Dit is één van de plekken in Nederland met de meeste luchtvervuiling. In Wijk aan Zee! Met elke ademteug krijg je hier gemiddeld het meeste fijnstof binnen. En dat niet alleen, ook allerlei andere narigheid. Maar goed, het is niet zo dat de rest van Nederland nou wél zo'n lekker schone lucht heeft. Nederland moet de uitstoot van ultrafijnstof terugdringen. Dit is niet echt goed voor je longen, zo'n lekker knapperend houtvuur. Je kunt de luchtverontreiniging in Gelderland vergelijken met het meeroken van zes sigaretten per dag. Hoe komt dat? Wat denkt u? Fijnstof. Luchtvervuiling is één van de grootste veroorzakers van ziektes in Nederland. Ongeveer net zo'n grote risicofactor als overgewicht. En als dit dan de meest vervuilde plek van Nederland is waar is de lucht dan wél schoon? En is dat dan schoon genoeg? Om die vraag te beantwoorden staarden we naar kaarten, bekeken we grafieken, doken we in de archieven en belden we met mensen die er verstand van hebben. Hee hallo, je spreekt met Judith van de NOS. Deed ik dus niet alleen, maar met m'n collega Judith. Uhh Judith. Judith? Dit is je cue! O hey! Ja precies. Zo kwamen we op de meest vervuilde plek uit en met deze drie kaarten zoeken we naar de schoonste lucht van Nederland. Eerst: welke schadelijke stoffen zitten er eigenlijk in de lucht? Nou als je daarnaar zoekt dan kom je er héél véél tegen. Gifstoffen en gassen die vanuit fabrieken, verbrandingsmotoren het platteland of uit de natuur in de lucht belanden. Het is onmogelijk om ze allemaal in kaart te brengen. Bovendien wordt lang niet alles structureel gemeten. Dus ja, waar moeten we beginnen? In onze zoektocht komen deze twee stoffen de hele tijd terug: fijnstof en stikstofdioxide. Allebei schadelijk voor onze gezondheid, én een goede indicatie van hoe vervuild de lucht is. Waar rook is, is vuur, zeg maar. Het RIVM meet deze en andere stoffen met honderd meetstations verspreid door het land. Je kan zelf live meekijken met de data, maar dat is dus echt een momentopname. Luchtvervuiling heeft namelijk ook veel met het weer te maken. Als het koud is blijven schadelijke stoffen langer hangen als het gaat waait verspreidt het zich juist snel, en op een warme dag kunnen door allerlei onderlinge reacties weer ándere stoffen ontstaan. Kortom: alles hangt met elkaar samen. Deze kaarten zijn daarom gemiddelden en zeggen iets over de lucht in een heel jaar. Goed, we beginnen bij stikstofdioxide. Een verbinding tussen stikstof en zuurstof, vooral veroorzaakt door uitlaatgassen van verkeer. Dat zie je ook duidelijk terug op de kaart. Kijk: de grote wegen die pik je er zo tussenuit. Te veel stikstofdioxide is slecht voor je. Kan onder meer longziektes en hart- en vaatproblemen veroorzaken. Er is bijvoorbeeld een verband tussen langdurige blootstelling aan stikstofdioxide en astmaklachten bij kinderen. En algemener, met een vroegtijdig overlijden. Hart- en vaatziekten, longkanker, luchtwegaandoeningen dat zijn natuurlijk de bekende die geassocieerd zijn met luchtverontreiniging. Rejo Zenger woont al ruim zes jaar pal naast de snelweg A10 in Amsterdam. In je dagelijks leven merk je niet veel van de snelweg, het geluid is wel merkbaar maar qua luchtvervuiling niet echt. Maar ik denk dat dat een beetje misleidend is, want die luchtvervuiling is wel iets wat ervoor zorgt dat mijn gezondheid in de loop van de jaren sterk op achteruit gaat. Maar ja, hoeveel stikstofdioxide is dan te veel? De Wereldgezondheidsorganisatie legt de grens op maximaal 10 microgram per kubieke meter. Dat is voorlopig een advies en geen regel, al wil de EU het in 2050 verplichten. Alles wat op deze kaart is ingekleurd, komt daarboven. Is alles onder die 10 microgram dan veilig? Nou, niet per se, want onderzoekers zeggen dat er geen ondergrens is waaronder er geen gezondheidseffecten zijn. Met andere woorden: zelfs lage hoeveelheden kunnen schadelijk zijn. De grootste bron in Nederland van stikstofdioxide is ál het verkeer. Ook landbouw is een belangrijke uitstoter. Maar er waait ook veel Nederland binnen uit de omliggende landen. Dan het goede nieuws. Want ja ik heb ook de comments gelezen. Ooit