Name: Tegenlicht in de klas
Uploaded: 2024-02-13T15:59:56+01:00
Duration: 8 min 42 s
Description: Ons huis staat vol met spullen en we kopen dagelijks nieuwe producten erbij. Maar, de snelheid waarmee we nu producten kopen en weer afdanken zorgt voor een groeiende berg afval.

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

We gebruiken het elke dag; plastic. Hoe wordt plastic gemaakt en waarom gebruiken we het zo veel? Door plastic te recyclen geven we het oude product een nieuw leven. 

Quiz over het hergebruiken van spullen

Wat is recyclen?

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Glas in de glasbak, fruit in de groenbak en plastic in de PMD-bak. We zijn steeds fanatieker in het scheiden van ons afval. Waarom doen we dat en heeft het scheiden van afval eigenlijk wel zin? Klik op de afbeelding om het scrollverhaal te lezen.

Scrollverhaal over omgaan met afval

Heeft het zin om afval te scheiden?

Hoe is het voor mensen in andere landen om buitenstaander te zijn, puber, homo, verslaafd of... ongesteld? Je ziet de overeenkomsten en verschillen tussen culturen in onze steeds kleiner wordende wereld.

Programmaheaders

Programmalogo's

Metropolis in de klas

Alles van Metropolis

Verzamel al het plastic afval dat de mensheid ooit heeft geproduceerd en je hebt een berg groter dan de Mount Everest. De plastic soep in de oceanen vormt een grote bedreiging voor de natuur. In dit scrollverhaal gaan de correspondenten van VPRO’s Metropolis in hun land op zoek naar bijzondere manieren waarop mensen omgaan met plastic. Verhalen van plasticsmokkelaars, eenzame milieustrijders en zelfs zo smerig dat de poep je om de oren vliegt.

Scrollverhaal over plastic soep

Tasje erbij?

In de zomer van 2019 komt de temperatuur in Nederland voor het eerst in de geschiedenis boven de 40 graden Celsius. Deze extreme hitte is het gevolg van klimaatverandering. Hoe komt dit en wat kunnen we ertegen doen? 

Scrollverhaal over klimaatverandering en een leefbaar klimaat

Klimaatkansen 

Tegenlicht in de klas

VPRO

Bewerkte afleveringen van het VPRO-programma Tegenlicht, voor de vakken maatschappijleer, aardrijkskunde, economie, biologie, techniek en scheikunde/NLT.

VPRO Tegenlicht

Ons huis staat vol met spullen en we kopen dagelijks nieuwe producten erbij. Maar, de  snelheid waarmee we nu producten kopen en weer afdanken zorgt voor een groeiende berg afval.

Burgerschap, mediawijsheid, welvaart en samenleving

Consument en markt

De wegwerpmaatschappij

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

EenVandaag in de klas

Ja, hai. Wist jij dat het woord kliko komt van de namen Klinkenberg en Koster, de twee families die in de jaren 70 deze afvalbak op de markt brachten? Ik ook niet. Is voor nu verder ook helemaal niet relevant, maar als ik deze video was begonnen met 'we moeten het even gaan hebben over voedselverspilling', dan was de helft van jullie al afgehaakt vóórdat deze banaan op is.
Maar we móeten het echt even hebben over voedselverspilling. Want wist je dat we wereldwijd ongeveer een derde van al het geproduceerde voedsel níet opeten? Terwijl wereldwijd 1 op de 10 mensen honger lijdt. En nog los daarvan, voedsel verspillen is nog zo veel meer dan alleen zonde van al dat goeie eten. Het heeft namelijk ook een gigantische ecologische voetafdruk. In de wereldwijde klimaataanpak is minder voedsel verspillen essentieel. En ook zo'n beetje het laagst hangende fruit. Dat gaan we je in deze video ook laten zien. En jij kan zelf ook wat doen.
Dus luister effe, want dit is voedselverspilling uitgelegd. En daarvoor hebben we deze kliko wél nodig.

