Name: Oorlog in het dagelijks leven
Uploaded: 2016-05-03T09:46:42+02:00
Duration: 11 min 17 s
Description: Ook in de Tweede Wereldoorlog gaat het leven gewoon door. Kinderen gaan nog steeds naar school. Wat merken zij van de Duitse bezetting? Henk, Truke en Jack vertellen hun verhaal. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Henk, Truke en Jack zitten op de basisschool als de oorlog uitbreekt. Zij krijgen te maken met de Duitse bezetter die hun regels en beperkingen oplegt aan de bevolking. 
Duitsland trok Nederland binnen. 
Ik was 7 jaar toen de oorlog uitbrak. 
Ik was 8 jaar toen de oorlog begon. 
Ik was 4 jaar toen de oorlog begon en ik ben geboren en opgegroeid in Maasland in het Westland. 
We kijken voor het zolderraam en zagen dat de lucht volwassen met pluimpjes van luchtafweergeschut. Maar er waren ook parachutes waar soldaten aan bengelden die naar beneden kwamen. Ja. Het was overduidelijk van: dit was oorlog. 
Enige wat griezelig was op het moment van die oorlog uitbreken van 10 mei, was dat mijn vader de nachtdienst had als bootwerker bij de steenkolenhandelsvereniging en mijn vader zat daar vlakbij Waalhaven, wat wij hoorden dat gebombardeerd werd. 
Op 14 mei wordt het centrum van Rotterdam gebombardeerd. Er zijn bijna 900 doden. Nederland geeft zich over, capituleert, om meer bombardementen op steden te voorkomen. 
We zouden opgenomen worden in het Germanenvolk in het Arische geheel en we zouden deel uitmaken van dat 1000-jarige rijk. 
Ik was op de kleuterschool in die tijd met mijn vriendinnetje Marie en toen kwamen er twee Duitse soldaten langs in hun pak en die stapten zomaar het hekje door en die kwamen bij ons op de speelplaats en Marie en ik vonden dat erg interessant. En zij ging op de bank zitten en allebei namen ze één van ons op schoot. 
Wij mochten aan tafel 's avonds altijd onze verhalen van de dag vertellen en ik had een heel mooi verhaal. Dus ik vertelde dit en mijn oudste zussen die riepen: "Wat, heb je bij een Duitser op schoot gezeten? Dat zijn onze vijanden!"
Ze waren aardig in het begin. De propaganda was vriendschappelijk gericht. Ik herinner mij nog dat na een jaar dat omsloeg. 
De bezetter kwam met steeds meer regels en beperkingen. Telkens weer de keuze: toegeven of verzetten. 
We hadden dus een nieuwe radio, een Philips radio, met één knopje te bedienen. Hele grote. Die hebben we in '42 dat we verplicht waren een radio in te leveren, want de angst van de Duitse bezetter was dat wij de nieuwsberichten uit Engeland zouden aanhoren en de waarheid de waarheid zouden vernemen. 
Daar de radiotoestellen moesten worden ingeleverd verborgen velen hun apparaten op geheime plaatsen om toch met de vrije wereld in contact te blijven. 
Soms moeten fietsen worden ingeleverd bij de Duitse bezetter. Je verzetten kon fatale gevolgen hebben. 
Bas van Buuren, onze achterbuurjongen, die fietste terwijl fietsen gevorderd konden worden. Maar heel bewust, fietste hij en hij had een verloofde in Maassluis en hij was er naartoe of kwam daar vandaan. En toen kwam hij een Duitser tegen en die wilde zijn fiets vorderen, maar Bas wilde dat niet. En die is gaan vechten met die Duitser en die Duitser heeft die daardoor in de Vliet laten vallen. Heeft hij vlug de fiets gepakt en is hij weggefietst zigzaggend voor het geval er wat zou gebeuren. En die Duitser is eruit geklommen en was denk ik extra kwaad om wat er gebeurd was en die pakt zijn geweer en die schiet en het was raak. Dus Bas was overleden. Ja, nou dat maakte heel veel indruk. 
Omdat de vader van Jack niet voor de Duitsers wil werken en daardoor werkloos is, moeten ze van de Duitsers verhuizen naar Doesburg. De moeder van Jack is woedend. 
Ze was kwaad op mijn vader, want ze zei: "Het is jouw schuld dat wij moeten verhuizen. Als jij voor de Duitsers was gaan werken dan was dat allemaal niet gebeurd. En iedereen werkt toch voor de Duitsers, riep ze daarbij, alleen jij met je principes. Jij wilt dat niet doen." En mijn vader die verliet op een bepaald ogenblik het huis en na een uurtje kwam hij weer terug en die zei: "We mogen blijven. Ik ben gaan werken voor de Duitsers". En hij liet een kaart zien, een ausweis met zijn foto erop en daarop stond dat die dus werkzaam was voor de Duitse weermacht. 
Het bunkeren van schepen en het werk van mijn vader van de steenkoolhandelsverdediging was over. Er kwamen geen schepen meer en die bootwerkers die werden ingezet om puin te ruimen.
Als je als jongen van 7 jaar, als je dan in zo stad komt en je ziet dan al dat puin en al die rotzooi allemaal liggen, dan is dat wel een cultuurschokje. En dan zie je alleen de enige kerk nog staan, de Laurenskerk. Die staat er, die toren in het midden. Je staat sprakeloos als je daarin geplaatst wordt. 
De vader van Jack moet daken van Duitse kazernes schilderen vlak bij de Waalsdorpervlakte. 
En dat was een heel beruchte executieplaats. En als die schilders, waaronder m’n vader, op het dak zaten, daar Duitse vrachtwagens bij de gevangenis zagen, die dan onder hun ogen de hoek om gingen naar de Waalsdorpervlakte en zo hoorden dan even later de schoten van de executiepelotons dan wisten die schilders wel wat er aan de hand was, maar ze konden daar natuurlijk niets aan doen. Maar vader kwam dan thuis, dan was hij helemaal uit zijn doen. Hij legde zijn hoofd op de tafel en hij begon te janken. Het was niet te geloven. Hij voelde zich een landverrader. Hij vond het zo erg dat hij een meewerkte aan een systeem dat hij verafschuwde. 
Steeds meer producten worden schaars. In Nederland wordt minder geproduceerd, invoer is onmogelijk en het eten dat er is gaat naar Duitsland. Het bedrijf waar de vader van Truke werkte is gebombardeerd. 

