Name: Het eeuwenlange geweld in Nederlands-Indië
Uploaded: 2020-08-19T15:30:01+02:00
Duration: 14 min 33 s
Description: Vroeger was Indonesië een kolonie van Nederland. Het heette toen Nederlands-Indië. Het werd gekoloniseerd door de VOC en later het KNIL, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het bezet door Japan. Na de capitulatie van Japan begon de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, een nieuwe bloedige machtsstrijd.

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Nederlands-Indië. 
"Ik denk dat iets te maken heeft met de VOC?." "...dat wij daar niet per se heel veel goeds hebben gedaan." "Nee, ik kom even nergens op. Nee, sorry." "Heeft het iets te maken met Nederland in Indië, of Indië in Nederland?" "Ik weet dat er vroeger met de boot heel veel heen werd gevaren, dat weet ik." 
De wortels van zo'n twee miljoen Nederlanders liggen in de voormalige Nederlandse kolonie. Toch weten veel mensen maar weinig van onze geschiedenis daar. "Mijn opa was geïnterneerd in een Japans interneringskamp en tewerkgesteld en mijn oma heeft de oorlog doorgemaakt als buitenkamper."
Wat gebeurde er precies in het land dat we nu kennen als Indonesië?
Daarvoor moeten we terug naar de periode vóór de Tweede Wereldoorlog, tijdens en erna. Allereerst de eeuwen vóór de Tweede Wereldoorlog. Eind zestiende eeuw varen voor het eerst Hollandse koopvaardijschepen naar de Indische eilanden vanwege de handel. Vanaf 1602 doen ze dat onder de vlag van de VOC. De handel brengt ons veel welvaart. Maar het is ook een zwarte bladzijde uit ons verleden, waarbij we onder andere mensen tot slaaf maken en verhandelen. Daar valt nog veel meer over te vertellen. Maar voor deze explainer focus ik erop hoe de Nederlandse staat na de VOC doorgaat met koloniseren. Daarom fast forward naar begin negentiende eeuw. De VOC gaat failliet. De Nederlandse staat neemt de gekoloniseerde gebieden over. Die heten vanaf dan Nederlands-Indië.
Nederland wil meer gebied, maar er is verzet tegen de overheersing. Om onze kolonie steeds verder uit te breiden, zetten we het KNIL in. Dat bestaat uit Europese soldaten uit onder meer Nederland en Duitsland, maar voornamelijk uit soldaten uit Nederlands-Indië die sinds het begin van de kolonisatie meevechten. In 1830, onder andere na de gewelddadige Java-oorlog met zo'n 200.000 doden, vallen deze eilanden onder de Nederlandse kolonie. Nederland is blut van alle oorlogen die ze voeren en de schulden die ze van de VOC overnemen. En dus willen ze zo snel mogelijk geld verdienen aan hun kolonie. Daarom bedenken ze in 1830 het beruchte cultuurstelsel, voornamelijk op Java en Sumatra. Boeren worden verplicht om op een vijfde van hun land producten zoals suiker voor de Nederlandse markt te verbouwen. Systematische uitbuiting. Het gevolg: boeren verbouwen bijna volledig voor de Nederlandse markt en de voedselproductie voor Java verwaarloost. De bevolking verhongert. 
Die uitbuiting blijft doorgaan als in 1860 de slavernij wordt afgeschaft. Op de plantages hebben de Nederlanders Javanen, maar ook Chinezen in dienst. Het zijn loonslaven die tegen hongerloontjes moeten werken. De koelies. Ook de relaties tussen Europese mannen en inheemse vrouwen die al sinds het begin van de kolonisatie bestaan, berusten nog steeds op slavernij. Die vrouwen, de njai, hebben namelijk geen rechten, zijn ondergeschikt en leven in angst. Ze kunnen ieder moment worden afgedankt. Als de man bijvoorbeeld zijn huis verkoopt samen met zijn inboedel, dan wordt de njai meeverkocht en 'inlandsch meubel' genoemd. Mede door deze relaties ontstaan de Indo-Europeanen en dat zijn de mensen die wij ook wel Indo's noemen. Niet te verwarren met Indonesiërs.
Nederland koloniseert door. Het opstandige Atjeh in het noorden van Sumatra is de laatste stap in de Nederlandse overheersing en dat veroveren we ook weer op een gewelddadige manier tijdens de Atjehoorlog. Daarin vechten ook de loyale Molukkers als elitesoldaten mee in het KNIL. De hele Indische Archipel valt nu onder het gezag van Nederland. Dan volgt in 1900 de ethische politiek. Beter geschoolde werknemers zijn goed voor de economie en dus start Nederland met onderwijs voor de lokale bevolking. Toch is er maar een kleine groep mensen die ook echt onderwijs krijgt. Zij ontpoppen zich tot verschillende nationalistische bewegingen, ieder met hun eigen ideologie. Maar allemaal verzetten ze zich tegen de Nederlandse kolonisator. Eén van hun leiders is deze man, Soekarno. Hij zal later de eerste president van Indonesië worden. Onder zijn leiding eisen jongeren in de jaren twintig meer politieke invloed. Dat had Nederland niet voorzien en om de macht te bewaken, arresteren ze Soekarno in 1928. Hij is één van de vele. Tot zover de tijd vóór de Tweede Wereldoorlog. 
Eind 1941 wordt Nederlands-Indië aangevallen en veroverd door Japan. Sommige Indonesiërs zijn in eerste instantie blij met de Japanners. Niet langer worden ze gekoloniseerd. Maar Japan voert hard beleid. De Nederlanders en een deel van de Indo-Europeanen komen terecht in Japanse interneringskampen, waar de omstandigheden erbarmelijk zijn. Veel mannen worden krijgsgevangen gemaakt en moeten dwangarbeid verrichten. Over het algemeen geldt: hoe Europeser je als Indo-Europeaan bent, hoe groter de kans is dat je in een kamp terechtkomt. Maar ook de buitenkampers leven in honger en in continue vrees dat de Japanners ze oppakken, en groepen Indonesiërs worden tot slaaf gemaakt. De zogenoemde romoesja. Zij worden, samen met krijgsgevangenen, bijvoorbeeld gebruikt voor de aanleg van de Birmaspoorweg, ook wel de Dodenspoorlijn. 
De Indonesiërs voelen zich bedrogen. Japan was niet de redder, maar een nieuwe bezetter. De eerdere propagandaleus van Japan, Azië voor de Aziaten, bleek een leugen te zijn. Maar dan komt augustus 1945. Amerika, bondgenoot van Nederland, gooit een atoombom op Hiroshima. En een paar dagen later op Nagasaki. Honderdduizenden mensen overlijden direct of later door stralingsziekte en kanker. 
Japan geeft zich over en daarmee komt een einde aan de Tweede Wereldoorlog in het hele Nederlandse koninkrijk.

