Name: Waarom moet je iets van grammatica weten?
Uploaded: 2016-03-30T00:00:00+02:00
Duration: 4 min 26 s
Description: Waarom is het belangrijk dat je het verschil kent tussen een lijdend en een meewerkend voorwerp? Grammatica is niet bedacht om jou te pesten, maar juist om het leren van een taal makkelijker te maken. Dat vonden de oude Grieken al heel belangrijk. In deze lesvideo legt Arnoud Kuijpers uit waarom taal belangrijker is voor onze cultuur dan de schilderijen van Rembrandt of van Gogh.

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

In een ander filmpje heb je kunnen zien waarom een taal een grammatica nodig heeft. Maar waarom moet jij dat allemaal weten? Mensen kunnen toch heel goed met elkaar communiceren zonder dat ze weten wat een lijdend voorwerp of een persoonsvorm is? Ja dat is wel zo, maar het is vooral nuttig en belangrijk dat je iets van grammatica weet.
Waarom is het nuttig om iets van grammatica te weten? Daartoe moeten we even terug naar de tijd van Alexander de Grote, toen het grammaticaonderwijs ontstaan is. Alexander de Grote leefde rond 350 voor Christus, en hij veroverde in korte tijd zowat de hele bekende wereld. Daardoor ontstond ineens een taalprobleem: Alexander had zelf niet genoeg mensen om dat grote gebied te besturen, hij moest dus overal bestuurders uit het land zelf aanstellen. Maar die spraken geen Grieks! Dus die bestuurders moesten allemaal heel snel Grieks leren.
Er was ook geen tijd om al die bestuurders een paar jaar stage te laten lopen in Griekenland (dat was misschien nog het beste geweest), dus er moest snel een korte en overzichtelijke beschrijving van de Griekse taal komen.  Hoe beschrijf je snel een taal? Je verdeelt de woorden in een paar soorten, en je vertelt hoe elke soort gebruikt moet worden in een zin: lidwoord vóór zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord dezelfde uitgang als het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort, enzovoorts. Vervolgens leg je uit hoe je groepen van woorden verbindt tot betekenissen. Bijvoorbeeld dat Een slimme jongen vereert Alexander de Grote iets anders betekent dan Alexander de Grote vereert een slimme jongen.
sinds Alexander de Grote is Grammatica dus een manier om taal te beschrijven. Met behulp van die manier kun je snel en efficiënt vreemde talen leren (althans, zo wordt het al tweeëneenhalfduizend jaar gedaan). Ook nu nog worden taalbeschrijvingen met grammaticale termen opgebouwd. Je moet dan wel weten wat die termen betekenen!
Dat is niet alleen voor het leren van vreemde talen nuttig. Ook je eigen taal kent een taalnorm. Voor onze taal is dat het Standaardnederlands. De taal die jij spreekt lijkt daar vast al heel goed op, maar hij voldoet vast niet helemaal aan de norm (dat geldt voor iedereen namelijk). Wat het Standaardnederlands precies is, dat staat beschreven in grammaticaboeken en taaladviezen. En die zijn geschreven in… je raadt het al: in grammaticale termen. Daarom is het nuttig om grammatica te leren.
Maar behalve nuttig is het ook belangrijk om grammatica te leren. Dat was in de tijd van Alexander de Grote trouwens ook al zo. De grote Griekse filosofen die er toen leefden (zoals Aristoteles en Plato) hielden zich ook bezig met de Griekse taal, maar zij waren vooral geïnteresseerd in de vraag hoe de taal in elkaar zat. Hoe het toch kon dat je met taal vaak ingewikkelde betekenissen kon uitdrukken. Bijvoorbeeld: als je zegt Ik denk dat het regent, dan hoeft dat niet te betekenen dat het inderdaad regent, maar als je zegt Ik zie dat het regent, dan volgt daaruit ineens wel dat het regent. En nog gekker: als je die laatste zin ontkent (Ik zie niet dat het regent), dan betekent die nog steeds dat het wel regent! (alleen jij ziet het niet).
De Grieken vonden het al belangrijk om uit te zoeken hoe de taal in elkaar zit, omdat ze zagen dat taal de belangrijkste eigenschap van de mens is. Zonder taal zouden mensen alleen op een heel primitieve manier met elkaar kunnen communiceren. Ze zouden nauwelijks van elkaar kunnen leren (alleen door nadoen), ze zouden geen verleden of cultuur hebben (want daarvoor moet je verhalen aan elkaar kunnen doorgeven). Taal zorgt er dus voor dat wij ons kunnen ontwikkelen, dat we kunnen denken en dat aan latere generaties kunnen doorgeven.
Als cultuurproduct is onze taal belangrijker dan de schilderijen van Rembrandt of Van Gogh, belangrijker dan het grootste bouwwerk of de slimste scheikundige formule. Als je op school dan wel iets leert over de kunst van Rembrandt en Van Gogh, over de natuurkundige principes van gebouwen en de scheikunde van geneesmiddelen, waarom zou je dan niets hoeven te leren over de grammatica van de taal? Daarom is het nuttig én belangrijk om iets over grammatica te weten.

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Wanneer schrijf je wel of geen spatie? Bekijk de Clipphanger en kies steeds het juiste antwoord!

Quiz over het herkennen van spatiefouten

Wat weet jij over spatiefouten?

Weet jij wanneer een werkwoord eindigt op d, t of dt? Bekijk de Clipphanger en kies bij elke zin het juiste antwoord in de quiz!

Quiz over of een werkwoord eindigt op d, t of dt

D, t of dt?