was het veel erger, want al jaren daalt de stikstofdioxide in onze lucht. Elf jaar geleden zag deze kaart er namelijk zo uit. 2013 nu. 2013 nu. Komt vooral door strengere regels en innovatie. Een gemiddelde personenauto levert bijvoorbeeld veel minder stikstofdioxide op dan vroeger. En misschien denk je nu al de hele tijd: Ooohja, stikstof! Dat is toch van de stikstofcrisis? Opnieuw lijkt de aanpak van de stikstofcrisis vertraging op te lopen. Terwijl Nederland zich een weg probeert de banen uit de stikstofcrisis blijft het onduidelijk hoe het verder moet met de stikstofcrisis. Ja, maar dat is echt iets anders: die crisis gaat niet alleen over stikstofdioxide maar vooral over ammoniak. En dat heeft vooral ook gevolgen voor de natuur. De Nederlandse natuur staat er slecht voor. Stikstof en de natuur, de politiek praat er inmiddels al meer dan vier jaar over. Totale waanzin. Dus als we zoeken naar de schoonste lucht in Nederland voor je gezondheid, ja, dan vallen deze plekken al allemaal af. Dan fijnstof. Dat is geen stof op zich, maar een verzamelnaam voor heel kleine deeltjes in de lucht die je meestal niet kunt zien of proeven. Fijn stof dus. Letterlijk. Stofdeeltjes die kleiner zijn dan 10 micrometer. Dat is vijf keer kleiner dan de dikte van een haar. Nou kijk, zo vies is het hier dus. Ik kan het drie keer per maand schoonmaken maar dat heeft heel weinig zin eigenlijk. Belandt niet alleen op vensterbanken en ramen. Dat is toch zwart? Dit zo'n beetje elke drie, vier weken. Maar ook in je luchtwegen. Ook fijnstof komt uit verbrandingsmotoren, de landbouw en de industrie. En dit zou je misschien niet verwachten, maar het grootste deel zijn bodemstoffen zoals ijzer- en aluminiumdeeltjes. Hieronder valt ook stof dat opwaait door het omploegen in de landbouw of door langsrijdend verkeer En, deze zag ik zelf niet aankomen, maar zeezout is ook een belangrijke bron. We liggen aan zee en dus zit er van nature nogal wat zout in onze lucht. Dat is zó klein dat het je het ook inademt als fijnstof. Daar is wel iets geks mee aan de hand. Zeezout telt in sommige metingen namelijk niet mee als fijnstof. Daardoor lijkt het alsof de lucht een stukje schoner is en de GGD wil daarom van die uitzondering af. Als het over fijnstof gaat, heb ik eigenlijk nog een kaart nodig. Deze gaat over nóg kleiner fijnstof. Deeltjes die tot 2,5 micrometer groot zijn. Dat is twintig keer kleiner dan de dikte van een haar. Die deeltjes dringen nog veel dieper je longen binnen en zijn dus nog gevaarlijker. Vooral in Zuid-Nederland hangt veel van dat kleinere fijnstof. Komt onder meer door de veehouderij in dat gebied. En in de steden zie je de effecten van het verkeer terug. Is dit dan alles? Nee. Want er is ook nog Ultrafijnstof. Weinig lucht, een piepende adem en grotere afhankelijkheid van medicijnen. Nederland moet de uitstoot van ultrafijnstof terugdringen. De allerkleinste deeltjes fijnstof, kleiner dan 0,1 micrometer. Vijfhonderd keer kleiner dan een haar. Er zijn grote zorgen over ultrafijnstof, we weten er namelijk nog maar weinig van we meten het niet structureel en er zijn geen normen voor. Terwijl: we weten wél dat het waarschijnlijk erg slecht is voor onze gezondheid. Dit is een schatting van hoeveel ultrafijnstof er in de Nederlandse lucht hangt gebaseerd op verschillende onderzoeken. Dat is denk ik inherent aan het feit dat je in een grote stad woont. En we kunnen niet allemaal op de Veluwe gaan wonen. Goed. We zoeken dus de schoonste lucht van Nederland met zo min mogelijk fijnstof. Dus als we deze twee dan even op elkaar leggen dan vallen nog veel meer plekken af. Waar geen kaarten van bestaan, maar wel een enorme lijst, zijn de Zeer Zorgwekkende Stoffen. Die zijn volgens het RIVM gevaarlijk voor mens en milieu omdat ze bijvoorbeeld kankerverwekkend zijn of voor eeuwig ophopen in de natuur. Zoals Tetrathy Lammon Hepta… Juud, kom eens. Tetrathy Lammon. Ja nou goed, dit soort stoffen dus. Die in water, grond en lucht gevonden worden. Die Zeer Zorgwekkende Stoffen verschillen nogal per regio, omdat ze vaak gevonden worden in de buurt van vervuilende fabrieken. Hier in Dordrecht