Maar ook al eindigt er een oorlog, er begint ook een nieuw hoofdstuk van geweld. Na de Japanse capitulatie ontstaat er een machtsvacuüm. Een deel van de Nederlanders zit nog vast in de kampen en de rest is weggejaagd.
De nationalisten Soekarno en de gelijkgestemde Mohammed Hatta zien hun kansen. Twee dagen na de Japanse val, op 17 augustus, wordt de Republiek Indonesië uitgeroepen. Uit angst dat Nederland de macht weer grijpt, houden de nationalisten het gebied in een ijzeren greep. Op meerdere plekken wordt extreem geweld gebruikt, zoals verkrachting en moord op Nederlanders, Indo-Europeanen en etnische groepen waarvan de nationalisten denken dat ze de Nederlanders steunen, zoals Chinezen en Molukkers. Dit is de Bersiap.
"Mijn vader is toen ook opgepakt, gemarteld, vermoord en die man die dat gedaan heeft, hij heette Sabah Rudin, die was gewoon gek. Die hakte een arm af en ging het bloed drinken, gestoord." 
Nederland stuurt 130.000 soldaten om het geweld de kop in te drukken. Maar samen met de aanwezige soldaten van het KNIL komen ze terecht in de onafhankelijkheidsoorlog. Tijdens deze oorlog voert Nederland verschillende militaire operaties uit. Toen bekend als de politionele acties, een eufemistische en inmiddels omstreden term, omdat het eigenlijk ging om brute militaire onderdrukking, waarbij zo'n honderdduizend Indonesiërs het leven lieten. 
De eerste actie duurt een paar weken. Operatie Product, waarbij de Nederlanders de plantages op Java en Sumatra willen heroveren. Die leverden eerder veel geld op, wat Nederland ook nu weer nodig heeft om deze nieuwe oorlog te financieren en voor de wederopbouw van het thuisland na de Tweede Wereldoorlog. De VN-Veiligheidsraad dwingt Nederland te stoppen met deze militaire actie. Wat volgt is een staakt-het-vuren van anderhalf jaar, maar dan gaat Nederland over op Operatie Kraai. Deze actie is erop gericht om de Indonesische regering met de grond gelijk te maken en dat lijkt te lukken. Nederlandse parachutisten vallen Jogjakarta op Java aan en nemen president Soekarno en zijn vicepresident Hatta gevangen. De Indonesische legerleiding roept de bevolking op tot een totale guerrilla en komt in verzet. Maar ook de wereld is woest op Nederland. De Verenigde Staten dreigen bijvoorbeeld de miljardensteun vanuit de Marshallhulp, bedoeld voor wederopbouw, in te trekken als Nederland zich niet per direct terugtrekt. En dus draagt Nederland in 1949 officieel de soevereiniteit over. Merdeka, vrijheid. 
'Voor het laatst wappert de Nederlandse vlag op het Paleis aan het Koningsplein te Batavia. Het is de dag van de soevereiniteitsoverdracht. Onder de tonen van het Indonesische volkslied gaat vervolgens de rood-witte vlag in top.' Zoals je ziet, Nederland heeft het over de soevereiniteitsoverdracht, maar Indonesië over de onafhankelijkheid. Ook nu nog wordt dat op 17 augustus gevierd, een dag die Nederland tot op de dag van vandaag juridisch niet erkent. 
Na de onafhankelijkheidsoorlog komen zo'n 300.000 mensen naar Nederland. Voor de Nederlanders is geen plek meer en Soekarno dwingt de Indo-Europeanen, die vaak een Nederlands paspoort hebben, tot een keuze: Indonesiër worden of vertrekken. Ook de familie van Karel kwam destijds naar Nederland. 
