Name: Het stilvallen van de belangrijkste oceaanstroom
Uploaded: 2025-07-15T11:45:00+02:00
Duration: 10 min 33 s
Description: Oceaanstromen zijn essentieel voor het klimaat op aarde. Wetenschappers zijn bang dat door de opwarming van de aarde de belangrijkste oceaanstroom, de AMOC, stil komt te vallen. Dat betekent dat het in Europa veel kouder zou kunnen worden. Wat kunnen we doen om dit kantelpunt te voorkomen?

Klas 4/5/6

Vanuit de ruimte zie je ze niet, maar onder de oppervlakte is al dat water voortdurend in beweging.  Komt door de wind, de getijden, het ronddraaien van de aarde maar vooral door de verschillen in dichtheid van het water.  Oftewel hoe licht of zwaar het water is. Twee dingen bepalen de dichtheid: de temperatuur en het zoutgehalte. Hoe kouder en zouter, hoe zwaarder het water.  In andere woorden: warm zoet water gaat omhoog en koud zout water zinkt.  Voorbeeldje: daarom blijf je ook drijven op de ultrazoute Dode Zee hier in Jordanië, die koud-warm en zoet-zout dynamiek zorgt voor een heel complex systeem aan zeestromen.  Maar ze komen allemaal samen in één gigantische oceaanstroom die op wereldtournee is, met meer aan de oppervlakte een reuzerivier aan wat warmer water en een enorme onderstroom met bakken aan koud water. Maar al dat water is onderdeel van een zelfde soort lopende band die voortdurend wordt rondgepompt. En die lopende band heet de thermohaliene circulatie. Dat betekent ook letterlijk warmte en zout.  In het kort THC.  Die THC is superbelangrijk voor het zeeleven. Het transporteert cruciale voedingsstoffen. Het geeft hele mariene ecosystemen vorm en sommige zeedieren   gebruiken hem zelfs als onder water superhighway.  En ook voor op het land is die oceaanstroom cruciaal, want die bepaalt voor een groot deel het klimaat waar het koud of juist warm is, droog of juist nat   en dus ook waar het leefbaar is voor de mens. Nu zoomen we even in op de Noord-Atlantische Oceaan   naar een essentieel onderdeel van de lopende band, de Golfstroom. Deze. Die vervoert namelijk warm water uit de Golf van Mexico vandaar ook de naam Golfstroom, onze kant op, naar Europa. Dat is de reden dat wij hier een bijzonder zacht zeeklimaat hebben   want gezien onze breedtegraad zou het hier eigenlijk een stuk kouder moeten zijn.  We liggen bijvoorbeeld op dezelfde noorderbreedte als de Canadese stad Calgary, waar het toch echt gemiddeld een graad of tien kouder is.  Onthoud dit even. Eerst even dat woord ontleden.  Atlantisch spreekt voor zich. Dat is de oceaan. Meridionaal betekent de richting noord zuid. Overturning betekent omslaan en circulatie omdat het  circuleert, in een loop dus. De AMOC strekt zich uit over de hele Atlantische Oceaan maar vooral dit specifieke stukje hier is belangrijk, want dit is als het ware de motor die ervoor zorgt dat die hele thermohaliene circulatie in beweging blijft.  Let op. Zout water heeft een hogere dichtheid, weet je nog? Doordat een groot deel van het warme water uit die golfstroom onderweg naar Europa verdampt en die warmte loslaat in de atmosfeer koelt die stroom af en wordt die gaandeweg ook steeds zouter. Tel daar de vorming van zeeijs in de poolcirkel bij op dat nog meer zoet water uit die stroom onttrekt en je plaatje is compleet. Het resultaat is op deze plek een enorme concentratie koud zout en dus loodzwaar water dat hier dus naar beneden zinkt, verticaal en onderlangs weer naar het zuiden stroomt. En precies dat is die motor waar ik het over had die die wereldwijde thermohaliene circulatie een slinger geeft.  Noem het gerust onze kachel, want die zorgt er ook voor dat dat warme subtropische oppervlaktewater richting het noorden blijft stromen en ik hier lekker in mijn T-shirtje zit. Maar die motor   hapert.  Dat heeft alles te maken met ons, met de in hoog tempo door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde   door grootschalige ontbossing en uitstoot van broeikasgassen. Dat hoef ik onderhand niet meer uit te leggen.  Hoop ik. Lange tijd was het niet meer dan een verretoekomstscenario of voer voor een zwaar overdreven fictief filmscript. Maar voortschrijdend inzicht.  Dat begon al in 2015 met dit mysterieuze blauwe vlekje net onder Groenland met de naam De koude blob. Zoals je ziet wordt het overal ter wereld warmer, behalve hier. Precies de plek waar die motor een zwieper geeft aan de amoc. En dat is een teken dat hij nu al aan het afzwakken is.  En dat heeft alles te maken met de in rap tempo smeltende ijskappen op Groenland. Ook al zo'n tipping point trouwens.  