Name: Wat is een metafoor?
Uploaded: 2021-04-12T19:00:00+02:00
Duration: 1 min 59 s
Description: Als je moeder zegt dat je kamer een zwijnenstal is, bedoelt ze dat natuurlijk niet letterlijk. Ze gebruikt een metafoor om duidelijk te maken hoe slordig je bent. Een goede metafoor, snap je meteen.

Groep 6/7/8

Huh? Metafoor? Wat is dat? Stel, je bent lekker aan het spelen met een vriendje. Jullie vergeten per ongeluk op te ruimen. Dat moest wel. Wat een zwijnenstal, stelletje kleuters! Heeft ze het tegen ons? Ik zie geen kleuters. Maar je moeder heeft het wel tegen jullie. Jullie zijn geen kleuters, zo noemt ze jullie. Dat is een metafoor. Een metafoor is beeldspraak die berust op een vergelijking. Je omschrijft iets door het te vergelijken met iets anders, dat lijkt op datgene wat je bedoelt. Jullie gedragen je als kleuters en in je kamer is het net zo'n bende als in een stal met zwijnen. Een goede metafoor, snap je meteen. Als je iets wil uitleggen dat bijna niemand kent, dan kun je een metafoor gebruiken die iedereen wel kent. Een schip op de golven wiebelt net zo als een kameel. Met metaforen kun je ingewikkelde dingen uitleggen. De cellen van je lichaam kun je fabriekjes noemen en je hersenen een computer. En met metaforen kun je extra goed duidelijk maken hoe je over iets of iemand denkt. Dus als je moeder je een grote jongen noemt, dan betekent dat niet dat je opeens ben gegroeid, maar dat je je kamer goed heb opgeruimd.

Wat is een metafoor?

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Programmalogo's

Het Klokhuis

Als je moeder zegt dat je kamer een zwijnenstal is, bedoelt ze dat natuurlijk niet letterlijk. Ze gebruikt een metafoor om duidelijk te maken hoe slordig je bent. Een goede metafoor, snap je meteen.

Taalvaardigheid

Een vergelijking om iets duidelijk te maken

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Examenvideo's bij Nederlands (vmbo/havo/vwo) over veelvoorkomende taalproblemen in het Nederlands.

‘t Kofschip werd vanaf 1859 populair door een boek van de taalkundige L.A. te Winkel, genaamd ‘De Nederlandsche spelling onder beknopte regels gebragt’. Pfff, wat een ‘taalkundige’!

‘t Kofschip is niet alleen een schip uit een ver verleden tijd, het helpt je ook bij de verleden tijd van werkwoorden. Ik heb het huis ‘gesloopt’, is dat nu met een ‘d’ of een ‘t’? Nou, de ‘p’ van ‘sloPen’, die komt voor in ‘t kofschippppp, en dus is het gesloopT met een ’t’, en met een slopersbal. En bijvoorbeeld: schilderen? Nou, die ‘r’ van schilderen zit NIET in ‘t kofschip en daarom is het geschilderdddddd met een dikke ‘d’. Da’s dus duidelijk.

Sinds de tijd van Te Winkel is er wel wat veranderd. Zo zijn we steeds vaker aan het ‘relaxen’. En aangezien gerelaxt ook met een ‘t’ moet, is ‘t kofschip tegenwoordig eigenlijk ‘t ex-kofschip. Of ‘t sexy fokschaap! O la la.

Als het schaap of het schip een keer geen zin hebben, dan is er nog een handigheidje in plaats van ‘ik heb geschilderd’, zeg je dan ‘ik schilderDe’. En zo hoor je vanzelf dat daar toch weer die ‘D’ dient te staan. Dahaaag, kofschip! Kijk uit voor het ezelsbruggetje.


Clipphanger

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Is het ‘geschilderd’ of ‘geschildert’? Met ’t kofschip kun je heel makkelijk checken of een werkwoord in de verleden tijd een ‘d’ of een ‘t’ krijgt.  

Wat is ’t kofschip?