‘Na’ en ‘naar’ betekenen iets anders. Toch worden deze voorzetsels vaak door elkaar gehaald. Weet jij wanneer je ‘na’ of ‘naar’ gebruikt? Bekijk de Clipphanger en speel de quiz!

Quiz over het verschil tussen na en naar

Na of naar?

Quiz hen hun

In spreektaal wordt ‘hun’ vaak gebruikt in plaats van ‘hen’ of ‘ze’. Is het hen, hun of zij? Bekijk de Clipphanger en beantwoord de vragen!

Quiz over wanneer je hen, hun of zij gebruikt

Hen, hun of zij?

Waarom moet je iets van grammatica weten?

Waarom is het belangrijk dat je het verschil kent tussen een lijdend en een meewerkend voorwerp? Grammatica is niet bedacht om jou te pesten, maar juist om het leren van een taal makkelijker te maken. Dat vonden de oude Grieken al heel belangrijk. In deze lesvideo legt Arnoud Kuijpers uit waarom taal belangrijker is voor onze cultuur dan de schilderijen van Rembrandt of van Gogh.

Taalvaardigheid

Zonder grammatica kun je geen taal leren

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Grammatica kan best ingewikkeld zijn. Maar met deze video's maken we het in elk geval een stukje leuker!

Groep 6/7/8

‘t Kofschip werd vanaf 1859 populair door een boek van de taalkundige L.A. te Winkel, genaamd ‘De Nederlandsche spelling onder beknopte regels gebragt’. Pfff, wat een ‘taalkundige’!

‘t Kofschip is niet alleen een schip uit een ver verleden tijd, het helpt je ook bij de verleden tijd van werkwoorden. Ik heb het huis ‘gesloopt’, is dat nu met een ‘d’ of een ‘t’? Nou, de ‘p’ van ‘sloPen’, die komt voor in ‘t kofschippppp, en dus is het gesloopT met een ’t’, en met een slopersbal. En bijvoorbeeld: schilderen? Nou, die ‘r’ van schilderen zit NIET in ‘t kofschip en daarom is het geschilderdddddd met een dikke ‘d’. Da’s dus duidelijk.

Sinds de tijd van Te Winkel is er wel wat veranderd. Zo zijn we steeds vaker aan het ‘relaxen’. En aangezien gerelaxt ook met een ‘t’ moet, is ‘t kofschip tegenwoordig eigenlijk ‘t ex-kofschip. Of ‘t sexy fokschaap! O la la.

Als het schaap of het schip een keer geen zin hebben, dan is er nog een handigheidje in plaats van ‘ik heb geschilderd’, zeg je dan ‘ik schilderDe’. En zo hoor je vanzelf dat daar toch weer die ‘D’ dient te staan. Dahaaag, kofschip! Kijk uit voor het ezelsbruggetje.


Clipphanger

Is het ‘geschilderd’ of ‘geschildert’? Met ’t kofschip kun je heel makkelijk checken of een werkwoord in de verleden tijd een ‘d’ of een ‘t’ krijgt.  

Wat is ’t kofschip?

Om een werkwoord te vervoegen, moeten we eerst op zoek naar de stam. Voor de stam van ‘vervoegen’ haal je gewoon even ‘en’ eraf. En deze stam is meteen ook de eerste persoon enkelvoud, dus het is ‘ik vervoeg’. Om de tweede en de derde persoon enkelvoud te krijgen hangen we simpelweg een t aan de stam: jij vervoegt, en hij vervoegt ook, en zij vervoegt zich helemaal suf.

Deze regel geldt ook voor werkwoorden waarvan de stam eindigt op een ‘d’, zoals ‘branden’ of ‘vinden’: ‘ik vind’ is gewoon de stam, en ‘jij vindt’ en ‘hij vindt’ zijn stam+t. Als je dit lastig vindt, dan kan je altijd even spieken bij spieken. Het is ‘ik spiek’ en ‘hij spiekT’, dus is het ook ‘hij vindt’, dat ik spiek.

‘Snap je dit?’
‘Jaha, je snapt dit.’
Hé, da’s gek. Het is ‘je snapT’, maar ‘snap je’, snap je? Dat is een uitzondering: als ‘je’ ACHTER de persoonsvorm komt, dan valt de ‘t’ weer weg. Snap je dit, of vind je dit gek? Misschien is het ook gek, maar het is wel fijn als je dit onthoudt. Of toch even spiekt.

In de tegenwoordige tijd krijgen werkwoorden die je vervoegt in de tweede en derde persoon enkelvoud altijd een t. Ik loop en hij loopt. En als de stam van het werkwoord eindigt op een d, krijg je dt: ik vind, hij vindt.

Wanneer eindigt een werkwoord op d, t of dt?

Gebeurt of gebeurd

In het Nederlands zijn sommige werkwoorden lastig te vervoegen. Je schrijft dan misschien ‘gebeurd’ terwijl het ‘gebeurt’ moet zijn. In deze lesvideo laat Arnoud Kuijpers je een handig trucje zien waarmee je kunt bepalen of een werkwoord een d of t moet krijgen.

Wanneer schrijf je een d en wanneer een t?

Kiezen tussen ‘jou’ en ‘jouw’ is voor veel mensen een hele klus. Nou ja, niet voor jou natuurlijk, maar wel voor jouw zus. Kijk, zo hoort het!

