Name: De geschiedenis van de Staten Generaal
Uploaded: 2017-02-21T15:58:42+01:00
Duration: 4 min 49 s
Description: Nederland werd 200 jaar geleden heel anders geregeerd dan nu. Er bestond nog geen stemrecht en de koning koos alle kamerleden zelf. Dat veranderde in de negentiende en twintigste eeuw.

Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Leden der Staten Generaal. Leden der Staten Generaal.. Leden van de Staten Generaal. Leden van de Staten Generaal. Nederland kant een lange traditie van democratie. Het hart van die democratie is ons tweekamerstelsel. En dat bestaat nu 200 jaar. De Eerste Kamer wordt indirect gekozen. De Tweede Kamer direct. En ze zijn allebei medewetgever en controleren de regering. Tegenwoordig zijn er in totaal 225 Kamerleden en zij kiezen de Tweede Kamerleden: iedereen met een Nederlands paspoort die ouder is dan 18 jaar en die ook daadwerkelijk gaat stemmen. 

200 jaar geleden werkte dit compleet anders. 1815. Politieke partijen zijn er niet. Het volk heeft geen stemrecht. Er is wel een nieuwe grondwet waarin het tweekamerstelsel is vastgelegd. En een koning. Hij kiest de Eerste Kamerleden zelf uit. En al wisselde het aantal nog al eens, het waren er wel minder dan nu. De Tweede Kamerleden werden door de Provinciale Staten aangewezen. Ook wat minder. Alle kamerleden zijn rijke mannen in deftige kostuums benoemd door andere rijke mannen. Tot 1848. Dit kamerlid is de motor achter een cruciale grondwetsherziening: Johan Rudolph Thorbecke. Ministers leggen vanaf dan verantwoording af aan het parlement en niet meer aan de koning. En de Tweede Kamer wordt direct gekozen. Nouja, alleen nog door rijke mensen boven de 23. En dan nog alleen de mannen. Toch wordt hier de basis gelegd van onze huidige parlementaire democratie. 

In de tweede helft van de negentiende eeuw gaan kamerleden steeds meer samenwerken op basis van godsdienst of politiek overtuiging. Er ontstaan kiesverenigingen en uiteindelijk echte landelijke politieke partijen. De roep om een algemeen kiesrecht wordt steeds luider. De mensen gaan mede dankzij de oproepen van SDAP-leider Pieter Jelles Troelstra massaal de straat op. Pas in 1917 komt er kiesrecht voor iedereen boven de 23. Behalve voor vrouwen. Die situatie wordt meteen belachelijk gemaakt. ‘Hier is het stembureau. Vrouwen en kinderen doorlopen’. En het zijn vooral de vrouwen zelf die van zich laten horen. De mannen kunnen wel op vrouwen stemmen. Zij zijn de eerste vrouwelijke kamerleden. En hij is daar fel op tegen. Vanwege de stille invloed die de vrouw op de man kan uitoefenen. Toch stemt het parlement in 1919 in met stemrecht voor vrouwen. 

Met de vooruitgang groeit ook de strijd tussen maatschappelijke groeperingen. Begin 20e eeuw komt het parlement regelmatig onder druk te staan door al die tegengestelde meningen van de verzuilde samenleving. Vijf jaar lang is er geen parlement in Nederland en is het Binnenhof in handen van de bezetter. Na de oorlog pakt Nederland de draad weer op. De overheid krijgt een steeds grotere rol in het dagelijks leven van de burger. En er wordt nu ook op Europees niveau samengewerkt. Daarom worden beide kamers in 1957 uitgebreid. 

In de jaren ’60 en ‘70 brokkelen de bestaande maatschappelijke en religieuze zuilen af en stemmen kiezers niet meer automatisch op de traditionele partijen. Er komen nieuwe partijen op. Sommige verdwijnen ook weer. Die trend zet door tot en met vandaag de dag. Kiezers zweven vaker en laten hun stem door actuele kwesties bepalen. In 1972 wordt de kiesgerechtigde leeftijd verlaagd tot 18 jaar. Nog nooit konden zoveel mensen stemmen. En toch maken veel mensen daar nog geen gebruik van. De Staten Generaal zijn en blijven een dynamisch instituut dat antwoord probeert te vinden op de vragen van de tijd. Wat worden de nieuwe vragen?

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

In een democratie ligt de macht bij het volk. Maar omdat we moeilijk met z'n allen kunnen regeren, kiezen we mensen die dat voor ons doen. Waar moet een democratie aan voldoen? Klik op de afbeelding om de story van NPO Kennis te lezen.

Story over de rechten en plichten in een democratie

Wat is een democratie?

De geschiedenis van de Staten Generaal

Nederland werd 200 jaar geleden heel anders geregeerd dan nu. Er bestond nog geen stemrecht en de koning koos alle kamerleden zelf. Dat veranderde in de negentiende en twintigste eeuw.

Organisatie en bestuur

Het ontstaan van de Eerste en Tweede Kamer en de eerste politieke partijen

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Examenvideo's bij geschiedenis (vmbo) over de staatsinrichting van Nederland. Eindtermen: grondwet, rechtsstaat, monarchie, democratie, parlement, kiesrecht.


Koning Willem Alexander

De koning van Nederland heeft formele taken en ceremoniële taken. Maar hoeveel macht heeft de koning eigenlijk? Klik op de afbeelding om de story te lezen op NPO Kennis.

