Kijk, kijk, kijk, dat is een brandgans. En dat, dat is een boerenzwaluw. Die is hier van april tot oktober en in de winter vliegt-ie naar het zuiden van Afrika. En dit? Dit zijn Siberische rotganzen.
Vijfduizend kilometer hebben ze er al op zitten. Eindbestemming: het waddengebied en de Zeeuwse Delta. Om te overwinteren. Want...
Nee, nee, nee, nee, oh shit. Hij heeft gepoept. Want het kan maar zo dat die rotgans, dat die vogelgriep bij zich heeft. En als dat zo is en zijn poep komt hier terecht. Dan heb je een probleem.
Nee maar effe serieus, we moeten het echt even hebben over de vogelgriep. Want waarschijnlijk ben je het al wel ergens tegengekomen...
Dit weekend zijn ruim 120.000 kippen geruimd. 28.000 vleeskuikens, 102.000 vleeskuikens, 67.000 kippen worden geruimd.
Wat is er aan de hand? Waarom worden al die dieren afgemaakt? En waarom krijg ik hier corona-flashbacks van? Dit is de vogelgriep in vogelvlucht.
Allereerst: wat is vogelgriep? Nou, de naam zegt het al: vogelgriep is een virus dat van oorsprong voorkomt bij wilde vogels. Denk aan eenden, ganzen en zwanen. En dat is eigenlijk niet zo erg. Want dat is wat ze noemen: een laag pathogene variant. En vogels worden daar helemaal niet ziek van. Tot 1996. Want toen ging het virus opeens muteren in pluimvee. En een muterend virus, waar hebben we dat eerder gehoord? 'De nieuwe mutatie.' 'Britse mutatie...' ‘…door de mutatie.' 'Iemand trekt plotseling een andere jas aan en dan herken je 'm niet meer.'
Waar waren we? 1996. In een Chinees pluimveebedrijf muteert het virus tot een hoog pathogene, een ziekmakende variant en springt in Azië over van pluimveebedrijf naar pluimveebedrijf.
En een paar jaar later, in 2003, gebeurt zoiets ook in Nederland.
'Goedenavond. De pluimveebedrijven in de Gelderse Vallei waar mogelijk vogelpest is uitgebroken, worden vanaf morgen geruimd.'
Als een laag-pathogene variant hier muteert tot een hoog-pathogene en ontzettend veel schade aanricht. Er worden uiteindelijk dertig miljoen kippen en ander pluimvee afgemaakt. Ook, wat je tegenwoordig nog steeds hoort: preventief.
'We hadden geen idee. Vogelgriep hadden we al vijftig jaar, bij wijze van spreken, niet gehad. Dus we wisten echt niet wat ons overkwam.'
Nog iets later springt die ziekmakende variant in Azië over van pluimvee naar wilde vogels. En vanaf dan gaat het eigenlijk de wereld over. En in 2016 komt het ook Nederland binnen. En met die variant, daar hebben we op dit moment nog steeds mee te maken.
Maar hoe komt zo'n virus dan de kippenstallen binnen? Nou, gaat zo:
Die vogelgriep die komt mee met besmette trekvogels die hier komen overwinteren. En dat ze hierheen komen, dat is op zich geen ramp. Dat is gewoon wat vogels doen. Maar wat vogels ook doen is: poepen. Kijk, vogelpoep is niet alleen vies en slecht voor de lak van je auto, als het komt van een besmette vogel dan kan het ook virusdeeltjes bevatten. En als zo'n besmette vogel dan ook nog eens gaat poepen boven een pluimveebedrijf, dan, ja.
'Nouja, ik zag net een gans vliegen en dat zijn wel heel gevaarlijke dieren want die zijn heel snel besmet.'
'Ik ben Pieter Wiltenburg, ik woon in Hekendorp. We hebben 121.000 kippen, voor de leg.' 'Dan zie je al die zieke dieren en denk je toch: 'het zal toch niet, het zal toch niet', en dan ga je nog verder de stal in en oh, nou en ik huilen in die stal, tranen. En op een gegeven moment... Wel verschrikkelijk, het ergste dat een pluimveehouder kan overkomen.
En er zijn veel potentiële slachtoffers hoor, want we hebben alleen al in Nederland 100 miljoen kippen. Honderd miljoen!
En oh ja... Je weet inmiddels dat vogelgriep in stallen terechtkomt door vogelpoep. Maar hoe precies weet je nooit. Een vogel zou in theorie recht boven de stal zijn poep kunnen droppen, maar het komt ook binnen door bijvoorbeeld laarzen van mensen, voertuigen, ongedierte, stof. Het kan echt overal op zitten. In één gram poep kunnen zo'n 100 miljoen virusdeeltjes zitten. Dus je hebt echt maar een speldenpuntje nodig om een vogel te besmetten.