‘Jouw’ (4 letters, wel een w) is een bezittelijk voornaamwoord en verwijst dus naar bezit: ‘ik heb jouw fiets geleend’.
‘Jou’ (3 letters, geen w) is een persoonlijk voornaamwoord en verwijst naar een persoon: ‘Ik heb jou zien fietsen’.
Dat kan je toch wel onthouden? Zo niet, dan heb ik voor jou (persoon, dus zonder w) nog een ezelsbruggetje om overheen te fietsen:

Bij twijfel vervang je het woordje jou(w) in jouw hoofd door ‘mij’ of ‘mijn’: ‘Jou’ of ‘jouw’ fiets is misschien moeilijk. Maar denk eens aan je eigen fiets? Dat is natuurlijk ‘mijn’ fiets. Dan weet je ook dat het ‘jouw’ fiets moet zijn, met een w. Want: komt er bij ‘mij’ een n-etje bij, dan doet er bij ‘jou’ een w-tje mee.

Soms schrijf je ‘jou’ met een w. Die w hoor je niet, maar is wel belangrijk. Die geeft namelijk aan dat iets van jou is: jouw fiets bijvoorbeeld. Als je dat lastig vindt, hebben we hier een handig ezelsbruggetje voor je.

Wanneer schrijf je jou en jouw?

Na de Tweede Wereldoorlog werd het Engels ontzettend populair in Nederland. Maar omdat we nogal eigenwijs zijn, overgoten we de nieuw geïmporteerde woorden met een Nederlands sausje.

Mijn grootmoeder bijvoorbeeld lapte de Engelse uitspraak aan haar laars en had het consequent over Bleu Band en Sunlicht-zeep.

Anderen maakten Taalvoutjes met het meervoud van Engelse woorden,  één donut werd daarom  een doos donutsen.  

Weer anderen verslikten zich in vertalingen van ‘Mijn vader is de beste kok ooit’. 

Maar als een woord eenmaal ingeburgerd is, moeten we er ook serieus mee aan de slag en onze Nederlandse grammaticaregels toepassen op de nieuwe woorden.

Zoals op het werkwoord ‘deleten’ dat sinds de jaren 80 ingeburgerd raakte. Ik delete, hij deletete we hebben gedeletet en als klap op de vuurpijl: het gedeletete bestand. 

Ik zoom even in op dat bestand. Want hoe schrijf je gedeletete?

Het is eigenlijk heel eenvoudig maar houd je vast: er volgt visueel spektakel van -t’s en -e’s. 

We moeten eerst het voltooid deelwoord maken:
gedeletet.

1.	maak de stam van het werkwoord: delete
2.	luister naar de laatste klank van die stam: dat is een -t.

En nu kom je bij de crux van dit werkwoord.
je hoort een -t, je schrijft -te. 
Met die -te in je achterhoofd pas je  ’t xtc-koffieshopje toe.
Bijvoorbeeld:

De stagiair heeft het bestand ge-delete-t, 
precies zoals je ge-werk-t zou schrijven. 

Het -te-feest krijgt nog een staartje met ‘gedeletete’ bestand, want dan plak je volgens de regel nog gewoon een -e achter het voltooid deelwoord. 

Het gedeletete bestand dus. 

Tot ziens!

dt met JP

Deleten is een Engels werkwoord dat we op zijn Nederlands vervoegen. Daarom krijgt deleten in de verleden tijd gewoon -te erachter: ik deletete dus.

Hoe vervoeg je het werkwoord deleten?

Eigenlijk een ultraduurzame taal, ons Nederlands: we bedenken geen nieuwe woorden, maar halen ze uit andere talen, poetsen ze een beetje op, en passen ze aan. We recyclen dus woorden die eerder elders uitgevonden zijn.

Zo zeggen we niet ‘je haar drogen met een elektrische warme douche’, maar importeerden we ‘föhnen’ uit het Duits, dat het op zijn beurt weer uit het Latijn haalde, want Favonius is de zoele westenwind. 

En zo eten we rond Kerst ook niet ‘in witte wijn gesmolten kaas met verschillende toevoegsels’ maar gaan we kaasfonduen, dat we weer gerecycled hebben van het Franse fondue, dat ‘het gesmoltene’ betekent.
Maar hoe spel je gerecycled eigenlijk?

Met dat woord is van alles aan de hand, want het gedraagt zich totaal anders dan werkwoorden die eenzelfde Engelse achtergrond hebben.

Kijk maar: Van Google maken we het werkwoord googelen, de stam gaat uit op –el. Dat doen we ook met tackelen en scrabbelen.

Maar van recycle maken we recyclen, de stam gaat uit op –le. 
De reden hiervoor is eigenlijk heel simpel. Als we recyclen net als scrabbelen en googelen hadden behandeld, zou je dit krijgen: recycelen. En daar loopje tegen een probleem aan: je zou dit werkwoord kunnen uitspreken als [resaiselen] want een –c voor een –e spreek je uit als een -s, kijk maar, we zeggen ook freelancen en cancelen. 

Recyclen houdt dus zijn Engelse uitgang, en daardoor is dit het voltooid deelwoord:
gerecycled. Niks aangepast, geen energie ingestoken: recyclen is het duurzaamste werkwoord van Nederland. 

Tot ziens!

‘Recyclen’ is een enorm duurzaam werkwoord. We hebben het gewoon overgenomen uit het Engels, in plaats van zelf een nieuw woord te maken. Maar hoe vervoeg je dit werkwoord?

Waarom schrijf je ‘gerecycled’ in plaats van ‘gerecyceld’?

