roos en heel veel andere Joden worden hard gestraft en vervolgd voor iets waar ze geen schuld aan hebben.

Jodenvervolging

Joodse en niet-joodse Nederlanders leven prima met elkaar samen. Tot Adolf Hitler zegt dat alle ellende in Europa de schuld is van de joden. Joden worden steeds meer buitengesloten.

Joden krijgen de schuld

Dit is Kamp Westerbork in Drenthe. Joodse mensen uit heel Nederland zijn hier door de Duitsers samengebracht. En vanuit dit kamp zullen ze per trein naar het Oosten van Europa worden vervoerd. Niemand vermoedt hoe het daar zal zijn. Op de avond voor vertrek krijgt iedereen te horen wie er mee moet. 
Frits van Dam, Mathilde van Dam, Heintje, Jonas en Andries. Alsjeblieft! stuur iemand anders maar niet m'n kinderen! Liselot den Hartog...Hij is voorbij de 'g'! Met haar kinderen Louis, Abraham en Yvonne. Ik was al bang dat we de voorstelling morgen zouden missen! Jij komt toch ook? En tot slot: Max van Gennep, Theresa van Gennep, Roos. We blijven tenminste bij elkaar. 
Het is geen gewone trein met coupes, maar met veewagons. Meer dan 100.000 joodse mensen worden op deze manier naar het Oosten gedeporteerd. En toch houden de mensen hoop dat het goed met ze zal aflopen. 
HIJ IS VAN MIJ! Je hebt er toch niets meer aan. Dit is alles wat ik heb. Pas op je vingers. 
Als iedereen is ingeladen, wordt met krijt op de wagon geschreven hoeveel personen er in zitten: 70, 74, 80. Wel 1000 mensen bijeen gepakt in een trein. Er worden briefkaarten uit de trein gegooid met postzegel en adres in de hoop, dat iemand ze zal vinden en op de post zal doen. "we zitten in de beestenwagen", "liefste lieveling, het heeft zo moeten zijn schat, we gaan met opgeheven hoofd en de moed erin", "ik kom weer terug hoor schat", "een spoedig weerzien in ons dierbaar Hollandje, vaarwel".
De reis duurt minstens drie dagen en drie nachten. Via Duitsland komt de trein uiteindelijk in Polen aan. Hier bouwen de Duitsers concentratiekampen. De grootste en meest beruchte daarvan is kamp Auschwitz. In dit vernietigingskamp zullen heel veel mensen op gruwelijke wijze door de nazi’s worden vermoord.
Blijf dicht bij mij.

De vernietigingskampen

Vanuit Kamp Westerbork worden joden in de Tweede Wereldoorlog naar Oost-Europa gedeporteerd. Een lange reis in overvolle veewagons. Ze weten nog niet welke gruwelen hen te wachten staan.

Als beesten in de trein

Dit is kamp Auschwitz in Polen. Hier komen in de Tweede Wereldoorlog, iedere dag weer, treinen volgepakt  met doodsbange mensen aan. Het zijn vooral joodse mensen. Ze worden de trein uit gecommandeerd. Mannen worden gescheiden van hun vrouw en kinderen. Broers en zussen moeten uit elkaar. Families vallen uiteen.
De mensen worden in kale barakken gestopt. Hier slapen ze op planken, zonder dekens en kussens. Met overal  vlooien en luizen. Ze krijgen nauwelijks te eten. Niet vreemd dat de éen na de ander doodgaat van de honger, van uitputting of door besmettelijke ziektes. 
Gezonde en sterke mensen moeten keihard werken voor de nazi’s. Maar de meesten worden direct na aankomst door hen vermoord in gaskamers. Al hun spullen en koffers moeten ze achterlaten. "Die krijgen jullie later weer terug", wordt ze verteld, "nadat jullie hebben gedoucht".
Om er voor te zorgen dat niemand in paniek raakt, doen de Duitsers net alsof iedereen echt gaat douchen. Maar dit is geen douche. De douchekoppen zijn nep. 
Waar zou Kaat nou zijn?
Er komt geen water uit de douchekoppen maar giftige gassen. De hele ruimte wordt gevuld met blauwzuurgas, een dodelijk gas. Na een paar minuten is iedereen dood.
De dode lichamen worden verbrand in ovens, de as wordt gedumpt in vijvers op het kampterrein. Aan het eind van de oorlog willen de nazi's niet dat de sporen van hun massamoord worden ontdekt. Daarom blazen ze de gaskamers en de ovens op.  
Het Vernietigingskamp Auschwitz wordt in januari 1945 door Russische troepen bevrijd. In het kamp zijn nog maar 5500 mensen in leven. Eigenlijk meer dood dan levend. Anderhalf miljoen mensen zijn in het kamp vermoord. 
Het enige wat achter is gebleven zijn hun persoonlijke spullen, heel veel spullen. Die hebben de nazi’s ingepikt. Koffers, schoenen, Brillen. Zelfs het goud uit hun gebitten stelen ze. En de slachtoffers worden kaalgeschoren. Van hun haren worden onder andere dekens gemaakt. En tienduizenden foto’s. Al deze mensen zijn vermoord in Auschwitz.

Kamp Auschwitz

De Duitsers willen van de joden af. Daarom brengen ze hen naar zogenaamde concentratiekampen zoals Auschwitz. Daar worden ze ondergebracht in kale barakken en uiteindelijk vermoord.

