Klas 4/5/6

Wat weten we over de maan, de sterren en zwarte gaten? Wetenschapsjournalist Govert Schilling neemt je mee naar de hoogtepunten uit 50 jaar sterrenkunde.

Aarde, zon en maan

Govert naar de grenzen van het heelal

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Klas 1/2/3

Kijk, daar hebben we de broedkast. O, er zijn er al veel uitgekomen. Ja. Zijn die allemaal vanmorgen...? Die zijn vanmorgen allemaal uitgekomen. Je ziet, nog een beetje plakkerig, die veertjes. Ik ben op bezoek bij dierwetenschapper Henry van den Brand, op de Wageningen University. Henry doet dagelijks onderzoek naar leven en naar het ontstaan ervan. Zal ik er een uithalen? Kan dat zomaar? Ja, hoor. Dan begin ik er met eentje die al aardig vroeg ontwikkeld is. Die vanmorgen uitgekomen is. Ah...Kijk, deze is al mooi fluffy. Wauw. Echt dons. Ik heb nog nooit, los van mijn eigen kinderen dan, nog nooit zulk jong leven vastgehad. Dit is, laat ik zeggen, een uurtje of acht oud. Maximaal. Hoelang heeft het geduurd, vanaf het moment van de bevruchting tot een compleet kuiken? Bevruchting, daarna blijven ze nog ongeveer 24 uur in de moeder. Daarna komt hij uit de moeder. Dan is het ongeveer 60.000 cellen al. En dan duurt het vanaf de start van het broeden duurt het 20,5 tot 21 dagen. Zo kort. Zo kort. Dan heb je in drie weken van EEN celletje een compleet...Ja. Met alles erop en eraan. Ongelooflijk. Hee, poepie. Wat een kleintje. Dat blijft toch een wonderlijk fenomeen, die onvermoeibare vermenigvuldiging van het leven. In Wageningen doen wetenschappers er veel onderzoek naar. Bela Mulder bestudeert bijvoorbeeld de manier waarop levende cellen zich delen. Daar is inmiddels veel over bekend, maar ook voor hem blijft de oorsprong van het leven nog altijd een mysterie. Het echte ontstaan van leven, de eerste levende cel, hoe is dat...Ja, daar zouden we natuurlijk heel veel voor geven om dat te weten. Maar het interessante is natuurlijk dat de evolutie dat voor ons heeft verborgen. We kunnen dat niet meer zien omdat de bepaalde vorm van leven die we nu kennen en dat is leven gebaseerd op DNA, celdeling, al deze dingen...dat zijn de overwinnaars van de evolutie. Net als dat er geen Neanderthalers meer rondlopen, kunnen we niet meer die primitieve eerste levensvormen zien. En dat maakt het zo moeilijk om er echt iets over te zeggen. Bela kan mij wel in detail laten zien hoe celdeling in zijn werk gaat. Het meest spannende moment, dat is heel snel voorbij. Hier zijn die chromosomen opgelijnd, in het midden. En nu gaan ze uit elkaar. Ja. Nu zie je dat...Dat is het mooie van die cellen. Er wordt ontzettend veel geregeld. Dus alles is er aan het bewegen en pas als alle chromosomen precies aangehaakt zijn...dan gaat er EEN signaal uit en dan wordt letterlijk in een paar minuten, wordt dat uit elkaar getrokken. Dat zijn echt processen die alleen bij levende materie gebeuren, he, op deze complexiteit. Op deze complexiteit alleen maar bij levende materie. Het interessante is, sommige van die mechanismes, daar kan je decennia onderzoek naar doen. Om te proberen te begrijpen hoe dat in elkaar zit. Dat het zo kan werken is natuurlijk volstrekt een wonder. Het zijn al die moleculen die daar maar gewoon aan het rondzweven zijn. En het eindresultaat is dit. Ja, dat is een volstrekt wonder. Het wonder van het leven. Misschien is dat wel het grootste mysterie van ons heelal. Het lukt de wetenschap in ieder geval nog niet om de vinger achter dit raadsel te krijgen. Wat we wel weten is dat al onze lichaamscellen zijn opgebouwd uit moleculen. Die moleculen bestaan voor 98 procent uit niet meer dan zes verschillende soorten atomen. Zes elementen: waterstof, zuurstof, koolstof, stikstof, fosfor en zwavel. En hier zit een directe link met de sterrenkunde. Want dezelfde atomen en moleculen waaruit wij zijn opgebouwd, vinden we ook terug tussen de sterren, in uitgestrekte gaswolken. Het is eigenlijk net als bij muziek. Elk muziekstuk is opgebouwd uit niet meer dan 12 verschillende noten. Maar op basis van die 12 noten kun je de meest uiteenlopende symfonieën componeren.

