Op 25 april 1974 vindt er een militaire staatsgreep plaats in Portugal. Deze geweldloze staatsgreep zorgt voor de afzetting van de fascistische dictator Caetano. Hierna veranderd Portugal in een parlementaire democratie naar Europees model.
Op 25 april 1974 zorgde een militaire staatsgreep voor de val van dictator Caetano. De hele wereld keek ademloos naar de televisie, naar de aardverschuiving die in Portugal plaatsvond. Geweld bleef wonder boven wonder uit. Er was slechts één grote explosie van vreugde in de straten. Liberdade: vrijheid, schreeuwde het volk als uit één keel. Wat opvalt is hoe jong de coupplegers waren. Dit keer geen omwenteling door hoge generaals, zoals dat meestal gaat bij militaire staatsgrepen, maar door de jonge kapiteins. Niet zo gek, want juist die jonge kapiteins hadden alle redenen om ontevreden te zijn. Want juist zij waren met in totaal een miljoen andere soldaten naar Afrika gestuurd om daar dertien jaar lang een uitzichtloze oorlog te vechten voor het behoud van Portugese koloniën als Angola en Mozambique. Sinds de jaren zestig waren de Portugezen, die daar tot dan toe een heel comfortabel bestaan leidden, hun leven ineens niet meer zeker. Zwarte vrijheidsstrijders kwamen in opstand. In Lissabon peinzde de dictatuur en niet over de koloniën op te geven. We zijn vastbesloten te strijden om onze koloniën te behouden. Meer en meer soldaten stuurde hij de loopplank op. Weg van hun familie op weg naar een onmenselijke guerrillaoorlog. Daar, diep in het oerwoud van Afrika, werd de basis gelegd voor de Anjerrevolutie. Avonden lang broedden de militairen op een oplossing, een manier om uit die oorlog weg te komen. Een oorlog die, als het aan de leiders in Lissabon lag, door zou gaan tot de vijand verslagen was. Toen ze met verlof waren in Portugal, bleef een kleine groep elkaar in het geheim ontmoeten. De plannen voor een machtsovername werden steeds concreter. Het moest afgelopen zijn met de dictatuur. Maar hoe? Hoe doe je dat? Een staatsgreep plegen? Waar begin je? Drie kapiteins werden aangewezen als leider. We krijgen twee van hen in Lissabon te pakken. De eerste is Otelo Saraiva de Carvalho. Mijn kameraden waren bang. Ze vroegen: Wat doen we als we worden aangevallen? Wij gaan zelf niet als eersten schieten. Maar als iemand het waagt om op ons te schieten, dan schieten we terug om te doden. Otelo zou met zijn charmes en zijn flair de grote held van de revolutie worden. De andere leider van toen, kapitein Vitor Alves, was in alles zijn tegenpool. Waar Otelo de doener was, was Victor de denker. Waar Otelo aan één stuk door praat, licht Vitor elk woord op een goud schaaltje. Vooral als het over de oorlog in Afrika gaat. Wij schoten mensen dood die recht hadden op hun eigen land. Het was hun land. Het ging de kapiteins natuurlijk niet alleen om het beëindigen van een onzinnige koloniale oorlog. Ook aan bijna vijftig jaar van verstikkende dictatuur moest een eind komen. Ik droomde er van jongs af aan al van, al vanaf de middelbare school. Toen ik zag hoe de geheime dienst op school medeleerlingen arresteerde, oudere leerlingen die al Marx lazen en ook communistische manifesten van Engels en Marx. En toen, vanaf m'n 16e of 17e, ben ik me tegen het regime gaan verzetten. Maar ik mocht mijn medeleerlingen niet in de gevangenis bezoeken. Toen kwam het verlangen bij me op om ooit een rol te spelen bij het omverwerpen van het fascistische regime. Ze hadden een geheim teken afgesproken wanneer het moest beginnen. De radio zou in de nacht van 24 op 25 april om tien voor half één een door het regime verboden lied uitzenden. Grândola, moorse stad land van de broederschap waar het volk het voor het zeggen heeft. Dat was het startsein. Hier spreekt de commandopost van de strijdkrachten. Het leger vraagt de inwoners van Lissabon om naar huis te gaan en daar voorlopig te blijven. Zodra de jonge officieren het lied op de radio hoorden, vertrokken ze massaal met hun troepen uit de kazerne. De kapiteins wilden de coup