Een vernietigingskamp voor 1,5 miljoen joden

Oma... Oma... Rustig maar, jochie! Het is begonnen... de invasie! Volgens je opa zeker? Ja, maar deze keer is het echt! Tuurlijk! Dat zou hij vorige keer ook! Maar dat bleek in Afrika! Ha-ha-ha! Als je je opa moet geloven, dan waren we allang bevrijd! Dat zijn we ook bijna, want de Tommies zitten al in Normandië! 
Je moet je opa niet zo serieus nemen, Joost. Die fout heb ik ook gemaakt. Maar hij heeft het van slager Breeveld. En die hoorde het weer van Marinus Tak, de buurman van pastoor Gijssen. Dus het moet haast wel kloppen. Meneer pastoor?Ja. En die heeft een radio.
Hier Radio oranje, de stem van strijdend  Nederland. Troepen van het geallieerde expeditieleger zijn hedenmorgen geland op de Franse kust. Tienduizenden Amerikaanse, Engelse en Canadese soldaten bestormen op 6 juni 1944 de Franse kust in Normandie. Die dag wordt D-day genoemd. Decision day, de dag van de beslissing. Het Duitse leger probeert uit alle macht de geallieerden tegen te houden en er wordt verschrikkelijk hard gevochten. Op het strand verliezen duizenden soldaten het leven, maar ze zetten door. Het lukt de Duitsers niet om het geallieerde leger tegen te houden. De bevrijding van Europa is begonnen.
Het bevrijdingsleger rukt steeds verder op, stukje bij beetje dringen ze de Duitsers terug. Om ieder dorp en iedere stad wordt hevig gevochten. En na twee maanden wordt de Franse hoofdstad Parijs bevrijd. Daarna Brussel en in september 1944 staan de geallieerden zelfs voor de Nederlandse grens.
Eijsden, Eckelrade en Noorbeek bevrijd! Ho-ho-hoh! Wat een klap voor die moffen! Ik kan het niet vinden, opa. Volgens mij staan die helemaal niet op de kaart. Het moet erop staan, jongen... Zo, deze is voor Eckelrade. O wacht, hier! Noorbeek... Maar dat ligt helemaal in Zuid-Limburg! Jaja, maar nu gaan de Tommies in éen beweging doorstoten. Echt. 
De geallieerden bedenken een gevaarlijk en gedurfd plan: Operatie Market Garden. Duizenden parachutisten worden diep in vijandelijk gebied gedropt...Ze moeten in éen keer alle bruggen over de grote rivieren, de Maas, Waal en Rijn, veroveren. Die moeten ze in handen houden totdat de invasielegers uit het zuiden zijn aangekomen. Die kunnen dan makkelijk over de bruggen doorstoten naar Duitsland. Als het plan slaagt zal de oorlog voor het eind van dat jaar voorbij kunnen zijn.

D-day

Op 6 juni 1944 landen tienduizenden geallieerde soldaten op de Franse kust. De bevrijding van Europa kan beginnen. 

De geallieerde landing in Normandië

D-day 

Andere Tijden in de klas

Na de invasie in Normandië proberen de geallieerden snel door te stoten naar Berlijn. Operatie Market Garden had als doel om noord Nederland nog voor de winter te bevrijden. Maar de geallieerden verliezen de slag om Arnhem. Twee soldaten van de SS-pantserdivisie vertellen over deze laatste grote overwinning van het Duitse leger.

Duitse soldaten over de slag om Arnhem

De tweede wereldoorlog loopt ten einde. Op 12 september 1944 passeren Amerikaanse troepen de Nederlandse grens. Veel Nederlanders hopen dat nu ook de rest van het land snel bevrijd zal worden. Britse, Amerikaanse en Canadese troepen willen in één klap doorstoten naar Arnhem, maar die aanval mislukt voor een groot deel. Ze komen de grote rivieren niet over. Daarom besluiten zij om Nederland links te laten liggen en dwars door Duitsland op te trekken. 
Ook in het oosten komen geallieerde legers steeds dichter bij. In Rusland en Polen worden de Duitse legers steeds verder teruggedrongen. Ondanks de enorme verliezen en de onvoorstelbare verwoestingen, wil Hitler de strijd niet opgeven. Hij geeft opdracht om door te vechten en iedereen moet meedoen. Vrouwen,  oude mannen, Zelfs schooljongens van 11, 12 jaar oud moeten meehelpen Duitsland te verdedigen. 
"muß alles vergeh'n? Oh... warum nur, warum bleibt gar nichts besteh'n?"Hé Oskar, dit moet je zien! Heil Hitler! Oohh! Wat is hij dapper! Een held is het!
Een kind! Het is nog maar een kind! Ha-ha, daarmee moet Duitsland de oorlog winnen! En dat gaan we ook! Hij gelooft er nog in! Dan ben je mooi te laat, jochie, de oorlog is voorbij!  Nog lang niet, herr Hauptmann, want Hitler heeft wonderwapens! Sprookjes!Ach, laat hem toch.
Maar het klopt. De Duitsers hebben een wonderwapen. Het is een vliegende bom, een soort raket - de V1, die van een schans wordt gelanceerd en helemaal naar Londen kan vliegen. Doodsbang zijn de Engelsen voor dit nieuwe wapen dat voor veel schade en doden zorgt. Van deze vliegende bommen worden er meer dan tienduizend afgevuurd richting Londen. Maar het wapen is niet volmaakt. De raket is erg langzaam. Het lukt de Engelsen steeds vaker om het wapen onschadelijk te maken voordat het zijn doel bereikt.
Daarom maken de Duitsers de V2. En dat is wel een razendsnelle raket. Hij gaat zo snel dat niemand hem ziet of hoort aankomen. De V-raketten maken veel slachtoffers. Maar ze kunnen de ommekeer in de oorlog niet tot stand brengen. Eind april 1945 hebben Russische soldaten bijna heel Berlijn veroverd. Het is een gruwelijke strijd. Om elke straat, ieder gebouw en elk huis wordt gevochten. Ook de Rijksdag, het Duitse parlementsgebouw wordt veroverd. En de Russische vlag gaat trots in top. Hitler beseft dat hij de oorlog nu echt heeft verloren. Zijn droom van een groot Duits rijk aan diggelen. Hij pleegt zelfmoord. 
"bij de verdediging van Berlijn tegen de barbaarse horden van het Sovjetleger...... tijdens het heldhaftig leiden van de Duitse troepen in het heetst van de strijd...... is vanmiddag om vijftien uur dertig onze Rijkskanselier en Führer... Adolf Hitler... gesneuveld." Hitler is dood. Mijn God. Leugens! allemaal leugens! De führer zou ons nooit in de steek laten. Die leidt zijn volk in de moeilijkste uren. Ze proberen ons te misleiden met valse geruchten! Laten we hopen van niet."
Overal geven Duitse soldaten zich nu over. De oorlog is nu bijna ten einde, ook in Nederland.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog

In 1945 neemt de kracht van het Duitse leger verder af, ondanks de verwoestende raketten die ze gebruiken tegen de Engelsen. Als de Russen in april 1945 Berlijn hebben veroverd beseft Hitler dat het voorbij is en pleegt hij zelfmoord.