Eerst de definitie. Want waar hebben we het nou eigenlijk precies over? Heel simpel: als voedsel bedoeld voor menselijke consumptie daarvoor niet wordt gebruikt, dan is er sprake van voedselverspilling. Aldus de Nederlandse Monitor Voedselverspilling, die het eh... monitort. En we beginnen met een nieuw getal. Vers... van de pers. Over wat Nederlandse huishoudens in één jaar aan voedsel weggooien. Schrik niet. 600 miljoen kilo. Stel je voor dat we dat allemaal in één kliko zouden proppen... Serieus, probeer het even te visualiseren. Ja, stop maar. Dat doen wij natuurlijk voor je. Voor die miljoenen kilo's heb je déze kliko nodig. En ja, je ziet het goed, dit is de skyline van Rotterdam. En juist ja, dat is de Euromast. En daar gooien we dan vooral brood, zuivel, groente, fruit en aardappelen in. En oh ja, per persoon verdwijnen jaarlijks ook nog eens tientallen liters drinken door de gootsteen. Vooral koffie, thee, zuivel en frisdrank. 
Het goede nieuws: we gooien steeds minder weg. Kijk maar. Het slechte nieuws: we zijn er nog lang niet. En niet alleen in onze huishoudens. In de hele voedselketen verspillen we veel voedsel.
Het begint bij de primaire sector. Dat is de landbouw en visserij, waar het voedsel vandaan komt. Dan heb je de verwerkende industrie. De producenten die er voedingsmiddelen en dranken van maken. Dat moet allemaal verkocht worden. Denk aan de retail, de supermarkten, flitsbezorgers of maaltijdboxen aan huis. Maar ook buitenshuis. In bijvoorbeeld restaurants, bedrijfs- en sportkantines en de catering. En tot slot pas de consument, jij en ik.
Over deze héle keten zou het in Nederland gaan over een slordige 2 miljard kilo weggegooid eten per jaar.

Terug naar Rotterdam. Want zo ziet die 2 miljard kilo eruit in één kliko. Daar steekt zelfs de Zalmhaventoren, het hoogste gebouw van de Benelux, schraal bij af. Zonde natuurlijk. En dus niet alleen vanwege het weggegooide eten. Voor al dat voedsel verbruiken we ook bakken aan energie. Bij het verbouwen, kweken, verwerken, transporteren, koelen of juist verhitten, én verpakken. Ongeveer een derde van de wereldwijde uitstoot komt voort uit onze voedselsystemen.
Dat is eh... veel.
Komt vooral door de enorme stukken land die we daarvoor nodig hebben. Lees: ontbossing. En voor het verbouwen van al dat voedsel. En alles wat daarna komt. Dat geeft weer een totaal nieuwe dimensie aan voedselverspilling.
Daarvoor ga ik even in gesprek met 'mister anti-voedselverspilling', Toine Timmermans van de Wageningen University & Research. Hij is de directeur van de stichting Samen tegen Voedselverspilling. Twee jaar geleden schreef hij dit pamflet in NRC. Verspillingsvrije voedselketen moet bovenaan de klimaatagenda.

Dag Toine.
- Dag Emil.
Leg eens uit, wat hebben klimaat en voedselverspilling met elkaar te maken?
Ongeveer één derde van de uitstoot van broeikasgassen in de wereld is gekoppeld aan ons voedselsysteem. En als je beseft dat meer dan een derde van het voedsel dat we in de wereld produceren uiteindelijk niet wordt gegeten, dan snap je wel dat dit dus een heel groot vraagstuk is.
Als je kijkt naar de oplossingen tegen klimaatopwarming, het beter gebruiken van onze grondstoffen en minder voedselverspilling en een meer plantaardig dieet. Dat zijn twee top-3-oplossingen. Dus die moeten we meer prioriteit geven met elkaar.
En wat is jouw missie?
Zorgen, met elkaar, dat we een beter voedselsysteem hebben. Dus dat er geen verspilling meer is, dat we onze grondstoffen maximaal benutten. Die ontbossing, al die dingen, die ellende die je ziet in de wereld, die kunnen we daarmee wat verkleinen. En zo draag je echt bij, op een manier waar niemand tegen hoeft te zijn aan het tegengaan van klimaatverandering. Toch hét vraagstuk op dit moment.

Een belangrijke schakel: supermarkten. Daar zijn ook cijfers van. Wat blijkt? 98,4 procent van al hun voedsel komt bij de klant terecht. Da's best netjes. Die overige 1,6 procent, en da's alsnog een hele berg voedsel, valt onder verspilling. En dan vooral brood, aardappelen, groente en fruit. Eieren, zuivel, verse kant-en-klaar-producten. Vlees, vis en andere versproducten. Het gaat ook hier al iets beter. Ondanks corona was er 3,6 procent minder voedselverspilling dan in 2018 toen er voor het eerst werd geteld. Die data zijn dus behoorlijk... vers nog. Net als die over de huishoudens trouwens, die worden gemonitord sinds 2010. Maar... eerlijke kanttekening. Los van de retail en de consument zijn de cijfers uit de rest van de keten geen metingen, maar schattingen.
Zo is die 2 miljard kilo ook geen keihard getal, maar het midden van een marge ergens tussen de 1,5 en 2,5 miljard kilo. Best een ruwe schatting dus. Over de hele keten is het moeilijk meten. En dat is een probleem. Kom ik zo op terug. Laten we eerst ook eens even naar een oplossing kijken. Mijn collega Frederica gaat kijken bij miljoenen afgekeurde bananen.