Om een werkwoord te vervoegen, moeten we eerst op zoek naar de stam. Voor de stam van ‘vervoegen’ haal je gewoon even ‘en’ eraf. En deze stam is meteen ook de eerste persoon enkelvoud, dus het is ‘ik vervoeg’. Om de tweede en de derde persoon enkelvoud te krijgen hangen we simpelweg een t aan de stam: jij vervoegt, en hij vervoegt ook, en zij vervoegt zich helemaal suf.

Deze regel geldt ook voor werkwoorden waarvan de stam eindigt op een ‘d’, zoals ‘branden’ of ‘vinden’: ‘ik vind’ is gewoon de stam, en ‘jij vindt’ en ‘hij vindt’ zijn stam+t. Als je dit lastig vindt, dan kan je altijd even spieken bij spieken. Het is ‘ik spiek’ en ‘hij spiekT’, dus is het ook ‘hij vindt’, dat ik spiek.

‘Snap je dit?’
‘Jaha, je snapt dit.’
Hé, da’s gek. Het is ‘je snapT’, maar ‘snap je’, snap je? Dat is een uitzondering: als ‘je’ ACHTER de persoonsvorm komt, dan valt de ‘t’ weer weg. Snap je dit, of vind je dit gek? Misschien is het ook gek, maar het is wel fijn als je dit onthoudt. Of toch even spiekt.

In de tegenwoordige tijd krijgen werkwoorden die je vervoegt in de tweede en derde persoon enkelvoud altijd een t. Ik loop en hij loopt. En als de stam van het werkwoord eindigt op een d, krijg je dt: ik vind, hij vindt.

Wanneer eindigt een werkwoord op d, t of dt?

Ik loop is zonder t
Want als ik loop dan klinkt de t niet mee
Jij loopt is met een t
Want als jij loopt dan klinkt de t wel mee
Maar soms klinkt de t totaal niet hoorbaar in het werkwoord mee
Jij vindt, heeft dat een t?
Of is jij vindt alleen maar met een d?

Moet het met een d of met een t?
Je kan vaak niet goed horen hoe het moet
Maar is er weer geen touw aan vast te knopen
Vervang het werkwoord dan gewoon door lopen!
Want dan gaat alles automatisch goed

Ik vind heeft dat een t?
Vervang het door ik loop en luister mee
Ik loop is zonder t
Ik vind dus alleen maar met een d
Jij vindt heeft wel een t
Want in jij loopt klinkt ook die t weer mee
Hij vindt heeft ook een t
Want ook hij loopt is met een t oke!

Moet het met een d of met een t?
Je kan vaak niet goed horen hoe het moet
Maar is er weer geen touw aan vast te knopen
Vervang het werkwoord dan gewoon door lopen!
Want dan gaat alles automatisch goed
 
Ik red me, zonder t, er nu wel uit
ik vind het, zonder t, niet moeilijk meer
vind jij het, zonder t, nog een probleem?
Geen punt! Gebruik gewoon de regel weer:

Moet het met een d of met een t?
Je kan vaak niet goed horen hoe het moet
Maar is er weer geen touw aan vast te knopen
Vervang het werkwoord dan gewoon door lopen!
Want dan gaat alles automatisch goed

Snapje?

Liedjes met videoclips die ervoor zorgen dat het kwartje valt, of waarmee je een handig ezelsbruggetje leert. Snapje?

Programmaheaders

Wanneer schrijf je een werkwoord met een d en wanneer met dt? Een handig trucje voor als je het niet meer weet: vervang het werkwoord door lopen! Met dit liedje van De Staat vergeet je nooit meer hoe het moet.

D en dt

In dit filmpje worden alle formuleerfouten heel kort besproken. 
Allereerst de dubbelop: 
Bij een onjuiste herhaling wordt een vast voorzetsel twee keer ten onrechte gebruikt. Bijvoorbeeld: Op de Partij van de Dieren zou ik graag Op stemmen. Twee keer ‘op’ is hier niet nodig. 
Een voorbeeld van een pleonasme is witte sneeuw, groen gras of van tevoren reserveren. Een deel van de betekenis van een woord of woordgroep wordt nog eens door een ander woord uitgedrukt. 
Een tautologie is een synoniem: er wordt twee keer hetzelfde gezegd met verschillende woorden. Bijvoorbeeld: Tevens had zij ook met haar kennis een groot aanzien. Tevens en Ook zijn synoniemen. 
Bij een contaminatie hussel of vermeng je twee woorden of uitdrukkingen. Bijvoorbeeld: Uitprinten (uitdraaien of printen), overnieuw (opnieuw of over) en nachecken (nakijken of checken).
Bij een dubbele ontkenning worden in zinnen met een werkwoord dat al een ontkennend karakter heeft, ten onrechte een twee ontkenning toegevoegd. Bijvoorbeeld: je moet dat laten niet te doen. 

