Bij nepnieuws worden verzonnen berichten als nieuws gebracht. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan om geld te verdienen, om andere mensen in problemen te brengen of als grap. Soms worden er foto’s of video’s gemanipuleerd. Nepnieuws komt al heel lang voor, en omdat het steeds echter lijkt, wordt het moeilijker om te herkennen.
Ken je dit filmpje nog? Een Franse YouTuber, Cyril Schreiner, liet vorig jaar zien hoe hij per ongeluk zijn hele buurt overspoelde met waterballetjes. Al zijn buren kwamen in de problemen. Merde! Gelijk een vraag voor jou. Wat denk jij? Klopt dit wel? Is het echt of nep? Het is... Hartstikke nep. De beelden zijn wel echt, maar het verhaal heeft hij erbij verzonnen. Cyril heeft de waterballetjes zelf in zijn wc, z'n wastafel en in die put gestopt. Dat anderen er last van hadden, was een leugen. Ja, dat zie je goed. Nieuwssites over de hele wereld lieten het zien, zijn video's daarover werden miljoenen keren bekeken. Ook het Jeugdjournaal trapte erin. Oeps! "Het verhaal van Cyril Schreiner. Het lijkt bijna te grappig om waar te zijn." Ja, en dat was het ook. In deze video hoor je alles over nepnieuws en waarom het steeds moeilijker wordt om het te herkennen. En kun je jezelf testen. Zie jij nog het verschil tussen echt of nep? Dit is Uitgezocht, een serie van het Jeugdjournaal waarin we elke keer één ding voor je uitzoeken. Dit keer: nepnieuws.
Eerst maar even: wat is nepnieuws? Nou, in ieder geval niet dit. "Jij bent nepnieuws. Nepnieuws." Want wat hij er vaak mee bedoelt, is dat journalisten hun werk niet goed zouden doen. Te veel één kant van het verhaal kiezen of gewoon te kritisch op hem zijn. Dat mag 'ie vinden natuurlijk. En misschien heeft hij soms ook wel een punt. Maar nepnieuws is het niet. Oké, maar wat is nepnieuws dan wel? Het zijn berichten die verzonnen zijn of gemanipuleerde foto's en video's die als nieuws worden gebracht, zo bewerkt dat jij het niet in de gaten hebt. Nepnieuws bestaat eigenlijk al zo lang als mensen kunnen praten. Zo zijn koningen ziek of dood verklaard, was er leven op de maan en doken er berichten op die zelfs oorlogen veroorzaakten. Toen kwamen er kranten. Hèhè, eindelijk betrouwbaar nieuws. Toch is dat ook niet altijd goed gegaan. In de stad New York wilden vroeger twee kranten, elkaars concurrenten, zo veel mogelijk lezers. En dus verzonnen ze de meest spectaculaire verhalen. Om maar zo veel mogelijk gelezen te worden. Gelukkig is dat nu wel anders. Toch?
In dit hotel in Japan kun je bijna gratis slapen, voor één euro. Het enige is dat je gefilmd wordt op je hotelkamer en live te zien bent op YouTube. Een hotel waarin de hele wereld naar je kan kijken. Echt of nep? Het is... Echt. En dat weten we onder andere dankzij de Belgische televisiemaker Tom Waes. Hij ging er slapen en liet zich dus ook filmen. "Alles vanaf nu komt dus op YouTube? Dus zeggen we dag." Je moet er wel snel bij zijn, want het hotel gaat binnenkort dicht. Nepnieuws wordt om allerlei redenen gemaakt en verspreid. Bijvoorbeeld als grap. Denk aan één april, de enige dag van het jaar dat het mag. Of dit soort filmpjes. "Gadverdamme, moet je kijken. Rooie kakkerlakken. Bah!" Of om geld mee te verdienen. Want bij nepnieuwsberichten staan vaak reclames en elke keer dat iemand zo'n bericht aanklikt... (kassageluid). Nepnieuws wordt ook gebruikt om meningen te beïnvloeden. "Ik geloof dat Donald Trump de verkiezingen heeft gewonnen. Volgens mij probeerden ze de verkiezingen te stelen." Vorig jaar stond deze foto opeens op internet. Minister-president Rutte en allerlei ministers die zich niet aan de coronaregels houden. Hoezo anderhalve meter afstand? Nou, is dit echt of nep? Het is... Nep. De foto is wel echt, maar hij is bijna drie jaar oud. Vóór corona dus. Waarschijnlijk expres door iemand opnieuw gepost om mensen te laten denken dat de regering zich niet aan de coronaregels houdt. Iedereen boos natuurlijk. Nou, we hebben het profiel opgezocht dat die foto als eerste had gepost. Bella45078480. En wat blijkt? Dat profiel bestaat niet meer. Het was waarschijnlijk een trol, een account dat expres nepberichten verspreidt. En daar was die trol best goed in, want iemand met duizenden volgers had die foto weer gedeeld. Maar ja, is dat erg? Eh, ja, want door al dat nepnieuws kunnen mensen, jij dus ook, gaan twijfelen aan echt nieuws. En weet je niet meer wat je moet geloven.