In het Nederlands schrijven we samenstellingen van woorden natuurlijk aan elkaar. Dus een soep van groentes is een groentesoep en een koek uit een pan is een pannenkoek. Zoals je ziet is het groentesoep maar pannenkoek. Daar is een officiële regel voor. In dit soort samenstellingen gebruik je een N, behalve… als het linkerdeel ook een meervoud heeft dat eindigt op ‘-es’. Het meervoud van groente is ‘groenten’ OF ‘groentes’ en dus schrijven we ‘groentesoep’. Maar het meervoud van ‘pan’ is echt alleen ‘pannen’ en dus schrijven we ‘pannenkoek’. Maar we zeggen nog steeds gewoon ‘pannekoek’, pannenkoek.

Gelukkig voor je juf zijn er nog heel wat uitzonderingen! Als het linkerdeel geen zelfstandig naamwoord is. Denk aan ‘rodekool’. Of een woord zonder meervoud. Hoeveel rijst je ook in de pap stopt, rijst heeft geen meervoud, dus je krijgt alleen maar ‘rijstepap’. Of een unieke zaak of persoon: we hébben echt maar 1 maan dus is het ‘maneschijn’. Ja, behalve op Jupiter, want daar hebben ze bijna 80 manen. Zeg dat maar tegen je juf.

Waarom schrijf je pannenkoek met een n en groentesoep niet? Daar is een officiële regel voor! Maar er zijn ook heel wat uitzonderingen. Hoe zit het ook alweer met de tussen-n?

Wanneer schrijf je een tussen-n?

Dit zijn smurfen: ze zijn blauw, drie appels hoog, ongeveer 150 jaar oud en meestal een mannetje. 

Ze leven in een soort marxistisch utopisch paradijs, waar bezit niet bestaat, waar intellectuelen in elkaar worden geslagen en waar iedereen dezelfde taal smurft: het Smurfs.

Smurfs is een supereenvoudige taal, woorden worden gesmurft door ‘smurf’, ‘smurft’ of ‘smurfen’.

Het meest bijzondere is dat de taal het Nederlands een ezelsbruggetje heeft opgeleverd, een ezelsbruggetje waarmee je feilloos kunt bepalen of je een d, een -t of een -dt moet gebruiken in de tegenwoordige tijd. 

Kijk even met me mee naar het volgende artikeltje:
De Talpa Holding van John de Mol heeft vandaag 212.085 aandelen TMG gekocht en breid daarmee zijn belang uit naar 29,16%. 

Daar staat een foutje in, het moet ‘breidt uit’ zijn, met -dt dus. Maar hoe weet je nou zeker dat die -dt daar moet staan? Da’s harstikke smurf, je smurft gewoon de smurfregel. 

Die luidt als volgt:
Vervang het werkwoord door een vorm van smurfen en je weet of je een -t achter de stam moet plaatsen.

Komt-ie:

John de Mol breid uit.
Vervang het werkwoord door een vorm van het werkwoord ‘smurfen’. Dan wordt het: ‘John de Mol smurft uit’.
Je hoort een -t achter de stam -smurf.

Voor alle helderheid: de stam maak je door -en van het hele werkwoord af te halen, dat wordt ‘smurf’. In dit geval komt er dus een -t achter die stam.   

Onthoud dat  en vervang dan ‘smurft uit’ door ‘breidt uit’. Dat schrijf je dus met -dt want door de smurfregel weet je dat je ‘stam - breid - plus t’ moet gebruiken.

Ik test de smurfregel nog even verder uit met deze tweet van de NRC.

Donald Trump junior had in 2016 een ontmoeting met een Russische advocaat, zo onthuld The New York Times. 

Schrijf je ‘onthuld’  met een -d, een -t of -dt?

De Smurfen schieten te hulp:
want:  … zo smurft The New York Times.
Je hoort stam plus -t.
achter de stam ‘onthul’ komt dus een -t
en dus wordt de zin:
Donald Trump junior had in 2016 een ontmoeting met een Russische advocaat, zo onthult The New York Times. 

Dus: vertrouw je de -d, -t, of -dt niet helemaal?
neem dan je toevlucht tot de smurfentaal.

Tot smurfs!

Het kan soms best lastig zijn om te bepalen of je een werkwoord met een d, een t of dt schrijft. Twijfelgevalletje? Vervang het werkwoord gewoon door een vorm van smurfen! JP doet het even voor.

Hoe kunnen de smurfen je helpen dt-fouten te vermijden?

Je kunt nog zoveel spellingscheckers op je tekst afvuren maar ‘Het is gebeurd’ en ‘het is gebeurt’ worden allebei goedgekeurd. Alleen de eerste schrijfwijze is goed, maar hoe weet je dat zeker?

Vandaag daarom het ezelsbruggetje der ezelsbruggetjes in de Nederlandse taal: ‘t kofschip, oftewel ‘t fokschaap, oftewel pokkeschoft, oftwel uitschuifkip oftewel t kofschiptaxietje oftewel t XTC-koffieshopje. Want zo noemen we de regel tegenwoordig.

Met het XTC-koffieshopje maak je de verleden tijd en de voltooide tijd van werkwoorden, dus alleen als het gebeurde of gebeurd is. Je gebruikt daarvoor een supersimpel drie-stappenplan:

Maak de stam van het werkwoord. Fietsen wordt Fiets
Kijk naar de laatste letter van die stam: in dit geval is dat een –s. Is die laatste letter een van de medeklinkers in het xtc koffieshopje, dan maak je de verleden en voltooide tijd met een t. Ik fietste, wij fietsten, ik heb gefietst. 