Dan de fouten met verwijswoorden. 
Je moet juist verwijzen, dat betekent dat je met hij, hem of zijn verwijst naar mannelijke woorden, zij, ze of haar naar vrouwelijke woorden (let op: bij niet personen met ze). En bij het-woord (onzijdig) verwijs je met het, zijn of z'n. 
Hun gebruik je als bezittelijk voornaamwoord of als het een meewerkend voorwerp is. Hen gebruik je na een voorzetsel of als een lijdend voorwerp. 
Je verwijst met het woordje dat als je verwijst naar een het-woord. Je gebruikt het verwijswoorden wat alleen als het verwijst naar een overtreffende trap, onbepaald voornaamwoord of een hele zin. 
Gebruik als je terugverwijst naar personen een voorzetsel + wie en bij zaken of dingen met waar+ voorzetsel. Bijvoorbeeld: Dat meisje op wie ik verliefd ben (en NIET waarop ik verliefd ben). 
Pas op met onduidelijk verwijzen, je verwijst dan terug naar iets wat helemaal niet in de tekst staat. Bijvoorbeeld: Chantal zei tegen Emy dat haar haar niet goed zat (wiens haar??) 

Incongruentie is niets anders dan dat bij een enkelvoudig onderwerp een meervoudige persoonsvorm staat, of andersom. Bijvoorbeeld: het aantal leerlingen is  (en geen zijn) te laat. De media hebben (en geen heeft) dat geschreven. 

Bij een dat/als-constructie staan de woorden (om)dat/ als of (om)dat/ wanneer naast elkaar. Je verbetert het door eerst de dat-zin en daarna de als-zin te schrijven. Bijvoorbeeld: ik vind het vervelend dat als hij te laat komt, geen excuses aanbiedt. Verbeter: Ik vind het vervelend dat hij geen excuses aanbiedt, als hij te laat komt. 

Bij een foutieve samentrekking worden een paar woorden in de zin weggelaten omdat ze anders herhaald zouden worden. Je mag deze woorden weglaten als – de betekenis/ vorm of grammaticale functie hetzelfde is. Bijvoorbeeld: Mijn jeugd in DB was super en zal ik niet snel vergeten. ‘Mijn jeugd in DB’ wordt hier in de tweede zin weggelaten, maar in de eerste zin is het een onderwerp en in de tweede zin een lijdend voorwerp. En dus mag je het niet samentrekken! 

Een beknopte bijzin is een zin zonder onderwerp en persoonsvorm, bijvoorbeeld: na gegeten te hebben. Bij een foutieve beknopte bijzin is het denkbeeldige onderwerp in deze beknopte zin niet hetzelfde als het onderwerp in de hoofdzin. Bijvoorbeeld: Na gegeten te hebben, ging het tennisspelletje veel beter. Wie heeft gegeten? In de hoofdzin is ‘het tennisspelletje’ onderwerp, en dat correspondeert dus niet met het denkbeeldige onderwerp in de beknopte bijzin. 

Zinnen onjuist begrenzen. 
Losstaand zinsgedeelte: een bijzin wordt te onrechte losgezet van de samengestelde zin. Zorg ervoor dat je en zin dat begint met bijv. Hoewel, Toch, Daardoor aan de hoofdzin plakt. 
Zinnen aan elkaar plakken: je kunt twee hoofdzinnen aan elkaar plakken met en, of, want of dus. Als je deze woorden niet gebruikt moet er gewoon een punt tussen beide zinnen, en geen komma. 