Maar nog erger, nepnieuws wordt soms als wapen gebruikt om andere in de problemen te brengen. Als genoeg mensen erin geloven, kun je bekende mensen voor gek zetten, ervoor zorgen dat belangrijke politici enorme ruzie krijgen of bedrijven failliet laten gaan. Zangeres Billie Eilish deelde laatst een groot geheim met de wereld. "Elke zangeres is eigenlijk een witte van 45 met een pruik. Dus Ariana Grande is een oude witte man."
Beetje vreemde uitspraak wel. Is dit echt of nep? Wat denk jij? Nep. Dit heeft Billie nooit gezegd. Het is met de computer gemaakt en zo kun je haar eigenlijk zo'n beetje alles laten zeggen, net als Donald Trump. "Met deze technologie kan je mij alles laten zeggen." En het is zelfs gelukt om de Britse premier Boris Johnson een liedje te laten zingen. Je kunt tegenwoordig zo'n beetje alles met de computer faken. Iemand stem, foto's en video's zoals deze. Zelfs gezichten in filmpjes kunnen nep zijn. "Hoe gaat het. Tiktok?" Dat zijn deepfakes. Je kunt dus mensen dingen laten doen en zeggen wat ze nooit hebben gedaan. Omdat het steeds echter lijkt, wordt het moeilijker en moeilijker om nog het verschil te zien tussen echt en nep. Kom je een filmpje tegen waarin een bekend persoon iets raars of vervelends zegt of doet, geloof dat dan niet meteen. Het kan best wel eens met de computer zijn gemaakt.
Volgende vraag. Kijk eens naar deze foto uit de Eerste Wereldoorlog. De soldaat in het midden maakt wel een heel bekende move. De eerste dab uit de geschiedenis. Wat denk jij? Klopt dat of niet? Nou... Nee. De foto is helemaal niet zo oud. Hij is vijf jaar geleden gemaakt tijdens opnames van de oorlogsfilm Dunkirk. De acteurs poseerden voor een groepsfoto en eentje deed de dab.
Stel, je ziet een foto voorbijkomen en je wilt checken of het echt is, of waar het vandaan komt. Dan is er een handige truc. Met zoekmachines zoals Google of Bing kun je niet alleen zoeken op woorden, maar ook op foto's. Zo kun je zien op welke sites een foto staat en zelfs het origineel vinden. Het werkt niet altijd, maar het is het proberen waard.
Wat kan er nou misgaan op een vliegerfestival? Nou, dit. Aan één van de vliegers hangt ineens een kind. Een halve minuut slingert het 3-jarige meisje door de lucht. Ja hoor. Nou, wat denken jullie: echt of nep? Het is... echt. De burgemeester van de stad waar het vorig jaar gebeurde, plaatste er een bericht over op Facebook. Het meisje hield er geen zware verwondingen aan over, maar moest wel even langs het ziekenhuis.
Nog heel even over die video van de waterballetjes. Dat verhaal was dus nep, maar kwam wel op het nieuws. Ook bij ons. Hoe kon dat nou gebeuren? Nou, we twijfelden in het begin wel hoor. Daarom hebben we al z'n video's bekeken en vertaald naar het Nederlands. Maar Cyril had het zo aangepakt dat het allemaal heel echt leek. Hij plaatste bijna elke dag een nieuwe update op Instagram, waarin het telkens een stapje erger werd. Totdat zelfs iemand van de gemeente langskwam en de burgemeester een brief schreef. Toen we dat allemaal zagen, besloten we zijn verhaal te vertellen. Maar als je goed luistert, hoor je dat we nog een beetje voorzichtig zijn. Luister nog maar een keer naar Evita. "Het lijkt bijna te grappig om waar te zijn." Later belde een Franse journalist met de burgemeester en toen bleek dat hij die brief nooit heeft verstuurd. Het was allemaal nep. We hebben vorige week contact opgenomen met Cyril om een paar vragen te stellen. Toevallig zetten hij een paar dagen later deze video online. "Overal in de wereld werden artikelen geschreven. In Rusland, China, Oekraïne, Duitsland, Frankrijk en nog veel meer landen. En vandaag mag ik onthullen dat alles georkestreerd en nep was." Iemand die dat wel al heel snel doorhad was Rick van SerpentGameplay. "Het laat maar weer zien, geloof niet alles wat je op het internet ziet. Ik kijk naar jullie, Jeugdjournaal!" Ja, fout is fout. Dat moet je als journalist toegeven en laten weten aan je kijkers of lezers. Dat heet rectificeren. Dus bij deze: We zaten fout, mensen. Sorry. We zullen er extra goed op letten. Hoe zit het met jou? Bij hoeveel nieuwsberichten in deze video had jij het antwoord goed?