Toen was een dagtaak eigenlijk om dingen te ruilen, zodat ’ie eten voor ons kon krijgen. Om het beschikbare voedsel eerlijk te verdelen, worden er gaarkeukens geopend waar mensen op vertoon van een bon een pannetje soep kunnen halen. Het is vechten voor eten. 

Boosheid en angst. Ja. En daarmee kijk je naar de wereld. Daarmee kijk je naar andere mensen. Iemand anders is je vijand tot het misschien niet zo blijkt te zijn. 
In september 1944 zijn delen van het zuiden van Nederland al bevrijd door de geallieerden. Boven de rivieren blijft Nederland bezet gebied. Vanwege een spoorwegstaking is vervoer van voedsel naar de grote steden niet meer mogelijk. Er is daar niets meer te krijgen en het is een strenge winter. De hongerwinter. 

Er was hongersnood in Rotterdam-Zuid. Er was weinig meer te krijgen en alle toevoerlijnen waren eigenlijk afgekapt zodat de mensen het moesten doen met hele kleine porties. En dat betekende dat ze buiten Rotterdam gingen zoeken en de actieradius werd steeds groter. 
Toen hoorden we van een buurvrouw dat ik naar Groningen of Friesland zou kunnen worden uitgezonden met een kindertransport. En dat kindertransport dat zou gaan per schip. Daarvoor moest ik voorzien van een koffertje met wat kleding afgeleverd worden en daar lagen schepen klaar die 's nachts voeren tot aan Groningen of naar Leeuwarden.
Henk en zijn ouders verblijven die periode bij een boerenfamilie in het Overijsselse Gramsbergen, 200 kilometer van Rotterdam. 
En dan kwamen ze dan op ongelukkige fietsjes met houten banden en een rubber slang d'r omheen gedraaid trappend in twee dagen ergens proberen te slapen naar Gramsbergen om eten te halen. 
Als mensen eten gingen halen, dan kon dat ook onderweg weer afgepakt worden door de Duitsers die er rondliepen die dat dan toch weer inden waardoor ze met lege handen thuis kwamen. 
Ze waren allemaal ondervoed. Er waren kinderen met diarree en vaak kinderen met heimwee. 
Na een reis van drie weken komt Jack aan in het Groningse dorpje Marum. Hij is er slecht aan toe. Hij kan geen eten binnenhouden. De dokter wordt erbij gehaald. 
Ja. De dokter kwam en die luisterde en klopte en zei: "Vrouw van der Heide. Wat heb je je op de hals gehaald?" "Hoezo? Dokter of wat bedoelt u?" "Nou dit is geen blijvertje, zei die. Die jongen die haalt het niet."
Maar Jack redt het. 
Na zes maanden bij zijn gastgezin kan hij terug naar Den Haag en ziet hij zijn ouders weer. Henk en zijn ouders liftten na de bevrijding met Amerikaanse soldaten mee. Vanuit Gramsbergen terug naar Rotterdam. Truke maakt voor het eerst in haar leven een echt feest mee.

In 1914 breekt er in Europa een oorlog uit tussen de grote landen van Europa. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk vechten tegen Frankrijk, Engeland en Rusland. Nederland blijft tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal. Het wordt een bloedige strijd die maar liefst vier jaar zal duren. Klik op de afbeelding om de tijdlijn met belangrijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog te bekijken.

Tijdlijn over de Grote Oorlog

De Eerste Wereldoorlog

Ten oosten van Nederland ligt Duitsland. De 20e eeuw staat voor Duitsland grotendeels in het teken van allerlei oorlogen, maar tegenwoordig is Duitsland een sterk economisch ontwikkeld land. Hoeveel weet jij over het land, bekend van Oktoberfest en de Eifel? Klik op de afbeelding om de quiz te starten.

Quiz over onze oosterburen

Wat weet jij over Duitsland?

In deze tijdlijn over de Tweede Wereldoorlog kun je zien welke gebeurtenissen van belang zijn in de oorlog en welke invloed ze hebben op de bevolking. Ook is te zien hoe de Tweede Wereldoorlog in Nederland verloopt. Van het binnenvallen van Polen naar de Wannsee conferentie tot de capitulatie van Japan. 

Tijdlijn over de oorlog tussen Duitsland en de geallieerden 

De Tweede Wereldoorlog 

Hitler in de RIjksdag

In de twintigste eeuw verandert Duitsland onder Hitler in een dictatuur. Wat weet jij van de opkomst van het nationaal-socialisme, de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog? Klik op de afbeelding en test je kennis.

Examenquiz bij geschiedenis voor havo/vwo

Wat weet jij over Duitsland in Europa?

