Als Eduard Douwes Dekker in de 19e eeuw door zijn ouders naar Nederlands-Indië wordt gestuurd, schrikt hij ervan hoe de Nederlanders de Indonesische bevolking behandelen. Hij besluit onder het pseudoniem Multatuli er een boek over te schrijven onder de titel ‘Max Havelaar’. Een boek dat in die tijd voor veel opschudding heeft gezorgd en nog steeds van grote invloed is op de hedendaagse Nederlandse literatuur en publieke opinie.
Ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht nr. 37. Dit is de eerste regel uit het wereldberoemde boek Max Havelaar. De schrijver van dit boek is een Nederlander, Eduard Douwes Dekker. Beter bekend onder de naam Multatuli. In 1820, Zo'n 200 jaar geleden wordt hij in dit Amsterdamse huis geboren. Als klein kind droomt hij ervan om later iets groots voor de wereld te doen. En als klein jochie blijft het daar even bij, want hij groeit op als lastpak, straatrat, schoffie. Hij drijft zijn ouders tot wanhoop. Ze hebben echt geen flauw idee wat ze met het kind aan moeten. Ten einde raad sturen zijn ouders hem op zijn 18de ver weg, naar Nederlands-Indië, 14.000 kilometer verderop. In de hoop dat hij daar een goeie baan vindt. De reis is lang en niet zo comfortabel. Zijn eigen vader is kapitein van het schip. Niet dat Multatuli daar iets aan heeft. Tijdens die wekenlange reis moet hij gewoon zijn het dek schrobben om de kost te verdienen. Multatuli vaart naar dit grote gebied in Azië, dat tegenwoordig Indonesië heet. Op dat moment verdient Nederland al honderden jaren geld aan de specerijen, koffie en suiker die uit dit gebied komen. In de tijd dat Multatuli daarnaartoe vaart vanuit Nederland, zo'n 175 jaar geleden, is dit land een kolonie van Nederland en heet het in Nederlands-Indië. Er wonen zo'n 30 miljoen mensen en die worden onder de duim gehouden door een handjevol Nederlandse ambtenaren. Multatuli schrikt ontzettend van alle ellende die hij daar ziet. Mensen moeten lang en hard werken in de snikhete zon. Ouders en kinderen worden geslagen., lijden honger. Ze moeten van de Nederlanders de kleurstof indigo, koffie en suiker verbouwen, die de Nederlanders dan weer naar Nederland vervoeren. Zelf eten de Indische mensen rijst. Du aan suiker en koffie hebben ze niks. Maar de Nederlanders wel. Die verdienen grof geld mee. Multatuli begrijpt er helemaal niets van. Hoe krijgt een handjevol Nederlandse ambtenaren het voor elkaar zoveel mensen te laten doen wat zij willen? Dat komt omdat de Nederlanders de dorpsleiders omkopen: sultans, regenten, koningen. En die geven de Nederlanders opdracht met alle soorten van genoegen door aan de boeren, die doen toch wat hen gezegd wordt. Doen ze dat nou niet en komen ze in opstand, dan hebben we altijd nog een Nederlands leger om de opstand neer te slaan. Multatuli maakt zich steeds bozer over de uitbuiting en het machtsmisbruik. Inmiddels is hij zelf een hoge ambtenaar en hij protesteert heel vaak tegen het onrecht dat de bevolking wordt aangedaan. Hij gaat met zijn klachten naar zijn hoogste baas, maar die luistert niet. Niet één keer. Sterker nog, hij wordt zelf gestraft. Ze sturen hem naar een plek in Nederlands-Indië waar ze denken minder last van hem te hebben. Multatuli pikt dat niet. Het is hem inmiddels ook wel duidelijk dat hij niets kan veranderen aan de situatie in Nederlands-Indië. Dus na een paar jaar neemt hij ontslag, pakt de spullen en gaat terug naar Europa. Multatuli heeft zoveel ellende, onderdrukking en uitbuiting gezien dat hij er een boek over schrijft en dat boek wordt wereldberoemd. Daarom ligt de eerste, nette en handgeschreven versie achter slot en grendel bij de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht nummer 37. Max Havelaar gaat over Multatuli zelf. Hij schrijft over de slechte dingen die hij meemaakt met leiders van dorpen