Story over de taken van het staatshoofd

Wat doet de koning?

Verteller Daan Schuurmans neemt je mee langs de hoogte- en dieptepunten van de Oranje dynastie, van Willem van Oranje tot Willem-Alexander.

Het verhaal van Oranje Nassau 

Het verhaal van Oranje Nassau in de klas

Het Verhaal van Nederland

De Oranje dynastie is een vorstenhuis met prinsen, stadhouders en koningen met hoogte- en dieptepunten. Van vader des vaderlands Willem van Oranje, tot koning Willem-Alexander vandaag de dag. Op deze tijdlijn zie je de belangrijkste gebeurtenissen van de verschillende figuren die ons koningshuis gevormd hebben.

Tijdlijn over de prinsen, stadhouders en koningen van ons land

Willem Alexander en Maxima

Voor koning Willem Alexander hebben er een boel kleurrijke figuren op de troon gezeten in Nederland. Wat weet jij van onze koningen, koninginnen en stadhouders? Klik op de afbeelding om de quiz te starten!

Quiz over het Nederlandse koninkrijk

Wat weet jij over de Oranjes?

Iedere vier jaar is het weer de vraag welke (nieuwe) president er gekozen wordt in de Verenigde Staten. Eerder zijn het onder andere Barack Obama en George W. Bush die president zijn van dit enorme land. Hoeveel weet jij over deze grootse verkiezingen?


Quiz over de verkiezingen in de Verenigde Staten

Wat weet jij over de Amerikaanse presidentsverkiezingen?

Dat ik de vrijheid en de rechten van alle Nederlanders en alle ingezetenen zal beschermen.
Koning Willem II wil net als zijn vader alle macht houden.
…alle middelen zal aanwenden welke de wetten mij ter beschikking stellen.
Maar een aantal kamerleden onder leiding van Johan Rudolph Thorbecke wil niet langer dat de Koning bijna alles voor het zeggen heeft. Ze willen meer macht bij het Parlement en minder bij de koning, en daarvoor moet de Grondwet gewijzigd worden. Koning Willem wil hier niets van weten.
Toegeven op zijn tijd is niet slecht Majesteit. De koning van Frankrijk kon dat niet en zie wat er gebeurde: het volk zette hem af. En uw vader verloor België omdat hij niet luisterde.
Het is inderdaad een roerige tijd. Overal in Europa komen burgers in opstand tegen vorsten en eisen meer macht op. Wanneer ook in Amsterdam en Den Haag rellen uitbreken, geeft Koning Willem II toe. Hij laat minister Thorbecke een nieuwe grondwet schrijven.
In die Grondwet van 1848 krijgt de koning duidelijk minder macht. Hij mag nu niets meer in zijn eentje beslissen. De ministers besturen het land. Zij zijn verantwoordelijk voor wat de koning doet en zegt.
Als ik teken, blijf ik dan koning?
Alleen dan Majesteit.
Ik heb vannacht nagedacht en overwogen. De grondwetswijziging zoals die door de commissie onder leiding van de heer Thorbecke is voorgesteld zal ik aanvaarden. Met heel mijn hart zie ik de onvermijdelijkheid van dit besluit onder ogen. Ik feliciteer dan ook ons geliefd Nederland met de geboorte van een nieuwe constitutie. 
En wij noemen haar de “Constitutionele Monarchie”.
Parlementaire Democratie, Majesteit.
Koning Willem schenkt de Eerste Kamer een portret. Hij mag de leden van de Eerste Kamer weliswaar niet meer benoemen, “maar” zegt hij, “dan ben ik nog altijd bij u”.
Nee, nee, nee, nee.
Ja, nee, en dus?
De ministers hoeven dus geen rekening meer te houden met de koning. Voortaan regeren ze met goedkeuring van De Eerste en Tweede Kamer: de Volksvertegenwoordiging. De politieke rol van de koning beperkt zich tot het ondertekenen van wetten en het uitspreken van de jaarlijkse Troonrede.


De grondwet van Thorbecke

Omdat er rellen uitbreken, schrijft Johan Rudolph Thorbecke in 1848 de nieuwe grondwet. Vanaf dat moment heeft de koning minder en hebben de burgers juist meer macht.

Meer macht naar de burger

Groep 6/7/8

Prinsjesdag. Als je de koningin in haar prachtige Gouden Koets ziet rijden, zou je denken dat ze heel veel macht heeft. Zoals koningen in sprookjes en verhalen. Zoals koningen die vroeger hadden. Een koning hoefde maar met zijn vingers te knippen en het gebeurde. 

Maar dat was toen. Nu hebben de ministers in de regering het voor het zeggen in Nederland, en niet de koning. De macht van een koning of koningin is dus niet zo groot. Dat komt door dit boek. De grondwet. Toen Beatrix koningin werd, was er een grote plechtigheid in Amsterdam. Ze had een echte koninklijke mantel om. Op een tafeltje zie je de kroon en de grondwet. En dat komt het belangrijkste moment: De nieuwe koningin zweert trouw aan de grondwet. Ze belooft dat ze zich aan de grondwet zal houden. De grondwet is geen dik boek. Maar wat er in staat is de basis voor heel veel andere wetten waar alle Nederlanders zich aan moeten houden. Dat vinden wij sinds die grondwet er is. In 1848 is Willem II koning van Nederland. Hij heeft nog heel veel macht. Hij maakt uit hoe er geregeerd wordt. Er is wel een Tweede Kamer, met mannen die door Nederlanders zijn gekozen, naar die heeft weinig te vertellen. Willem doet zijn eigen zin. Ministers moeten doen wat de koning wil. In de meeste andere landen is dat dan ook zo. 