Oorlog in het dagelijks leven

Naar de interactieve schoolplaat bij Jong in Oorlog

Lesmateriaal bij Jong in oorlog - Oorlog in het dagelijks leven

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

In Jong in Oorlog vertellen ooggetuigen over de Tweede Wereldoorlog. Als kind hebben zij deze oorlog meegemaakt. Hoe was het om op te groeien in oorlogstijd?

Jong in oorlog

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei

Ook in de Tweede Wereldoorlog gaat het leven gewoon door. Kinderen gaan nog steeds naar school. Wat merken zij van de Duitse bezetting? Henk, Truke en Jack  vertellen hun verhaal. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Wereldoorlogen

Het gewone leven in oorlogstijd

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Wat gebeurt er op 4 en 5 mei? Bekijk deze korte video's over Dodenherdenking en Bevrijdingsdag!

Nederland bevrijd

Na vijf jaar bezetting door Nazi-Duitsland wordt Nederland op 5 mei 1945 eindelijk bevrijd. Hoe verliep de bevrijding? Klik op de afbeelding om de story te lezen.

Story over de bevrijding door de geallieerden

Hoe werd Nederland bevrijd?

In 2025 is het 80 jaar geleden dat Nederland wordt bevrijd van de Duitse bezetter. De Tweede Wereldoorlog is voorbij en Hitler is verslagen. In heel Nederland gaan mensen de straat op om de bevrijding te vieren. Nog steeds vieren we elk jaar op 5 mei dat we in een vrij land leven. Weet jij door wie Nederland is bevrijd en hoe de bevrijding van Nederland verliep? Test je kennis in de quiz!

Quiz over de bevrijding van Nederland

Wat weet jij over de bevrijding van Nederland?

Nederland in de Tweede Wereldoorlog

In deze tijdlijn van de Tweede Wereldoorlog in Nederland kun je zien welke gebeurtenissen belangrijk zijn geweest in de oorlog en hoe het de levens van de mensen heeft beïnvloed. Van het bombardement van Rotterdam naar het gewapende verzet tot het dagboek van Anne Frank.

Tijdlijn over de Duitse bezetting van Nederland

De bevrijding van Nederland

Oranje boven! Op 5 mei 1945 is Nederland na vijf jaar oorlog bevrijd van de Duitse bezetter. Dat begint allemaal met de geallieerde invasie van Normandië, op D-Day. Na de mislukte Operatie Market Garden en een lange hongerwinter krijgen de geallieerden Duitsland toch op de knieën. In deze tijdlijn lees en zie je alles over de gebeurtenissen die hebben geleid tot de bevrijding van Nederland. Met medewerking van de NOS.

Tijdlijn over het einde van de Tweede Wereldoorlog

Wanneer Duitsland in 1940 Nederland binnenvalt, zijn we zwaar de sigaar. Eerst worden onze strijdkrachten in de pan gehakt, en tijdens de 5 lange bezettingsjaren vallen er nog veel meer slachtoffers. Iedereen is dan ook erg blij als op 5 mei 1945 eindelijk die langverwachte Bevrijdingsdag komt. Feest! Kauwgom, sigaretten! Uch. Sindsdien worden op de dag voor bevrijdingsdag, op 4 mei, deze oorlogsdoden herdacht. Vanaf 18 uur gaat de Nederlandse vlag halfstok -wimpeltje even d'raf- en om 20 uur wordt overal in het land 2 minuten stilte gehouden. Dat gebeurt door het hele land, van de Dam in Amsterdam tot de tram in Rotterdam. De bus en de trein lopen ook nog even een paar minuten vertraging op, de mensen op teevee stoppen eventjes met kleppen, en zelfs op Twitter is de hashtag #sssst. Eindelijk rust. In de eerste jaren na worden alleen de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht. Maar geleidelijk aan zijn we ook anderen gaan gedenken, zoals de Nederlanders die gevallen zijn tijdens vredesoperaties elders in de wereld. Respect! Er zijn de laatste tijd zelfs plaatselijke comités die ook de Duitse slachtoffers van de oorlog willen gedenken. Maar dat is voor veel Nederlanders toch echt nog even een brug te ver.

Clipphanger

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Tijdens de Nationale Dodenherdenking zijn we 2 minuten stil. De plechtigheid werd in het leven geroepen om de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te herdenken, maar inmiddels herdenken we ook anderen. 

Wie herdenken we op 4 mei?

Dodenherdenking

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Programmalogo's

Het Klokhuis

Ieder jaar op 4 mei is het monument op De Dam het decor van een bijzondere bijeenkomst: Dodenherdenking. Iedereen die hier naartoe komt is om precies 8 uur twee minuten stil. Vooraf wordt in de Nieuwe Kerk een bijeenkomst gehouden. Deze herdenking hier is in de eerste plaats voor en door burgers. De koninklijke familie is er ook bij aanwezig.

Wat gebeurt er op 4 mei?

Groep 3/4/5

Mijn moeder kijkt tv, duizenden mensen op een plein 
De koning, militairen en kransen op een rij 
Een trompet begint te blazen, m’n moeder knikt naar mij. 
'K zal mijn best doen, om even stil te zijn. 

Twee minuten stilte 
Voor wie er niet meer is 
Twee minuten stilte 
Voor herdenken en gemis 
Het verhaal achter de tranen leert nu ieder kind 
Je mag zijn wie je graag wilt zijn, 
En je mag vinden wat je vindt. 