Ik heb het altijd al heel erg raar gevonden hoeveel goed voedsel we met zijn allen verspillen. En op het moment dat ik dacht: ik ga echt iets doen hiertegen, ben ik gaan kijken, wat is dan het grootste probleem? Dit is waar de bananen binnenkomen op het moment dat ze in de haven worden afgekeurd. Wat ze dan doen: dan trekken ze het zakje eruit zodat iedereen weet: dit is een doos waar bananen inzitten die al zijn begonnen met rijpen. Als er meer dan zes van die dozen op één pallet zitten, wordt eigenlijk de hele pallet afgekeurd. Omdat ze dan sneller de rest van de bananen ook kunnen laten rijpen? Exact. 
Wat hier ligt, dit is echt zo groen. Hoe kan het dat dit moet worden weggegooid?
Bijvoorbeeld bij deze, zie je dat ze al geel aan het worden zijn. Op het moment dat dat gebeurt en het duurt nog twee, drie weken voordat het in een supermarkt is, dan kun je je voorstellen dat deze er niet meer zo mooi groen uitzien zoals je ze normaal gesproken in de supermarkt tegenkomt.
Spannend! Zo, het ruikt hier echt heel erg naar banaan.
- Ja, erg he?
Deze hebben hier nu ongeveer vijf dagen gelegen. Ik denk dat dit naar de perfecte kwaliteit gaat om verwerkt te worden tot puree.
Met die stipjes?
- Echt met die stipjes erop. Die ziet er dus zo uit. Deze puree verwerken wij in onze bananenbroden en onze ovengebakken donuts. En dit wordt dus ook gebruikt door andere partijen in de voedingsindustrie. Op het moment dat dit succesvol is, gaat er hopelijk ook een belletje rinkelen bij andere partijen en gaan zij ook hun reststromen opnieuw onder de loep nemen om te kijken hoe ze daar iets uit kunnen halen.

We gaan met die banaan weer even terug naar de cijfers. Sinds vorig jaar moeten alle lidstaten van de
Europese Unie hun cijfers rapporteren aan Brussel. Benieuwd naar een totaaltje? Rotterdam, zet je schrap. In de hele Europese Unie zou het in totaal gaan om 57 miljard kilo weggegooid eten. Die eiersnijder hier? Da's de Erasmusbrug. Eens even kijken. Volgens deze gegevens van Eurostat staat Nederland in de top 5 van grootste verspillers. Vooral Cyprus lijkt er een potje van te maken, met name in de verwerkende industrie. In Portugal en Italië doen vooral de huishoudens het relatief erg slecht. En in Ierland lijkt het erop dat ze hun glas Guinness niet altijd helemaal leegdrinken. Of eh, zal het ergens anders aan liggen?
Maar... de cijfertjes. Zijn ze weer. Kijk alleen al naar Nederland. Volgens Eurostat verspillen wij jaarlijks bijna 3 miljard kilo. Da's een stuk meer dan die 2 miljard. Da's nogal een verschilletje. Wacht. 
Toine?!
Hoe kan het nou dat de cijfers van Eurostat zó afwijken van de Monitor Voedselverspilling?
Nou, dat is vrij makkelijk, omdat ze een andere definitie gebruiken. En die tellen ook mee: producten die aan voedsel hebben vastgezeten, maar niet meer eetbaar zijn. Bijvoorbeeld sinaasappelschillen, is het makkelijkste voorbeeld. En het tweede grote verschil is dat in de oorspronkelijke definitie in Nederland voedsel dat uiteindelijk naar veevoer ging telde wel mee als voedselverspilling. En in Europa is nu gezegd: nee, als het naar veevoer gaat is het geen voedselverspilling. Maar al die stromen die gebruikt worden om energie van te maken of compost blijft gewoon voedselverspilling. Dus je ziet eigenlijk twee verschillen, waardoor het lastig vergelijkbaar is. We zien ook landen die eigenlijk heel weinig data hebben. Dus wij weten vrij veel, maar er zijn heel veel landen die die informatie nog niet hebben. Wat ik wel zie, is dat de kwaliteit van de data in de loop van de jaren van die andere landen ook wel gaat verbeteren.

Oké, voor nu, al die cijfers effe weg. Feit blijft dat er miljarden kilo's aan eten verloren gaan. En dat moet naar nul. Dat noemen we circulair: een wereld zonder afval waarin we álle grondstoffen, en dus ook voedsel, optimaal benutten en hergebruiken. Zo'n circulaire economie is pure noodzaak, willen we in de toekomst de planeet leefbaar houden en miljarden monden kunnen blijven voeden. Da's nou niet bepaald appeltje eitje. Maar wel broodnodig.
Ja toch, Frederica?