Ik doe er nog eentje, nu met het werkwoord Duwen.
Maak de stam van het werkwoord. Duwen wordt Duw.
Kijk naar de laatste letter van die stam: in dit geval is dat een –w. Die laatste letter zit NIET in ‘t XTC-koffieshopje, dus maak je de verleden tijd met  -de en de voltooide tijd met een d. Dus: ik duwde en ik heb geduwd.
De regel werkt altijd: juichen, stam juich, wel xtc-koffieshopje, dus ik juichte en ik heb gejuicht.

Verhuizen, stam verhuiz, geen xtc-koffieshopje, dus ik verhuisde en ik ben verhuisd, (je moet natuurlijk wel die z even  in een s veranderen)

En relaxen, stam relax, wel xtc-koffieshopje, dus ik relaxte, en ik heb gerelaxt.

Nu begrijp je ook wat er gebeurd is met gebeuren in ‘het is gebeurd’. Jawel: gebeuren, stam gebeur, geen xtc-koffieshopje, en daarom het gebeurde, en het is gebeurd.  

Dus: Op zoek naar de juiste d of t? Gebruik dan XTC en THC!

Schrijf je een werkwoord in de verleden tijd met een d of een t? Om daarachter te komen is er een handig ezelsbruggetje: het xtc-koffieshopje, ook wel bekend als ’t kofschip. Hoe gebruik je het?

Wat is het xtc-koffieshopje?

Een ogenschijnlijk gewone start van de werkdag in Nederland, totdat de telefoon bij Personeelszaken ineens voortdurend rinkelt met snotterende en zieke werknemers. Is hier misschien sprake van een onverwacht griepvirus? Welnee, de bellers zijn helemaal niet ziek, de avond daarvoor is een nieuwe serie op TV in première gegaan.

Een serie, die bekijk je niet meer, die bingewatch je. Bingewatchen vertalen we als comakijken, maar dat werkwoord vervoegt beroerd. Want, zeg nou zelf, wij keken coma, en we hebben comagekeken, dat klinkt nergens naar. We gebruiken dus gewoon het werkwoord bingewatchen. 

Als je dat werkwoord vervoegt, gebruik je ‘t kofschip 2.0, het XTC koffieshopje. Dus: maak de stam, bingewatch, luister naar de laatste klank, dat is [sj], die zit in het XTC koffieshopje, en dus eindigt het voltooid deelwoord op een t. 

Twee adviezen dus: gebruik t xtckoffieshopje bij werkwoorden die uit het Engels komen en wees eerlijk tegen PZ, je bent niet ziek, je hebt gebingewatcht.

Als je een serie in één avond uitkijkt, ben je aan het bingewatchen. Maar hoe vervoeg je dat? Een spoedcursus bingewatchen met het xtc-koffieshopje.

Hoe vervoeg je het Engelse werkwoord bingewatchen?

‘Hun’ komt altijd van pas als bezittelijk voornaamwoord. Dit is mijn kleding, en dat is hun kleding. Da’s niet verwarrend, want ‘hen kleding’, dat zeg je niet. Tenzij je de kleding van een vrouwtjeskip bedoelt. Maar hoe vaak komt dat nou voor?

‘Hen’ wordt wel gebruikt als lijdend voorwerp: ik zie hen, ik vind hen leuk, en dus complimenteer ik hen.
‘Hun’ wordt ingezet als meewerkend voorwerp: ik geef hun allemaal een nieuw trainingspak, want dat heb ik hun nou eenmaal beloofd.
Als je geen zin hebt om je zin te gaan ontleden, dan zijn er lange lijsten met werkwoorden die ‘hun’ of ‘hen’ krijgen. En je kan ook altijd nog een beetje vals spelen, door te kiezen voor ‘ze’. Ik vind ze leuk, dus geef ik ze een kusje. Slijmbal.

Na een voorzetsel hoef je ook nooit te dubben: dan is het altijd ‘hen’: ik geef een lolly aan hen, dat doe ik graag voor hen, omdat ik vrienden ben met hen. Deze regels zijn in de 17de eeuw ingevoerd door de Leidse grammaticus Christiaen van Heule. Maar tegenwoordig vegen steeds meer mensen hun kont ermee af, omdat het ze niks kan schelen. Sorry, Christiaen!

In spreektaal wordt ‘hun’ vaak gebruikt in plaats van ‘hen’ of ‘ze’. Bijvoorbeeld: ‘hun zeiden dat het mocht!’. Maar ‘hun’ is nooit het onderwerp van een zin. Je kunt ‘hun’ alleen gebruiken als bezittelijk voornaamwoord of meewerkend voorwerp: ‘dat is hun mening’. Of: ‘ik geef hun allemaal een nieuw trainingspak’.

Wanneer gebruik je hen en hun?

Het verschil tussen ‘kennen’ en ‘kunnen’ kan zorgen voor veel verwarring: ‘Ik kan hem en hij ken goed voetballen!’ Nee, dat kan en mag alleen als je voetbalcommentator bent. Voor ieder ander zijn dit de regels:

‘Kunnen’ heeft als betekenis ‘mogelijk zijn’ of ‘in staat zijn’. Kunnen is een hulpwerkwoord, dus je gebruikt het meestal met een ander werkwoord. Wij kunnen zwemmen en we kunnen zingen, dus hij kan zwemmend zingen. Soms wordt het werkwoord weggelaten, zoals in de zinnen ‘dat kan toch iedereen? (doen)’ en ‘wie dat niet kan, kan de pot op (gaan)’. 

‘Kennen’ kan je inzetten als je bekend bent met iets of iemand. Het wordt dus gebruikt met een lijdend voorwerp. Wij kennen Hans en zijn hondje Frans, en Frans kent ons dus ook. En… merci, Frans.