Maar ineens verandert dat. Het volk in Parijs, Berlijn en Wenen komt in opstand. Ze willen mee kunnen praten over wat er in het land gebeurt. Ze gaan de straat op, om te protesteren tegen hun koning. Er zijn rellen en opstootjes. Er wordt geschoten. Maar het volk laat zich niet zomaar wegsturen. Dan moeten de koningen in die landen wel toegeven. Er komt een grondwet waarin staat dat het volk het laatste woord krijgt. Koning Willem II hoort wat er in Parijs, Berlijn en Wenen gebeurt. Hij slaapt er slecht van. Zou het hier ook vechten worden? Zouden de Nederlanders hem misschien afzetten? In Amsterdam zijn er al rellen, hoort hij. Willem II wordt bang. Na weer een slechte nacht weet Willem II wat hij moet doen. Een opstand moet voorkomen worden. Hij vindt het nu goed dat er een grondwet komt. 

Deze man, Johan Thorbecke, krijgt opdracht een nieuwe grondwet te schrijven. En als de nieuwe grondwet klaar is, is iedereen tevreden. Koning Willem II, omdat hij koning kan blijven. De ministers, omdat zij nu zelf kunnen regeren. En de Tweede Kamer, omdat zij de ministers kunnen gaan controleren. En omdat de mensen in de Kamer door het volk worden gekozen, heeft het volk nu het laatste woord, en niet de koning. Zo is het eigenlijk nog steeds.

De grondwet 

De Grondwet is geen dik boek. Maar wat er in staat is de basis voor heel veel andere wetten waar alle Nederlanders zich aan moeten houden.

De grondwet is de basis voor heel veel wetten

Nederland is een democratie. Om de vier jaar zijn er Tweede Kamerverkiezingen, waarna de grootste partij gaat proberen om samen met andere partijen een regering te vormen. Om te voorkomen dat er teveel macht in handen van een partij terechtkomt, kent Nederland een scheiding van machten, de trias politica: de wetgevende macht wordt gevormd door de regering en de Staten-Generaal, dat zijn de Eerste en de Tweede Kamer;- de uitvoerende macht is in handen van de regering. De derde macht, de rechtsprekende macht, is geheel onafhankelijk. Paul Cliteur: “Degene die dat ontwikkeld heeft, de Franse filosoof Montesquieu, die heeft gezegd dat als alle macht nou in een hand komt, dus de staat heeft alle macht en dat is als het ware, ja, onverdeelde macht, dan kan dat gemakkelijk tot machtsmisbruik leiden”. Dit systeem heeft een aantal ingebouwde controlemechanismen: de uitvoerende macht is verantwoording schuldig aan de wetgevende macht, en de wetgevende macht is op haar beurt weer verantwoording verschuldigd aan de burgers, die invloed kunnen uitoefenen door middel van verkiezingen. Als Nederlander heb je vanaf je 18e jaar kiesrecht: actief kiesrecht: je mag stemmen bij verkiezingen, en: passief kiesrecht: je kunt je verkiesbaar stellen. Vanaf je 18e kun je je dus kandidaat stellen voor bijvoorbeeld de Tweede Kamer of de Gemeenteraad. Naast de wetten die door de regering en de Staten-Generaal worden gemaakt, komt veel regelgeving tegenwoordig ook uit Europa: ongeveer de helft van alle regels en wetten die in Nederland gelden, worden gemaakt door de Europese Unie.

Kenmerken van een democratie

Nederland is een democratie. Maar wat betekent dat eigenlijk? Wat zijn de belangrijkste kenmerken van een democratie?

Scheiding der machten

Op het stembiljet van de Tweede Kamerverkiezingen vind je honderden namen die allemaal hopen op een plekje in die mooie Kamer in Den Haag. Als de stembus geleegd is, zijn er 150 zetels te verdelen. De politici die voor dezelfde partij in de kamer terechtkomen, noemen we een fractie, met aan het hoofd een fractievoorzitter. Die zit vooraan, goed zichtbaar voor de camera’s.

Als een minister een nieuwe wet wil invoeren, dan moet een meerderheid van de Kamer daarvoor zijn. Het wetsvoorstel wordt eerst in een klein zaaltje besproken door de Kamerleden die verstand van dat onderwerp denken te hebben. Pas als zij eruit zijn, wordt erover gestemd in de plenaire zaal.
Die zaal komt ook in beeld bij politiek gevoelige kwesties. De Kamerleden hebben namelijk ook als taak de Regering te controleren. Dus als een minister de boel niet op orde heeft, moet-ie naar de Kamer komen en dan is het maar hopen dat ie daar ook weer levend uitkomt.

Ook binnen de partijen zelf is er trouwens vaak een hoop politiek gekonkel. De camera’s komen in actie als er frictie is in een fractie. En dan wordt die Kamer pas echt een attractie...

Clipphanger

Elke vier jaar kiezen we de 150 mensen die ons land gaan regeren. Dat doen ze vanuit hun blauwe zetels in de Tweede Kamer in Den Haag. Wat gebeurt er allemaal in die kamer?

