De bezetter werkte sinds 1943 aan hun laatste hoofdstuk van wat ze cynisch Die Endlösing der Judenfrage noemden, de definitieve oplossing van het Jodenvraagstuk. Overal in Nederland werden joden thuis opgehaald en naar concentratiekampen overgebracht. Het kamp Westerbork, hier in Drenthe, was voor veel Nederlandse joden het eerste tussenstation. Het volgende station was veelal Dachau of Auschwitz
‘De locomotief geeft een vreselijke gil, het hele kamp houdt de adem in, er vertrekken weer 3000 Joden. Verschillende babies met longontsteking liggen daar in de goederenwagens. Het is soms net of het allemaal niet echt is, wat er gebeurt.’
Bijna dagelijks stuurde de jonge vrouw Etty Hillesum brieven met verslagen van haar bestaan in Westerbork naar het thuisfront. Etty Hillesum had een baantje in kamp Westerbork. Ze werkte voor de Joodsche Raad, een door de Duitsers in het leven geroepen organisatie, bemand door Joden, die de buitenwereld moest overtuigen van de humane bedoelingen van de Duitsers. Joden droegen zo bij aan hun eigen ondergang. Dergelijk cynisme was regel bij de nazi’s. Etty Hillesum deed het werk met grote tegenzin, ondanks het feit dat ze daardoor meer vrijheid genoot, en bijvoorbeeld uitgebreide brieven mocht versturen.
‘Op mijn tocht door het kamp, vanochtend vele oude vrienden, ook van mijn ouders, aangetroffen. Brave burgers, die ik vroeger in rustige en verzorgde doen gekend heb, vind ik nu in grote barakken, sterk verproletariseerd.’
De brieven van Etty Hillesum maken nog altijd grote indruk. Niet alleen omdat ze zo goed observeerde of omdat ze door haar baan zo goed op de hoogte was van de werking van die grote vernietigingsmachine, maar vooral ook omdat ze een enorm schrijftalent had. Tijdens de oorlog groeide de ambitie om later romans te gaan schrijven.
Het mocht er niet van komen. In de zomer van 1943 raakte Etty haar baantje kwijt en werd ze zelf geïnterneerd in Westerbork. Haar familie was inmiddels ook opgepakt en naar Westerbork afgevoerd. Een paar weken later werd Etty al op transport gezet naar Auschwitz. Op het laatste moment gooide ze nog een briefje voor een huisvriendin uit de trein:
‘ik sla de Bijbel op op een willekeurige plaats en vind dit; de Heere is mijn hoog vertrek. Ik zit middenin een volle goederenwagen op mijn rugzak. Vader, moeder en Mischa zitten enige wagens verder. Het vertrek kwam toch nog vrij onverwachts. Plotseling bevel voor ons speciaal uit den Haag. We hebben zingende dit kamp verlaten, vader en moeder zeer flink en rustig. Mischa eveneens. We zullen drie dagen reizen. Dank voor al jullie goede zorgen.
Etty
Etty Hillesum stierf 30 november 1943 in Auschwitz
Anne Frank stierf in maart 1945 in Bergen Belsen.
Twee maanden later werd Nederland bevrijd.