Over Frans gesproken. Als je de Franse taal beheerst, ken je dan goed Frans, of kan je goed Frans? Daar zijn de talologen nog niet helemaal uit. In elk geval ken je Frans en je kan Frans spreken. Maar niet met Frans! Want die kan alleen blaffen.

De werkwoorden kennen en kunnen lijken erg op elkaar. Maar ze betekenen iets anders! Je kunt niet zeggen ‘ik ken goed voetballen’ of ‘ik kon hem al jaren’. Hoe hoort het dan wel?

Wat is het verschil tussen kennen en kunnen?

Er was eens… een kabouter, die het verschil niet kent tussen ‘is’ en ‘eens’. Hij schrijft dus dingen als ‘Ik moet weer is naar huis’ en ‘Is even kijken wat de pot schaft, maar eerst is even een kabouterbiertje’. Dit is allemaal niet goed, en als de kabouter eindelijk eens thuiskomt krijgt hij met de kaboutermatteklopper. 

Het woordje ‘is’ is namelijk enkel en alleen de derde persoon enkelvoud van het werkwoord ‘zijn’: ik ben, jij bent en hij, zij of het IS. ‘Doe is normaal’ is dus niet normaal. Dat moet ‘Doe eens normaal’ zijn. Ben je het daarmee eens? Dat maakt niet uit, want het is toch gewoon zo.

‘Eens’ is een bijwoord, het betekent zoveel als ‘een keer’. ‘We gaan eens kijken in het kabouterdorp. Ah, de kabouter zit weer ‘ns in de kroeg.’ ‘Ns? Ja, ‘ns is een informele vorm van ‘eens’. Nog korter kan ook: dan wordt het ‘s. ‘Die kleine zuiplap is weer ‘s helemaal dronken.’

‘s of ‘ns of eens, dat mag allemaal, maar is is in dit geval echt niet correct. Dat is zelfs een beetje dom. Al maken we natuurlijk allemaal wel is een foutje.

‘Is’ wordt vaak gebruikt in plaats van ‘eens’. Bijvoorbeeld in de zin ‘ik moet maar is naar huis’. Dat klopt niet, want ‘is’ kun je alleen gebruiken als vervoeging van het werkwoord zijn. ‘Ik moet maar ‘ns naar huis’ mag dan weer wel.

Wat is het verschil tussen is en eens?

Goed nieuws: ‘Ik heb me proefwerk gehaald’ en trouwens ‘me leraar is vet irritant’. In de spreektaal valt dit misschien niet zo op, ja, behalve je leraar, maar uitgeschreven vinden veel mensen het uitgesproken irritant. ‘Me proefwerk’ is dan ook niet correct, dat moet ‘mijn proefwerk’ zijn. En ik kan het weten, want het is mijn proefwerk. Het woordje ‘me’ is vooralsnog geen bezittelijk voornaamwoord. Het kan wel een persoonlijk of wederkerend voornaamwoord zijn: ‘de leraar vroeg ME of ik ME verveeld had tijdens het maken van MIJN proefwerk’. Dat mooie woordje ‘mijn’ is het enige bezittelijk voornaamwoord dat aangeeft dat iets echt van mij is. En als ‘mijn’ jou te lang is mag je ook ‘m’n’ schrijven. ‘M’n proefwerk ging de mist in, want ik kon m’n ‘me’ en m’n ‘mijn’ niet uit elkaar houden.’ En het is ook verwarrend, want je hebt het dus wel over ‘je leraar’, maar niet over ‘me leraar’. Alleen ‘mijn leraar’ is goed. Vraag dat maar aan m’n leraar.


Het hoort bij de grootste taalergernissen uit de Nederlandse taal, maar veel mensen maken zich er schuldig aan: ‘me’ zeggen in plaats van ‘mijn’. Dat is niet juist, want ‘me’ is geen bezittelijk voornaamwoord. Met deze uitleg doe je het nooit meer fout. 

Wat is het verschil tussen me en mijn?

Koekoek! Ik ben op zoek. Naar de juiste spelling van ‘op zoek’. Moet dat nou los of aan elkaar? Hmmm…. Ik denk dat ik dat maar even opzoek in dit grote opzoekwoordenboek.

Het werkwoord is ‘opzoeken’, 1 woord, aan elkaar. Ook de vervoegingen schrijf je aan elkaar, dus als jij iets ‘opzoekt’ en zeker ook als ik iets ‘opzoek’. Als je dat aan het doen bent, dan ben jij ‘op zoek’. Dat schrijf je los, net als ik ben ‘op weg’ of ‘op trektocht geweest met mijn woordenboek en dat heb ik toen per ongeluk laten vallen in een ravijn’.

Dus als je op zoek bent naar een nieuw woordenboek, dan schrijf je dat los: ‘ik ben op zoek’, en dus niet: ‘Ik ben opzoek.’ Tenzij je toevallig Opzoek heet, maar dat schrijf je dan weer met een hoofdletter. Dat kan je zelf opzoeken in het grote en voorname voornamenboek.

Soms schrijven mensen ‘opzoek’ terwijl ze ‘op zoek’ bedoelen. Als je iets opzoekt, mag het aan elkaar. Maar ben je op zoek naar iets of iemand, dan moet er een spatie tussen.  

Wat is het verschil tussen 'opzoek' en 'op zoek'?

Reallifesoaps leveren vaak de heerlijkste scènes op. Kijk maar vooral luister eens naar deze vrouw. 

Ik laat je haar nog eens horen.