Hoe werkt de Tweede Kamer?

Achter mij staat het gebouw van de Tweede Kamer in Den Haag. Hier zitten de 150 volksvertegenwoordigers die zijn gekozen door het volk tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. De 150 Kamerleden zijn lid van verschillende politieke partijen. Maar niet alle politieke partijen zitten in de regering.  Wanneer een aantal politieke partijen willen samenwerken en een meerderheid vormen in de Tweede Kamer, kunnen ze een regering vormen, dat noem je een coalitie. De rest van de politieke partijen in de Tweede Kamer vormen de oppositie… 
Elke vier jaar vinden er in Nederland Tweede Kamerverkiezingen plaats en soms ook tussendoor als een kabinet is gevallen. Hier doen allerlei verschillende politieke partijen aan mee. Zowel links als rechts: partijen met uiteenlopende opvattingen. Hoe meer stemmen een partij binnensleept tijdens de verkiezingen, hoe meer zetels ze bemachtigen in de Kamer. En omdat er zoveel partijen zijn in de Tweede Kamer, is het heel moeilijk voor één partij om de meerderheid aan zetels in de kamer te behalen. Daardoor moeten partijen die willen regeren samenwerken om zo een meerderheid te krijgen. Dat heet een coalitie. De partij die bij de verkiezingen de meeste zetels heeft gewonnen, mag de coalitie vorm gaan geven. Daarbij wordt er onderhandeld met de andere politieke partijen. Als die onderhandelingen lukken kunnen de samenwerkende partijen voor de komende vier jaar de regering vormen. Elke keer is het weer een hele puzzel om zo’n coalitie te vormen. Elke politieke partij heeft namelijk zijn eigen mening en standpunten en dat moet wel aansluiten bij de visie van andere partijen. Bij een coalitie werken minimaal twee partijen samen. Zolang ze samen maar een meerderheid in de Tweede Kamer vormen, dus meer dan 75 zetels. Daarnaast moeten de partijen het ook inhoudelijk met elkaar eens worden. Als dat lukt kan de coalitie worden gevormd en schrijven de coalitiepartijen het regeerakkoord. Hierin staan de plannen voor het bestuur van Nederland voor de komende vier jaar. De regering bestaande uit ministers en staatssecretarissen die de plannen gaan moeten uitvoeren. Zo presenteren ze zich samen met de koning aan het Nederlandse volk. De politieke partijen die niet meedoen aan de coalitie, vormen de oppositie. Zij regeren niet mee, maar dat betekent niet dat ze geen invloed hebben. Ze kunnen kritische vragen stellen en als ze genoeg steun vinden kunnen ze regeringsvoorstellen afkeuren of aanpassen. Maar de oppositie vormt meestal wel een minderheid in de kamer, waardoor het lastig is om het beleid van de regering te beïnvloeden.

Wat is het verschil tussen de coalitie en de oppositie?

Na de Tweede Kamerverkiezingen moeten partijen samenwerkingen met elkaar aangaan om een meerderheid aan zetels in de kamers te behalen. Deze samenwerking heet de ‘coalitie’. Wanneer de coalitie rond is, worden de minister-president, de staatssecretarissen en de ministers aangewezen en wordt het regeerakkoord gepresenteerd aan de koning. De partijen die buiten de coalitie vallen of niet wilden samenwerken met de regeringspartijen, vormen de ‘oppositie’. Maar dat betekent niet dat ze niks te zeggen hebben in de kamer.

De kabinetspartijen en de rest

Dit is natuurlijk koninklijk theater bij uitstek. Koning Willem I heeft in 1814 al besloten dat de tocht naar de ridderzaal, de tocht naar het binnenhof, dat het een grote ceremonie van het hof was. De stoet opent altijd met muziek. Dat is prachtig. Dan zie je de stoet aankomen, dan hoor je het geluid. Er gaat iets gebeuren. De koningin komt. Vrolijke marsmuziek, sommige uit de 19de eeuw, 20ste eeuw ook. Gevolgd door een aantal garderegimenten. Een keer per jaar haalt Den Haag alles uit de kast als het gaat om protocol, militaire tenues, muziek en bovenal de gouden koets. Twee paarden, dan kun je meteen de rangorde zien van de stoet. Als je maar 2 paarden hebt, dan ben je nog niet zo belangrijk. Hierin zitten de hoge leden van de hofhouding. Nu wordt het menens. Wie er nu aankomt, het volgende rijtuig, dat worden de leden van het koninklijk huis. We zullen daarom ook meer paarden zien. Bazuingeschal, de koningin komt eraan. Dat rijtuig dat er nu aankomt heeft al eerder in Den Haag gereden. Elk jaar zit prinses Margriet, meneer van Vollenhoven, sinds een paar jaar prins Constantijn en zijn vrouw, zitten daarin om naar de ridderzaal te gaan. Het is al in 1967 in deze vorm in gebruik. Wanneer prinses Margriet in Den Haag trouwt. Naast de rijtuig, het koetsje, liepen 2 lakeien.  Dat is nog niks. Straks krijgen we er 4 en 8 paarden. Al meer. Nu komt de koningin eraan. Acht paarden. Dat is het belangrijkste wat er is. Dat is de privilege van het staatshoofd. Van de koning van de koningin. In de gouden koets, 4 lakeien ernaast. Die lelijke bodyguards erachter. Dat is de huidige vorm van bescherming. Met zo'n napoleontische steek die recht vooruit steekt. Terwijl de koetsier heeft een driekant, zo'n echte 18de eeuwse sprookjessteek. En er klinkt gejuich. En terecht. Zoals altijd zag de koningin er weer beeldschoon uit.