Ik ben zelf opgegroeid in een bakkerij, en ik weet gewoon hoeveel brood er wordt weggegooid. Gewoon vers goed brood. Ik zie hier een hele grote emmer. Normaal gebruiken mensen misschien bloem om koekjes te bakken, maar jullie gebruiken dus dit? Ja, dit is eigenlijk ook bloem, maar het is al iets geweest. En er zit al een heleboel liefde en ambacht in. En nu nog een keer. Dus we hoeven geen nieuwe verse bloem te gebruiken. 
Want zou normaal dit brood bij de bakker dan weggaan?
Ja, dit gaat weg. Soms gaat het wel naar veevoer, dus dan komt het wel goed terecht. Maar ook een groot deel van de broden bij bakkers wordt gewoon weggegooid. We redden hier toch wel ruim 1500 kilo brood per jaar. Als je kijkt naar één pakje koek, daar zitten bijna twee sneden brood in die we redden.
Als je niet hard genoeg werkt, dan vallen ze dus op de grond.
Dan krijg je strafpunten.
Als je kijkt naar het totaal, je zet het af tegen het totaal van brood wat er verspild wordt, weegt dat tegen elkaar op?
Nee. Er wordt zoveel brood verspild, dat kunnen wij niet redden in Nederland. Maar ik geloof wel in de kracht van het signaal. Vooral omdat we ons bewust moeten zijn van wat we weggooien, en dat het niks geks is. Het is eigenlijk heel normaal dat we gewoon kijken, wat kunnen we hergebruiken? Wat is nog goed?

Lekker circulair bezig. Maar lang niet genoeg voor een volledig circulaire economie. De oplossing zal ook van bovenaf moeten komen. Nee, ik heb het over grote bedrijven en overheden. Daar gebeurt al wel het een en ander. Zo heeft de Wageningen Universiteit samen met onder meer deze multinationals en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit de stichting Samen tegen Voedselverspilling opgericht. Een voorbeeld: de kortingsstickers op bijna niet meer houdbare producten. En zo gebeurt er al veel meer. 
Een bloemkool is vaak toch wel wat te groot, waardoor we de helft weggooien. Daarvoor hebben wij een nieuwe bloemkool gemaakt, dat is deze. Hiermee kun je dus de porties zo groot maken als voor jouw familie het beste past. 

Ook het huidige kabinet omarmt de circulaire VN-doelen. Tenminste, als we het regeerakkoord mogen geloven. Maar ja. Beleidsmatig wordt de soep lang niet zo heet gegeten als-ie wordt opgediend. Soms worden in zo'n regeerakkoord vooral zoete broodjes gebakken en is de uitvoering vlees noch vis en slaat het nog geen deuk in een pakkie boter. Of ziet het bedrijfsleven er geen brood in.
- Emil, kappen.
Sorry.
De hamvraag: doen we eigenlijk wel genoeg? We zijn er nog lang niet. Toverwoord in de aanpak van voedselverspilling: reststromen. Dat zijn "productstromen die niet de reguliere weg van het voedsel volgen maar gedurende het productieproces of bij de consument worden verspild". In andere woorden: dat wat normaal gesproken in de kliko zou belanden. Dat wil je dus niet. Maar wat wil je dan wel?
Daar is een ranking voor gemaakt. Da's deze: de Ladder van Moerman. Hoe lager op de ladder, hoe slechter. Helemaal onderaan staan verbranden en storten. Gebeurt helaas nog vaak. Een treetje omhoog: vergisten of composteren. Liever niet. Maar zo kan je het op z'n minst nog recyclen tot bijvoorbeeld meststoffen. Verre van perfect, maar al wel beter: overgebleven voedsel hergebruiken als grondstof. Als alternatief voor fossiel. Dus bijvoorbeeld biobrandstof. Een stuk beter al: maak er dierenvoer van. Zo komt bijvoorbeeld al twee derde van het niet verkochte brood terecht in veevoer. Maar nog beter: als voedsel dat voor de mens is geproduceerd ook daadwerkelijk door de mens wordt geconsumeerd. Zoals de koekjes van Marijntje en de bananen van Laura. Zo ga je met reststromen om. Maar in de perfecte wereld, helemaal bovenaan die ladder voorkomen we dat er überhaupt reststromen zijn.
Frederica, kom d'r maar in.