Duitsland wordt verslagen

In 1945 strijden de Sovjet-Unie en de VS samen tegen Nazi-Duitsland. Als de Nazi’s zijn verslagen komt de samenwerking ten einde. De communistische Sovjet-Unie en het kapitalistische Amerika komen lijnrecht tegenover elkaar te staan. En beiden willen hun invloed uitbreiden. Dat doen ze door indoctrinatie en een wapenwedloop. Landen moeten kiezen tussen oost of west. Als landen binnen de invloedssfeer een andere weg willen kiezen ontstaan er spanningen en zelfs oorlogen. Maar een oorlog tussen de Sovjet-Unie en Amerika blijft uit. Daarom noemen we dit conflict een Koude Oorlog. In 1991 valt de Sovjet-Unie uit elkaar en komt er een einde aan de Koude Oorlog.

High Speed History

Van 1945 tot 1991 is er een periode van gewapende vrede tussen twee grootmachten: de VS en de Sovjet-Unie. De spanningen lopen hoog op maar een echte oorlog blijft uit. We noemen die periode ook wel de Koude Oorlog.

Wat was de Koude Oorlog?

HistoClips zijn korte, krachtige en boeiende programma’s over uiteenlopende geschiedenisonderwerpen, met veel toepassingsmogelijkheden voor in de lessen.

Histoclips

De Sovjet-Unie en de Verenigde Staten waren in 1945 de grote overwinnaars van Duitsland en Japan. Na de oorlog kwamen zij met elkaar in conflict over hun invloedssferen en de verdeling van Duitsland.

Berlijn en de Koude Oorlog

We zijn als piepklein bedrijf begonnen in de garage van ons eigen huis. We hadden twee medewerkers. Dat was op 1 januari 1990.
Goedemorgen, heren. Goedemorgen.
Hannelore Kirchner was bouwopzichter in de DDR. Ze ziet de val van de muur als een bevrijding. En in '89 begint ze zonder ervaring met haar man een eigen bedrijf. We zijn toen eerst naar het Westen gegaan, naar een grote handelaar in vorkheftrucks. We zijn met hem gaan praten en hij vertelde ons hoe het werkte. 
Rechts in beeld Polen, links in beeld Duitsland. Hier aan de grens ontmoeten we een man die jarenlang legaal en illegaal probeerde de DDR te verlaten. Met een forse gevangenisstraf als gevolg. 
Het was een heel erg zware tijd. Je voelde je niet meer mens. Je voelde je de stront onder op de mestvaalt. Zo werden we ook behandeld. Christian Burger stelde kritische vragen in de DDR en sluit zich aan bij kerkprotesten in Chemnitz. Bij een vluchtpoging belandt hij in de cel. Na zijn vrijlating in '89 vlucht hij direct met duizenden anderen naar de West-Duitse ambassade in Praag.
Het was niet meer een enkele vluchtpoging van wat ontevreden mensen uit de DDR. Het was gewoon een massale vlucht. Mensen gingen niet alleen naar de ambassade in Praag maar ook de West-Duitse ambassade in Warschau was vol. De West-Duitse ambassade in Boedapest was vol. 
Het zijn de eerste voortekenen van de val van de muur als in september 1989 duizenden DDR-burgers asiel aanvragen in de Westduitse ambassades in de buurlanden. Christian Burger wordt al snel de woordvoerder van de vluchtelingen in Praag.
Ik kreeg een klein kantoortje. Een kantoortje in een container. Ik probeerde ervoor te zorgen dat elke nieuwkomer ergens een slaapplaats kreeg. En een slaapzak, een deken en wat te eten. 
Eind september '89, als de ambassade stampvol zit spreekt de toenmalige Westduitse minister van Buitenlandse Zaken zijn verlossende woorden vanaf het balkon. Een historisch moment.
We zijn hier gekomen om mee te delen dat vandaag uw vertrek...
Dat het toegestaan werd, hebben we niet meer gehoord, want 5000 mensen in de tuin begonnen te juichen. De opluchting was onvoorstelbaar.
Kirchner en haar man zijn niet gevlucht, maar het einde van de dictatuur komt wel als een bevrijding. Al duurt het nog jaren voor ze precies begrijpen hoe de vrijemarkteconomie in het nieuwe Duitsland functioneert. 
In de DDR werd alles uitgedeeld, en je was blij als je wat kreeg. En nu moet je echt wat verkopen. Dat kan niet iedereen. Dat moet je je eigen maken door jarenlang te werken. 
Na zes jaar geworstel staat het bedrijf in 1996 kort voor het faillissement. En dan slaat het noodlot toe. Hannelores man komt om het leven bij een auto-ongeluk. Vanaf dan staat ze er alleen voor. 
Ik wist niet hoe het verder moest. Ik heb toen heel veel aan m'n medewerkers gehad. Ze zijn zonder mij gaan overleggen over hoe het bedrijf door moest. Dankzij de saamhorigheid die mijn man binnen het bedrijf had gekweekt, konden we blijven voortbestaan.
Ik heb mezelf er altijd over verbaasd dat ik geen grotere psychische schade heb opgelopen. En goddank ook geen lichamelijke schade. Dat kan van veel medegevangenen helaas niet gezegd worden. Zij hebben nooit meer een normaal leven kunnen leiden. Hun leven is kapotgemaakt. Zij konden de draad niet meer oppakken om hun leven op een positieve manier voort te zetten of weer op te bouwen.