De traditie achter Prinsjesdag

Prinsjesdag werd ingesteld door onze eerste koning Willem I. De derde dinsdag in september is doorspekt met tradities van 200 jaar oud. Paarden, lakeien en natuurlijk de gouden koets. 

Koninklijk theater

Onze volksvertegenwoordiging bestaat uit de Eerste Kamer en de Tweede Kamer. Samen vormen zij het Nederlandse parlement. De Eerste Kamer wordt eens in de vier jaar gekozen via indirecte verkiezingen. Eerst gaan de stemgerechtigde Nederlanders naar de stembus Om het bestuur van hun provincie te kiezen. We noemen dit bestuur de Provinciale Staten. Binnen drie maanden na de verkiezingen van de Provinciale Staten kiezen de door ons gekozen Statenleden op hun beurt weer de leden van de Eerste Kamer. Een stem voor de Provinciale Staten is daardoor ook een stem voor de Eerste Kamer. Elk Statenlid heeft maar één stem. De stem van een Statenlid van een provincie met veel inwoners, moet zwaarder wegen dan een stem van een Statenlid van een provincie met weinig inwoners. Dit wordt gecorrigeerd met de stemwaarde-formule. Politieke partijen dragen zelf kandidaten aan voor de Eerste Kamer. Er zijn in totaal 75 zetels. Er zijn dus 75 Eerste Kamerleden. De Eerste Kamerleden doen het werk parttime. De meeste kamerleden heben naast hun functie in de politiek nog een andere baan. Dit tot in tegenstelling van de leden van de Tweede Kamer. In de Eerste Kamer vinden we bijvoorbeeld docenten, burgemeesters maar ook ondernemers. Ze staan dus midden in de maatschappij. En, ze vertegenwoordigen ook jou.Zo wordt de Eerste Kamer gekozen!

Hoe wordt de Eerste Kamer gekozen?

Elke vier jaar zijn er verkiezingen voor de Eerste Kamer. Deze kamerleden worden niet direct door het volk gekozen, maar door de Provinciale Staten. Er zijn 75 Eerste Kamerleden die de Nederlandse samenleving vertegenwoordigen.

Het Nederlandse parlement

Het kernidee achter de rechtsstaat is om te voorkomen dat de macht bij één persoon of één organisatie terecht komt. 
Met andere woorden: de bedoeling van de rechtstaat is het voorkomen van machtsmisbruik. 
Waar de macht ligt, staat in een rechtsstaat dan ook altijd omschreven in de wet.
Een rechtsstaat kent een aantal belangrijke kenmerken:
- alle burgers hebben gelijke grondrechten. Die rechten staan omschreven in de Grondwet.
- nieuwe wetten en regels hebben geen terugwerkende kracht. Je kunt dus niet veroordeeld worden voor een misdrijf dat niet in de wet staat.
- de overheid moet zich zelf ook aan de wet houden. Burgers kunnen dan ook een rechtszaak tegen de overheid beginnen.
Een rechtsstaat is ingedeeld volgens de trias politica, de scheiding der machten. Geen enkele groep heeft de volledige macht.
* de wetgevende macht bestaat uit het parlement, samen met de regering. Zij zorgen voor het opstellen van nieuwe wetten;
* de uitvoerende macht bestaat uit de regering, die zorgt voor de uitvoering van die wetten;
* de rechterlijke macht is in een rechtstaat onafhankelijk. Rechters spreken dus recht onafhankelijk van de andere twee machten.


De rechtsstaat

Nederland is ook een democratische rechtsstaat. Iedereen, burgers, maar ook de overheid, moet zich houden aan de wetten en regels. Het betekent ook dat als je het ergens niet mee eens bent, je aan een onafhankelijke persoon mag vragen hoe het zit. Die onafhankelijke persoon is de rechter.

Wat zijn kenmerken van een rechtsstaat?

Politieke partijen zijn heel belangrijk in een democratie. Bij hen kan je als kiezer je ei kwijt. Jouw partij maakt zich sterk voor wat jij belangrijk vindt. In een politieke partij vinden mensen elkaar die ongeveer dezelfde denkbeelden hebben over de samenleving. 
Nog geen tweehonderd jaar geleden was dat anders. Er waren nog geen politieke partijen. In de Tweede Kamer debatteren deftige heren. Ze zijn gekozen door welgestelde Nederlandse mannen. Zo is dat geregeld. 

De kamerleden vertegenwoordigen niet zichzelf of een groep in de samenleving. Daar staan ze boven. Ze dienen het algemene belang, wat goed is voor Nederland. Maar er zijn Kamerleden die dat willen veranderen. Abraham Kuyper is van oorsprong predikant. Hij komt op voor de gewone mensen die geen stemrecht hebben. 

Kuyper gaat het land in en verzamelt handtekeningen voor zijn standpunt. En met succes. Hij laat de hoge heren politici zien wat de gewone mensen willen. Hij richt de 1e politieke partij van Nederland op, de ARP, de Anti Revolutionaire Partij. Een partij voor alle protestanten. Dat vraagt om een katholieke reactie. 

