Somber worden of zelfs depressief van klimaatverandering? Waarschijnlijk lijden meer mensen hieraan dan bekend is. Een officiële term bestaat er nog niet. Maar sommigen noemen het eco-angst of klimaatdepressie. In Engeland en de Verenigde Staten is het al langer in beeld, maar ook hier wordt klimaatdepressie steeds serieuzer genomen. Jaar na jaar hitterecords, steeds heftiger weer, door extreme droogte meer kans op bosbranden, smeltend ijs. Het klimaat gaat nog meer veranderen. Het stemt sommige mensen gewoon heel erg somber. Wij praten met drie van hen.
Ik kan er op momenten heel verdrietig van worden. Dat ik 's nachts ineens wakker wordt. Dat ik ineens heel erg iets kan voelen. Angst of somberheid. Verdriet.
En dat is dan echt klimaatgerelateerd? Ja.
Ik voel me echt niet goed. Ik ga niet lekker, ik functioneer niet goed. Het is rouwen om wat er misgaat. Het is rouwen om wat er al verloren is. Het is rouwen om wat we weten dat er verloren gaat. Dan kan ik soms gewoon wel huilen, als ik iets lees, dat ik dan moet huilen. Bosbranden, overstromingen, honger, oorlog, immigraties. Het is nogal verschrikkelijk allemaal.
Gezondheidsklachten zullen de komende decennia vaker voorkomen in relatie met de verandering van de aarde, de opwarming en de komst van extreem weer. Je moet ook bedenken dat de kinderen die vandaag op aarde worden misschien wel honderd jaar deze ontwikkeling moeten meemaken. En dat betekent dat zij in hun leven honderd jaar lang, stapje voor stapje vaker de stress zullen ervaren van de opwarming van de aarde.
Er is nog weinig bekend over het idee dat onmacht over klimaatverandering kan leiden tot klimaatstress. In de VS rapporteerde de gezaghebbende organisatie voor psychologen APA al wel dat het kan leiden tot stress, tot angst, tot depressie. Al reageert niet iedereen hetzelfde. Mensen met psychologische stoornissen, zoals depressie en stemmingswisselingen, zijn extra gevoelig. Ook in Nederland is er een lector die er onderzoek naar doet en hij waarschuwt dat het vaker kan gaan voorkomen, ook al is zijn onderzoek nog onontgonnen gebied.
We weten zeker niets over aantallen. Die kennis is er nog helemaal niet, is niet goed onderzocht. Vindt u ook: dit is iets wat echt bestudeerd moet worden? Natuurlijk mag je dat doen. Dat is standaard het geval als mensen zich zorgen maken, dan moet je kijken of dat klopt en hoe je die mensen kunt helpen, dat denk ik wel.
In Engeland en de Verenigde Staten is psychisch leed door klimaatverandering al langer een thema. Het Amerikaanse Congres hield er zelfs hoorzittingen over. 'Ik wil dat alle politici en bestuurders zich bewust zijn van de angst en wanhoop, waar mijn generatie elke dag mee leeft. Blijf daaraan denken. Ik leef met een grote angst voor een nieuwe klimaatramp als orkaan Sandy en voor de gevaren die m'n familie en ik daarbij lopen.'
En dan is er natuurlijk het verdriet en de woede van de Zweedse Greta Thunberg. 'Er lijden mensen. Er gaan mensen dood. Hele ecosystemen verdwijnen. We staan aan het begin van een massaal uitsterven.'
Maar er is ook kritiek. Klimaatexpert Michael Shellenberger is een zogeheten ecomodernist. Hij gelooft in techniek als oplossing voor het klimaatprobleem, zoals bijvoorbeeld kernenergie. Een omstreden standpunt voor veel milieuactivisten, maar hij vindt dat de in zijn ogen apocalyptische doembeelden die activisten als Extinction Rebellion verspreiden meer kwaad dan goed doen.
Enkele psychologen waarschuwden al voor de toename van klimaatpaniek. De American Psychological Association bracht in 2017 een rapport uit. Aan het begin van de herfst waarschuwden Britse psychologen er al voor. Het is heel belangrijk dat klimaatwetenschappers, journalisten en activisten eerlijk zijn over wat de wetenschap zegt en wat niet. Ik denk namelijk dat enkele radicale activisten een groep jonge mensen bang en somber hebben gemaakt. Dat heeft grote gevolgen voor hun mentale gezondheid.
Maar dat soort kille ratio is niet aan iedereen besteed. In Artis bijvoorbeeld kwamen 150 mensen samen om met elkaar stil te staan bij het uitsterven van diersoorten. Op het programma staat een workshop over het omgaan met emoties.
Afgelopen jaar ben ik eigenlijk elke dag bezig geweest met rouwen en met verdriet van de natuur. Ik zie al heel veel mensen knikken van herkenning. Misschien doen jullie dit ook al lang elke dag. Wij gaan nu de visualisatie in, dus eigenlijk wil ik aan de cameraploeg vragen om te stoppen met filmen. En dan mogen de deelnemers hun emoties de vrije loop laten over de verdwijnende natuur.
Bent u niet bezorgd dat mensen dat wegzetten als overdreven gevoelig, labiel? In deze wereld is het sowieso behoorlijk een taboe om aan te geven waar je je druk over maakt, waar je verdriet over hebt, waar je je zwak in voelt, waar je je alleen in voelt. En vooral als dat niet resoneert met 'geniet nou gewoon toch van alle luxe die we hebben'. Dat is precies één van de redenen waardoor je in het verdriet schiet. Om van haar depressieve gevoelens af te komen, is Sandra Kuiters lid geworden van Extinction Rebellion. Binnen deze klimaatactiegroep is ze nu als psycholoog betrokken bij zogeheten rouwcirkels. Wat is dat precies? Het is een plek waar mensen samen kunnen komen om emoties de ruimte te geven en zich daarin ook ondersteund te voelen, het verdriet te delen van de realiteit die op ons afkomt, maar ook hoe dat je raakt in het dagelijks leven, zodat er een plek is waar dat ruimte kan krijgen.
Jonge mensen die dagelijks werken of studeren in een vakgebied rond milieu en klimaat lijken extra vatbaar voor klimaatdepressie. Aan de Wageningen Universiteit merken ze dat ook studenten steeds meer stress ervaren. Er is natuurlijk sowieso een hoger stressniveau onder studenten. Dit is een extra factor die het moeilijker kan maken. Sommige studenten zijn daar erg gevoelig voor. Mensen die er dagelijks mee bezig zijn. Die voelen dat het sneller gaat dan wij misschien denken met z'n allen en voelen zich ook verantwoordelijk om daar wat aan te doen. Daarom biedt Wageningen vanaf januari klimaatstudenten een speciaal weerbaarheidsprogramma aan. Het doel is tweeledig: leren om te gaan met dat deel van de samenleving dat klimaatwetenschap ziet als onzin, maar ook het persoonlijke en dan gaat het ook over: Wat doet dit met mij? En hoe raakt mij dat? En waarom is dat zo? Want dat vindt u nodig? De universiteit vindt dat nodig? Wij vinden het belangrijk dat studenten zich kunnen ontplooien en wij denken dat reflectie daar heel erg belangrijk voor is.
Ik denk ook dat heel veel mensen hun gevoel proberen te onderdrukken, dus informatie niet binnenkrijgen, afleiding zoeken en hun best doen om het niet te voelen. Ik denk eigenlijk dat het ook soms goed is om het wel te voelen, omdat je dan weet dat je iets moet doen.