Wat heeft celdeling met sterrenstof te maken?

Programmalogo's

In alles wat leeft vindt celdeling plaats. Cellen delen zich waardoor er steeds meer komen. In die cellen zitten moleculen die bestaan uit zes belangrijke atomen: waterstof, zuurstof, koolstof, stikstof, fosfor en zwavel. Die vinden we ook terug in het heelal: eigenlijk bestaan we allemaal uit sterrenstof.

De bouwstenen van het leven

Het is er wel 50 graden onder nul, we kunnen er niet ademen, er is gevaarlijke straling en ga zo maar door. Leven op Mars, dat is afzien. Om te beginnen moeten we op Mars voor ons eigen eten zorgen. Volgens Wieger Wamelink van de Wageningen University moet dat wel lukken. Met nagebootste Marsgrond toont hij aan dat het mogelijk is om op Mars een moestuin aan te leggen. We gaan hier naar binnen. Maar we moeten speciale jassen aan, omdat je anders...Kan ik 'm hier neerleggen? Ja. Omdat we anders een besmetting krijgen. Toch een beetje alsof we naar Mars gaan. Ja, je moet een pak aan. Voor jou hier eentje. Het onderzoek van Wieger is uniek en veelbelovend. NASA heeft al belangstelling getoond. Dit is dus zo'n pot met Marsbodem. Ik zal 'm er even uit halen. Voorzichtig. Hier kun je zien dat-ie nog wat rood is. Dit is dus op Marsbodem en dit is dus de pindaplant die het doet. Die groeien best goed. Maar die bodem, dat komt niet van Mars. Nee. Waar komt dat vandaan? Die komt uit Amerika. Deze dus, die ik hier heb... Dit is Marsgrond? Dit is die nagemaakte Marsgrond. Dit gebruiken wij. En die komt uit de woestijn, helemaal opgezuiverd. Mag ik een beetje... Ja, je mag er wel wat uit halen. Oke. Dus dan gaan er in de toekomst mensen naar Mars voor langere tijd. Maar wat heb je nodig om je eigen voedsel daar te verbouwen? Zaad natuurlijk. Bodem en ijs hoeft niet, water, want dat is daar. Ik wil ook bacteriën meenemen, om de dode plantenresten af te breken. Daar heb ik ook wormen voor nodig. En de wormen kunnen ook overleven in Marsgrond? Ja, dat hebben we getest. Een beetje tot mijn verbazing vonden ze het prima. En we hebben toen zelfs jonge wormen gehad. Dus dat gaat uitstekend.
EEN ding wat ook heel belangrijk is: Er zitten nog wat bloempjes tussen. Die moeten bevrucht worden. Daarvoor moeten we hommels meenemen. Die kun je in winterslaap houden. En zodra je daar bent en je hebt bloemen, maak je ze wakker. En dan kunnen ze zichzelf verder redden. We hebben ook mensen nodig. Want die moeten dit opeten. En ik heb de poep van de mensen weer nodig, als mest voor in de bodem. Dus die mensen zijn voor mij ook essentieel voor dat systeem. Dus gelukkig maar. Dus uiteindelijk eet je daar als astronaut de groente die gekweekt is op je eigen poep. Ja. Eenvoudig wordt het niet, maar de resultaten van Wiegers experiment zijn boven verwachting. Het telen op Marsgrond gaat zo goed, dat het dieet niet beperkt blijft tot pinda's. Volgens Wieger kun je op Mars ook allerlei soorten groenten verbouwen. En je kan het gewoon eten? Ja. Dit is tuinkers. O, die durf ik wel. Probeer maar. Mars-tuinkers. Ja. Die smaakt gewoon als... Tuinkers. Normaal, ja. Nou, mooi. Dat hebben we onderzocht en dat zou ook zo moeten zijn. Er zit geen verschil in. En je hebt hier tuinkers, rucola. Ja. Hier staat radijs. En we hebben erwtjes staan. Qua menu zijn we in ieder geval klaar voor het koloniseren van Mars.