Priester Herman Schaepman richt ook een partij op. De Rooms Katholieke Volkspartij, de RKSP. In een tijd dat Nederland industrialiseert is er nog een groep in de samenleving die weinig te zeggen heeft. De fabrieksarbeiders, ze leven een armoedig bestaan in kleine, donkere huisjes. Ze maken lange dagen maken in de ongezonde ruimtes van onveilige fabrieken. Zelfs hun kinderen moeten werken en dat allemaal voor een hongerloontje. Dominee Ferdinand Domela Nieuwenhuis vind dat groot onrecht. Hij roept de arbeiders op om strijdbaar te worden en op te komen voor een socialer bestaan. Hij richt de SDB op, de Sociaal Democratische Bond. 

Hij is ervan overtuigd dat de arbeider zich alleen maar uit een ondergeschikte positie kan werken door de strijd aan te gaan met de bezittende klasse. Als in Rusland en Duitsland socialistische revoluties uitbreken laat het kamerlid Troelstra zich daardoor meeslepen. Hij voelt zich sterk en gelooft dat ook Nederland rijp is voor revolutie. Hij spreekt de Tweede Kamer toe: Uw stelsel, mijne heren, Uw burgerlijk stelsel, is langzamerhand vermolmd en verrot. Het zal u moeilijk vallen, wanneer gij geweld wilt gebruiken. En tot de regeringszetel: Gij, regering mist de zedelijke macht en het politieke staatkundige recht om daar te blijven zitten als de regering van het Nederlandse volk. 

Hij eist dat het kabinet zijn macht overdraagt aan de arbeidersklasse. Maar Nederland is niet rijp voor revolutie. De revolutie leeft alleen maar in kleine linkse kring in de partij. Troelstra wordt door zijn eigen partijleiding gecorrigeerd en moet een week later erkennen dat hij zich 'vergist' heeft. De democratie heeft gezegevierd….

Parlement

Nederlandse bevolkingsgroepen zien zich gerepresenteerd in de eerste politieke partijen. De SDAP wil zelfs zover gaan om de macht over te dragen aan de arbeidersklasse, zoals in Rusland en Duitsland. Maar dat mislukt.

Het ontstaan van de eerste politieke partijen

Nederland is een rechtsstaat. Dat betekent dat de burger beschermd wordt tegen willekeur van de overheid. Paul Cliteur: “Een rechtsstaat dat is een staat die zichzelf gebonden acht aan het recht. Dus niet alleen mensen, gewone burgers zijn aan het recht gebonden, moeten zich aan d wet houden, maar ook de staat zelf. Dat is het basale kenmerk van een rechtsstaat”. In een rechtsstaat heeft de burger grondrechten. Grondrechten beschermen de burger tegen overheidsbemoeienis en staan vermeld in de Grondwet. Een aantal voorbeelden: Art. 1: hierin staan het gelijkheidsbeginsel en het discriminatieverbod: iedereen in Nederland, ongeacht godsdienst, levensovertuiging, afkomst, geslacht of seksuele oriëntatie, heeft dezelfde rechten. In artikel 6 wordt de godsdienstvrijheid gegarandeerd en in artikel 7 de vrijheid van meningsuiting. In een rechtsstaat zijn er onafhankelijke rechters, die voor het leven worden benoemd. Ze kunnen dus niet worden ontslagen als hun uitspraken niet naar de zin zijn van de regering. Als burger heb je dus altijd de garantie dat een inbreuk op je grondrechten door de overheid door een neutrale rechter beoordeeld zal worden.

Kenmerken van een rechtsstaat

Nederland is een rechtsstaat. Maar wat betekent dat eigenlijk? Wat zijn de belangrijkste kenmerken van een rechtsstaat?

De burger wordt beschermd

Nederland is een constitutionele monarchie en ons staatshoofd is dus een koning: Koning Willem Alexander van Oranje Nassau. Vóór Willem Alexander was zijn moeder Beatrix de koningin. Als oudste zoon mocht Willem Alexander zijn moeder opvolgen op de troon. Nederland heeft namelijk een érfelijk koningschap. 
De monarchie van de Oranjes begint in 1815, als Willem I onze eerste Nederlandse koning wordt. Bij zijn inhuldiging krijgt hij een speciaal voor hem gemaakte hermelijnen koningsmantel. En na Willem I draagt iedere volgende koning of koningin deze mantel bij de inhuldiging. 
Net vóórdat Koningin Juliana wordt  ingehuldigd, is de mantel opnieuw gemaakt omdat het origineel té veel versleten was. De mantel staat symbool voor de voortgang van de monarchie. Hoe de opvolging van de koningen is geregeld, staat precies beschreven in de grondwet: "Het koningschap wordt érfelijk vervuld door de wettige opvolgers van Koning Willem I, prins van Oranje Nassau." 
Er zijn mensen in Nederland die liever een presidént zouden hebben in plaats van een koning. Omdat een president wordt gekózen, door het volk. In de Verenigde Staten hebben ze bijvoorbeeld een president. Een gekozen staatshoofd zou beter bij Nederland passen omdat wij een democratie zijn, vinden sommigen. Een president kun je na 4 jaar vervangen, door verkiezingen. Aan een koning of koningin zit je heel veel jaren vast. 
Maar, als we iets willen veranderen aan de positie van ons staatshoofd, moet de grondwet veranderd worden. En daarover moet dan wél eerst worden gestemd. Twee-derde van de het parlement, dat is Eerste- en Tweede Kamer moeten voor afschaffing van de monarchie zijn. Op dit moment is de kans niet groot dat er iets gaat veranderen, omdat het koningshuis erg populair is. 
Nu is Willem Alexander onze koning, maar eens zal ook hij opgevolgd worden en hebben we een nieuwe koningin, Amalia.