Dan zeggen ze: Die buitenlanders zijn de schuld van dit, dit en dat. Maar alle problemen die ze dan noemen had je voor 2015 ook al. Want eigenlijk is de kiem voor de onvrede al veel eerder gelegd volgens Burger. Veel Oost-Duitsers voelen zich na 30 jaar nog steeds tweederangsburgers in het herenigd Duitsland.
Het is echt zo dat de mensen hier in het oosten niet alleen dat gevoel hebben, maar dat het vaak ook zo was dat er compleet over ons heen gewalst is. En natuurlijk hebben we veel fouten gemaakt, wij zelf ook. Maar die fouten zijn ook genadeloos uitgebuit door de maatschappij die wij toen kregen.
Al met al kun je in Duitsland goed leven. En je moet ook een keer tevreden zijn met je leven. Je moet niet alles willen hebben.

Leven in de DDR

In 1989 viel de Berlijnse muur. Die was bedoeld om Oost- en West-Berlijn gescheiden te houden. Het leven in Oost-Duitsland was voor sommigen niet wat ze wilden. De opluchting toen de muur viel, was daarom groot.

Kritiek en verzet tegen Oost-Duitsland

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is het al langer dan 65 jaar vrede tussen de toen tegen elkaar strijdende landen. Hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen? Het antwoord lijkt simpel: samenwerking tussen de verschillende landen. Maar betekent dat ook dat ze één gemeenschap zijn?  

Europese Unie

Op 11 november 1918 is de Eerste Wereldoorlog voorbij en wordt er in Compiègne in Frankrijk een wapenstilstand afgesproken. De Geallieerden, waaronder Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten winnen de oorlog. De Centralen, waaronder Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zijn de grote verliezers. De officiële vredesondertekening volgt ruim een half jaar later, op 28 juni 1919. Precies 5 jaar na het startschot van de oorlog. De partijen komen bijeen in het Paleis van Versailles bij Parijs. Dit prachtige gebouw, met sierlijke zalen en aangelegde tuinen, was ooit de thuisbasis van de Franse Koning Lodewijk XIV. In 1919 is het de plek waar de Eerste Wereldoorlog officieel ten einde komt. Het verdrag van Versailles bestaat uit 15 delen met wel 440 artikelen. De belangrijkste bepalingen zijn voor Duitsland. Dit land wordt schuldig bevonden aan de oorlog, de schade en de vele slachtoffers. Duitsland wordt veroordeeld tot het betalen van hoge herstelbetalingen voor de schade die is aangericht. Tenminste dat vinden de geallieerden. Daarnaast moet Duitsland haar koloniën en verschillende bezette gebieden, waaronder Elzas-Lotharingen, afstaan aan andere landen en ook het leger wordt uitgedund tot maximaal 100.000 soldaten. Naast straffen voor Duitsland, wordt er in Versailles nog iets anders geregeld. De Volkenbond wordt opgericht. Een organisatie die oorlogen in de toekomst moet zien te voorkomen. Later zal de Volkenbond de Verenigde Naties worden. In Duitsland voelen de mensen zich vernedert. Het land heeft net zoveel geleden en is totaal bankroet. Door de hoge herstelbetalingen komt Duitsland in een zware economische crisis terecht. Al deze ellende zal later de voedingsbodem zijn voor de opkomst van een nieuwe Duitse leider: Adolf Hitler. Hij zal Europa in een nieuwe oorlog storten: De Tweede Wereldoorlog.

Het Verdrag van Versailles

In 1919 komt er een einde aan de Eerste Wereldoorlog. Het vredesverdrag wordt in het paleis van Versailles ondertekend door de geallieerden en de centralen. Duitsland wordt schuldig gehouden voor de schade en de slachtoffers van de oorlog en krijgt daardoor straffen opgelegd. Iets wat later de voedingsbodem zal zijn voor een economische crisis en de opkomst van Adolf Hitler, als nieuwe Duitse leider.

Vredesondertekening na de Eerste Wereldoorlog

De kleine Adolf Hitler houdt vooral veel van tekenen, en van zijn moeder. Als die overlijdt, gaat Adolf naar Wenen, voor de kunstacademie, maar hij wordt afgewezen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zit hij in de loopgraven, en daarna richt Hitler zijn eigen politieke partij op, de NSDAP. Die partij is extreem nationalistisch en racistisch. In 1923 doet Hitler een poging om de Duitse regering omver te werpen, maar die coup loopt in de soep. In de bajes, pent-ie al zijn plannen op in het boek Mein Kampf. Eenmaal uit de bak, gaat-ie echt aan de bak. 

Door zijn spreektalent en krachtige uitstraling, krijgt Hitler steeds meer volgelingen. Die brengen de Hitlergroet en noemen hem de ‘Führer’. In 1933 wordt Hitler benoemd tot Rijkskanselier, en trekt hij alle macht naar zich toe. Hij valt Polen binnen in 1939, en daarna de rest van Europa. Zijn plan: een groot Duits Rijk waarin geen plaats is voor Joden en andere ‘Untermenschen’. De rest van de wereld is het daar niet mee eens, en Hitler krijgt zijn eigen Wereldoorlog. Als de geallieerden oprukken naar Berlijn, gaat hij de bunker in. Hij trouwt nog even snel met Eva Braun, daarna testen ze het vergif op de hond en plegen ze samen zelfmoord. Op 30 april 1945 is de meest gehate dictator aller tijden, definitief verleden tijd.