Een opvallend stemgebruik, dat staat als een paal boven water, maar verder doet mevrouw twee dingen slim:
1.	ze gebruikt geen lidwoorden
2.	ze gebruikt geen meervoud

Want als het om lidwoorden en meervoud gaat, is het Nederlands best een lastige taal. 
Eerst maar eens het lidwoord: want twijfel je of een woord een de- of een het-woord is, dan zit er maar één ding op: opzoeken in het woordenboek.

Kijk hier: ‘vrouw’, daar staat een ‘v’ achter van vrouwelijk, daardoor weet je dat je DE vrouw moet zeggen, want mannelijke en vrouwelijke woorden zijn DE-woorden.
Bij ‘ei’ zie je ‘HET’ staan, want ei is een onzijdig woord. Voilà, lidwoordprobleem opgelost.

Op hetzelfde moment biedt het woordenboek je gratis en voor niets een tweede oplossing: het meervoud van het woord dat je zocht. Bij ei is dat niet ‘eis’ of ‘eien’ zoals je misschien zou verwachten, maar ‘eieren’. We hebben hier te maken met  een foutje uit het verleden. Het meervoud van ei was ooit ‘eier’, dus één ei ---> twee eier, net als in het Duits. Maar die meervoudsuitgang werd op een gegeven moment niet meer herkend. Vandaar dat er een nóg een meervoudsuitgang aan toegevoegd werd: eier-en. Een meervoudmeervoud dus. 

Zo’n zelfde meervoudmeervoud zien we in de horeca terug want een aantal jaar geleden kwam de Italiaanse ‘panino’ naar Nederland, zo’n heerlijk broodje met Italiaanse lekkernijen belegd. Maar niemand heeft het over panino in Nederland, we hebben het meervoud ‘panini’ per ongeluk voor het enkelvoud aangezien en maken dus met het grootste gemak ‘één panini’, ‘twee panini’s’. 
Een vreemde zaak: Stel je eens voor dat wij ons kleffe kadetje naar Italië geëxporteerd hadden, zou het dan ‘uno kadetjes’, ‘due kadetjesi’ geworden zijn? 
Tot ziens!

Als het om lidwoorden en meervoud gaat, is het Nederlands best een lastige taal. Gelukkig zijn er woordenboeken die je kunnen helpen als je wilt weten of iets een de- of een het-woord is. En waarom is het meervoud van ei eigenlijk eieren en niet eis of eien?

Waarom is eieren het meervoud van ei?

De Horeca is hofleverancier van taalvoutjes, dat blijkt weer eens uit dit ‘Geliefde aan die kant van de bar bestellen.’
De schrijver bedoelde hier hoogstwaarschijnlijk ‘gelieve’ te schrijven, de aanvoegende wijs van het werkwoord ’gelieven’ dat ‘willen’ betekent. 
De aanvoegende wijs, oftewel de conjunctief, is een heerlijke vorm van het werkwoord die vroeger vaker werd gebruikt dan nu, bijvoorbeeld in deze Tinder 1.0 contactadvertenties.
Kijk: 
wat er ook gebeure, ik ben en blijf steeds geheel voor jou ter beschikking
En:
Tevergeefs vrijdagavond op u gewacht. Verzoeke s.v.p alsnog bericht. 
Het is eigenlijk  jammer dat we de conjunctief nog zo weinig horen, want je kunt er supereenvoudig een aansporing mee uitdrukken, zoals in ‘gelieve’. Of een wens, in ‘het ga je goed’. ‘Het zij  zo ‘ is een berusting en met ‘ik heb de scriptie ingeleverd, zij het een maand te laat’ druk je een toegeving uit. 
Je maakt de conjunctief heel simpel door van de infinitief, oftewel het hele werkwoord de -n af te halen.
‘Kosten’, wordt dus ‘koste’  in ‘koste wat het kost’
‘Rusten’ wordt ‘ruste’ in ‘zij ruste in vrede’ 
en ‘nemen’ wordt ‘neme’ in ‘men neme’ drie eetlepels bloem’.
En daarmee gaat er dus een heel nieuwe wereld aan taalmogelijkheden voor je open, want van elk werkwoord kun je een aanvoegende wijs maken!
Leuk als je je heel precies, maar wat ouderwets  wilt uitdrukken, maar superhandig als je een spelletje scrabble of Wordfeud speelt. De woord- en letterwaardes vliegen je om de oren!
Gebruik ‘m dus die conjunctief! Maar wel met mate, want voor je het weet, eindig je net als prinses Wilhelmina zonder gebit in je mond.

'Men neme een werkwoord'. Dit is een voorbeeld van de aanvoegende wijs, oftewel de conjunctief. Deze werkwoordsvorm zie je jammer genoeg bijna nooit meer. Hoe gebruik je de aanvoegende wijs?

Wat is de aanvoegende wijs?

Kijk eens naar deze berichten: er zijn overeenkomsten er is een ‘u’ en die heeft iets gewonnen, maar er zijn ook verschillen want heeft of hebt die u nu gewonnen?

Om maar meteen met de deur in huis te vallen, het is allebei goed. Je kunt ‘u heeft én ‘u hebt’ in je teksten gebruiken.

Ik leg even uit hoe het zit: u is van oorsprong een derde persoon en stamt af van ‘Uwe edelheid’. Het was dus ooit ‘Uwe edelheid HEEFT gewonnen bij de vossenjacht’. Want bij een derde persoon hoort een persoonsvorm in de derde persoon. 