Nederland is een monarchie

Nederland is een monarchie. Wij hebben een koning. Toch zouden sommigen mensen liever een president hebben, zoals in de Verenigde Staten. Die kun je tenminste kiezen. En na een paar jaar vervangen...

Geen president maar een koning

In 1849 volgt kroonprins Willem zijn vader op als koning Willem III. Onder het bewind van zijn vader is de grondwet ingrijpend gewijzigd. De koning heeft veel macht moeten afstaan aan het parlement. Maar Willem III heeft grote moeite die instructie te accepteren. Hij wil de macht weer naar zich toe trekken. Hierdoor komt hij regelmatig in botsing met de Tweede Kamer. Ontbindt die als de Kamer op zijn strepen blijft staan en soms weigert hij de besluiten van het kabinet te ondertekenen. Maar de parlementaire democratie heeft inmiddels wortel geschoten in Nederland. 
De koning kan dat niet meer terugdraaien. Politieke partijen zijn er nog niet. Er zijn wel liberale, katholieke, protestantse en conservatieve kamerleden, maar die werken op zichzelf. Zij discussiëren vanuit hun eigen overtuiging en principes, maar hun meningsverschillen zijn nooit heel erg groot. Want bijna allemaal zijn ze afkomstig uit de gegoede laag van de bevolking. Het zijn mannen van statuur. Kiesrecht is er immers alleen voor het welgestelde deel van de bevolking, Het censuskiesrecht zorgt daarvoor. Dat betekent dat alleen mannen die een bepaalde belastingssom betalen mogen kiezen of gekozen worden. 
Daardoor is de Kamer absoluut geen afspiegeling van de hele samenleving en daarom eigenlijk ook niet echt democratisch. Maar dat verandert. Eind 19e eeuw industrialiseert Nederland. Veel ongeschoolde mannen trekken van het platteland naar de steden om daar in de fabrieken te gaan werken. Het is geen vetpot voor de fabrieksarbeiders. Ze maken lange werkdagen en de lonen zijn laag, hun leefsituatie is armoedig. En zonder kiesrecht zijn ze voor de verandering van hun ellendige situatie afhankelijk van anderen. De liberalen vinden dat vanzelfsprekend. Voor hen is het hebben van bezit bepalend. 
"Zonder bezit is een man niet zelfstandig en kan hij ook geen zelfstandige beslissingen nemen"
Maar niet alle kamerleden zijn het daar mee een. Een groep socialisten komt op voor de arbeiders. Ze richten een partij op. De Sociaal Democratische Arbeiders Partij, de SDAP. Ze willen de slechte leefomstandigheden van de arbeiders verbeteren. Ook protestanten en katholieken richten partijen op ze willen het kiesrecht versoepelen. De liberalen verliezen terrein. De censusbepaling voor het kiesrecht wordt verder versoepeld. In 1887 krijgen meer mannen kiesrecht. Het kamerlid Samuel van Houten zorgt er een paar jaar later voor dat er weer een nieuwe kieswet wordt aangenomen waarin nog meer mannen kiesrecht krijgen. Maar voor de SDAP is dat niet genoeg. De partij wilt algemeen kiesrecht.
Haar aanhang groeit en wordt steeds mondiger. De invloed van de arbeiders neemt toe. In 1917 is de Nederlandse samenleving rijp voor algemeen mannen kiesrecht, maar van een volwaardige democratie is nog steeds geen sprake. Ook vrouwen gaan de straat op en demonstreren. Ook zij willen kiesrecht. Dat leidt in 1919 tot een grondwetswijziging. Ook vrouwen krijgen nu kiesrecht. Ruim 70 jaar na de grondwetswijziging van Thorbecke is Nederland een echte en volwaardige democratische staat geworden.

Kiesrecht

In de 19e eeuw worden de eerste politieke partijen opgericht. Maar bij de verkiezingen mag lang niet iedereen meedoen: alleen rijke mannen mogen stemmen. In 1917 krijgen alle mannen kiesrecht, in 1919 ook vrouwen.

Kiesrecht voor man en vrouw

Nederland is een democratie en dat betekent dat we iedere 4 jaar mogen stemmen voor de leden in Tweede Kamer. Maar het kan gebeuren dat er zomaar een wet wordt aangenomen waar het volk toch niet op zit te wachten. Het gepeupel begint te morren en er wordt geroepen om: een referendum! 

Zo’n volksraadpleging komt er als minstens 300.000 mensen dat willen. Eigenlijk is het ook gewoon een verkiezing, maar dan met maar 2 keuzes. Het referendum is alleen geldig als meer dan 30% van de mensen komt opdagen. En dan nog is het alleen maar een raadgevend referendum: de regering kan het advies lekker door de shredder halen. Maar dan zal het volk ongetwijfeld weer van zich laten horen.