absoluut zonder bloedvergieten laten verlopen. Mijn rol was om op een telefoontje te wachten dat ik samen met mijn kameraden onze meerderen in het leger moest uitschakelen. Met uitschakelen bedoel ik niet dat we ze moesten doden. We moesten alleen hun telefoon onklaar maken. Verslaggever Adelino Gomez haastte zich de stad in. Als dit een staatsgreep was, wilde hij daar niks van missen. Op de eerste tank die hij tegenkwam zag hij tot zijn verbazing een oud klasgenoot van hem zitten. Maia, maar deed Maia mee met de kapiteins? Of was hij daar om de dictatuur te verdedigen? Hij gaf me een vreemd, indirect maar tegelijkertijd heel mooi antwoord. Hij zei niet of hij aan de goede of de verkeerde kant stond. Hij antwoordde met de vraag: 'Had jij bij de radio geen problemen met de censuur?' 'Zei je toen niet iets waardoor je het land uit moest?' Ik zei: Ja. Hij zei: We doen dit zodat niemand Portugal uit hoeft om wat hij zegt, denkt of doet. Adelino wist in de chaos opnameapparatuur te bemachtigen en daarmee zou hij de reportage van zijn leven gaan maken. Kijk, hier zie je hem gaan staan voor op de tank van zijn oude vriend Maia, die inderdaad een van de kapiteins bleek te zijn. Ze zetten koers richting het gebouw waar de dictator zich schuilhield. Voor het eerst ben ik als radiojournalist sprakeloos. En hoor ik mensen echt vrijuit spreken. Honderden mensen zijn hier op de been. Nog steeds was er geen schot gelost. Het bleef een keurige coup. Die jonge officieren hielden zich aan de regels. Ik zei tegen Maia: Je gaat de wagens als volgt opstellen. Je vormt een colonne en dan omsingel je het hoofdbureau van de Republikeinse garde. Want 'het konijn zit in het hol'. Het konijn in zijn rol. Dat was dictator Caetano. Hij kreeg vijftien minuten om zich over te geven. Terwijl Otelo en Maia probeerden die dictator tot overgave te dwingen, zorgde Vitor voor de uitschakeling van het opperbevel van het leger. Ook hier weer geen gewelddadige acties. Vitor stuurde de legertop naar huis. Dictator Caetano en zijn gevolg werden het land uitgezet. Er volgde geen bloedige afrekening. Nu zeggen ze dat dat komt omdat het land zo klein is. De coupplegers en de weggejaagde machthebbers kenden elkaar te goed. Sommigen waren het er niet mee eens. Ze vonden dat we ze hadden moeten doden. Maar ik vond van niet. En hen straffen? Vind u niet dat het al straf genoeg is als iemand van in die 70 of 80 het land uit wordt gezet? Is verbanning geen grote straf? Het is niet niks. Voor mensen van rond de 60 is het heel erg juist omdat ze nog toekomstperspectieven hebben. Als je die wegstuurt en voortaan compleet buitenspel zet, doet dat ongelooflijk veel pijn. Tussen de twee leiders van de Anjerrevolutie ontstond tweespalt. Vitor wilde een parlementaire democratie naar Europees model. Otelo's dromen reikten veel verder. Hij wilde een Portugal waar het volk het echt voor het zeggen had. Ik weet dat het utopisch is. Mijn kameraden zeiden dat het nergens bestond. Ik zei: Dan creëren wij het wel. Dat model creëren wij wel. En als het goed is, verspreidt het zich door Europa. En de oude parlementaire democratie, die uit Engeland afkomstig is, verdwijnt. Want een volk dat actief deelneemt aan de politiek, leidt het land zelf. Vitor en de gematigde socialistische militaire leiders waar hij bij hoorde zagen zich genoodzaakt om tegen Otelo op te treden. Met zijn revolutionaire ideeën vormde hij in hun ogen een bedreiging voor de vrede in het land. Wat hebben ze met Otelo gedaan? Hij is opgepakt. Gearresteerd want hij was vergeten dat hij een democratische staat had opgericht. Hij ging tegen alle regels in. Ik zich hem als eerste in de gevangenis op. We zijn vrienden een zelfs buren van elkaar. Vitor's stroming had de strijd gewonnen. Hij maakte een mooie politieke carrière als minister. Ook Portugal zelf werd een normaal Europees land. Weinig zou nog herinneren aan die heftige romantische tijden van toen, die achteraf korte periode waarin alles echt even anders leek te gaan worden.