Dan klinkt weer het Wilhelmus, op het verstilde plein 
Een kind leest een gedicht voor alle mensen die er zijn 
Over vrijheid zonder grenzen. 
Een wereld zonder pijn
En dan lijkt het of de duiven, een beetje stiller zijn. 

Twee minuten stilte 
Voor wie er niet meer is 
Twee minuten stilte 
Voor herdenken en gemis 
Het verhaal achter de tranen leert nu ieder kind 
Je mag zijn wie je graag wilt zijn, 
En je mag vinden wat je vindt. 

Op and’re plekken in de wereld Is de vrijheid in gevaar 
Ook daarom zijn we stil voor alle kinderen daar 
Samen staan we sterker met de handen in elkaar 
Twee minuten stilte 
Voor wie er niet meer is 
Twee minuten stilte 
Voor herdenken en gemis 
Het verhaal achter de tranen leert nu ieder kind 
Je mag zijn wie je graag wilt zijn, 
En je mag vinden wat je vindt.

Kinderen voor Kinderen - Twee minuten stilte

Kinderen voor Kinderen is het bekendste koor van Nederland. Bekijk de videoclips en instructievideo's om de liedjes mee te zingen en te dansen! 

Kinderen voor Kinderen

Naar de website van Kinderen voor Kinderen

Op 4 mei is Nederland twee minuten stil. Waar is die stilte voor? Kinderen voor Kinderen zingt over de Nationale Dodenherdenking. 

Twee minuten stilte

"Hier op de Dam in Amsterdam vindt ieder jaar 's avonds op 4 mei de Nationale Herdenking plaats. De hele Dam staat dan vol met mensen. Alle vlaggen hangen halfstok. En hier ongeveer staat de koningin. En die loopt dan zo richting het monument om er een grote krans voor te leggen.""Dan loopt ze weer terug. En als ze op haar plaats staat hoor je een trompettist een solo spelen. Dat is het Taptoesignaal en dat is ieder jaar hetzelfde.""Als hij klaar is met spelen wordt het stil?heel stil?""Niet alleen hier op de Dam, maar overal in Nederland. En in die twee minuten dat het stil is, herdenken we alle Nederlandse slachtoffers, soldaten en burgers, die na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog dood zijn gegaan. En dan gaat het niet alleen om mensen die ín de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen, maar ook in oorlogen daarna. Dus bijvoorbeeld mensen die in de kampen in Indië zijn overleden of veel later bijvoorbeeld Nederlandse militairen in Bosnië of Afghanistan. Want ook slachtoffers van vredesoperaties worden herdacht.""Na de twee minuten stilte wordt het Wilhelmus gespeeld en dan volgt het defilé langs het monument. En daar leggen allerlei mensen kransen en bloemen voor de slachtoffers. Maar niet alleen op de Dam komen mensen bij elkaar op 4 mei. Door ons hele land verspreid staan honderden monumenten. Bijna iedere stad of dorp heeft er wel één.

4 mei

Ieder jaar op 4 mei staat Nederland stil bij de slachtoffers die na het begin van de Tweede Wereldoorlog gevallen zijn. Deze dag houdt de herinnering levend aan alle Nederlanders die sindsdien in andere oorlogen omgekomen zijn.

Nationale Dodenherdenking

In de Tweede Wereldoorlog is een groot deel van Europa bezet door de nazi’s. Mannen moeten verplicht aan het werk, en het lot van de Joden, Roma en Sinti is nog erger. Gelukkig komen de geallieerden in actie om Europa te bevrijden. Op 6 juni 1944 landen ze in Normandië om te knokken met de nazi’s. D-day: met de D van ‘dankjewel, geallieerden’, ‘doe je best!’ en ‘doorstoten maar’.

Op 12 september begint de opmars van de Amerikanen in Limburg. Tijdens Operatie Market Garden willen ze onze rivieren oversteken, maar dat lukt net niet. Zuid-Nederland is dan al bevrijd, terwijl de rest nog bezet is en een winter lang honger moet lijden. In de lente van ‘45 gaan de geallieerde troepen wél de Rijn over. Er wordt stevig gevochten. En op 5 mei, is het voor de nazi’s voorbij. In Hotel de Wereld in Wageningen, geven ze zich over, en dan is Nederland weer vrij. Joechei!

Sindsdien herdenken we op 4 mei de slachtoffers van de oorlog (vlag halfstok), en gaat op 5 mei de vlag in top. Bevrijdingsdag! Vanuit Wageningen gaat de Vrijheid als een lopend vuurtje door Nederland. Overal wordt gevierd dat we nog steeds vrij zijn, en leven in een democratie, waar mensen rechten hebben. Zoals het recht om... helemaal los te gaan op een bevrijdingsfestival. Yes!

Op 5 mei is het feest: dan vieren we onze vrijheid. Dat hebben we te danken aan de geallieerden, die ons land in 1945 bevrijden van nazi-Duitsland.

Wat vieren we op 5 mei?