Verleden jaar hebben we 2,3 miljoen kilo door onze handen gehad. Ja, da's veel. Elke dinsdag sorteren we hier allemaal groente en fruit. Ja, dit komt van de boer, dit is toevallig ook van een biologische boer. Dat is over, het is eigenlijk een beetje de onderkant van wat je kan verkopen. Kan je het verkopen, kan je het niet verkopen? Het zijn gewoon goeie aardappelen. Dit is gewoon een goede aardappel. En ook nog biologisch. Het is gewoon zonde om dat weg te doen of aan koeien te geven. 
Maar dit is dus voor een boer, die denkt: dit ga ik niet kwijtkunnen aan supermarkt? 
Ja, dit is een andere kwaliteit dan de kwaliteit die in de schappen ligt.
Waarom is het nodig om dit zo te doen?
Nou ja, de toestroom van mensen van de voedselbanken, die groeien. Want hoeveel mensen maken er nu gebruik van de voedselbank, of zijn ervan afhankelijk?
Kees? Hoeveel mensen zijn afhankelijk van de voedselbank?
Op het ogenblik zo'n honderdduizend.
- En is dat gegroeid, ten opzichte van vorig jaar?
Ja, dat is in een jaar tijd, als ik het goed gehoord heb, iets van 15 tot 20 procent gegroeid. Ja, van tachtigduizend naar honderdduizend.

Goede zaak. Want dat verdwijnt dus allemaal niet in deze kliko. Toch ga ik jullie nog één keer vervelen met wat er wél in verdwijnt. Wereldwijd.
Volgens de FAO, da's de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie, gaat minimaal zo'n 14 procent van de totale voedselproductie in de keten verloren tussen de oogst en de retail. En volgens het VN-Milieuprogramma in de rest van de keten, tot en met de consument nog eens 17 procent. Tellen we even mee? Dat zou dus inderdaad betekenen dat wereldwijd een derde van al het voedsel wordt verspild. Rotterdam? Komt-ie. Wereldwijd praten we over zo'n 1,3 biljoen kilo aan voedselverspilling. En juist ja, die tandenstoker daar, dat is de Euromast. Volgens de FAO zouden we, als we wereldwijd helemaal géén voedsel zouden verspillen 1,4 miljard hectare aan land besparen. Da's een gebied groter dan Europa. En zouden we met gemak meer mensen kunnen voeden, dan er momenteel honger hebben.
Dat zijn schokkende cijfers. Maar: kennelijk is het dus hier al heel moeilijk te meten. Laat staan hoe dat gaat in minder ontwikkelde regio's.

Oké, even samenvatten. Uiteindelijk telt voor voedselverspilling maar één getal, en da's nul. Dat is het hele eieren eten. En de oplossing? Die is zo klaar... als een rondje. De uitvoering, da's een lastiger verhaal. Wordt aan gewerkt. Het is eigenlijk heel normaal dat we gewoon kijken, wat kunnen we hergebruiken? Wat is nog goed? En ook jij kan een ver-schil maken. Stap af van het idee dat voedsel weggooien 'normaal' is. Eet je bord leeg, en schep vooral niet te veel op. Werk met een boodschappenlijstje. Kook op maat. Bewaar restjes. En eet ze ook op. Vries het in, als je kan. Vertrouw op je zintuigen, en vaar niet blind op die tenminste-houdbaar-tot-datum. En hou gewoon eens een keer bij hoeveel voedsel in een week jij verspilt. Maar denk vooral gewoon effe logisch na.
Oh enne, tot slot, die boodschappen in deze video, die gaan gewoon netjes op hoor. Makreel effe langs?

Hoe voorkomen we voedselverspilling?

In Nederland wordt zo’n 2 miljard kilo eten weggegooid per jaar. Dit gebeurt niet alleen bij mensen thuis, maar ook bij het vervoeren, verwerken, bij supermarkten en bij restaurants. Dit is dus niet alleen verspilling van voedsel, maar ook van grondstoffen en energie. We gooien steeds minder weg, maar overheden en het bedrijfsleven moeten ook bijdragen aan oplossingen.

Op naar een wereld zonder afval

Ruimteschip Aarde in de klas

Wij mensen laten overal op aarde onze voetafdruk achter. We zijn de enige diersoort die onze planeet vervuilt met plastic afval. We vragen steeds meer van de aarde, maar de aarde wordt niet groter. Hoe ziet onze toekomst op aarde eruit als we zo doorgaan?

Mensen in Nederland

Apparaten die kapotgaan, zijn vaak lastig te repareren. Hierdoor wordt veel elektronische spullen snel weggegooid. Hierdoor ontstaat een enorme afvalstroom van e-waste, waarvan een deel wordt gedumpt in Afrika. Steeds meer initiatieven zijn gericht op hergebruik van dit soort apparaten.

Nieuwsuur in de klas

Apparaten die kapotgaan, zijn vaak lastig te repareren. Hierdoor wordt veel elektronische spullen snel weggegooid. Hierdoor ontstaat een enorme afvalstroom van e-waste, waarvan een deel wordt gedumpt in Afrika. Steeds meer initiatieven zijn gericht op hergebruik van dit soort apparaten. 

