Door de opwarming van de aarde worden de Nederlandse winters steeds milder: een Elfstedentocht kunnen we wel vergeten. Door smeltende gletsjers stijgt de zeespiegel en kunnen gebieden in Nederland onder water komen te staan. Wat betekent dat voor dorpen onder de zeespiegel, de natuur en de oer-Hollandse aardappel?
Overstromingen, hittegolven, ziektes: de klimaatcrisis maakt meer en meer slachtoffers. Terwijl het grote uitsterven begonnen is, loopt Nederland onder water. Er zijn opties: zwemlessen voor gevorderden, of we kweken kieuwen. Of we verhuizen massaal naar Duitsland. We verliezen, veel meer dan we beseffen. In Code Rood zien we wat de klimaatcrisis betekent voor Nederland. Samen met experts en wetenschappers onderzoeken we per seizoen de effecten op ons dagelijks leven. En vandaag: de winter
De klimaatverandering heeft koning winter definitief uitgekleed. Ik ben Appy Sluijs. Een paleontoloog. Net als die ene uit Friends. Precies dat, maar dan echt. Als wetenschappelijk onderzoek ik al jaren de relatie tussen CO2 en het klimaat op aarde. Van alle seizoenen waarbij onze winter het snelst op. Bij elke graad opwarming zakt de kans op sneeuw met 20 procent. Nooit meer winterbanden. Warmetruiendag wordt gecanceld. De laatste witte kerst is 10 jaar geleden. De winter is met de noorderzon vertrokken.
Begin jaren 80 kende Nederland gemiddeld 30 tot 35 sneeuwdagen per jaar. Tegenwoordig nog maar 20. Een paar jaar geleden kon je lekker schaatsen. Een dik pak sneeuw. Nu is het gewoon natte sneeuw. Schoenen vies. Niet om aan te zien. Ik heb het snel koud. Dus ik mis het niet. En het ziet er ook nog eens naar uit dat onze wintersportvakantie net zo hard bedreigd wordt als de ijsbeer. Ski-vakanties zullen peperduur worden. Bij elke graad temperatuurstijging gaat de sneeuwgrens een paar 100 meter omhoog. Dat betekent dat de lagere ski-gebieden het moeilijk krijgen. En eigenlijk al aan het verdwijnen zijn. Hans Oerlemans werkt voornamelijk in Zwitserland, want hij onderzoekt het verband tussen stijgende temperaturen en terugtrekkende gletsjers. Ik werk sinds 1995 op een gletsjer in Zwitserland. En daar zie ik jaar op jaar de gletsjertong zich terugtrekken. Het gaat steeds sneller. In totaal, over de afgelopen 150 jaar, ongeveer 2,5 km korter geworden. Als ik er naartoe loop, dan zie ik aan de zijkant afzettingen. En dan kun je precies zien hoe hoog het ijs lag. Dan weet je: Waar ik nu loop, daar lag 100 meter ijs. Je hebt Spitsbergen, Himalaya, Zuid-Amerika, overal heb je gletsjers. Alaska, liggen er ook veel. Die doen allemaal hetzelfde namelijk korter worden. En als het gaat smelten loopt het allemaal de zee in. Dan stijgt de zeespiegel. Als alle ijs op aarde smelt dan stijgt de zeespiegel 80 meter. Eigenlijk is het al een dramatische situatie.
Je moet iets doen. Je moet actie nemen. Je moet tegen klimaatverandering vechten, vind ik. Hans heeft er veel voor over om zijn geliefde gletsjer te redden. Binnenkort start er een proef met sneeuwdouches.
Smeltwater van hoog uit de bergen stroomt door een lange slang die over de gletsjer is gespannen. Het water komt als een nevel uit die slang en valt als sneeuw neer op de gletsjer. Zo vormt het een isolerende laag.
Ik maak me wel zorgen, ja. Ik maak me vooral zorgen, niet zozeer om die ene gletsjer. Maar om alle gletsjers op aarde. En je ziet dat ze zo snel afsmelten nu.
Dat het ehm. Ja. Ik een beetje het gevoel van unstoppable.
We hebben als Nederlanders een enorme reputatie als het gaat om de strijd tegen het water. Maar we hebben onze schaapjes niet op het droge. We krijgen water vanuit alle hoeken. Opwarmend, uitzettend zeewater. Smeltende ijskappen. Stel dat we een groot deel van Nederland droog kunnen houden... als we een paar dorpen onder water laten lopen. Welke dorpen zou jij opofferen?