Hoor mijn hart
’t Klopt, ik ben een kind net als jij
En leef hier in dit land zo vrij
Maar ooit is dat wel anders geweest
De vader van mijn opa
Zag de oorlog toen van dichtbij
Hij zegt nu tegen jou en mij:
Hijs de vlag, want vandaag is het feest
Hoor de harten kloppen, voel de vrijheid
Hoeveel we ook verschillen, kom erbij
We mogen nooit vergeten, dus we vieren deze dag de vrijheid, op 5 mei

Vrij-ij-ij, vier de vrijheid
Vrij-ij-ij, geef het door
Vrij-ij-ij, vier de vrijheid
Vrij-ij-ij, voor jou en mij

Ja, ga de straat op, fluit een lied
Doe een dans, zodat iedereen ziet
Dat je vrij bent, blij bent, en strijdend voor de vrijheid
Want in de krant, op het journaal
Zie je soms, da’s niet normaal
Vluchtende mensen, oorlog om grenzen
Ik wens dat ieder kind in vrijheid leeft
Dans met ons en voel je vrij (Eey)
Want je mag jezelf zijn! (Ooh)
Geef het door aan iedereen & Voel je vrij (Woo)
Dans met ons en voel je vrij (Eey)
Want je mag jezelf zijn! (Ooh)
Geef het door aan iedereen & Voel je vrij (Woo)
Hoor de harten kloppen, voel de vrijheid
Hoeveel we ook verschillen, kom erbij
We mogen nooit vergeten, dus we vieren
deze dag de vrijheid, op 5 mei

Vrij-ij-ij, vier de vrijheid
Vrij-ij-ij, geef het door
Vrij-ij-ij, vier de vrijheid
Vrij-ij-ij, voor jou en mij
Oooh oooh oooh, vier de vrijheid
Oooh oooh oooh, geef het door
Oooh oooh oooh, oohoooh
Oooh oooh oooh, dadadada

Hoor mijn hart
’t Klopt, ik ben een kind net als jij
En leef hier in dit land zo vrij
Maar ooit is dat wel anders geweest

Kinderen voor Kinderen - Vrijheid

Op 5 mei vieren we de vrijheid en staan we als land stil bij de onschatbare waarde van vrijheid, die allesbehalve vanzelfsprekend is. Vier met ons de vrijheid en zing en dans lekker mee.

Vrijheid

"Veel mensen denken dat de officiële overgave van de Duitsers in Nederland hier in Hotel de Wereld in Wageningen werd getekend, maar dat is een sprookje. Dat gebeurde eigenlijk in een boerderij buiten de stad. Wél werden hier belangrijke besprekingen gevoerd, en daarom wordt dit hotel gezien als een belangrijke plek voor de bevrijding. Bij deze vlam wordt ieder jaar van 4 op 5 mei om 12 uur precies het bevrijdingsvuur opgehaald en door sporters naar alle provinciehoofdsteden in het land gebracht. En dat is best een stoer gezicht. "Hier op het Museumplein, dat op 5 mei "plein van de vrijheid" heet, wordt ieder jaar een bevrijdingsfestival gehouden. Net als in de hoofdsteden van alle provincies. En dan zie je niet alleen artiesten optreden. Er wordt ook door jongeren gedebatteerd over vrijheid. Wat betekent vrijheid bijvoorbeeld nu in je dagelijks leven?""Wij leven hier gelukkig in een vrij land. En één keer per jaar staan we daar even bij stil en realiseren we ons dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Ook in een land zonder oorlog is het goed om te praten over vrijheid. Want vrijheid maak je met elkaar.

5 mei

Met het aansteken van het bevrijdingsvuur in de nacht van 4 op 5 mei begint Bevrijdingsdag. Wij vieren dan dat je in Nederland vrij kunt leven.

Bevrijdingsdag

Klas 4/5/6

(Muziek: Last Post) Als iedereen muisstil is, diep in gedachten verzonken om de doden te eren. 
Als je nog jong bent, lijkt het misschien alsof de traditie van de Nationale Dodenherdenking hier op de Dam altijd precies zo is geweest. Maar sinds we er in 1945 mee begonnen, net na de Tweede Wereldoorlog, is er veel veranderd. In hoe we herdenken en in wie we herdenken. Sterker nog: het enige dat nooit verandert is dat het altijd weer verandert. Zoals wij het kennen begint de herdenking altijd om zes uur hier achter mij in de Nieuwe Kerk met een herdenkingsbijeenkomst. Daarna verplaatst het hele gezelschap met koning Willem-Alexander en koningin Máxima zich naar het plein, waar om tien voor acht de plechtigheden beginnen. Met muziek, toespraken, een gedicht en natuurlijk twee minuten stilte. Hier bij het monument op de Dam. En hier worden kransen neergelegd als eerbetoon aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers. Vijf specifieke groepen oorlogsslachtoffers. Zo herdenken we vermoorde verzetsstrijders, vermoorde Joden, Roma en Sinti in nazikampen, omgekomen burgers door oorlogsgeweld, uitputting en honger, omgekomen burgers in Azië als gevolg van de Japanse bezetting en omgekomen militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog en bij oorlogssituaties en vredesoperaties sindsdien. Deze vijf groepen zijn vastgelegd in het zogeheten memorandum. Anno 2019 klinkt dat zo. 

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen - burgers en militairen - die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar dan ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. 

 Maar dat memorandum verandert door de jaren heen voortdurend. We beginnen bij het begin. 5 mei 1945. De bevrijding van de Duitse bezetter in Nederland. 

 De feestvreugde duurde tot diep in de nacht, en de volgende, en de volgende... 

 Op 9 mei 1945, slechts vier dagen later, vindt hier op de Dam de allereerste dodenherdenking plaats, op initiatief van oud-verzetsstrijder Jan Drop. Deze was voor zijn gevallen kameraden. Zonder opsmuk en geen militair vertoon. Maar: een traditie is geboren. Met in 1946 het eerste memorandum. Kort en simpel. 

 Een herdenking van allen die voor de vrijheid van ons Vaderland streden, en vielen. 