Elektronisch afval 

Er gebeurt hier veel. Hier verschepen we ruim duizend containers per jaar. 
We zijn in de Amsterdamse haven. Dit bedrijf verhuurt zeecontainers die door handelaren worden volgestouwd met elektronische apparaten. Het zijn vooral Afrikanen die in deze handel zitten. In alle uithoeken van Nederland kopen ze gebruikte spullen op. Televisies, radio's, computers en andere elektronica. De volle containers gaan vooral richting West-Afrika. 
Deze gaat naar Ghana of Burkina Faso. Die komen overal vandaan. Er is een deel van de kringloop, er is een deel dat mensen partijkoop doen bij bepaalde handelaren, er is van de week nog een hele partij binnengekomen, gebruikte televisietoestellen uit een hotel. Dat waren nog de oude vierkante kastjes, dat moeten netjes flatscreens worden. Die mensen stropen alles af. 
Freek Kalff werkt hier als vrijwilliger. De hele dag door komen mensen naar de haven om spullen te verkopen aan de Afrikaanse handelaren. Ook afgedankte, niet werkzame spullen worden aangeboden. Freek probeert dit tegen te houden. 
Gatver. Dat vinden we niet goed. Je bent zo vaak gewaarschuwd dat je dit hier niet moet brengen. En nu doe je het toch. Dus deze gaat de oudijzerbak in, want je weet dat je hier geen afval mag brengen. 
We verschepen televisies. Stoelen. Fietsen. Dingen zoals bankstellen. Allerlei soorten tweedehands spullen. Koelkasten. Radio's, televisies. Ook elektronische spullen dus? Ja, van alles. En wie koopt dit soort producten? Je weet van tevoren niet wie deze spullen wil. Alles wordt verscheept. 
Zwaar? Ik zie het. Goedgekeurd. 
In Afrika kunnen we ons geen nieuwe producten veroorloven. Vanuit Europa kunnen we tweedehands spullen aanbieden. Wij maken ze weer in orde en dan kopen ze ze bij ons. Sommige dingen gaan onderweg kapot. Maar we proberen ze te repareren en dan verkopen we ze. 
De televisie die hier is afgedankt heeft dus commerciële waarde aan de andere kant van de wereld. Al jaren ontvangen West-Afrikaanse landen onze afgedankte elektronica, zoals hier in Ghana. De elektronische apparatuur komt aan in de haven. De eigenaren zijn importeurs die ze hierheen halen. Die nemen ze mee naar hun winkels.
Een deel van de tweedehands apparaten wordt opgeknapt. Maar een groot deel blijkt bij aankomst toch stuk en onbruikbaar. Dan is het elektronisch afval: e-waste. En dat elektronische afval belandt hier in Agbogbloshie, een buitenwijk van de hoofdstad. Het is een van de grootste e-waste stortplaatsen ter wereld en tegelijk één van de meest vervuilde plekken.
Je ziet dikke rook door het verbranden van kabels en andere onderdelen. Hier wonen en werken meer dan vierduizend Ghanezen. Ze slopen westerse apparaten om kostbare metalen te winnen en te verkopen. Daar komen veel giftige stoffen bij vrij. We praten over blootstelling aan lood, arseen, cadmium, chroom. En dit zijn allemaal potentieel kankerverwekkende stoffen. Ik heb vrienden verloren op dit terrein. Westerse landen, waaronder Nederland, hebben jaren geleden al internationale afspraken gemaakt om elektronisch afval niet te verschepen naar landen zoals Ghana.
Het is legaal om een tweedehands product te gaan exporteren, maar als het afval is, is het niet legaal. Waarom? Omdat het gevaarlijke stoffen bevat.
Kees Baldé doet al jaren onderzoek naar de afvalstroom e-waste. Hij ziet dat ondanks internationale afspraken afval vanuit Europa naar Afrikaanse landen wordt verscheept, terwijl het is aangemerkt als tweedehands. Ongeveer éénderde blijkt toch niet te werken als het aankomt in Afrika. Terug naar de Amsterdamse haven. Alleen werkzame spullen mogen dus worden geëxporteerd. Het containerbedrijf wil daarom dat alle oude apparaten worden getest. Er wordt gekeken: werk 'ie, gaat er een lampje branden, hoor je wat zoemen of wat dan ook. Is dit goedgekeurd nu? Ja, hij heeft hem getest en hij doet het. Hij geeft geluid en er wordt nu gescand. Er wordt keurig netjes een sticker opgeplakt dat 'ie getest is en dan kunnen we hem netjes in de container laden.
Maar dit betekent niet dat alle spullen daadwerkelijk een tweede leven krijgen. De materialen die in het apparaat zitten, hebben namelijk vaak meer waarde dan het apparaat zelf. De Nederlandse overheid is al jaren op de hoogte van dit probleem en beloofde in 2009 beterschap. 
We gaan daar een samenwerkingsovereenkomst ondertekenen waarin we afspreken dat we meer met elkaar gaan samenwerken om zoveel mogelijk te voorkomen dat kapotte dingen naar Ghana worden getransporteerd vanuit Europa.
Maar de export van elektronisch afval is een hardnekkig probleem. Onlangs kwamen zestien Afrikaanse havendirecteuren naar ons land om hun zorgen te uiten. Ze bezochten toen ook dit containerbedrijf in Amsterdam. Afval uit de EU vormt een probleem voor Afrika. Afrika is een stortplaats geworden. We hebben niet de juiste recyclefaciliteiten voor elektronisch afval. Overal komen afgedankte producten vandaan. Uit Nederland, Frankrijk, uit België. Uit veel Europese landen. Ze denken dat Afrikanen allemaal zo arm zijn, dat ze daarom alles dat uit Europa komt kunnen gebruiken. Maar dat is niet zo.
Ondanks de zorgen van de Afrikaanse delegatie stelt de inspectie, die ook aanwezig is bij het bezoek, dat Nederland het goed voor elkaar heeft. Apparatuur die kapot is, vertrekt vanuit niet uit Nederland richting Afrika. Afrika is geen dumpplek van Europees materiaal. Maar dat gebeurt nu nog steeds wel. Nee. Materiaal dat vanuit Nederland gaat, dat is allemaal werkend.
Volgens de inspectie is dus alles op orde, maar als we de meest recente cijfers opvragen bij diezelfde inspectie, blijkt dat de dienst door de jaren heen steeds minder is gaan controleren op e-waste en de keren dat de inspectie wél controleert, treft de dienst bij 70% van de bedrijven wel degelijk elektronisch afval aan. Concreet praten we over zo'n 2 miljoen kilo e-waste. Dat zijn honderd volle zeecontainers.
Dus dat als er een inspectie gedaan wordt, het ook gewoon bingo is. En dat het ook om grote hoeveelheden gaat. Ik denk dat als de inspectie meer zou inspecteren, dat er meer gevonden zou worden. Dat maakt u op uit de cijfers? Ja, dat maak ik hieruit op. 
Zou de inspectie veel meer moeten controleren? Ik denk dat het goed is om zeker ook hun gezicht te laten zien. We proberen toch de mensen op te voeden en als er ook vanuit de overheid controle op is, dat helpt ontzettend veel.

