Stel je voor dat elke dag dat je naar school gaat, je een klasgenoot minder hebt. Je klasgenoten worden op een aparte school gezet en later verdwijnen ze helemaal. Je ziet ze nooit meer terug. Net ging het over je klasgenoten, maar stel je voor dat jou iets overkomt. Dat je niet meer met het openbaar vervoer mag vanwege je geloof of huidskleur. Dan maar lopend naar de bios. Een filmpje pakken gaat hem ook niet worden. Toegang verboden, staat op de voorkant van het gebouw. En ook op andere openbare plekken mag je niet meer komen, zoals dit park. Stap voor stap word je steeds meer verbannen uit het normale leven. Je moet zelfs je fiets inleveren, mag na acht uur 's avonds niet meer de straat op en mag alleen nog maar omgaan met mensen van je eigen soort. Uiteindelijk wordt uitsluiten zelfs uitmoorden, wat tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurde. De Holocaust, de massamoord op bijna zes miljoen Europese Joden.
Maar wat weten jullie daar nou van? 'Holocaust? Ik weet niet eens wat het is eigenlijk.' 'Het is natuurlijk niet echt bij ons nu nog heel relevant.' In deze video leg ik je uit wat je moet weten over de Holocaust. Hebben we het eigenlijk wel op tijd door als het weer mis dreigt te gaan? 'Ja, in China waren concentratiekampen waar Oeigoeren, dat zijn een soort ras van moslims.' 'Dat lijkt eigenlijk al op de Holocaust.'
De Tweede Wereldoorlog in Nederland van 1940 tot 1945. Dat is niet eens zo heel lang geleden. En toch verschijnen er al tientallen jaren een soort paniekberichten in de media dat jongeren de Holocaust zijn vergeten. Wij hebben op de redactie berichten bekeken uit de afgelopen 25 jaar en dan kom je dit soort koppen tegen. De helft van de jeugd kent de Holocaust niet. Veel jongeren hebben nog nooit van de Holocaust gehoord en overlevenden van Auschwitz strijden tegen geheugenverlies van jongeren. Of het echt zo slecht gesteld is met jullie, dat hoor je zo. Maar eerst even wat uitleg over de Holocaust en dat is ook interessant als je wel goed hebt opgelet tijdens geschiedenis.
Dit is voormalig Kamp Amersfoort, één van de plekken in Nederland vanaf waar de Holocaust werd uitgevoerd. Hier zaten 47.000 mensen gevangen en deze voetafdrukken doen daar nog aan herinneren. En daar staan de laarzen van de commandant. Mensen werden hier mishandeld, uitgehongerd, mensen moesten dwangarbeid verrichten en mensen werden vermoord. Totale vernietiging van alle Joden was namelijk het doel van Hitler en die betekenis, totale vernietiging, is ook terug te vinden in het woord Holocaust. Dat komt namelijk van het Oudgriekse holókauston, en dat betekent helemaal verbrand. Goed om gelijk hier even bij te zeggen is dat er ook andere slachtoffers waren van Hitler en zijn nazi-aanhangers, bijvoorbeeld Sinti en Roma, homo's, gehandicapten en communisten. Maar met de term Holocaust bedoelen we vooral de massamoord op bijna 6 miljoen Europese Joden. Je vraagt je misschien af waar die Jodenhaat vandaan komt. Al in de middeleeuwen krijgen de Joden van veel dingen de schuld. En als Duitsland de Eerste Wereldoorlog verliest, is dat niet anders. Als Hitler er begin jaren 30 aan de macht komt, is er dus al veel antisemitisme in Duitsland en Hitler wakkert dat alleen maar verder aan. Deze schietbaan is met de hand uitgegraven door voornamelijk Joodse gevangenen en daar aan het eind werden mensen doodgeschoten, geëxecuteerd. Wanneer Hitler besloot dat alle Europese Joden doodmoesten is niet helemaal duidelijk. Maar 20 januari 1942 is een belangrijke dag. Op die dag was namelijk de Wannseeconferentie en daar is nu een film over uit.
Op die dag spreken hoge nazi-ambtenaren af in een villa aan de Wannsee, vlakbij Berlijn, om de Holocaust te plannen. De uitkomst: in vernietigingskampen zal een deel van de Joden zich doodwerken en de anderen worden vergast. Vanuit Kamp Amersfoort wordt naar schatting driekwart van de gevangenen als vee naar andere kampen vervoerd en Kamp Westerbork in Drenthe is het meest berucht. Ruim honderdduizend Nederlandse Joden worden naar concentratie- en vernietigingskampen in Duitsland en Tsjechië gebracht, maar ook naar Polen. Daar staat kamp Auschwitz en Ernst Verduin overleefde dat kamp.