Kun je voedsel verbouwen op Mars?

Wetenschappers fantaseren al jaren over wonen op de planeet Mars. Als je daar in de toekomst zou willen leven, zou er ook voedsel verbouwd moeten worden. Nederlandse onderzoekers testen met het kweken van groente en andere planten in omstandigheden die vergelijkbaar zijn met die op Mars. Inclusief nagemaakte Marsgrond.

Pinda’s eten op de rode planeet

Er kunnen grote risico’s aan een kosmische inslag zitten en die risico’s verschillen per meteoriet. De ene is keihard en desastreus, de andere vrij poreus, zodat ie de tocht door de dampkring amper overleeft. Als je die risico’s beter wil begrijpen, moet je zo snel mogelijk na een inslag de brokstukken opsporen en in detail onderzoeken. 

Ik heb een afspraak met Peter Jenniskens, dat is een echte meteorietenjager. Ik ken Peter al voordat hij sterrenkunde ging studeren in Leiden. Hij was altijd met vallende sterren waarnemen bezig. Maar hij werkt al jaren in Californië, heeft zich jaren toegelegd op het zoeken en speuren naar meteorieten. Ha Peter, goed je hier te zien. Hoe is het? Goed! Ik wil je wat leuke dingen laten zien. Ik ben benieuwd. 

Peter woont en werkt al 25 jaar in Californië. Je zou het misschien niet zeggen maar hij is een soort sterrenkundige Indiana Jones. Over de hele wereld speurt hij ingeslagen meteorieten op. We gaan naar het meteorietenmuseum van de universiteit, waar Peter me vertelt over zijn recente bezoek aan Tsjeljabinsk in Rusland. “Toen dat ding de dampkring binnenkwam is het opgebroken in stukken, en toen het opbrak is het afgeremd, en als je dat doet komt al die energie vrij als een geweldige schokgolf. 1300 mensen hebben zich aan het ziekenhuis gerapporteerd voor verwondingen. We zijn er kort na die tijd naartoe gegaan en hebben het onderzocht. We waren met name geïnteresseerd in hoe groot was die energie, en wat voor type schades en verwondingen waren er. Want als hij steviger was geweest, had hij ook dieper in de dampkring doorgedrongen en was de schade aan de grond veel dramatischer geweest. Dan hadden we misschien structurele schade gehad. Dus dit was een hele broze meteoriet. Dit was om de een of andere reden een hele broze meteoriet. Dat soort informatiewillen we graag weten. Daarom doen we onderzoek, om uiteindelijk voorspellingen te doen, wat verschillende typen meteorieten veroorzaken. In 2018 lukt het Peter opnieuw om vlak na een zware inslag de brokstukken van een meteoriet te vinden. De meteoriet kwam terecht in het Kalahari game reserve, heel groot nationaal park, het ligt midden in het centrum van Botswana, een plek waar mensen naartoe gaan om leeuwen te zien, olifanten. Maar dat terrein is heel erg begroeid met van die savanne-achtige begroeiing. Hoe kun je daar ooit een meteoriet vinden? Dat is heel moeilijk, we zijn er uiteindelijk in geslaagd op de laatste dag van het zoeken. Vroeg in de ochtend bij het ontbijt zeiden we jongens, hij moet hier zijn, kijk ook achter je want zo’n meteoriet kan zich verstoppen. We waren net een paar minuten aan het zoeken, echt 30 meter van ons kamp en toen werd die meteoriet gevonden. Dus dit is wat er gebeurt als iets van een paar meter groot inslaat op aarde. Ja, kleine stukjes blijven over. Dit is het oorspronkelijke formaat. Hele kleine brokjes bleven over. Is dat iets waar jij je zorgen over maakt, zo’n inslag? Nee voor mij zijn het opportunities. Ik zie je lachen, maar het lijkt me niet zo leuk om het op je dak te krijgen. Vuurbollen zijn geweldig mooi om te zien. Als jij een keer een vuurbol in de dampkring ziet, dan herinner je je dat voor je hele leven. Ja, je bent Indiana Jones of niet. Misschien moet je ook wel met zoveel liefde naar dit gevaar kijken om je er net zo in te kunnen verdiepen als Peter.