 Eén jaar later al wordt dat op verzoek van de regering uitgebreid, om niet alleen verzetsstrijders maar ook militairen te herdenken. Iedereen die actief heeft gestreden voor onze vrijheid. En pas in 1956, na de voltooiing, gebeurde dat voor de voet van het monument op de Dam. 

 Dat werd opgericht ter nagedachtenis aan alle Nederlanders voor wie de zon in de donkere jaren van de oorlog voorgoed onderging. 

 De donkere jaren van de Tweede Wereldoorlog. Maar in 1961 komt daar verandering in. Op verzoek van Indiëveteranen worden voortaan ook militairen herdacht die tijdens de dekolonisatie-oorlog in Indonesië en later de Korea-oorlog zijn omgekomen. Voor het eerst ligt de focus van de herdenking niet volledig op de Tweede Wereldoorlog. Juist daarom is het moeilijk voor te stellen dat er tot nu toe tijdens de herdenking nog geen aandacht is geweest voor slachtoffers van de Holocaust. 
Gaskamers en verbrandingsovens waarin dagelijks 10.000 mensen uit heel Europa vernietigd werden. 

In 1966 komt daar verandering in en worden voor het eerst ook passieve oorlogsslachtoffers herdacht. Aan het memorandum wordt dit zinnetje toegevoegd: 
‘ ...alsmede van allen die door oorlogshandelingen en terreur zijn omgekomen.’ Maar dat geldt nog niet voor vervolgde homoseksuelen. Daar denken in 1970 twee mannen heel anders over. Zij proberen stiekem ook een krans neer te leggen. Maar:
‘Twee jonge mannen die de nagedachtenis wilden eren van de in concentratiekampen omgekomen homofielen werden op buitengewoon hardhandige manier uit de buurt van het monument verwijderd. Toch kan de actie op veel sympathie rekenen.’ Maar in de jaren zeventig raakt over het algemeen de klad erin. Het is nu heel moeilijk voor te stellen, maar er is nauwelijks meer belangstelling voor de dodenherdenking. 
‘Weet je wat voor avond het is? Geen idee. Wat zegt jou de vierde mei? Herdenkingsdag van eh... Ik weet niet.’ 
Maar hij was in ieder geval wel even stil. 

In de jaren tachtig groeit de interesse juist weer. 
‘Omdat die oorlog van toen nog steeds van invloed is op hun leven van nu.’ Maar er is wel behoefte aan meer duidelijkheid over hoe en wie te herdenken. Daarom trekt de overheid de organisatie naar zich toe en in 1987 wordt het Nationaal Comité 4 en 5 mei opgericht. Ook om de dodenherdenking en Bevrijdingsdag meer aan elkaar te koppelen. 
‘Als we niet meer weten wat we herdenken, weten we ook niet meer wat we vieren.’ 
Sindsdien hebben 4 en 5 mei het karakter zoals we dat vandaag kennen. Maar er blijven accentverschuivingen. Zoals in 1997, als in het memorandum het woordje 'vredesmissies' wordt toegevoegd om ook militairen die daarbij zijn omgekomen te eren. De discussie over wie we herdenken blijft springlevend. Zouden we bijvoorbeeld ook omgekomen Duitsers moeten herdenken? Dat ligt toch nog erg gevoelig. In 2009 stelde de Duitse ambassadeur voor bij de nationale dodenherdenking aanwezig te zijn. Maar dat stuitte op veel verzet en het ging ook niet door. 4 mei is niet een dag van verzoening maar van herdenking voor het Nederlandse volk. 
In 2017 gingen de geluiden op om op 4 mei ook omgekomen vluchtelingen te herdenken. En vorig jaar was er rumoer door de actiegroep Geen 4 mei voor mij dat een lawaaiprotest wilde organiseren. ‘Omdat er oorlogsmisdadigers worden herdacht.’ Doelend op Nederlandse militairen tijdens de Indonesische de onafhankelijkheidsstrijd waarbij ook 150.000 Indonesiërs omkwamen, die op 4 mei niet worden herdacht. En zo is het, los van die twee minuten, nooit echt helemaal stil rond 4 mei. Want wie we herdenken is een discussie zonder eind. Het memorandum zal ook in de toekomst nog vaker worden aangepast. Maar onthoud: dat memorandum is uiteindelijk ook slechts een richtlijn.

Wie herdenken we bij de Nationale Dodenherdenking?

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Op 4 mei herdenken we de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Bij de eerste herdenking werden alleen verzetsstrijders herdacht. In de loop der jaren zijn we meer groepen slachtoffers gaan herdenken.

4 mei door de jaren heen

EenVandaag in de klas

EenVandaag in de klas (AVROTROS) geeft meer context bij de actualiteit. Binnenland, buitenland, politiek, economie, veiligheid, gezondheid en cultuur.

Naar de website van EenVandaag

Vak: geschiedenis. Ieder jaar staan we tijdens de Nationale Dodenherdenking (4 mei) 2 minuten stil bij de slachtoffers die zijn gevallen in de Tweede Wereldoorlog. In de jaren na de oorlog is de manier waarop we herdenken altijd hetzelfde gebleven, maar wie en wat we herdenken is steeds veranderd.

Het is 1945. De Tweede Wereldoorlog is eindelijk voorbij. Maar het land ligt in puin en moet worden opgebouwd. Overal zijn huizen, bruggen, wegen en spoorbanen verwoest. Ook zijn de havens van Rotterdam en Amsterdam vernietigd. En grote stukken land zijn onbruikbaar geworden, omdat ze tijdens de oorlog onder water zijn gezet.