Je komt dan in Auschwitz-Birkenau aan. Je wordt de trein uitgejaagd. Wat op dat moment het belangrijkste was dat door me heen ging, was afscheid nemen van mijn zus. Je komt eruit, je komt er aan. En nou ja, dit was het dan zo'n beetje, dat gevoel heb je dan. Ernst was 16 toen hij in Auschwitz zat. Vorig jaar, in 2021, overleed hij op 94-jarige leeftijd.
Na de oorlog wordt voor veel mensen pas duidelijk dat in de kampen mensen op grote schaal werden vermoord. De Duitse uitspraak 'Wir haben es nicht gewusst' is daardoor berucht. Nu vertel ik je over de Holocaust, maar je hoort er natuurlijk ook over tijdens Geschiedenis en in films of in musea, zoals hier bij voormalig Kamp Amersfoort. Maar vroeger kreeg je zulke verhalen ook te horen via familieleden of overlevenden. Alleen dat wordt steeds minder, aangezien de oorlog steeds verder achter ons komt te liggen. Dus weten jullie nu eigenlijk nog wel genoeg over de Holocaust?
We hebben een vragenlijst uitgezet op Insta en zo'n 2.000 jongeren hebben die helemaal of voor een deel ingevuld. En daaruit blijkt dat bijna iedereen het belangrijk vindt om over de Holocaust te leren. En ruim 90 procent weet ook wat de Holocaust is. En dat moet best een geruststelling zijn voor die volwassenen die al tientallen jaren roepen dat jullie er niks meer van snappen. En het valt inderdaad ook wel mee, zegt Holocaust-expert Mark van Berkel van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. "Jongeren weten aan de ene kant best veel over die geschiedenis." 'Dat heeft te maken met de Tweede Wereldoorlog, de Joden enzo, en Duitsland.' 'Dat er 6 miljoen Joden zijn overleden.' 'Naar concentratiekampen en vernietigingskampen, dat ze daar zijn vermoord.' Zij herkennen ook een aantal belangrijke termen, zoals de term Holocaust of de term genocide. Dat komt omdat ze heel veel horen in het onderwijs over de geschiedenis van de jodenvervolging. 'Daar weet ik veel van, we hadden een geschiedenisproject daarover.' 'Toevallig een toets over gehad gisteren.' Alleen wat we wel zien is dat leerling of jongeren wel een aantal dingen weten over die geschiedenis, maar ze begrijpen de achtergronden niet goed. En als we dus vragen: waarom waren Joden eigenlijk het primaire slachtoffer van de Holocaust, dan kunnen jongeren dat niet altijd goed uitleggen. En daar zou in dat onderwijs denk ik ook wel meer aandacht aan moeten worden besteed, aan de wortels van antisemitisme, jodenhaat, aan de nazi-ideologie en hoe dat zeg maar stap voor stap heeft geleid tot zoiets verschrikkelijks als de Holocaust. Zodat je op tijd dit soort dingen kan herkennen als het weer gebeurt en ertegen in opstand kan komen. Precies.
Volgens de expert van net is het dus belangrijk om je historische kennis een beetje op orde te hebben, zodat je dingen die nu gebeuren beter kan begrijpen. Maar over wat voor dingen hebben we het dan? Dit zei de regisseur van de film over de Wannseeconferentie. Ik geloof dat de geschiedenis zich kan herhalen. Tijdens het filmen moest ik denken aan de oorlog in Joegoslavië. Dat ging natuurlijk niet om massavernietiging van mensen. Maar ook toen ging het om uitsluiting van mensen die uitloopt op willekeur, haat en moord. En zoiets begint altijd klein. En ook jullie moesten bij de Holocaust denken aan recente gebeurtenissen in het nieuws. 'Ja, ik denk, haat tegen mensen die gay zijn.' 'Oorlog nu in Rusland en Oekraïne.' Waarom? 'Denk aan de Holocaust, niet dat er 6 miljoen Joden.... Ik wist niet eens wat de Holocaust was, maar wel met oorlog een beetje, doet het me wel denken.' 'Er gaan veel mensen dood. Ja, precies. Dat is ook in de Tweede Wereldoorlog gebeurd.' 'Ik denk dan meteen aan China.' 'China, over de Oeigoeren. Ja, de Oeigoeren.' 'Omdat die opgesloten worden in kampen. En de joden werden dat ook.'
Op welke manier is het logisch dat jongeren de vergelijking maken met bijvoorbeeld Oekraïne of de Oeigoeren in China? Je kunt bepaalde gebeurtenissen zeker vergelijken. Dus als we kijken naar Oekraïne of naar de Oeigoeren, dan zijn er zeker elementen die ook tijdens de Holocaust gebeurd zijn, tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurd zijn, bijvoorbeeld het uitsluiten van mensen of het mensen in kampen zetten of zeggen dat mensen zich ergens anders moeten vestigen. Zo zijn er een aantal stadia of een aantal processen waaraan je kunt zien: dit gaat niet de goeie kant op.
Dus wat weten jullie nou over de Holocaust? Nou, best wel wat dus. En hopelijk na het zien van deze video wat meer.