"De reden daarvoor was dat er in hun voordeur een dolk was geprikt met een brief en een boodschap. Een hele duidelijke boodschap, oprotten of je wordt vermoord. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is mijn opa geïnterneerd in een Japans interneringskamp en mijn oma heeft de oorlog meegemaakt als buitenkamper. En na 15 augustus, de capitulatie van Japan, stopt het geweld niet. Een voorbeeld daarvan, een kapitein van het Nederlands leger rijdt door de straat, paradeert eigenlijk met zijn jeep, waarop allemaal afgesneden oren hingen van Indonesiërs. Een aantal dagen daarna kwam een wraakactie van de Indonesiërs daarop waar mijn oma de dupe van werd. De Indonesiërs hadden een heel groot rotsblok bij zich en dat hebben ze zo op haar hond gegooid. Die hond was in één keer verbrijzeld." 
Nederland kijkt jarenlang weg van haar eigen handelen in voormalig Nederlands-Indië. In 2016 blijkt uit onderzoek dat een deel van de Nederlandse militairen structureel massageweld en oorlogsmisdaden pleegden. De politiek en de militaire leiding in Den Haag en Batavia wisten daarvan. Dat betekent niet dat iedere soldaat vuile handen had. Een groot deel had niets te maken met het geweld. Ook nu nog wordt er onderzoek gedaan naar ons koloniale verleden. Oorlogsinstituut NIOD publiceert volgend jaar de resultaten van een groot 4-jarig onderzoek naar het gebruik van extreem geweld tussen 1945 en 1950. 
Het kost ons jaren om excuses te maken voor ons koloniale verleden, omdat we Indiëveteranen niet willen kwetsen en bang zijn voor eventuele financiële consequenties. Beatrix probeert dit voor het eerst in 1995, maar wordt teruggefloten door toenmalig premier Wim Kok. En in 2005 zeggen we tijdens het staatsbezoek alleen dit. "Het is duidelijk dat de grootschalige militaire inzet in 1947 Nederland aan de verkeerde kant van de geschiedenis heeft gezet." 
Dan 2013. Excuses voor een aantal executies zonder proces tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog, maar niet voor het hele militaire optreden. Dan 10 maart dit jaar. "In navolging van eerdere uitspraken van mijn regering wil ik mijn spijt uitspreken en excuses overbrengen voor geweldsontsporingen van Nederlandse zijde." 
Eindelijk een gedeeltelijk excuus op het allerhoogste niveau. En dat is belangrijk, vertelt Karel. 
"Ik vind het excuus belangrijk, maar ik denk dat het nog niet volledig is. Ik denk ook zeker dat er nog excuus moet komen voor de Indische gemeenschap, wat hen is overkomen. Daarbij denk ik dat het niet alleen een taak van Nederland is, maar ook van Japan. En Indonesië mag ook een excuus maken voor het geweld dat losbarstte na de capitulatie van Japan." 
Maar niet voor iedereen vallen de excuses goed. Deze veteraan vocht mee en zegt er dit over. 
"Ik vind het een schande. Ik ben vreselijk kwaad. Wij zijn onder valse voorwendselen naar Indië gestuurd. 70 procent van de uitgezonden militairen waren geen misdadigers." En weer anderen vinden dat de excuses niet ver genoeg gaan. Volgens hen moet Nederland excuses aanbieden voor het hele koloniale verleden.