- Onjuiste inversie ontstaat als je in het tweede deel van een samenstelling het onderwerp en persoonsvorm niet in de juiste volgorde zet. Bijvoorbeeld: Vanmorgen heb ik gevoetbald en ga ik vanmiddag ook nog wielrennen. Het tweede gedeelte van zin moet zijn: ‘en ik ga vanmiddag ook nog wielrennen’ . 

Tot slot Geen Symmetrie. Zorg er bij opsommingen voor dat de delen van die opsomming van dezelfde orde zijn. Is dat niet het geval, dan is er sprake van geen Symmetrie, Bijvoorbeeld: Ik ga lekker hardlopen voor mijn conditie en om af te vallen. Je gebruikt hier ‘voor’ en ‘om’ terwijl het symmetrisch moet zijn. Kies voor een van de twee, bijvoorbeeld: Ik ga lekker hardlopen om conditie op te bouwen en om af te vallen.

Dubbelop: twee keer hetzelfde zeggen

Een witte schimmel is een voorbeeld van een pleonasme. Maar er zijn nog meer vormen van dubbelopuitdrukkingen in het Nederlands. Namelijk: de onjuiste herhaling, de tautologie, het pleonasme, de contaminatie en de dubbele ontkenning. Hoe vermijd je ze? Arnoud Kuijpers legt het uit in deze lesvideo.

Tautologie, pleonasme en meer formuleerfouten

Taal is soms een lastig klusje
-Al lijkt het soms van niet misschien-	
Want er zijn bijvoorbeeld letters        	
Die je niet hoort, maar wel kan zien

Dat is de 'w' die je soms schrijft
Na het woordje 'jou'
Bijvoorbeeld in 'dit is jouw dag'
En in 'jouw ogen zijn lichtblauw'

Maar dikwijls staat die w er niet
Bijvoorbeeld in 'ik vind jou oud'
Ik heb een hele goeie truc
Waardoor ik de regels onthoud

Ik vervang het woordje 'jou'
In mijn hoofd gewoon door 'mij'
En als er dan 'mijn' komt te staan
Dan moet er een 'w'-tje bij

Dit is mijn truc
-Dit is jouw truc-
Van mij van mij
-van jou van jou- (2x)

Het werkt altijd en is heel simpel
Twijfel is er niet meer bij
En let maar op want het kan ook
Met ‘u’ en ‘hij’ en ook met ‘zij’

Ik vervang het woordje 'jou'
In mijn hoofd gewoon door 'mij'
En als er dan 'mijn' komt te staan
Dan moet er een 'w'-tje bij

Dit is mijn truc
-Dit is jouw truc-
Van mij van mij
-van jou van jou- 

Mijn truc waarmee ik makkelijk de regel onthoud
Jouw truc waarmee ik makkelijk de regel onthoud
Uw truc waarmee ik makkelijk de regel onthoud

Wanneer schrijf je nou wel een w achter jou en wanneer niet? In dit liedje van Racoon leer je een handig trucje: vervang jou gewoon door mij. Moet er een n achter mij? Dan moet er ook een w achter jou!

Jouw truc

Soms hoor ik mensen doodleuk zeggen
Een kip legt veel meer eitjes als een haan
En dat vind ik zo onnozel klinken
Want daar hoort geen 'als' maar 'dan' te staan

En de regels die zijn heus niet moeilijk
Ik denk dat iedereen het snappen kan
Dus let maar op, hier komt 'ie, ben je klaar?
Voor de verschillen tussen 'als' en 'dan'

Zijn twee dingen gelijk dan zeg je 'als'
Bijvoorbeeld 'sap is even nat als thee'
Zijn ze verschillend, dan gebruik je 'dan'
Dus ‘103 is meer dan 102’

Als is even groot als als
Dan is groter dan dan
Als is even groot als als
Dan is groter dan dan

Als je dit nu uit je hoofd leert
Zit je altijd goed
Dan hoef je 't maar te zingen
En weet je hoe het moet

Maar let op want dit is nog niet alles
Al ben je hiermee wel een heel eind klaar
Want heel soms komt er als te staan
Als dingen níet gelijk zijn aan elkaar
Dat is als er 'zo' staat, zoals in
De zin 'ik ben twee keer zo groot als jij'
(Maar als er geen 'zo' staat dan blijft het 'dan'
'Ik ben twee keer groter dus dan hij')
Als is even groot als als
Dan is groter dan dan
Als is twee keer zo groot als als
Dan is anders dan dan