gaat het met name over PFAS. Dat is vooral aanwezig in water en de grond, maar is rondom de fabriek ook gemeten in de lucht. Het Openbaar Ministerie start een strafrechtelijk onderzoek naar Chemours in Dordrecht. Het chemiebedrijf wist zeer waarschijnlijk al tientallen jaren dat de uitstoot van PFAS een risico vormt voor het personeel en de omgeving. Er zitten veel mitsen en maren aan deze stoffen, als ze überhaupt al gemeten worden in de lucht. En omdat ze zo plekgebonden zijn, hebben wij er ook geen kaart van. Daarom focussen wij ons op deze drie kaarten die dus een goede indicatie geven van de totale luchtvervuiling. Oké waar is dan de schoonste lucht? Een plek met zo min mogelijk stikstofdioxide zo min mogelijk fijnstof en zo min mogelijk nóg kleiner fijnstof. Als je hiernaar kijkt dan kun je al een prima inschatting maken maar als gedachtenexperiment willen we het zo precies mogelijk weten. Dus we gaan het berekenen. Grafisch ontwerper Onno combineert de drie kaarten tot één en verdeelt Nederland in vierkantjes van 2,5 kilometer. Hoppa! Datajournalist Semina laat vervolgens een berekening los op de data waarbij het vierkantje met de laagste hoeveelheden van deze drie stoffen, het allerbest scoort. Nou dan hebben we die. En ja, er valt van alles aan te merken op deze methode het is dan ook geen wetenschappelijk onderzoek. Goed, klein momentje. Daar komt ie. Bijna. Gevonden! Hier is de schoonste lucht van Nederland! Op Schiermonnikoog! Rick jongen kom ook, geniet van de lucht! Schone lucht! Nou, wacht even. De lucht is hier dan misschien wel het schoonst van Nederland maar écht schoon is het hier nog steeds niet. Dat zie je vooral op de Europese fijnstofkaart. Daar kleurt Nederland nu behoorlijk rood, vergeleken met bijvoorbeeld de Schotse hooglanden of zuidoost Frankrijk. Daar zitten ze wel onder de fijnstofnorm van de Wereldgezondheidsorganisatie. Maar het kan ook slechter: in Oost-Europa is het qua fijnstof echt drama. Daar draait een groter deel van de energievoorziening nog op kolencentrales en zijn er veel vervuilende fabrieken. Ook natuurlijke factoren spelen een grote rol. Zo blijft in Noord-Italië fijnstof hangen tussen de hoge bergen. Een soort badkuip-effect. En kijken we naar de hele wereld, dan is de luchtkwaliteit in New Delhi, India volgens de Wereldgezondheidsorganisatie het slechtste van alle grote steden ter wereld. De overheid moet er iets aan doen want het wordt iedere dag steeds moeilijker om te ademen. Dus: de schoonste lucht van Nederland vind je op Schiermonnikoog al is dat dus nog steeds niet súperschoon. Maar ik heb een paar hoopvolle grafieken voor je. Want ja, ik zei het net ook al maar jullie hebben groot gelijk. Kijk: we komen van ver. Heel ver. In 1990 stierven er naar schatting nog zo'n 65 per 100 duizend Nederlanders aan luchtvervuiling. En nu ligt dat veel lager. Grote fabrieken, kolen, rokende schoorstenen, smerige machines zijn steeds meer een ding van vroeger geworden. Hoewel ik nou helemaal niet het gevoel heb dat het hier zo vreselijk benauwd is zie ik toch wel overal om me heen dat er een heleboel vuiligheid en rook de lucht in wordt geslingerd. De afgelopen 30 jaar daalde het gehalte stikstofdioxide en fijnstof in de lucht verder en verder. Door onder meer het vervangen of sluiten van kolencentrales, steeds schonere motoren in auto's en de overstap naar elektrisch rijden. Maar is dat genoeg? Nog steeds is luchtvervuiling één van de belangrijkste risico's voor de gezondheid in Nederland. En mensen met luchtwegaandoeningen, zoals astma of COPD hebben veel last van die vervuiling. Die krijgen een soort irritatie, die gaan hoesten, die worden benauwd. Daarom wordt er nog steeds gewerkt aan nieuwe maatregelen. Er komen nieuwe Europese normen aan op termijn mag er in de EU minder fijnstof en stikstofdioxide in de lucht zitten dan nu. En ook Nederlandse provincies en gemeenten voeren nieuwe maatregelen in. Vanaf 1 januari volgend jaar is het afgelopen. Alleen nog schone elektrische bedrijfsbusjes mogen het centrum in. Met als uiteindelijke doel deze kaarten zo licht mogelijk krijgen. Leuk dat je keek en tot de volgende!