Enorme hoeveelheden zoet smeltwater worden daar in de Atlantische Oceaan gedumpt. Maakt het water daar dus veel minder zout en dus veel minder zwaar.  Dat verzwakt die AMOC dus. Uit metingen blijkt dat die al 15% in kracht is afgenomen sinds halverwege vorige eeuw.  En als dit proces zich doorzet, betekent dat zelfs dat de AMOC helemaal stilvalt.  Wat dat betekent? Nou dan gaat onze kachel dus kapot en dat is niet fraai. Het hele noordelijk halfrond zal veel kouder worden.  Kijk vooral wat er gebeurt in Noord-Europa. Hier in Nederland zouden we zo'n vijf graden koudere zomers krijgen   en maar liefst 10 tot 15 graden koudere winters.  En dat is niet alles. We komen hier dan aan een soort warmtekoudefront te liggen met extreem weer tot gevolg, zoals joekels van hagelstenen en ook tornado's.  Landbouw zou op veel plekken onmogelijk worden. Met groot gevaar voor onze voedselvoorziening.  En door een herverdeling van het oceaanwater verandert ook de zeespiegel.  Zowel hier als aan de oostkust van de VS zou het water tot wel een meter extra kunnen stijgen bovenop de huidige verwachtingen. En nee, geen megatsunami zoals in de film. Maar we zijn dan wel redelijk fucked.  En niet alleen wij. Doordat de AMOC geen warmte meer afvoert zal het op het zuidelijk halfrond juist steeds heter worden en ook compleet de neerslagpatronen veranderen. De tropische regengordel zal naar het zuiden verschuiven.  Rampzalig voor het Amazoneregenwoud en voor honderden miljoenen   mensen in Sub-Sahara Afrika die in extreme droogte komen te zitten.  En indirect zou het zelfs betekenen dat de West-Antarctische ijskap ook zo'n kantelpunt trouwens, versneld zal afsmelten.  En dit zijn nog maar een paar voorbeelden. Het zou die hele thermohaliene circulatie in de war schoppen en wereldwijd een kettingreactie teweegbrengen. Paleoklimatologisch bewijs, dat is onderzoek naar  klimaatverandering uit het verre verleden, laat zien dat dit kan.  De laatste keer was 12.000 jaar geleden, toen we net uit de laatste ijstijd kropen en er in één klap een gigantisch Canadees smeltwatermeer de Atlantische Oceaan in spoelde Europa bleef daardoor toen zo'n duizend jaar langer in een ijswereld hangen.  Nu zijn wij die omstandigheid maar ook de gevolgen zijn voor ons. De grote vraag: gaat het ook echt zover komen?  Nou, daarom heb ik het er nu over.  Deze twee recente studies haalden wereldwijd headlines. Dit Deense onderzoek, waarin ze met een statistische analyse hebben berekend   dat de AMOC in het huidige tempo volgens de beste schattingen zou kunnen instorten. Ergens halverwege deze eeuw.  En deze studie met de weinig opbeurende titel: Vroege waarschuwingssignalen laten zien   dat de AMOC richting het kantelpunt beweegt, waarin Nederlandse wetenschappers dat met geavanceerde klimaatmodellen konden vaststellen.  Onder wie dus ene René van Westen. Zal je hem hebben.  He René. He Emil. On Tipping Course, leg uit.  Wij hebben een klimaatmodel gebruikt. En wat wij eigenlijk hebben laten zien is dus dat de AMOC in dat klimaatmodel kan instorten. En daarbij zien we dus inderdaad echt dat we richting dat kantelpunt bewegen.  Het staat nog niet vast dat dit gebeurt.  Nee, het is inderdaad nog steeds een potentieel scenario, want er is gelukkig nog tijd om hier wat aan te doen.  En dat is natuurlijk dat wij een kleinere impact moeten hebben op onze aarde.  Maar het feit dat we dus richting dat   kantelpunt bewegen, dat is natuurlijk wel heel zorgelijk.  Als, wat dan?  Dat is een beetje het vervelende aan die kantelpunten is dat ze bijna onomkeerbaar zijn binnen enkele generaties.  Dus dat betekent als we er eenmaal in zitten, dan zitten we er ook echt heel diep in. En dan krijgen we dus al die nadelige gevolgen. Nou, in The Day after Tomorrow gebeurt dat dus echt binnen enkele dagen.  Maar in de werkelijkheid is dat dus niet het geval. Dat gaat over ongeveer de tijdspanne van zo'n honderd jaar.  Heel langzaam   maar dat is nog steeds voor klimaatstijdschalen echt ontzettend abrupt. Maar nu rest de vraag: bij welke opwarming gebeurt het nu eigenlijk? En dat is op dit moment onderzoek dat wij aan het verrichten zijn aan de Universiteit Utrecht.  Nou, tot later. Hoi hoi! Bedankt René.  Ik zei toch:  het is allemaal heel genuanceerd en ingewikkeld. Dus conclusie: gaan wij nou een nieuwe ijstijd in of niet?  Mondiaal dus sowieso niet. Die planeet, die warmt voorlopig nog wel even op, maar als die dus te veel opwarmt, komt er paradoxaal genoeg regionaal wel een nieuwe ijstijd. En wij zijn die regio waar het dus wel eens heel veel kouder zou kunnen worden als die AMOC…