Clipphanger

Als Adolf Hitler in 1933 aan de macht komt, wil hij van Europa een groot Duits rijk maken. In 1939 valt hij Polen binnen en in 1940 is ook Nederland aan de beurt. De geallieerden weten de nazi’s in 1945 te verslaan. Hitler pleegt zelfmoord voor ze hem kunnen oppakken.

Wie was Hitler?

In 1945 komt er een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Het Duitsland van Hitler wordt verslagen. De hoofdstad Berlijn wordt ingenomen. De overwinnaars, de geallieerden, beslissen dat Duitsland wordt verdeeld in vier bezettingszones. Amerika, Engeland en Frankrijk bezetten het westelijk deel. De Sovjets het oostelijk deel. Berlijn ligt midden in de Sovjet-zone. Omdat hier Hitlers regering zat, wordt het ook verdeeld onder de geallieerden. De Sovjet-Unie voert in het oostelijk deel het communisme in. De regering heeft hier alle macht. Ze bezitten fabrieken en grond en bepaalt waar mensen moeten werken. Kritiek wordt streng gestraft. In de westelijke zones zijn bedrijven in handen van de ondernemers. Bedrijven proberen zo veel mogelijk winst te maken. Mensen bepalen zelf waar ze gaan werken en hoe ze hun geld uitgeven. Dit systeem wordt het kapitalisme genoemd. Beide landen vinden dat hun systeem het beste is. De kapitalistische landen zijn bang dat de Sovjet-Unie het communisme overal in Europa wil invoeren. De Sovjet-Unie is bang dat ze wordt aangevallen door de kapitalistische landen en zo ontstaan twee machtsblokken: een kapitalistisch westblok en een communistisch oostblok.

Kapitalisme en communisme

Na de Tweede Wereldoorlog krijgt de Sovjetunie het oostelijke deel van Duitsland in handen. De regering heeft hier alle macht, terwijl het Westen vrij is. Er ontstaan twee machtsblokken: een kapitalistisch westblok en een communistisch oostblok.

Het ontstaan van twee machtsblokken

De grens tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten is er niet meer. Nadat de Sovjet-Unie in 1991 uiteen is gevallen is de grens opgegaan. Een grens die Europa jarenlang in tweeen heeft gedeeld. Een IJzeren Grodijn waar niemand ongwild langs komt, ook niet in Hongarije.

Koude Oorlog in de klas

Het IJzeren Gordijn

In de Koude Oorlog is Europa verdeeld in twee kampen. Dwars door Duitsland ligt de grens tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten. In Berlijn staat een muur die mensen moet tegenhouden naar de andere kant te gaan. Veel oost-Duitsers proberen toch te vluchten en krijgen daarbij soms hulp van Nederlanders.

Onderhandelingen

De Koude Oorlog verdeelt een groot deel van de wereld in twee kampen. Het is een ideologische strijd tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten. Een strijd zonder een directe oorlog tussen de grootmachten, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Nederland staat, als lid van de NAVO, aan de kant van de Verenigde Staten. Toch zijn er ook mensen die meer sympathie hebben voor de communistische Sovjet-Unie.

Vijandbeeld

De Koude Oorlog verdeelt een groot deel van de wereld in twee kampen. Het is een ideologische strijd tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten. Een strijd zonder een directe oorlog tussen de grootmachten, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Nederland staat, als lid van de NAVO, aan de kant van de Verenigde Staten. Daarom zijn er ook Amerikaanse soldaten en wapens in Nederland.

Wapenwedloop

Als Adolf Hitler op 30 april 1945 zelfmoord pleegt, legt hij in zijn testament vast dat Duitsland de oorlog gewoon moet voortzetten. Hij wijst ook een opvolger aan, grootadmiraal Karl Dönitz, maar die is niet lang aan de macht. Op 7 mei 1945 geeft Duitsland zich over.