Nederland heeft eeuwenlang geprofiteerd van de rijkdommen van Indonesië. Ons land wil koste wat kost vasthouden aan de kolonie Nederlands-Indië, ook als de roep om onafhankelijkheid steeds luider wordt. Er volgt een bloedige koloniale oorlog, die tienduizenden Indonesiërs het leven kost. In 1949 draagt Nederland de soevereiniteit over aan het onafhankelijke Indonesië. Hoe was het leven in onze kolonie, wat was de rol van de VOC en hoe werd Indonesië onafhankelijk? Klik op de afbeelding om de tijdlijn te bekijken.

Tijdlijn over ons koloniale verleden

De geschiedenis van Nederlands-Indië

Groep 6/7/8

Animaties van dagboekfragmenten uit de tijd van de VOC en WIC. Speciaal gemaakt voor de interactieve schoolplaat 'VOC en WIC van alle kanten'. 

Verhalen van de VOC en WIC van alle kanten

Welkom aan boord van het beroemde VOC-schip 'De Amsterdam'. Kijk nu zelf rond door deze replica van een VOC-schip die aan de steiger van het Scheepvaartmuseum ligt. Verken de Nederlandse geschiedenis uit de 17e en 18e eeuw. Over de eerste overzeese reizen, de handel, de avonturen en ontberingen. En in het ruim kom je meer te weten over de zwarte bladzijdes van het slavernijverleden. Kijk zelf in 360 graden rond, zoom in en ontdek wat er op het schip zoal gebeurde tijdens de lange reis naar de Oost.

Handel en oorlog over zee

De VOC en WIC van alle kanten

Wat voor dieren leven er in het regenwoud? Wat geloven de mensen in India? En hoever ligt Australië bij ons vandaan? De Wereld Rond neemt je mee naar allerlei landen op de wereld.

Programmaheaders

Programmalogo's

De wereld rond

Het Aziatische eilandenrijk Indonesië was tot 1949 een kolonie van Nederland en heette Nederlands-Indië. Nu is het een onafhankelijke republiek. Wat weet jij van dit land? Start de quiz, bekijk de video's en beantwoord de vragen!

Quiz over de voormalige kolonie van Nederland

Wat weet jij over Indonesië?

In 1860 verschijnt het boek ‘Max Havelaar’. Het is geschreven door Multatuli, een pseudoniem van de Nederlandse ambtenaar Eduard Douwes Dekker. In de voormalig Nederlandse kolonie Nederlands-Indië schrikt hij zo van de onderdrukking van de lokale bevolking door het Nederlandse koloniale bestuur dat hij het besluit op te schrijven. Het resulteert in een wereldberoemd boek. 

Quiz over het beroemde boek

Wat weet jij over Max Havelaar?

Het eeuwenlange geweld in Nederlands-Indië

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Vroeger was Indonesië een kolonie van Nederland. Het heette toen Nederlands-Indië. Het werd gekoloniseerd door de VOC en later het KNIL, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het bezet door Japan. Na de capitulatie van Japan begon de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, een nieuwe bloedige machtsstrijd.

Burgers en stoommachines

Wereldoorlogen

De rol van Nederland in het huidige Indonesië

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.