Kiribati is het eerste land dat kopje onder gaat door de klimaatcrisis. Maar in het noorden van Limburg zijn ze er ook niet ver vanaf. Het water zal van die kant komen. Dit komt allemaal onder water. Dan zitten we op deze hoogte in het water. We hebben de palen uitgezet om duidelijk te maken hoe hoog het water komt. Het komt tot de dakrand. Nederland is kwetsbaar voor overstromingen. De watersnood van 1993 en 1995 maakte dat, vooral in Limburg, pijnlijk duidelijk. De klimaat crisis zorgt bovendien voor meer regen en smeltwater. De waterstanden blijven stijgen. In plaats van dijken te verhogen is nu een andere aanpak bedacht. Ruimte voor de rivieren. Maar, als een rivier zoals de Maas alle ruimte krijgt, wat verdwijnt er dan? Een van de plannen die op tafel ligt is de lob van Gennip. In de dijk achter de dorpen moet een enorme schuif komen. Met een druk op de knop lopen vijf dorpen bij watersnood zo onder. Waardoor andere gebieden gespaard blijven.
Dit soort relatief dunbevolkte en laag gelegen gebieden als de lob van Gennip, daar kan je veel water in kwijt. En daarmee voorkom je veel grotere problemen...verder benedenstrooms. Er zijn meer van dat soort gebieden in Nederland. Dus dit is niet de enige plek waar het gaat gebeuren. Dat is verschrikkelijk voor de mensen die daar wonen. We moeten dus ook eerlijk gaan helpen dragen. Ik vind het ook geen leuke boodschap om te geven. Als we het niet doen, hebben we elders nog veel grotere problemen.
Het plan van de schuif botst op enorm veel protest. En het waterschap overweegt het hele plan van tafel te gooien. Hogere dijken zouden genoeg bescherming moeten bieden. De klimaatverandering verandert onze menukaart. Door extreem weer mislukken thee oogsten in China. In Indonesie? gaat de cacaoboon eraan. In Californië de avocado. En schrap koffie ook maar van het menu. En als je na vier afleveringen dacht dat de Hollandse pot ontsnapt aan klimaatverandering...dan zitten we echt in de puree.
Op koude winterdagen eten we, als echte Nederlanders, stamppot. Maar als de klimaatcrisis ons onder water zet...wat gebeurt er dan met het allerbelangrijkste ingredie?nt? De aardappel.
Wij in Nederland wonen aan de zee. Een van de redenen dat we in Nederland landbouw hebben, is dat we grote rivieren hebben. Die houden het zoute water uit ons land. Als het droog is en er minder water in rivieren is krijg je dat het zout verder oprukt en de landbouwgrond bereikt. Als je aardappel op zoute grond groeit... dan heeft die plant daar last van en produceert minder aardappelen. Het zou te worden van landbouwgrond heet verzilting. Het is een probleem dat door het stijgen van de temperatuur op aarde steeds sneller om zich heen grijpt.
Hier is een proef waar we aardappelen ingezet hebben. Zoutwater gegeven. We hebben meer dan 300 aardappelen getest. En van de 300 rassen die we getest hebben...zijn er eigenlijk maar vier of vijf die goed te gebruiken zijn. De meeste gaan dus dood.
In Bangladesh en in Pakistan zijn grote delen van de bodem zo verpest, dat er niks meer wil groeien. We zitten met een probleem dat enorm toeneemt. Ieder uur komt er 1000 hectare zilte grond bij. Met de aardappelen hebben we aangetoond dat we een aardappel gevonden hebben die met half zeewater kan groeien. Maar ook in Nederland wordt het probleem van verzilting groter en groter. Alleen al in de Haarlemmermeer zijn meer dan 1000 zoute kwellen. Daar komt het zoute water gewoon naar boven borrelen. Omdat we daar zes meter beneden de zeespiegel zitten. Dat betekent dat alle water in de Haarlemmermeer in principe zilt is. Op het moment dat jij een grote boer bent en je hebt last van verzilting op jouw grond...gaat de waarde van jouw grond op sommige plekken van 180.000 euro per hectare terug naar 10.000 euro. En daarom zoekt Mark verder.
Dit is de winter bij een klimaatcrisis. Redden wie zich redden kan. Sommige dorpen zullen voorgoed verdwijnen onder 'n dikke vloedgolf. En pas je eetpatroon maar aan, want binnenkort zijn er nog maar twee smaken: zout en zilt. De Elfstedengeneratie ligt in het hoofd van een oude generatie stof te verzamelen...en de kans dat-ie nog doorgaat, smelt weg als sneeuw voor de zon. Misschien is die sneeuw brandweerschuim...want sneeuw zien we voortaan alleen nog op het witte doek. En o ja, kerstbomen worden bruin. En nu iedereen tegelijk: We gaan er allemaal aan.