Als je dit nu uit je hoofd leert
Zit je altijd goed
Dan hoef je 't maar te zingen
En weet je hoe het moet

Weet jij niet zo goed wanneer je ‘dan’ of ‘als’ moet gebruiken in de Nederlandse taal? Dan is dit liedje van Lucas Hamming echt iets voor jou. Dan gebruik je namelijk bij een verschil, en wanneer twee dingen gelijk zijn, gebruik je als. Snap je?

Groter dan

‘Hun’ komt altijd van pas als bezittelijk voornaamwoord. Dit is mijn kleding, en dat is hun kleding. Da’s niet verwarrend, want ‘hen kleding’, dat zeg je niet. Tenzij je de kleding van een vrouwtjeskip bedoelt. Maar hoe vaak komt dat nou voor?

‘Hen’ wordt wel gebruikt als lijdend voorwerp: ik zie hen, ik vind hen leuk, en dus complimenteer ik hen.
‘Hun’ wordt ingezet als meewerkend voorwerp: ik geef hun allemaal een nieuw trainingspak, want dat heb ik hun nou eenmaal beloofd.
Als je geen zin hebt om je zin te gaan ontleden, dan zijn er lange lijsten met werkwoorden die ‘hun’ of ‘hen’ krijgen. En je kan ook altijd nog een beetje vals spelen, door te kiezen voor ‘ze’. Ik vind ze leuk, dus geef ik ze een kusje. Slijmbal.

Na een voorzetsel hoef je ook nooit te dubben: dan is het altijd ‘hen’: ik geef een lolly aan hen, dat doe ik graag voor hen, omdat ik vrienden ben met hen. Deze regels zijn in de 17de eeuw ingevoerd door de Leidse grammaticus Christiaen van Heule. Maar tegenwoordig vegen steeds meer mensen hun kont ermee af, omdat het ze niks kan schelen. Sorry, Christiaen!

In spreektaal wordt ‘hun’ vaak gebruikt in plaats van ‘hen’ of ‘ze’. Bijvoorbeeld: ‘hun zeiden dat het mocht!’. Maar ‘hun’ is nooit het onderwerp van een zin. Je kunt ‘hun’ alleen gebruiken als bezittelijk voornaamwoord of meewerkend voorwerp: ‘dat is hun mening’. Of: ‘ik geef hun allemaal een nieuw trainingspak’.

Wanneer gebruik je hen en hun?

Sneller, hoger, sterker: dat zijn allemaal voorbeelden van de vergrotende trap. De vergrotende trap gebruik je om een verschil aan te geven. En als je dat netjes wilt doen, dan doe je dat met het woordje ‘dan’: Hans is langer dan Grietje. Maar gelukkig is Grietje sterker dan Hans.

Dan is ‘dan’ dus duidelijk. Maar hoe zit het met ‘als’? ‘Als’ gebruik je in een vergelijking met ‘zo’ of ‘even’: Hans is zo oud als Grietje. En Grietje is even blond als Hans.
Hier zijn de vergeleken eigenschappen gelijk. Maar ook bij ongelijkheid kan ‘als’ van pas komen, als er maar ‘zo’ in de zin staat: Grietje is half zo lang als Hans, maar Hans is twee keer zo zwaar als Grietje. Lekker dan..

Deze regels hebben we te alsken, eh… te danken aan Balthasar Huydecoper. Die taalkundige baalt enorm van schrijvers als Vondel en Hooft die ‘dan’ en ‘als’ door elkaar heen gebruiken. In 1730 bepaalt Huydecoper per decreet de nieuwe regels voor ‘dan’ en ‘als’. Daardoor is hij misschien wel minder geliefd dan Vondel, maar heeft hij wel 3,2 x zo veel invloed gehad als Hooft.

Dan en als worden vaak door elkaar gebruikt. Maar ze hebben een verschillende betekenis. Dan gebruik je om een verschil aan te geven, als gebruik je in een vergelijking met ‘zo’ of ‘even’: Grietje is even blond als Hans, maar Hans is langer dan Grietje.