Onderzoek naar meteorieten

Als een brokstuk uit de ruimte door de dampkring gaat, kan een meteoriet op aarde terechtkomen. Dat kan voor veel schade zorgen. Om te onderzoeken hoe gevaarlijk een meteoriet kan zijn, verzamelt Peter Jenniskens overal ter wereld stukjes meteoriet.

De risico's van een meteorietinslag

De huidige foto's die van Mars gemaakt worden, zijn zo scherp...Echt vanuit satellieten die rond de planeet draaien. Met een telescoop die naar beneden kijkt. Dan zie je details van misschien een meter. We zijn nu onderweg naar Alfred McEwen. Hij heeft de camera ontworpen en het team aangestuurd waarmee extreem scherpe foto's van Mars gemaakt worden. Alfred McEwen is planetair geoloog aan de Universiteit van Arizona, in Tucson. Zijn foto's hebben ons een compleet nieuwe kijk gegeven op Mars.

Voordat er echt mensen naar Mars gaan, moet je de planeet eerst gedetailleerd in kaart brengen. Dankzij Alfreds HiRISE-camera hebben we nu een soort Google Earth maar dan van Mars. Die waanzinnige foto's van het oppervlak brengen Mars echt tot leven. Maar het blijft wel een beetje fragmentarisch allemaal. Om meer gevoel bij die hele planeet te krijgen ga ik in de buurt van San Francisco op bezoek bij het Chabot Space & Science Center. Ik begreep dat ze daar ook een sterrenwachtje hebben. Ik weet niet of je daar veel aan hebt, zo dicht bij de grote stad maar wel leuk natuurlijk. Oeh, kijk dan. Deze wereldbol van Mars is een exacte kopie van het oppervlak van de planeet. Moet je kijken. Dit zijn de hoogste bergen in het zonnestelsel. 25 kilometer hoog, die vulkaan. Dat is drie keer de Mount Everest. Op een planeet die kleiner is dan de aarde.

Hoe ziet Mars eruit van dichtbij?

Hoe ziet de grond op Mars eruit? Waar zijn kraters, bergen en wat is er nog meer? Met behulp van speciale camera’s maken wetenschappers een gedetailleerd beeld van de oppervlakte van de planeet. Een soort Google Earth dus, maar dan op Mars.