Dönitz, opvolger van Hitler

Andere Tijden in de klas 

Stel je voor dat elke dag dat je naar school gaat, je een klasgenoot minder hebt. Je klasgenoten worden op een aparte school gezet en later verdwijnen ze helemaal. Je ziet ze nooit meer terug. Net ging het over je klasgenoten, maar stel je voor dat jou iets overkomt. Dat je niet meer met het openbaar vervoer mag vanwege je geloof of huidskleur. Dan maar lopend naar de bios. Een filmpje pakken gaat hem ook niet worden. Toegang verboden, staat op de voorkant van het gebouw. En ook op andere openbare plekken mag je niet meer komen, zoals dit park. Stap voor stap word je steeds meer verbannen uit het normale leven. Je moet zelfs je fiets inleveren, mag na acht uur 's avonds niet meer de straat op en mag alleen nog maar omgaan met mensen van je eigen soort. Uiteindelijk wordt uitsluiten zelfs uitmoorden, wat tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurde. De Holocaust, de massamoord op bijna zes miljoen Europese Joden. 
Maar wat weten jullie daar nou van? 'Holocaust? Ik weet niet eens wat het is eigenlijk.' 'Het is natuurlijk niet echt bij ons nu nog heel relevant.' In deze video leg ik je uit wat je moet weten over de Holocaust. Hebben we het eigenlijk wel op tijd door als het weer mis dreigt te gaan? 'Ja, in China waren concentratiekampen waar Oeigoeren, dat zijn een soort ras van moslims.' 'Dat lijkt eigenlijk al op de Holocaust.' 
De Tweede Wereldoorlog in Nederland van 1940 tot 1945. Dat is niet eens zo heel lang geleden. En toch verschijnen er al tientallen jaren een soort paniekberichten in de media dat jongeren de Holocaust zijn vergeten. Wij hebben op de redactie berichten bekeken uit de afgelopen 25 jaar en dan kom je dit soort koppen tegen. De helft van de jeugd kent de Holocaust niet. Veel jongeren hebben nog nooit van de Holocaust gehoord en overlevenden van Auschwitz strijden tegen geheugenverlies van jongeren. Of het echt zo slecht gesteld is met jullie, dat hoor je zo. Maar eerst even wat uitleg over de Holocaust en dat is ook interessant als je wel goed hebt opgelet tijdens geschiedenis. 
Dit is voormalig Kamp Amersfoort, één van de plekken in Nederland vanaf waar de Holocaust werd uitgevoerd. Hier zaten 47.000 mensen gevangen en deze voetafdrukken doen daar nog aan herinneren. En daar staan de laarzen van de commandant. Mensen werden hier mishandeld, uitgehongerd, mensen moesten dwangarbeid verrichten en mensen werden vermoord. Totale vernietiging van alle Joden was namelijk het doel van Hitler en die betekenis, totale vernietiging, is ook terug te vinden in het woord Holocaust. Dat komt namelijk van het Oudgriekse holókauston, en dat betekent helemaal verbrand. Goed om gelijk hier even bij te zeggen is dat er ook andere slachtoffers waren van Hitler en zijn nazi-aanhangers, bijvoorbeeld Sinti en Roma, homo's, gehandicapten en communisten. Maar met de term Holocaust bedoelen we vooral de massamoord op bijna 6 miljoen Europese Joden. Je vraagt je misschien af waar die Jodenhaat vandaan komt. Al in de middeleeuwen krijgen de Joden van veel dingen de schuld. En als Duitsland de Eerste Wereldoorlog verliest, is dat niet anders. Als Hitler er begin jaren 30 aan de macht komt, is er dus al veel antisemitisme in Duitsland en Hitler wakkert dat alleen maar verder aan. Deze schietbaan is met de hand uitgegraven door voornamelijk Joodse gevangenen en daar aan het eind werden mensen doodgeschoten, geëxecuteerd. Wanneer Hitler besloot dat alle Europese Joden doodmoesten is niet helemaal duidelijk. Maar 20 januari 1942 is een belangrijke dag. Op die dag was namelijk de Wannseeconferentie en daar is nu een film over uit. 
Op die dag spreken hoge nazi-ambtenaren af in een villa aan de Wannsee, vlakbij Berlijn, om de Holocaust te plannen. De uitkomst: in vernietigingskampen zal een deel van de Joden zich doodwerken en de anderen worden vergast. Vanuit Kamp Amersfoort wordt naar schatting driekwart van de gevangenen als vee naar andere kampen vervoerd en Kamp Westerbork in Drenthe is het meest berucht. Ruim honderdduizend Nederlandse Joden worden naar concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland en Tsjechië gebracht, maar ook naar Polen. Daar staat kamp Auschwitz en Ernst Verduin overleefde dat kamp. 
Je komt dan in Auschwitz-Birkenau aan. Je wordt de trein uitgejaagd. Wat op dat moment het belangrijkste was dat door me heen ging, was afscheid nemen van mijn zus. Je komt eruit, je komt er aan. En nou ja, dit was het dan zo'n beetje, dat gevoel heb je dan. Ernst was 16 toen hij in Auschwitz zat. Vorig jaar, in 2021, overleed hij op 94-jarige leeftijd. 
Na de oorlog wordt voor veel mensen pas duidelijk dat in de kampen mensen op grote schaal werden vermoord. De Duitse uitspraak 'Wir haben es nicht gewusst' is daardoor berucht. Nu vertel ik je over de Holocaust, maar je hoort er natuurlijk ook over tijdens Geschiedenis en in films of in musea, zoals hier bij voormalig Kamp Amersfoort. Maar vroeger kreeg je zulke verhalen ook te horen via familieleden of overlevenden. Alleen dat wordt steeds minder, aangezien de oorlog steeds verder achter ons komt te liggen. Dus weten jullie nu eigenlijk nog wel genoeg over de Holocaust? 
We hebben een vragenlijst uitgezet op Insta en zo'n 2.000 jongeren hebben die helemaal of voor een deel ingevuld. En daaruit blijkt dat bijna iedereen het belangrijk vindt om over de Holocaust te leren. En ruim 90 procent weet ook wat de Holocaust is. En dat moet best een geruststelling zijn voor die volwassenen die al tientallen jaren roepen dat jullie er niks meer van snappen. En het valt inderdaad ook wel mee, zegt Holocaust-expert Mark van Berkel van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. "Jongeren weten aan de ene kant best veel over die geschiedenis." 'Dat heeft te maken met de Tweede Wereldoorlog, de Joden enzo, en Duitsland.' 'Dat er 6 miljoen Joden zijn overleden.' 'Naar concentratiekampen en vernietigingskampen, dat ze daar zijn vermoord.' Zij herkennen ook een aantal belangrijke termen, zoals de term Holocaust of de term genocide. Dat komt omdat ze heel veel horen in het onderwijs over de geschiedenis van de jodenvervolging. 'Daar weet ik veel van, we hadden een geschiedenisproject daarover.' 'Toevallig een toets over gehad gisteren.' Alleen wat we wel zien is dat leerling of jongeren wel een aantal dingen weten over die geschiedenis, maar ze begrijpen de achtergronden niet goed. En als we dus vragen: waarom waren Joden eigenlijk het primaire slachtoffer van de Holocaust, dan kunnen jongeren dat niet altijd goed uitleggen. En daar zou in dat onderwijs denk ik ook wel meer aandacht aan moeten worden besteed, aan de wortels van antisemitisme, jodenhaat, aan de nazi-ideologie en hoe dat zeg maar stap voor stap heeft geleid tot zoiets verschrikkelijks als de Holocaust. Zodat je op tijd dit soort dingen kan herkennen als het weer gebeurt en ertegen in opstand kan komen. Precies. 
Volgens de expert van net is het dus belangrijk om je historische kennis een beetje op orde te hebben, zodat je dingen die nu gebeuren beter kan begrijpen. Maar over wat voor dingen hebben we het dan? Dit zei de regisseur van de film over de Wannseeconferentie. Ik geloof dat de geschiedenis zich kan herhalen. Tijdens het filmen moest ik denken aan de oorlog in Joegoslavië. Dat ging natuurlijk niet om massavernietiging van mensen. Maar ook toen ging het om uitsluiting van mensen die uitloopt op willekeur, haat en moord. En zoiets begint altijd klein. En ook jullie moesten bij de Holocaust denken aan recente gebeurtenissen in het nieuws. 'Ja, ik denk, haat tegen mensen die gay zijn.' 'Oorlog nu in Rusland en Oekraïne.' Waarom? 'Denk aan de Holocaust, niet dat er 6 miljoen Joden.... Ik wist niet eens wat de Holocaust was, maar wel met oorlog een beetje, doet het me wel denken.' 'Er gaan veel mensen dood. Ja, precies. Dat is ook in de Tweede Wereldoorlog gebeurd.' 'Ik denk dan meteen aan China.' 'China, over de Oeigoeren. Ja, de Oeigoeren.' 'Omdat die opgesloten worden in kampen. En de joden werden dat ook.' 
Op welke manier is het logisch dat jongeren de vergelijking maken met bijvoorbeeld Oekraïne of de Oeigoeren in China? Je kunt bepaalde gebeurtenissen zeker vergelijken. Dus als we kijken naar Oekraïne of naar de Oeigoeren, dan zijn er zeker elementen die ook tijdens de Holocaust gebeurd zijn, tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurd zijn, bijvoorbeeld het uitsluiten van mensen of het mensen in kampen zetten of zeggen dat mensen zich ergens anders moeten vestigen. Zo zijn er een aantal stadia of een aantal processen waaraan je kunt zien: dit gaat niet de goeie kant op. 
Dus wat weten jullie nou over de Holocaust? Nou, best wel wat dus. En hopelijk na het zien van deze video wat meer.