Nederland in puin

13 in de oorlog neemt je mee terug naar de Tweede Wereldoorlog en vertelt wat er allemaal gebeurde en hoe het is om tijdens de oorlog op te groeien. Kan jij het je voorstellen? Schooltv raadt deze serie aan vanaf groep 8.

13 In de oorlog

13 in de oorlog

Nederland is dan wel bevrijd, maar de Tweede Wereldoorlog eist ook na 5 mei 1945 nog slachtoffers. Dagelijks vallen er doden door Duitse landmijnen. 

Door bombardementen en landmijnen

In 1939 is het oorlog in Europa. En dat komt allemaal door Adolf Hitler. Hij is de baas van Duitsland, maar dat vindt hij niet genoeg. Hij wil de baas worden van heel Europa. Daarom bouwt hij een heel groot leger met miljoenen soldaten en de nieuwste tanks en vliegtuigen. Dat leger is zo sterk, dat Hitler kan doen wat hij wil. Oostenrijk inpikken bijvoorbeeld. En daarna Tsjecho-Slowakije. Polen vecht wel terug, maar ze kunnen niet op tegen het sterke Duitse leger. In Nederland worden zo'n tweehonderd duizend mannen opgeroepen om ons land te verdedigen als de Duitsers aanvallen.
Heb jij m'n veldmuts gezien? Wat? Moet je zien hoe je eruit ziet! Vind je me niet stoer?! Dat pak is gekrompen. Je mouwen zijn veel te kort! Ach, nou ja. Met een beetje mazzel mogen we allemaal snel weer naar huis. Wauw, pap! Je lijkt net echt! Ja, dank je. En nou helemaal. Heeft u ook een geweer? Dat heeft hij helemaal niet nodig. Als de Duitsers hem zo zien, dan lachen ze zich vanzelf wel dood. Heel leuk.
Het Nederlandse leger is nogal verwaarloosd, omdat er al honderd jaar geen oorlog meer is geweest. Er zijn niet genoeg uniformen en ook niet genoeg geweren. En sommige kanonnen zijn al meer dan tachtig jaar oud. Omdat kogels duur zijn, lossen veel soldaten tijdens oefeningen geen schot, maar roepen ze: pang, pang!
Maar we hebben een geheim wapen! Iets waar Nederland al eeuwenlang op vertrouwt. Water. We laten ons land gewoon onder water lopen. De Duitsers weten dan dus niet meer waar een weg is of een sloot. Zo blijven er maar enkele plekken over, waar je de vijand moet tegenhouden.
Pas in godsnaam goed op jezelf. Shhht, stil nou maar. Misschien hoeven we helemaal niet te vechten. Ik hoop het wel. Dan mag je schieten! Hitler laat ons wel met rust. Echt. We hebben toch nooit iets tegen de Duitsers gedaan? Phiew! Phiew! Phiew! Beloof me dat je terugkomt. Jawohl. Nee, ik meen het. Zeg dat je weer terugkomt. Tfoew! Tfoew! Dat beloof ik.
In het hele land nemen vaders, broers en zoons, afscheid van hun gezinnen om zich te melden voor militaire dienst. Ze moeten het leger in, om het land te gaan verdedigen.
Zoals in Rhenen bij de Grebbeberg. Om zich goed te beschermen graven de soldaten loopgraven. Vanuit hier wachten de Nederlandse soldaten de Duitsers op.
Lieve Dirk, je zou het hier maar niks vinden. We mogen niet eens schieten. Zonde van de kogels, zeggen ze. Jammer. Wel moeten we scheppen. De hele dag door. Scheppen, scheppen, scheppen. Da's ook leuk. En 's avonds eten we steeds hetzelfde. Bonen. Dan zullen ze wel veel scheten laten. Helaas mag ik niet zeggen waar we zitten. Om de vijand niet op een idee te brengen. Maar weet wel dat ik veel liever thuis zou zijn.

Nederland in oorlog

Duizenden jongens en mannen melden zich bij het leger om Nederland te beschermen tegen de Duitsers. Maar Nederland is slecht voorbereid op een oorlog. Onze kanonnen zijn bijna 100 jaar oud en de kogels zijn bijna op.

Een verwaarloosd leger en verouderde wapens

Ieder jaar, op 5 mei, is het feest. Dan vieren we onze vrijheid die we sinds de Tweede Wereldoorlog hebben. - En niet alleen omdat we wel houden van een feestje, we proberen op 5 mei ook stil te staan bij hoe fijn het is om in vrijheid te leven. Want dat hebben we in de Tweede Wereldoorlog vijf jaar lang niet kunnen doen.

Op 10 mei 1940 vallen Duitse soldaten ons land binnen. Vaak ook letterlijk ‘vallen’, overal in het land springen soldaten met parachutes uit Duitse vliegtuigen. Er breekt een hele zware periode aan, want de Duitse bezetters, de Nazi’s voeren een schrikbewind in Nederland. 
Je mag niet meer openlijk zeggen wat je vindt en denkt, je kan zomaar gevangen worden gezet of zelfs worden doodgeschoten. En de Duitsers zijn ook meedogenloos tegen allerlei mensen, alleen maar omdat ze vinden dat ze anders zijn. Vooral Joden worden massaal opgepakt en weggevoerd naar concentratiekampen. Sommige kampen, zoals Auswitz-Birkenau, zijn speciaal gemaakt om grote groepen mensen massaal te vermoorden. Vernietigingskampen.