Kraters, lava en zandduinen

Terug naar de oerknal. Dan moet je terug in de tijd. Bijna 14 miljard jaar om precies te zijn. Een echte reis door de tijd is natuurlijk onmogelijk maar er bestaan manieren om signalen uit het verleden te bestuderen. Bijvoorbeeld met geluid.
Ik sta nu even wat verder weg van die heimachine. Dat heiblok komt iedere keer met een enorme klap naar beneden. Maar op deze afstand heeft het geluid van die klap er een beetje tijd voor nodig om mijn oor te bereiken. Dus dat betekent dat ik het eerst zie en pas wat later hoor. Ja, dan luister je eigenlijk terug in de tijd. Oke, in dit geval hebben we het over minder dan een seconde, maar het gaat om het principe. Met licht kunnen we al veel verder terugreizen in de tijd. Kijk, en de zon die geeft natuurlijk geen geluid, maar wel licht. En nou heeft geluid een snelheid van 300 meter per seconde. Maar licht gaat met een snelheid van 300.000 kilometer per seconde. Maar die zon die staat zo ver weg dat licht van de zon, doet er meer dan acht minuten over om hier op aarde aan te komen, met die enorme snelheid. En dat betekent dat je de zon dus eigenlijk ziet zoals hij er meer dan acht minuten geleden uitzag. En dan kijk je dus eigenlijk terug in de tijd. Wat voor de zon geldt, geldt ook voor de rest van het heelal. Als je verder terug wilt kijken in de tijd richt je je telescoop gewoon op sterren die verder weg staan. Ja, en een telescoop, wat voor telescoop dan ook, is eigenlijk een soort tijdmachine. Want je reist er in zekere zin mee terug in de tijd. Je kijkt naar het verleden. Bijvoorbeeld die ster hier recht boven ons hoofd, die hele heldere. Die staat op 26 lichtjaar bij ons vandaan. Dus dat licht heeft er 26 jaar voor nodig om hier op aarde aan te komen. En wat we nu zien is niet hoe de ster er nu uitziet maar hoe hij er in 1993 uitzag. Want toen ging het licht op pad wat we nu ontvangen. Dus met een telescoop kijk je altijd in het verleden. Ja, en als je terugkijkt in de tijd dan kun je dus ook dingen zien. die er misschien niet meer zijn. Kijk, zie je die ster daar. Dat is Betelgeuze in het sterrenbeeld Orion. Die staat 450 lichtjaar bij ons vandaan. Dus dat licht wat wij nu zien, dat werd uitgezonden ergens eind 16e eeuw, 450 jaar geleden. En nou weten sterrenkundigen van die ster, van Betelgeuze, dat die op het punt staat om te exploderen. Stel nou dat dat in het jaar 1800 gebeurd is, dan is die ster er dus niet meer, maar we zien hem nog wel want we zien licht van langer geleden. En het licht van die explosie doet er nog een paar eeuwen over voordat het hier aankomt. Dus in het heelal kijk je niet alleen terug in de tijd, maar je ziet ook dingen die er niet meer zijn.

Kun je sterren zien die er niet meer zijn?

Licht beweegt razendsnel door het heelal. Maar het licht van sterren die heel ver weg staan, doet er soms wel jaren over om de aarde te bereiken. We zien dus niet hoe een ster er nu uitziet, maar hoe die er vroeger uitzag. Je kijkt als het ware terug in de tijd.