Wat was de Holocaust?

Al in de jaren 30 is er veel Jodenhaat in Duitsland. Hitler wakkert dit verder aan. In de Tweede Wereldoorlog komen de nazi’s met een plan om alle Europese Joden te doden. Joodse mensen worden naar concentratiekampen gebracht. Uiteindelijk worden bijna 6 miljoen Joden vermoord. Hebben we het door als het opnieuw mis dreigt te gaan?

Jodenhaat leidt tot massamoord op bijna 6 miljoen Europese Joden

Stel je voor dat Hitler nu had geleefd en hier in Nederland de macht had. 'Je hebt altijd van die gekke mensen eigenlijk.' 'Ik denk dat het best heftig kan worden.' Ik denk, een dictatuur natuurlijk.' Dat hij hier in de straten van Amsterdam met optochten, parades en speciale activiteiten voor scholieren zijn verjaardag vierde. Net zoals hij vorige eeuw deed in Berlijn. Hoe weet jij dan zo zeker dat jij hier niet tussen had gestaan? In deze video leg ik je uit hoe Hitler aan de macht kwam en onderzoeken we de vraag of zoiets weer zou kunnen gebeuren.
 
Je hebt het natuurlijk over Adolf Hitler tijdens Geschiedenis op school. De leider van de nazipartij en de man die de Tweede Wereldoorlog begon. Hij was hoofdverantwoordelijk voor de Holocaust, de massamoord op bijna 6 miljoen Europese Joden. En ook op dit ding is Hitler nog springlevend. Bijna tweeduizend jongeren vulden een vragenlijst van ons in op Insta. Daaruit blijkt dat 65 procent wel eens memes of gifjes over de Tweede Wereldoorlog toegestuurd krijgt, of die zelf stuurt in appgroepen met vrienden of klasgenoten. 'Van alles, van hakenkruizen tot aan foto's met Hitler erop.' 'Met die snor enzo, zulke dingen.' 'Ik weet niet, best wel erge stickers eigenlijk.' In plaats van comfortzone hebben ze kampfertzone. 'Beetje zogenaamd Duits, I guess. En dan een foto van Adolf Hitler.' 'Ja, het is niet echt bepaald grappig, maar soms geeft het wel een klein glimlachje.' 

En niet alleen jullie verwijzen nog vaak naar de Tweede Wereldoorlog. Dat gebeurt ook in de politiek. Zo was er vorig jaar ophef over een poster waarin Forum voor Democratie een verband legt tussen de Duitse bezetting en de coronaregels. En dit zei de dochter van oud-coronaminister Hugo de Jonge in het Jeugdjournaal. "Door de brievenbus krijg je soms dreigbrieven en in mijn dm krijg ik soms berichten als 'Kijk uit voor je vader, hij is gevaarlijk, hij gaat jou en je gezin wat aandoen.' Of plaatjes, dat mijn vader is omgetoverd tot Hitler die ze dan naar mij sturen. Dan denk ik wel, jullie kennen mijn vader niet echt hoor." Dat krijg je van volwassen mensen dan? Dat lijkt me als familie ook gewoon heftig. Dat is niet leuk. "Dat is het ook."