Wanneer gebruik je dan en als?

Goed nieuws: ‘Ik heb me proefwerk gehaald’ en trouwens ‘me leraar is vet irritant’. In de spreektaal valt dit misschien niet zo op, ja, behalve je leraar, maar uitgeschreven vinden veel mensen het uitgesproken irritant. ‘Me proefwerk’ is dan ook niet correct, dat moet ‘mijn proefwerk’ zijn. En ik kan het weten, want het is mijn proefwerk. Het woordje ‘me’ is vooralsnog geen bezittelijk voornaamwoord. Het kan wel een persoonlijk of wederkerend voornaamwoord zijn: ‘de leraar vroeg ME of ik ME verveeld had tijdens het maken van MIJN proefwerk’. Dat mooie woordje ‘mijn’ is het enige bezittelijk voornaamwoord dat aangeeft dat iets echt van mij is. En als ‘mijn’ jou te lang is mag je ook ‘m’n’ schrijven. ‘M’n proefwerk ging de mist in, want ik kon m’n ‘me’ en m’n ‘mijn’ niet uit elkaar houden.’ En het is ook verwarrend, want je hebt het dus wel over ‘je leraar’, maar niet over ‘me leraar’. Alleen ‘mijn leraar’ is goed. Vraag dat maar aan m’n leraar.


Het hoort bij de grootste taalergernissen uit de Nederlandse taal, maar veel mensen maken zich er schuldig aan: ‘me’ zeggen in plaats van ‘mijn’. Dat is niet juist, want ‘me’ is geen bezittelijk voornaamwoord. Met deze uitleg doe je het nooit meer fout. 

Wat is het verschil tussen me en mijn?

Er was eens… een kabouter, die het verschil niet kent tussen ‘is’ en ‘eens’. Hij schrijft dus dingen als ‘Ik moet weer is naar huis’ en ‘Is even kijken wat de pot schaft, maar eerst is even een kabouterbiertje’. Dit is allemaal niet goed, en als de kabouter eindelijk eens thuiskomt krijgt hij met de kaboutermatteklopper. 

Het woordje ‘is’ is namelijk enkel en alleen de derde persoon enkelvoud van het werkwoord ‘zijn’: ik ben, jij bent en hij, zij of het IS. ‘Doe is normaal’ is dus niet normaal. Dat moet ‘Doe eens normaal’ zijn. Ben je het daarmee eens? Dat maakt niet uit, want het is toch gewoon zo.

‘Eens’ is een bijwoord, het betekent zoveel als ‘een keer’. ‘We gaan eens kijken in het kabouterdorp. Ah, de kabouter zit weer ‘ns in de kroeg.’ ‘Ns? Ja, ‘ns is een informele vorm van ‘eens’. Nog korter kan ook: dan wordt het ‘s. ‘Die kleine zuiplap is weer ‘s helemaal dronken.’

‘s of ‘ns of eens, dat mag allemaal, maar is is in dit geval echt niet correct. Dat is zelfs een beetje dom. Al maken we natuurlijk allemaal wel is een foutje.

‘Is’ wordt vaak gebruikt in plaats van ‘eens’. Bijvoorbeeld in de zin ‘ik moet maar is naar huis’. Dat klopt niet, want ‘is’ kun je alleen gebruiken als vervoeging van het werkwoord zijn. ‘Ik moet maar ‘ns naar huis’ mag dan weer wel.

Wat is het verschil tussen is en eens?

Het verschil tussen ‘kennen’ en ‘kunnen’ kan zorgen voor veel verwarring: ‘Ik kan hem en hij ken goed voetballen!’ Nee, dat kan en mag alleen als je voetbalcommentator bent. Voor ieder ander zijn dit de regels:

‘Kunnen’ heeft als betekenis ‘mogelijk zijn’ of ‘in staat zijn’. Kunnen is een hulpwerkwoord, dus je gebruikt het meestal met een ander werkwoord. Wij kunnen zwemmen en we kunnen zingen, dus hij kan zwemmend zingen. Soms wordt het werkwoord weggelaten, zoals in de zinnen ‘dat kan toch iedereen? (doen)’ en ‘wie dat niet kan, kan de pot op (gaan)’. 