Een telescoop als tijdmachine

Hoever is het ongeveer naar die plek waar we moeten zijn? Ongeveer 20 minuten lopen. Zo. We gaan naar een deel van de grotten waar je normaal niet mag komen. Op zoek naar een heel bijzonder laagje klei. Hoe diep zitten we nu onder het oppervlak? Ik denk 40, 50 meter. Hier zie je al dat stukken naar beneden gezakt zijn. Kijk, en hier zitten die kleilagen. O, die zitten hier. Die zitten hier boven ons. Dat grijze laagje daar? Ja. Dit is het gevolg van de meteorietinslag in Mexico. Liever gezegd,  door de klimaatverandering van de meteorietinslag is het klimaat zo omgeslagen dat alle beesten zijn uitgestorven. Vooral alle beesten die een kalkskelet hebben die dit materiaal gemaakt hebben, de krijtrotsen. Dit zijn oudere lagen? Dit is een subtropische zee in Zuid-Limburg waar vroeger koralen leefden, schelpen, allerlei zeebronnen. Onder andere de mosasaurus. Die sterven hier uit. Daarboven vinden we ze niet meer. En in plaats daarvan vinden we die kleilagen. En die kleilagen betekenen dat alles wat een kalkskelet heeft in de oceanen, doodgegaan is. De kalk zakt niet meer op de zeebodem. En wat overblijft is de stof die door de wind en door rivieren is aangevoerd. En dat vormt dan de boventoon van die kleilaag. En wanneer was dat? 66 miljoen jaar geleden. Toen viel er een object. Dat heeft enorm veel stof en fijne deeltjes in de atmosfeer geslingerd die het zonlicht tegenhielden. Maar je ziet hier dus de gevolgen van een enorme inslag helemaal in Mexico? De gevolgen voor de hele wereld waren desastreus. Want het was over de hele aardbol. Precies.
De tien kilometer grote meteoriet kwam neer in Yucatan, in Mexico. Vooral de aswolk die zich na de inslag over de hele planeet verspreidde, was rampzalig. Tenminste, voor de dino's. Want het uitsterven van deze reuzenreptielen maakte de weg vrij voor de evolutie van de zoogdieren. Waaronder de mens. Onze voorouder heeft dus z'n kans gegrepen na het verdwijnen van de dinosaurus omdat die uitstierven door die meteorietinslag. Dus in deze grot in Zuid-Limburg zien we het effect van iets wat ons bestaan mogelijk heeft gemaakt. Daar ben ik van overtuigd, ja. Is dat niet fantastisch?

Het einde van de dinosauriërs

66 miljoen jaar geleden slaat in Mexico een meteoriet in op de aarde. Met grote gevolgen, want dinosauriërs en andere dieren sterven hierdoor massaal uit. In de grondlaag in een grot in Limburg zijn sporen te zien van de gevolgen van deze inslag. 

Sporen van de meteorietinslag

Mensen op Mars. In Hollywood kan het allang. En misschien moet het ook wel, want hier op aarde maken we er een potje van. Mars als toevluchtsoord voor de mensheid. Maar waarom uitgerekend de rode planeet Mars? Adrie. Goedemorgen. Goedemorgen. Hoe is het? Hoi. Kom verder. Wij gaan eens even kijken hoe Mars erbij staat. Ja, ja, ja. Wauw. Prachtig, he. Het blijft toch mooi. Ja. Het planetarium van Eise Eisinga dateert uit de 18e eeuw. Je ziet hier precies hoe de planeten rond de zon draaien. Het is het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Na 240 jaar loopt het nog altijd tot op de seconde gelijk. Hier kun je heel goed zien waarom Mars ons zo fascineert. Dit is het schaalmodel van het zonnestelsel met de banen op schaal. En je ziet de verre planeten, zoals Jupiter en hier helemaal Saturnus die staan heel ver bij de zon vandaan, dus daar is het heel koud. Maar de andere planeten staan heel dicht bij de zon. Dan heb je hier de Mercurius. Die staat echt heel dichtbij, is ontzettend heet. En dan hebben we hier Venus. Die draait de verkeerde kant op. Heeft een dampkring met giftige wolken. Het regent er zwavelzuur. De temperatuur is er 500 graden aan het oppervlak. Werelden waar wij niet zouden kunnen leven. Dan hebben we hier de aarde, het fijne planeetje waar wij op wonen. Met de maan erbij. Ook heel mooi in beeld gebracht hier. Ja, daar kennen we het allemaal. Maar als je naar Mars kijkt...die zit maar iets verder van de zon. De omstandigheden zijn vergelijkbaar met hier op aarde. Heeft een vast oppervlak, er is een dampkring...er zijn poolkappen, de draaiingsas staat een beetje scheef...heeft seizoenen. De rotatieperiode, dus hoelang duurt je dag...is vergelijkbaar met hier. En het is ook niet zo heel ver reizen. Dus het is de dichtstbijzijnde bestemming waar je aan denkt als we naar een andere planeet zouden willen. Maar het is er wel 50 graden onder nul...we kunnen er niet ademen, er is gevaarlijke straling en ga zo maar door. Leven op Mars, dat is afzien.