Op 4 mei herdenken we de mensen die slachtoffer werden van Hitlers oorlog. Hitler, een man die tot verschrikkelijke dingen in staat was en op andere manieren nog steeds een rol speelt in het leven van nu. Maar wie was hij eigenlijk? Wie was Adolf Hitler? Om daar antwoord op te geven, beginnen we met Hitler zijn jeugd. Hitler komt uit Oostenrijk en werd geboren op 20 april 1889. Hij had een goede band met zijn moeder, maar veel ruzie met zijn vader en allebei overlijden ze terwijl Hitler nog best jong is. Op school heeft Hitler niet echt vrienden en haalt hij slechte cijfers. Hij besluit te stoppen met school en na een tijdje thuiszitten wil hij kunstschilder worden in Wenen. Alleen: de kunstacademie wil hem niet hebben. Weer een mislukking dus. Door de Eerste Wereldoorlog, van 1914 tot 1918, krijgt Hitler een nieuw doel in zijn leven. Hij gaat het leger in en we weten allemaal hoe die oorlog afloopt. Duitsland verliest en die nederlaag is voor veel Duitsers en Hitler maar moeilijk te accepteren. Na de Eerste Wereldoorlog wordt de situatie in Duitsland er alleen maar slechter op. Oorlogsschulden, een wereldwijde economische crisis. Werkeloosheid, kabinetten die elke keer vallen en iedere keer weer nieuwe verkiezingen. En van deze situatie profiteert Hitler. Hij gaat de politiek in en zegt dat hij de boel kan fiksen. Hij krijgt veel aanhangers en zijn nazipartij, de NSDAP, wordt in 1933 de grootste partij van Duitsland. Maar Hitler wil alle macht. Hij verbiedt de andere politieke partijen en de belangrijkste personen daarvan worden opgepakt. Dictator Hitler. Uiteindelijk verovert Hitler grote delen van Europa, waaronder ook Nederland. In 1945 worden de nazi's verslagen en pleegt Hitler zelfmoord in zijn bunker in Berlijn.
 
Hitler kwam aan de macht met veel steun, ook van jonge mensen zoals jij. Hoe kreeg hij dat voor elkaar? Het was in Duitsland niet vanzelfsprekend om tegen Hitler te zijn, vertelt Herman. Hij ging naar school in de tijd van Hitler. 
"Er werd ons geleerd hoe we moesten schieten. Ik was toen nog geen tien jaar oud. Ik wilde meemarcheren. Het was een beetje soldaatje spelen." Hoe weet jij zo zeker dat jij niet voor Hitler zou vallen als je in die tijd had geleefd? 'Nou, dat weet ik niet.' 'De waarden die ik heb, komen niet overeen met iemand die zoiets zou doen. Dus ik zou dat nooit doen.' 'Het werkt ook een beetje met de mensen om je heen. Als zij al allemaal voor vallen, dan wordt het heel lastig dat jij er niet voor valt.' 'Eigenlijk zie ik dat nu ook wel een beetje gebeuren met Thierry Baudet moet ik eerlijk zeggen. Die speelt ook wel heel erg in op jongeren, ook met die coronacampagne. Ik val daar niet voor, want ik val ook niet voor Thierry.'

Hitler wist jongeren als geen ander te bespelen door gebruik te maken van media. Vandaag de dag zouden we hem waarschijnlijk iets als een politieke influencer hebben genoemd en hij had zelfs een speciale minister om zo goed mogelijk te kunnen influencen. De nazi-minister van propaganda: Joseph Goebbels. Iemand die alles weet over hoe Hitler media gebruikte om te influencen, is onderzoeker Erik Somers. Hij werkte tien jaar lang aan een boek over Hitler. "Hij probeerde altijd met jongeren op de foto te komen en vaak ook kleine kinderen. Dat doet het goed, als je met jonge kinderen op een foto staat, dan toon je je van een hele menselijke kant. Hij voerde ook symbolen in. Het hakenkruis is een heel duidelijk symbool. Je hebt alleen maar een teken nodig om te zien waar je voor staat. Vlagvertoon, maar ook uniformen. En zo deed hij dat ook met de jongeren, met de jeugd. Hij bepaalde dat er een jongerenorganisatie moest komen die helemaal in de nationaalsocialistische sfeer doordrenkt was. De Hitlerjugend. Dat werd de Hitlerjugend."
 
Doordat Hitler aan de macht kwam en de Tweede Wereldoorlog begon, vielen er wereldwijd ongeveer 55 miljoen doden. Voor de slachtoffers staat hier op de Dam het Nationaal Monument in Amsterdam, de Nationale Herdenkingsplek. Na de Tweede Wereldoorlog was de hele wereld het erover eens dat zoiets nooit meer mag gebeuren. Maar hoe realistisch is dat? Zou Hitler nu weer hier aan de macht kunnen komen? Zo'n twintig procent van de mensen in onze vragenlijst denkt dat dit kan. En een groot deel van jullie twijfelt. 'Ja, ik zou er niet raar van staan te kijken als het weer zou gebeuren, met Poetin ofzo.' 'Ik zie dat niet zo snel gebeuren. Maar zijn doel is natuurlijk Oekraïne nu. Maar Oekraïne zit nu niet bij de NAVO. Nederland wel en heel veel andere landen. En wanneer de NAVO wordt aangevallen, dan heb je natuurlijk ook Amerika op je kop.' 'Ik denk dat de mindset van heel veel mensen gewoon anders is. En als er wel zoiets heel dichtbij komt, dat we dan met z'n allen gewoon gaan opstaan om dat tegen te houden.' 

Volgens Hitlerdeskundige Erik, die je net ook al zag, is de kans klein dat iemand als Hitler hier in Nederland nu weer aan de macht komt en dat ook blijft. "Daarvoor is de traditie van onze democratie te sterk geworteld in onze samenleving. En daar zien we ook het belang van in. Maar het is wel iets wat voortdurend onderhouden moet worden." 
Op 4 mei houdt onder meer de koning hier twee minuten stilte. En misschien denk jij dan ook wel aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog of aan de slachtoffers van andere oorlogen daarna.

Zou jij voor Hitler vallen?

Hitler was de leider van de nazipartij in Duitsland. Hij begon de Tweede Wereldoorlog en wilde ook de Nederlandse jeugd voor zich winnen. Hij organiseerde onder andere feestelijke parades en speciale activiteiten voor scholieren.

Hoe Hitler jongeren bespeelde met propaganda en media

Burgers en stoommachines

H/V examenvideo's bij historische context bij Duitsland in Europa 1918 - 1991

Geschiedenis examen: Duitsland in Europa, 1918 - 1991

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.