Vervuiling door e-waste

Oude televisies, koelkasten en andere apparatuur die in Nederland niets meer waard is, wordt vaak verscheept naar landen in Afrika, zoals Ghana. Daar wordt het tweedehands verkocht. Maar veel ‘e-waste’ belandt daar vaak op een vuilnisberg. Dat zorgt voor vervuiling en gevaarlijke situaties.

Elektronisch afval gedumpt in Afrika

Groep 6/7/8

De 14-jarige Julieta woont op het Caribische eiland Curaçao en is daar liever onder dan boven water. De wondere, spannende wereld van de oceaan voelt voor Julieta als haar thuis. Hoe meer Julieta onder water is, hoe meer ze wordt geconfronteerd met de grote hoeveelheid afval op de zeebodem en dat maakt Julieta verschrikkelijk boos. Samen met andere vrijwilligers op Curaçao redt Julieta zeeschildpadden in nood en probeert ze hun leefomgeving te verbeteren. Haar acties voelen voor Julieta soms slechts als een druppel op de gloeiende plaat. Positief blijven en geloven dat je een betere wereld en toekomst kunt creëren is een moeilijke opgave.

ZappDoc: Mensjesrechten

De 14-jarige Julieta woont op het Caribische eiland Curaçao en is daar liever onder dan boven water. Samen met andere vrijwilligers op Curaçao redt Julieta zeeschildpadden in nood.