Kunnen we leven op Mars?

Filmmakers en wetenschappers fantaseren vaak over hoe het zou zijn om te leven op de planeet Mars. In het planetarium van Eise Eisinga in Franeker is goed te zien waarom juist Mars hier zo geschikt voor lijkt. Gaan we in de toekomst massaal verhuizen naar de rode planeet?

Verhuizen naar de rode planeet

'Sterrenkundigen gloeien van opwinding. Want ver buiten ons zonnestelsel zijn zeven nieuwe planeten ontdekt.’
Michael. Hello. Bonjour. Bonjour. Michaels ontdekking van een compleet planetenstelsel was revolutionair. Op drie van de zeven aarde-achtige planeten zijn de omstandigheden waarschijnlijk geschikt voor leven. Elke astronoom droomt van zo'n ontdekking. Echt heel gaaf om Michael hier op deze unieke plek gesproken te hebben over zijn bijzondere ontdekking. Een ontdekking waar we hopelijk nog veel van gaan horen de komende jaren. En zijn ideeën over de aanwezigheid van leven in het heelal...Daar kan ik het alleen maar roerend mee eens zijn. De Atacamawoestijn hier in Noord-Chili is eigenlijk 'n soort maanlandschap. Er leeft niks. Nou ja, bijna niks. Want op sommige plekken zijn de omstandigheden precies goed voor leven. Water, bescherming tegen schadelijke invloeden, noem het maar op. En dan groeit er een cactus. Het heelal is ook een levenloze woestijn. Eigenlijk vijandig voor het leven. Maar op sommige plaatsen zijn de omstandigheden precies goed voor het ontstaan van een levende oase. Onze eigen planeet aarde bijvoorbeeld. En ja, als er in de woestijn EEN cactus kan groeien, dan zijn er natuurlijk meer. Zoals die daar verderop bijvoorbeeld.

Is er leven op exoplaneten?

Exoplaneten zijn planeten die zich bevinden buiten ons zonnestelsel. Op sommige van die exoplaneten zijn de omstandigheden vergelijkbaar met die van onze aarde. Zou daar leven kunnen voorkomen?

De bewoonbare zone is belangrijk

We zijn een stukje ten oosten van Flagstaff. Een vulkanisch gebied. Dit zijn sintelvelden van een recente vulkaanuitbarsting. Hier zijn in de jaren 60 trainingen gehouden voor Apollo-astronauten. Dit lijkt een beetje op de maan. Een Amerikaans geoloog, Gene Shoemaker, bedacht om hier kraters na te maken. Zodat de astronauten daar een beetje ervaring mee konden opdoen. 

Gene Shoemaker bouwde niet alleen een stukje maan na. Hij was ook van grote invloed op het karakter van de Apollovluchten. Voor de Amerikaanse overheid had de maanlanding maar EEN doel: de Russen verslaan in de wereldwijde ruimterace. Zonde om alleen daarvoor naar de maan te gaan, vond Shoemaker. Hij drong erop aan om de astronauten les te geven in geologie. Zo zou het Apollo-programma ook een wetenschappelijk doel dienen. Dankzij Shoemaker ligt er 400 kilo maanstenen in 'n kluis op aarde, voor wetenschappelijk onderzoek. Gene Shoemaker overleed in 1997. Als eerbetoon heeft de NASA een deel van zijn as alsnog naar de maan gestuurd.

Oefenen voor de maanlanding

In 1969 staat de eerste mens staat op de maan: Neil Armstrong. Om astronauten van deze missie te trainen om te lopen op de maan, wordt in Noord-Amerika een maanlandschap nagemaakt. Inclusief kraters, heuvels en gaten.