in Nederlands-Indië en met de Nederlandse bestuurders die alleen maar bezig zijn met zoveel mogelijk winst maken en niet met de mensen zelf. Het interesseert ze niet. Het hele boek zat vol met verwijzingen naar personen en bestaande situaties. Na zijn terugkeer uit Nederlands-Indië was Multatuli nog steeds zo boos over alles wat er daar gebeurd was dat hij het moest opschrijven. En het knappe is dat hij Max Havelaar in minder dan vier weken tijd heeft geschreven. Zonder computer, met de hand, met een kroontjespen. Door zijn boosheid vliegen de letters op het papier. Hij is kwaad over de uitbuiting en mishandeling van de bevolking van Nederlands-Indië. Hij is kwaad over het feit dat wij geld verdienen terwijl de boeren daar steeds armer worden. En hier wordt hij echt boos. Stik in koffie en verdwijn. Zijn letters worden steeds groter, hij gaat woorden onderstrepen. Hij heeft het hier over chronische zeeroof en over de slachtoffers in Nederlands-Indië. Ja, dan roept hij uiteindelijk, roept hij zeg maar de koning aan. Nou zegt ie van wilt u dat in uw naam daar meer dan 30 miljoen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen? Multatuli wil met zijn boek vooral de misstanden in Nederlands-Indië aan de kaak stellen. Hij wil wat centjes verdienen en zijn naam zuiveren. Want zijn carrière is verwoest. Hij heeft geen rooie cent meer, ziet eruit als een zwerver, zijn gezin te gronde gericht. Het is allemaal de schuld van de Nederlands-Indische regering, want die hebben nooit iets met zijn klachten gedaan. Nooit. Maar een boek schrijven alleen is niet genoeg. Als je wilt dat het gelezen wordt, moet het ook uitgegeven worden. Multatuli komt in contact met een heel belangrijk uitgever, Jacob van Lennep, een man met heel veel invloed. Van Lennep weet meteen dat hij iets bijzonders in handen heeft. Hij is ook bang dat de kritiek in het boek tot een opstand zal leiden in Nederlands-Indië. Dus schrapt hij bepaalde stukken in het boek, verandert hij verwijzing naar plaatsnamen en personen en haalt de scherpe kantjes weg. Multatuli schreef het boek Max Havelaar over de misstanden in Nederlands-Indië. Tijdens het schrijven van het boek, wist hij al dat het voor veel ophef zou zorgen. De eerste exemplaren waren duur, je moest er een week voor werken om het te kunnen betalen. Daardoor lazen in het begin veel minder mensen dat boek dan Multatuli had gehoopt. En daar was hij natuurlijk niet blij mee. Toch komt die opschudding er wel. Politici zeggen geschokt te zijn en niet geweten te hebben dat Nederland zo slecht is voor de bevolking van Nederlands-Indië. Er worden zelfs Kamervragen gesteld over het boek dat een rilling door het land doet gaan. Wat heeft Multatuli uiteindelijk met zijn boek Max Havelaar bereikt? Heel veel. Na tientallen jaren krijgen de mensen in Nederlands-Indië het veel bete, er worden scholen gebouwd, ziekenhuizen. De opbrengsten van het land worden eerlijker verdeeld, waardoor er minder mensen honger lijden. En niet alleen daar. Er zijn veel landen op de wereld waar mensen net zo slecht behandeld worden als in Nederlands-Indië. In de loop der tijd gaan politici steeds meer nadenken over de misstanden in de koloniën. Multatuli wordt zelfs nu nog gezien als een held die ervoor gezorgd heeft dat boeren over de hele wereld netter behandeld worden en een eerlijke prijs krijgen voor hun product. De producten die van deze boeren komen, worden in de winkel verkocht met een Max Havelaar keurmerk. Tegenwoordig heet dat Fair Trade, wat eerlijke handel betekent. Het leven van Multatuli is niet altijd even makkelijk geweest, maar in één ding heeft ie gelijk gekregen. Hij wilde iets groots doen voor deze wereld. Nou zijn boek heeft voor heel wat opschudding gezorgd en het is wereldberoemd. Niet slecht voor zo'n schoffie uit Amsterdam.