Julieta & de schildpadden in de plastic soep

Mensjesrechten

Plastic korrels. Ze lijken een beetje op kiezeltjes, vallen nauwelijks op, maar ze liggen op veel plekken in Nederland. 
Kijk, hier zie je dat het alsmaar meer wordt. Dit zijn dus allemaal die korrels. Dit is geen zand. We hebben dit al een paar keer in water gedaan om te zien wat er blijft drijven en het blijft allemaal drijven. 
De kleine korreltjes lijken misschien onschuldig, maar ze hebben een grote impact op het milieu. Onderzoekers zien dat bijvoorbeeld terug in de magen van vogels. 
Minstens vier heb ik er nu hier. Eentje lijkt er een beetje op, maar dat is een piepschuimkorrel. De schadelijkheid zit 'm niet in beesten die acuut dood uit de lucht vallen, maar in het feit dat je lichaamsconditie achteruit gaat of de gezondheid afneemt, zodat hun overlevingskansen ietsje kleiner worden of minder kuikens krijgen. 
Dit soort korrels worden ook wel microplastics genoemd. Microplastics zijn kleine plastic deeltjes die op grote schaal in het milieu belanden. Ze worden gebruikt in producten zoals tandpasta of ontstaan als plastic afval afbreekt. De plastic deeltjes kunnen worden opgegeten door dieren die denken dat het voedsel is. Eén van de gevaren is dat de magen van heel kleine dieren gevuld worden met plastic. Ook mensen krijgen op allerlei manieren deze plastic deeltjes binnen, bijvoorbeeld door vis te eten of water te drinken. Hele kleine deeltjes kunnen we zelfs inademen. Grote vraag is natuurlijk of dat gevaarlijk is voor onze gezondheid. Er zijn aanwijzingen dat het zo is, maar dat wordt nog verder onderzocht. Wat we wel weten is dat microplastics overal om ons heen zijn. 
De Plastic Soup Foundation wil de verspreiding van plastic korrels harder aanpakken en deed het afgelopen jaar steekproeven in de buurt van verschillende plasticfabrieken. 
We hebben inmiddels op kantoor een hele verzameling van dit soort zakjes liggen, met allemaal precies de locatie en de datum erop. Ook in de Londenhaven in Rotterdam. Ze denken dat een deel van de korrels daar afkomstig is van een fabriek om de hoek. 
Een fabrikant van deze korrels zit aan het water en wij vermoeden dat ze daar in het water terechtkomen en uiteindelijk dus op dit talud. 
Het plastickorrelprobleem speelt ook op andere plekken in Nederland. We zitten nu op de dijk bij Rilland in Zeeland. Hier ligt het weer vol met korrels. En ja, de haven van Antwerpen is hier maar een paar kilometer vandaan, het belangrijkste knooppunt van plasticproductie in Europa. En dat zien we hier op de dijk in Zeeland terug. 
We zijn nu inmiddels in Limburg, in Antwerpen, in Rotterdam, echt al op tientallen verschillende locaties geweest en ook echt bij herhaling, 3, 4 keer. Dat geeft wel echt een goed beeld dat het structureel mis is. Echt ontspoord is. 
Maar hoe bewijs je dat die korrels ook echt afkomstig zijn van een bepaalde fabriek?
 Als je kunt aantonen dat in de buurt van die bedrijven grote hoeveelheden van die korrels voorkomen die op andere plaatsen niet voorkomen, dan kan een rechter of een bestuursorgaan zeggen: ik draai op dit moment de bewijslast om. Als ik zie dat dat voor uw deur veel voorkomt, bewijst uw bedrijf maar dat die niet van u zijn. 
Ben je als fabriek dan verantwoordelijk? Ja, zegt de milieudienst. Als het binnenterrein is, is het op grond van de milieuvergunning. Als het buitenterrein is, is het op z'n minst het ongeoorloofd brengen van afvalstoffen op de bodem. Als in de toekomst blijkt dat er alsnog korrels liggen, dan zetten we een volgende stap in de handhaving en dat zal een dwangsom zijn. 
Het opruimen is een vrijwel onmogelijke taak. Het is een illusie om te denken dat je alles kunt opruimen. Dat betekent dat er plastic blijft liggen op het strand. Deze korreltjes ga je nog jarenlang vinden op het strand.

Waar komen microplastics vandaan?

Dagelijks komen er plastic korreltjes in het milieu terecht. Dat komt doordat miljarden korrels verspild worden tijdens de productie en het transport van plastic door plasticproducenten.

Plastic korrels op het strand, in vissen en bij fabrieken

Microplastics zijn ontzettend klein, maar zitten overal. In de lucht, in het water en zelfs in het Noordpoolgebied zijn ze te vinden. De deeltjes zijn afkomstig uit bijvoorbeeld cosmetica of van plastic afval en kunnen een gezondheidsrisico vormen.

Microplastics 

Natuurlijke omgeving

Video's over microplastics, elektronisch afval en voedselverspilling

Afval en verspilling

Wist je dat Schooltv ook onderdeel van de publieke omroep is?                     

Laat Schooltv niet wegbezuinigen! 

Narcis in de knop

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.

De wegwerpmaatschappij

Tegenlicht in de klas

Hoe voorkomen we voedselverspilling?

Ruimteschip Aarde in de klas

Nieuwsuur in de klas

Vervuiling door e-waste

Mensjesrechten

Waar komen microplastics vandaan?

Nieuwsuur in de klas

Meer

Wat is recyclen?

Heeft het zin om afval te scheiden?

Tasje erbij?

Klimaatkansen

Embed video

Bewaar dit item in een verzameling

Nieuwe verzameling

Hallo! Welkom terug

Vind alles voor een leuke les!

Met een account kan je