Het persoonlijk voornaamwoord ‘u’ werd later als een beleefde vorm van jij beschouwd. En bij jij hoort de persoonsvorm in de tweede persoon te staan. En zo werd ineens naast ‘u heeft’ ook ‘u hebt’ gebruikt.  ‘

Je kunt dit leeftijdsverschil van de werkwoordsvormen veel beter horen als je niet het werkwoord ‘hebben’ maar ‘zijn’ gebruikt.  

Kijk: u plus de derde persoon enkelvoud geeft ‘u is’,  bijvoorbeeld in ‘u is een aardige vent’. U plus de tweede persoon geeft ‘u bent’ dus ‘u bent een aardige vent’. En dan wordt het meteen duidelijk, je voelt direct dat ‘u is’ verouderd is. Fout is het natuurlijk niet, alleen wat uit de tijd. 

En daarom zijn we ‘u heeft’ als iets formeler, iets deftiger gaan beschouwen dan ‘u hebt’. 

En dus, ben je in een Ollie B. Bommel-stemming, gebruik dan ‘u heeft’, maar als je meer een Jort Kelder-dag hebt, kies dan voor ‘u hebt’.

Maar doe mij een lol, wees consequent, want pas dan heeft u of hebt u écht gewonnen.

In het Nederlands worden ‘u heeft’  en ‘u hebt’ allebei gebruikt. Het is allebei goed, alleen is ‘u heeft’  iets formeler dan ‘u hebt’. Het maakt dus niet uit welke vorm je gebruikt, als je het maar consequent doet.

Is het ‘u hebt’ of ‘u heeft’?

Wat van ver komt, is lekker, luidt het Nederlandse spreekwoord. Dus ontvangen we in Nederland ook wérkwoorden die van ver komen met open armen. 

Een paar voorbeelden: choqueren komt uit Frans, rodelen uit het Duits en prankcallen, iemand telefonisch een poets bakken, uit het Engels.

Ik wil het even hebben over dat prankcallen, we hebben hier namelijk te maken met een lastigheidje. Want kijk eens naar het voltooid deelwoord, dat schrijf je zo: geprankcalld, met een dubbele -l dus.

Het gekke is dat je dat in ‘gevolleybald’ niet doet, daar schrijf je maar één l in het voltooid deelwoord.

De verklaring is eigenlijk heel simpel: als je het woord nog op z’n Engels uitspreekt, houden we de dubbele l: je schrijft dus gepaintballd en gepayrolld, met dubbele -l. 
Maar … we schrijven gebasketbald en gevolleybald met één -l, want die sporten spreek je gewoon op z’n Nederlands uit. 

Ook prankcallen heeft z’n Engelse uitspraak behouden, dus schrijf je: geprankcalld. 

Even tussen jou en mij, ik zeg nou wel dat we Engelse werkwoorden met open armen ontvangen, maar prankcallen is wat mij betreft zo’n idiote bezigheid dat de grenzen voor dit werkwoord  beter gesloten waren gebleven.

In het Nederlands gebruiken we regelmatig woorden en uitdrukkingen uit het Engels, zoals volleyballen en prankcallen. Maar waarom schrijf je in de verleden tijd ‘gevolleybald’ met één l en ‘geprankcalld’ met twee?

Hoe vervoeg je Engelse werkwoorden in het Nederlands?

‘Schrijven is schrappen’ hoor je wel eens. Dat komt er op neer dat je je teksten zo eenvoudig mogelijk houdt, zodat je stommiteiten voorkomt.

Dat geldt zeker voor het voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord. Een hele mond vol voor iets simpels wat we ontzettend vaak gebruiken. Een paar voorbeelden,
ik geef de goede en de foute vorm.

De beklede stoeltjes
en
Het ontblote bovenlijf
Die goede en de foute vorm klinken precies hetzelfde, je spellingchecker keurt de vormen al snel goed, dus moet je echt weten wat je doet. 

Ik help je een eindje op weg, maar let op, we gaan rigoureus aan de slag, want, schrijven is schrappen. 

Terug naar de beklede stoeltjes. Beklede is een voltooid deelwoord van het werkwoord bekleden. Dat voltooid deelwoord is gebruikt als bijvoeglijk naamwoord, want het zegt iets over de stoeltjes. Maar de vraag is: hoe spel je dat woord correct? Dit is het stappenplan:

Maak het voltooid deelwoord: de stoel is bekleed

zet een -e achter dat voltooid deelwoord: bekleede

Maak het woord zo klein mogelijk: schrap! Bekleede wordt beklede.

En dan ben je klaar: de beklede stoel is de juiste spelling. 
Ik hoor je nu denken: dat ziet er niet uit! je hebt gelijk, het ziet er niet uit maar het is wel goed! 

Ik gooi het bovenlijf ook even door de schrapmolen:

Maak het voltooid deelwoord: het bovenlijf is ontbloot

Zet een -e achter dat voltooid deelwoord: ontbloote

Maak het woord zo klein mogelijk: schrap! Ontbloote wordt ontblote.

Het ziet er weer niet uit, dan heb ik het natuurlijk alleen over het woord hè, met het lijf is alles prima in orde. 

Nee, even alle gekheid op een stokje, het lijkt me duidelijk: wie schrijft en wie snapt: die schrapt!

De verleden tijd van bekleden is bekleedden. Maar als je het hebt over ‘de beklede stoel’, dan verdwijnen die ‘e’ en ‘d’. Hoe werkt dat? JP heeft een handig stappenplan.

Hoe maak je van een voltooid deelwoord een bijvoeglijk naamwoord?

Handige video's waarin de grammaticaregels worden uitgelegd!

Grammatica

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.