Een maanwandeling in vulkanisch gebied op aarde

Edwin Hubble wordt gezien als een van de belangrijkste Amerikaanse sterrenkundigen van de vorige eeuw. Vooral vanwege de ontdekkingen die hij hier deed. Dit is echt een opname die ligt aan de basis van de ontdekking hoe groot is het heelal eigenlijk en hoe evolueert dat. Het is de Andromedanevel. Die kun je vanaf de aarde net met het blote oog zien en niemand wist wat het was. Een nevelvlekje. En hij heeft daarin ontdekt niet alleen dat er afzonderlijke sterren inzitten maar EEN ster die van helderheid verandert, helderder, zwakker. En als je dat bestudeert en daar metingen aan doet kun je uitrekenen op welke afstand die nevel staat. Dus 't was helemaal geen gasneveltje in de Melkweg, het was een sterrenstelsel op zich. En daarmee heeft Edwin Hubble eigenlijk ontdekt hoe onwaarschijnlijk groot het heelal is. Hier gemaakt, met deze grote telescoop.

Wie was Edwin Hubble?

Het heelal is onvoorstelbaar groot. Behalve de aarde zijn er in ons zonnestelsel andere planeten. En naast óns zonnestelsel zijn er binnen de Melkweg nog zo’n 200 miljard andere sterrenstelsels. En de Melkweg is niet eens het enige sterrenstelsel. Edwin Hubble ontdekte Andromeda, een heel nieuw afzonderlijk sterrenstelsel.

De ontdekker van de grootheid van het heelal

De oerknal vond een kleine 14 miljard jaar geleden plaats. Kort daarna werden de eerste sterren en sterrenstelsels geboren. Maar de zon en de aarde ontstonden veel later. Onze levende planeet is pas zo'n 4,6 miljard jaar oud. Dat blijkt uit geologisch onderzoek aan oude aardlagen en gesteenten. En die zijn prachtig te zien hier in de Grand Canyon. Ranger Jill neemt me mee op fossielenjacht. Ook Jill, die hier dagelijks loopt, kan haar enthousiasme nauwelijks verbergen. Een wandeling door de Grand Canyon is een wandeling door een geologisch geschiedenisboek. Diep in de Canyon stroomt de Coloradorivier door aardlagen van 1,8 miljard jaar oud. Dus naar beneden hebben we al ruim een achtste deel afgelegd van onze reis terug in de tijd richting de oerknal.

Wat vertelt de Grand Canyon ons over het ontstaan van de aarde?

De bergen in het Grand Canyon-gebied in Noord-Amerika zijn miljoenen jaren oud. In de grond zitten sporen en fossielen van diersoorten die al lang zijn uitgestorven. Een wandeling door de bergen is een wandeling terug in de tijd.

Oude aardlagen als een dagboek van de aarde

Hier vanuit het NASA Ames Research Center is de meest succesvolle planetenjager aller tijden aangestuurd: De Kepler-ruimtetelescoop. Die heeft al een paar duizend nieuwe planeten ontdekt. Zulke planeten buiten ons eigen zonnestelsel noemen we exoplaneten. Natalie Batalha was vanaf het begin wetenschappelijk projectleider van Kepler. Ik spreek haar dan ook niet voor het eerst. 

Ook met de Kepler-ruimtetelescoop zie je andere sterren gewoon als kleine lichtpuntjes. Maar als er een planeet voor zo'n ster langs beweegt onderschept die planeet een heel klein beetje sterlicht. Een paar uur lang is de ster dan een beetje zwakker dan normaal. En zo komt Kepler exoplaneten op het spoor. Door de ontdekking van exoplaneten is Natalie op een heel nieuwe manier naar het heelal gaan kijken.

Hoe ontdek je een exoplaneet?

Planeten die zich buiten ons zonnestelsel bevinden, zijn exoplaneten. Met behulp van de Kepler-ruimtetelescoop, zijn er tot 2018 meer dan 2500 exoplaneten ontdekt.

Speuren met de kepler-ruimtetelescoop

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.