'Nouja, als je bijvoorbeeld een zandkorreltje hebt ofzo, die is niet zo heel groot. En een kip dat is een alleseter en die eet dat zandkorreltje op en er zit een virusdeeltje op, dat is het eigenlijk ook al klaar.'
En daarnaast kan het virus in de winter ook nog eens langer overleven dan in de zomer, omdat het lekker gaat op koude temperaturen.
En wat je ook niet wil, is dat het virus overspringt van vogels op zoogdieren. Dat gebeurt gelukkig niet vaak, maar er zijn wel voorbeelden bekend van vossen, zeehonden en otters met vogelgriep. Waarschijnlijk omdat ze een geïnfecteerde vogel hebben gegeten. Ik hoor je denken: en mensen dan? Nou, ja, er zijn ook mensen die vogelgriep hebben gekregen omdat ze bij besmette dieren in de buurt zijn geweest, maar die zijn bij deze variant echt maar op één hand te tellen.
Bovendien, mensen worden meestal gelukkig niet zo ziek van vogelgriep en we geven het ook niet makkelijk door. Maar met een paar mutaties zou dat kunnen veranderen. Vooral als die vogelgriep samengaat met ander soort griepen en het overgaat van mens op mens. En als dat op wereldwijde schaal gebeurt dan heb je een... pandemie. Dat zagen we bijvoorbeeld in 2009 met de Mexicaanse griep. Dat was een mix van varkens-, vogel- en mensengriep waar vooral mensen jonger dan 65 jaar last van hadden.
Terug naar nu. Op dit moment zijn er een paar maatregelen tegen de verspreiding van vogelgriep. Er is een ophokplicht. Dat betekent dat dieren niet naar buiten mogen. Er gelden strenge hygiënevoorschriften. En het is verplicht om verdachte gevallen te melden, zodat er snel ingegrepen kan worden. En ingrijpen betekent in de meeste gevallen gewoon het doden van de dieren. En dat is niet het enige. Als jij als bedrijf vogelgriep hebt dan gaat de Nederlandse Voedsel- en
Warenautoriteit, de NVWA, kijken of de dieren van bedrijven binnen één kilometer van
jou ook preventief afgemaakt moeten worden. Vroeger ging dat trouwens anders. Toen werden de dieren die binnen een straal van één kilometer zaten standaard afgemaakt. Nu wordt het per case bekeken. Binnen een straal van drie kilometer komt de NVWA monsters nemen van de dieren. Die worden dan getest op besmettingen. Binnen een straal van tien kilometer wordt een vervoersverbod opgelegd voor pluimvee, andere dieren, mest en eieren.
Nu zou je kunnen denken: Als we al zo lang vogelgriep hebben, waarom is er dan geen andere oplossing? Waarom blijven we al die dieren afmaken? Kan dit niet anders? Er zijn experts die zeggen: als we zo door blijven gaan, dan komen we nooit van de vogelgriep af: 'Ik denk dat zolang als er intensieve pluimveehouderij is, dat we niet van ziekmakende vogelgriep afkomen.
Het is wel zo dat in Nederland de pluimveedichtheid zo'n zes keer hoger is dan het Europese gemiddelde. Dus er is best wel veel ruimte om af te slanken. Hier zijn zeker niet alle experts het mee eens. En pluimveehouders hopen op iets anders: vaccinatie. 'Ja, we hopen dat er snel een vaccin komt. Liever vandaag dan morgen.' Want er zijn vaccins tegen vogelgriep, maar die worden hier in Europa eigenlijk niet gebruikt. Komt door het Europese non-vaccinatiebeleid. Want de gedachte is: door niet te vaccineren, kun je snel en gemakkelijk zien waar er uitbraken zijn. En daarnaast, een vaccin is niet voor eeuwig effectief. En waar je ook nog eens tegenaan loopt is dat niet alle landen producten van gevaccineerde dieren accepteren. En da's best wel een ding. Want drie vierde van al onze pluimveeproducten wordt geëxporteerd naar het buitenland.
D'r komen spannende tijden aan en het is maar net de vraag wat de winter gaat brengen. En die spanning voel jij misschien niet. Maar Pieter voelt 'm zeker. 'Dan komen de meeste uitbraken en het begint nu ook al heel erg te worden en het is niet nog niet eens echt koud.'