‘Kennen’ kan je inzetten als je bekend bent met iets of iemand. Het wordt dus gebruikt met een lijdend voorwerp. Wij kennen Hans en zijn hondje Frans, en Frans kent ons dus ook. En… merci, Frans.

Over Frans gesproken. Als je de Franse taal beheerst, ken je dan goed Frans, of kan je goed Frans? Daar zijn de talologen nog niet helemaal uit. In elk geval ken je Frans en je kan Frans spreken. Maar niet met Frans! Want die kan alleen blaffen.

De werkwoorden kennen en kunnen lijken erg op elkaar. Maar ze betekenen iets anders! Je kunt niet zeggen ‘ik ken goed voetballen’ of ‘ik kon hem al jaren’. Hoe hoort het dan wel?

Wat is het verschil tussen kennen en kunnen?

Als je een speciaal potje hebt voor lijm, dan plak je die woorden aan elkaar en krijg je een lijmpotje. In het Nederlands kunnen 2 woorden opeens 1 woord worden, zonder spatie. Als je toch een spatie laat staan tussen ‘lijm’ en ‘potje’ dan is die spatie fout (los!) en maak jij dus een spatiefout (aan elkaar!)

Wie maar genoeg lijm heeft, kan tot in het oneindige doorgaan met woorden plakken. Denk maar ‘s aan een lijmpotjesverzamelaarsverenigingsbestuurscommissievergaderingsjaarverslag. Ja, da’s echt 1 woord zonder een enkele spatie, met af en toe een ‘s’ voor de uitspraak. En als je me niet gelooft, zoek het dan maar op in het woordenboek. Nee hoor, daar staat het niet in. Ik heb het net zelf bedacht, en toch is het een woord! Da’s toch superfantastisch!

Als de combinatie er raar uitziet, of je vindt dat het woord te lang wordt, dan gebruik je lekker een koppelteken. Maar je stopt dus NOOIT een spatie in een combinatie. Door een spatiefout kan een zin helemaal op zijn kop komen te staan. Denk maar ‘s aan dit beroemde medische nieuwsbericht. Er zijn veel ‘diarreegevallen’ of er is veel ‘diarree gevallen’. Ja, ‘t is eigenlijk allebei niet zo leuk.

In het Nederlands plakken we samengestelde woorden aan elkaar. Een verkeerde spatie kan de betekenis van een zin helemaal op zijn kop zetten. ‘Diarree gevallen’ betekent iets heel anders dan ‘diarreegevallen’. Je kan het onthouden met dit ezelsbruggetje: stop nooit een spatie in een combinatie.

Wanneer is een spatie fout?

Wanneer schrijf je iets aan elkaar?

In het Nederlands schrijven we het liefst zoveel mogelijk aan elkaar. We schrijven dus koffiezetapparaat in plaats van koffie zet apparaat. Maar welke regels zijn er precies voor het aan elkaar of los schrijven van woorden? In deze lesvideo van Arnoud Kuijpers komen ze allemaal voorbij.

Samenstellingen schrijf je altijd aan elkaar

Gebeurt of gebeurd

In het Nederlands zijn sommige werkwoorden lastig te vervoegen. Je schrijft dan misschien ‘gebeurd’ terwijl het ‘gebeurt’ moet zijn. In deze lesvideo laat Arnoud Kuijpers je een handig trucje zien waarmee je kunt bepalen of een werkwoord een d of t moet krijgen.

Wanneer schrijf je een d en wanneer een t?