De laatste grote referenda gingen over Europa (tegen!) en onze band met Oekraïne (tegen!). Maar ook op lokaal niveau wordt soms een referendum gehouden. Het gemeentebestuur van Naarden wil in 1912 de kermis afschaffen. Maar na een referendum blijkt dat de bevolking in meerderheid VOOR de kermis is. En zo komt het dat de Naardenaren nog steeds elk jaar kunnen genieten van de Turbopolyp. Fijn hè, zo’n referendum?

In een democratie mag het volk meepraten over wat er moet gebeuren. Soms door middel van een referendum: de regering vraagt dan aan het volk of ze ergens voor of tegen zijn. Stemmen maar!

Wat is een referendum?

Nederland bestaat uit 12 provincies, die allemaal een eigen hoofdstad hebben. Ergens in die hoofdstad staat-een Provinciehuis en daar staat-een bordje dat wijst naar de Provinciale Staten oftewel PS. Een vergaderclub die bepaalt waar het met de provincie naartoe moet. Elke 4 jaar worden de leden van de Provinciale Staten verkozen in de Provinciale Statenverkiezingen. En dan zijn ze natuurlijk in alle staten.

Mag een stad uitbreiden? Moet er een nieuw bedrijventerrein komen, of toch liever een recreatiegebied? Misschien handig als er ook een weg komt? Of geven we dat geld liever uit aan leuke culturele activiteiten? Al deze onderwerpen en nog veel meer worden eerst uitvoerig besproken in Statencommissies, en vervolgens komen eens per maand de Provinciale Staten bij elkaar, om de zaken af te hameren. Daarna mogen de afgevaardigden, de Gedeputeerde Staten die voorstellen uitvoeren, en die worden daarbij weer scherp in de gaten gehouden door de Provinciale Staten: eigenlijk dus, het parlement van de provincie.

PS: De PS zijn niet alleen belangrijk voor het provinciebeleid: de leden hebben nog 1 belangrijke staatsrechtelijke taak: zij kiezen ook de leden van de Eerste Kamer in het grote Den Haag. Bedenk dus maar goed, wat je met jouw provinciale stemmetje doet.

Eens in de vier jaar zijn er in Nederland verkiezingen voor de Provinciale Staten. De Provinciale Staten bepalen het beleid van de provincie: of een stad mag uitbreiden bijvoorbeeld.

Wat zijn de Provinciale Staten?

Al eeuwenlang hebben mensen met macht de neiging die macht te misbruiken. Dat kan anders, vindt de Franse filosoof Charles baron de Montesquieu. In 1748 schrijft hij een boek waarin hij een nieuw systeem voorstelt: de trias politica. Oftewel de Scheiding der Machten. De 3 machten van Montesquieu zijn de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. Als die nou een beetje in evenwicht blijven, kan niemand te veel macht krijgen en kunnen de burgers leven in vrijheid en zekerheid, zonder slapeloze machten eh nachten.

De ideeën van Montesquieu hebben wereldwijd veel invloed gehad. Ook in Nederland, met de grondwet van 1848. Al zit er hier wel een eigen sausje overheen. In ons huidige systeem ligt de wetgevende macht bij het parlement en de regering. Hier worden wetsvoorstellen bedacht en gecontroleerd. De uitvoerende macht ligt bij, daar is ie weer, de Regering. De rechterlijke macht bestaat uit de rechters en het Openbaar Ministerie, dat is geen ministerie, maar het valt wel onder de minister van Justitie. Hmmm… Niet echt een scheiding der machten, misschien eerder een spreiding der machten. De trias… politica.. light?

De Nederlandse democratie bestaat uit drie machten: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. Dit systeem is bedacht door de Franse filosoof Montesquieu, om te voorkomen dat iemand te veel macht krijgt.

Wat is de trias politica?

De filosoof John Locke wordt gezien als grondlegger van het liberalisme, en dat woord is afgeleid van het Latijnse ‘liber’, wat ‘vrij’ betekent.

De liberalen leggen de nadruk op de vrijheid van het individu; de eenling, jij dus. In Nederland is het de liberaal Johan Rudolf Thorbecke die in 1848 de nieuwe grondwet lanceert. Daardoor zijn ook jouw grondrechten gewaarborgd. Zoals de vrijheid van meningsuiting. Ook als je van de daken schreeuwt dat je het liberalisme maar niks vindt, dan vindt Thorbecke dat toppie.

En de markt moet volgens de liberalen zo vrij mogelijk zijn, daar hoeft de overheid zich dus niet mee te bemoeien. De kern van het liberalisme is dat eigenlijk alles wel mag, zo lang jij anderen maar geen (fysieke) schade toebrengt. Daarom zijn ze voor legalisering van softdrugs en euthanasie en 130 kilometer per uur rijden op de snelweg. Da’s pas vrijheid!

Tijdens het overgrote deel van onze geschiedenis, zitten we onder de plak van de KKK: Koningen, Keizers en de Kerk. Pas in de 18e eeuw komt daar verandering in, als De Verlichting aangaat. De liberalen leggen de nadruk juist op de vrijheid van het individu. De overheid hoeft zich niet overal mee te bemoeien.

Wat is liberalisme?

VMBO examenvideo's bij geschiedenis over de staatsinrichting van Nederland.

Geschiedenis examen: staatsinrichting

Herfstbladeren

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.