In 1942 heeft Duitsland grote delen van Europa bezet en noemen dat Het Duitse Rijk. Maar daaromheen werken grote landen samen om de Nazi’s te stoppen en terug te dringen. Dat zijn de geallieerden. Rusland heeft als eerste succes. Ze weten het Duitse leger in het Oosten terug te dringen. En later lukt het Engelse, Amerikaanse en Canadese soldaten in 1944. Het is D-Day. Ook hier kan de bevrijding beginnen.

Ze landen aan de kust van Frankrijk en er wordt zwaar gevochten. Veel soldaten komen om. Maar toch lukt het de geallieerden door de Duitse linies te breken. Nu kan Frankrijk worden  bevrijd en daarna België. De geallieerden komen steeds dichter bij Nederland.

En dan is het zover. Het is, 12 september 1944.  Maastricht is de eerste grote stad die wordt bevrijd, de oorlog lijkt bijna over.

Dan verzinnen de geallieerden een gewaagd plan.
Om de opmars zeker te stellen proberen de geallieerden met parachutisten de bruggen over de grote rivieren veroveren. Bij Nijmegen en bij Arnhem. Als de bruggen heel blijven dan kunnen de tanks door rollen en kan Nederland verder worden bevrijd. 

Het is een gedurfde aanval. 
Er worden bruggen veroverd, maar bij Arnhem gaat de verovering moeizaam.
 
De Duitsers zijn te sterk. 
En na een hevige strijd blijkt Arnhem een brug te ver... De stad blijft verwoest achter.

De geallieerden komen alleen tot de zuidkant van de rivieren. De bevrijding van de rest van Nederland laat nog maanden op zich wachten.  

De mensen in Noord Nederland krijgen het zwaar te verduren. Het voedsel raakt op en een hongerwinter teistert Nederland.  
Terwijl de bevrijding zo dichtbij leek, komen nog duizenden mensen om van honger en uitputting in die laatste maanden van de bezetting. De geallieerden droppen voedselpakketten voor de hongerige bevolking.

In April rukken Geallieerde  troepen weer op in ons land. Als eerste worden het oosten en het noorden bevrijd.
Dan, op 5 mei 1945 geven de Duitse troepen zich officieel over tijdens besprekingen in Hotel de Wereld in Wageningen. Hier is onze vrede getekend.

De eerste dagen na de bevrijding is ook een onrustige tijd. Duitsers trekken zich massaal terug en in Nederland wordt afgerekend met de Nederlanders die tijdens de bezetting met de Duitsers hadden samengewerkt. NSB-ers, de bevriende partijleden van de Nazi’s, worden gearresteerd. 
Er worden ook overal meisjes uitgejouwd die verkering hadden gehad met Duitse soldaten. 

Na de bevrijding wordt velen pas echt duidelijk hoe wreed het Nazi Duitsland was, als de mensen terugkomen die gevangen zaten in concentratiekampen.  

Nu, zoveel jaren later, praten we er juist wel weer over. Want als je weet wat er toen is gebeurd, waardeer je de vrijheid van nu des te beter. 


Ieder jaar op 5 mei is het feest: Bevrijdingsdag. Dan vieren we onze vrijheid sinds de Tweede Wereldoorlog. Voor die vrijheid hebben veel soldaten hard gevochten.

Na vijf jaar Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog is voorbij. Duitsland heeft zich overgegeven. De geallieerde legers hebben Nederland bevrijd. Na de Bevrijding keren tienduizenden krijgsgevangenen van de Duitsers terug naar ons land. Net als arbeiders die vaak jarenlang hebben moeten werken in Duitse fabrieken. De gelukkigen onder hen worden door familieleden opgehaald. Maar de terugkeer is niet altijd een vrolijk weerzien. Huizen zijn vaak verwoest door bombardementen en gevechten, en de bewoners gevlucht. Duizenden mensen, zijn alles kwijt, hun familie, hun huis, alles. Ze proberen in de chaos nog wat terug te vinden. 
En dan zijn er nog de 107 duizend joden die uit Nederland zijn weggevoerd door de nazi’s. Langzaam maar zeker wordt duidelijk dat zij in concentratiekampen zijn terechtgekomen. Speciaal ingericht om zo veel mogelijk mensen te doden. Opa's en oma's, ooms en tantes, vaders, moeders, broers, zussen... allemaal zijn ze vermoord. Bijna niemand overleeft de kampen. Er keren maar 5500 joden terug naar Nederland. David is één van hen.

Na de oorlog keren Nederlandse krijgsgevangenen terug uit Duitsland. Maar de terugkeer is niet altijd een vrolijk weerzien. Hun huis, hun familie; ze zijn vaak alles kwijt.

Gevangenen keren terug

Van oorlog bevrijd

Na de Tweede Wereldoorlog is iedereen het erover eens: dit mag nooit meer gebeuren. We vieren in Nederland de Bevrijding op de dag dat Duitsland zich overgaf: 5 mei 1945. Hoe ging het eraan toe op de allereerste Bevrijdingsdag in 1945? Ooggetuigen vertellen. In samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

De bevrijding van Nederland, Nederlands-Indië en Suriname

Op 4 mei, om 20 uur ’s avonds is het stil in Nederland. We herdenken dan slachtoffers van de oorlog. Maar welke oorlog? En welke slachtoffers? Moeten we Duitse soldaten die zijn gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog ook herdenken?

Nieuwsuur in de klas

Nieuwsuur is er voor achtergronden bij het nieuws met video's voor de bovenbouw over onderwerpen als IS, de Europese Unie (EU) en de verkiezingen.

Nieuwsuur header

Naar de website van Nieuwsuur

Dodenherdenking en Bevrijdingsdag

4 en 5 mei

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.