Huh? Jargon? Wat is dat? Stel, je bent niet zo lekker. 
De dokter test je op een enge ziekte. De uitslag is negatief! Je schrikt je een hoedje. Maar je hebt het jargon van de dokter verkeerd begrepen. Jargon is de taal die mensen met een bepaald beroep, of mensen die ergens heel veel van weten goed kennen. Voor buitenstaanders is die moeilijk te begrijpen. Met een positieve uitslag bedoelt de dokter dat hij de ziekte wel kon vinden in je bloed en de uitslag is negatief als dat niet zo is. Niet negatief in de betekenis van niet leuk dus. Andere doktoren weten dat, maar patiënten snappen er soms niets van. Elk beroep heeft zijn eigen jargon. Als wiskundigen het over x hebben, dan bedoelen ze geen kusje, maar een getal. En als militairen acht moeten geven, dan bedoelen ze juist geen getal. Als je het jargon van een bepaalde groep spreekt, hoor je erbij. Omdat buitenstaanders vaak niets van al die moeilijke woorden begrijpen, kunnen ze zich ook niet met je groep bemoeien. Voor een melkveehouder is steriliseren iets heel anders dan voor de dierenarts. In jargon laten koks eieren schrikken. En roepen regisseurs heel de dag: 'piep. Cut!'. Er bestaat ook spoorwegjargon, vrachtwagenchauffeurs, bouwvakkersjargon, fabrieksjargon, onderwijsjargon en luchtvaartjargon. Elk beroep of clubje heeft zo zijn eigen taaltje. Hoe onbegrijpelijk dat voor jou ook is. Waarom praten jullie niet gewoon normaal? En dat is natuurlijk ook best een idee.

Wat is jargon?

Als de uitslag van een ziekenhuisonderzoek positief is, is dat voor jou meestal niet zo positief. En behalve dokters hebben nog veel meer groepen hun eigen taal. Dat heet jargon, nog zo’n moeilijk woord.

Een eigen taaltje voor elke beroepsgroep

‘Schrijven is schrappen’ hoor je wel eens. Dat komt er op neer dat je je teksten zo eenvoudig mogelijk houdt, zodat je stommiteiten voorkomt.

Dat geldt zeker voor het voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord. Een hele mond vol voor iets simpels wat we ontzettend vaak gebruiken. Een paar voorbeelden,
ik geef de goede en de foute vorm.

De beklede stoeltjes
en
Het ontblote bovenlijf
Die goede en de foute vorm klinken precies hetzelfde, je spellingchecker keurt de vormen al snel goed, dus moet je echt weten wat je doet. 

Ik help je een eindje op weg, maar let op, we gaan rigoureus aan de slag, want, schrijven is schrappen. 

Terug naar de beklede stoeltjes. Beklede is een voltooid deelwoord van het werkwoord bekleden. Dat voltooid deelwoord is gebruikt als bijvoeglijk naamwoord, want het zegt iets over de stoeltjes. Maar de vraag is: hoe spel je dat woord correct? Dit is het stappenplan:

Maak het voltooid deelwoord: de stoel is bekleed

zet een -e achter dat voltooid deelwoord: bekleede

Maak het woord zo klein mogelijk: schrap! Bekleede wordt beklede.

En dan ben je klaar: de beklede stoel is de juiste spelling. 
Ik hoor je nu denken: dat ziet er niet uit! je hebt gelijk, het ziet er niet uit maar het is wel goed! 

Ik gooi het bovenlijf ook even door de schrapmolen:

Maak het voltooid deelwoord: het bovenlijf is ontbloot

Zet een -e achter dat voltooid deelwoord: ontbloote

Maak het woord zo klein mogelijk: schrap! Ontbloote wordt ontblote.

Het ziet er weer niet uit, dan heb ik het natuurlijk alleen over het woord hè, met het lijf is alles prima in orde. 

Nee, even alle gekheid op een stokje, het lijkt me duidelijk: wie schrijft en wie snapt: die schrapt!

dt met JP

Wanneer gebruik je ‘hun’ en ‘hen’? Is het ‘geliked’ of ‘geliket’? JP legt uit hoe de Nederlandse taalregels werken en welke ezelsbruggetjes er zijn. Je taalproblemen verleden tijd in een minuutje!

dt met JP op Youtube

De verleden tijd van bekleden is bekleedden. Maar als je het hebt over ‘de beklede stoel’, dan verdwijnen die ‘e’ en ‘d’. Hoe werkt dat? JP heeft een handig stappenplan.

Hoe maak je van een voltooid deelwoord een bijvoeglijk naamwoord?

Examenvideo's bij Nederlands (vmbo/havo/vwo) over taalproblemen.

Nederlands examen: spelling en taalproblemen

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.