Oceaanstromingen hebben grote invloed op ons klimaat. Ze kunnen een verwarmende of verkoelende werking hebben. Appy Sluijs onderzoekt de oceanische circulatie en vertelt erover in deze 360graden-video. 

Oceaanstromingen en klimaatverandering

Oceanische circulatie in 360 graden - Oceaanstromingen en klimaatverandering

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

Klimaatverandering is een groot probleem waar de hele wereld mee te maken heeft. De poolkappen smelten, de temperatuur stijgt en er is steeds vaker extreem weer. In dit scrollverhaal van NPO Kennis lees je alles over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering. 

Scrollverhaal over de opwarming van de aarde

Wat is klimaatverandering?

Elk jaar slaan miljoenen mensen op de vlucht voor de effecten van klimaatverandering. Door de opwarming van de aarde zullen grote delen van de wereld overstromen of juist uitdrogen. In dit scrollverhaal lees je alles over de oorzaken en gevolgen van klimaatvluchtelingen.

Scrollverhaal over mensen die vluchten voor het klimaat

Wat is een klimaatvluchteling?

Het stilvallen van de belangrijkste oceaanstroom

LOGO'S OMROEPEN - BONT

NOS logo wit

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

Programmaheaders

Programmalogo's

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

Oceaanstromen zijn essentieel voor het klimaat op aarde. Wetenschappers zijn bang dat door de opwarming van de aarde de belangrijkste oceaanstroom, de AMOC, stil komt te vallen. Dat betekent dat het in Europa veel kouder zou kunnen worden. Wat kunnen we doen om dit kantelpunt te voorkomen?

Milieu en klimaat

Wat gebeurt er als de AMOC instort?

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

Strooigoed en pepernoten

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.