Name: Hoe ontstaat een aardbeving?
Uploaded: 2014-09-23T14:56:46+02:00
Duration: 1 min 27 s
Description: Aardbevingen vinden vaak plaats op de grens tussen aardplaten. Daar hebben we in Nederland geen last van, maar gasboringen kunnen de aarde ook flink laten beven.

Groep 6/7/8

Klas 1/2/3

Per dag vinden er wereldwijd duizenden aardbevingen plaats. Daar merken wij
meestal niks van, maar ze worden wel geregistreerd door de seismoloog, die d'r
met de seismograaf een mooi seismogrammmetje uitratelt.
Lichte aardbevingen kunnen ontstaan door onderaardse gaswinning, zoals ze in
Groningen nog wel eens meemaken, of door vulkanische activiteit, maar vulkanen,
die hebben we hier niet. Nog niet!
Zwaardere aardbevingen zijn het gevolg van onderaardse spanningen. Bij twee
aardplaten bijvoorbeeld. Als die tegen elkaar aan duwen, dan bouwt zich een
spanning op. Dat gaat zo door en door en door tot een van de aardplaten losschiet.
Dit zorgt voor een schok en een grote trilling, die als een schokgolf richting het
aardoppervlak gaat. De plek waar de schokgolf bovenkomt, noemen we het
epicentrum. Daar is de aardbeving vaak het heftigst. Gauw onder de tafel, voordat
de schilderijtjes van de muur gaan trillen.
Als we kijken naar aardbevingen uit het verleden, dan krijgen we een aardig beeld
waar ze zich zoal voordoen. Maar we kunnen niet voorspellen wannéér de aarde
weer gaat beven. En een aardbeving voorkomen, dat kan al helemaal niet, tenzij het
ons nog een keer lukt om ons boze bolletje vast te klemmen in een megagrote
bankschroef.

Klas 4/5/6

Je merkt er misschien niets van, maar elke dag vinden er wereldwijd duizenden aardbevingen plaats. De ene aardbeving is heftiger dan de andere. Klik op de afbeelding om te lezen hoe aardbevingen ontstaan.

Scrollverhaal over bewegende aardplaten

Wat is een aardbeving?

In 1959 wordt bij het Groningse Slochteren een gasbel ontdekt. Niet lang daarna stapt heel Nederland over op aardgas. De handel in aardgas is goed voor de economie, maar heeft ook een keerzijde: aardbevingen. 

Story over gas uit de grond

Hoe werd het Groningse aardgas ontdekt?

Een vulkaanuitbarsting kan er spectaculair uitzien, maar ook heel gevaarlijk zijn. In dit scrollverhaal lees je alles over verschillende vulkaantypes, lavastromen en aswolken. 

Scrollverhaal over het natuurgeweld van vulkanen

Hoe ontstaat een vulkaanuitbarsting?

Om te koken, je huis warm te houden en een warme douche te krijgen, zijn brandstoffen nodig. Lang worden hout en turf gebruikt om vuur mee te maken. In de 19e eeuw wordt dit grotendeels vervangen door steenkool en in 1959 komt daar aardgas bij. Dit zijn allemaal fossiele brandstoffen. Brandstoffen die erg vervuilend blijken voor het milieu. 

Quiz over fossiele brandstoffen

Wat weet jij over kolen en gas?

Clipphanger

Gasbel van Slochteren

Aardbeving

Lesbrief (extern) n.a.v. aardbeving Marokko

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Aardbevingen vinden vaak plaats op de grens tussen aardplaten. Daar hebben we in Nederland geen last van, maar gasboringen kunnen de aarde ook flink laten beven. 

Aarde, zon en maan

Hoe ontstaat een aardbeving?

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De aarde is geen grote versteende planeet. In de aardkern is het heel erg heet en de aardkorst drijft op magma in de langzaam stromende aardmantel. De aardkorst is wel hard, maar bestaat uit platen die voortdurend in beweging zijn en naar elkaar toe drijven (convergentie) of van elkaar af drijven (divergentie). Bij de breuken tussen de aardplaten komen vaak aardbevingen voor en vind je vulkanen. Bekijk deze interactieve schoolplaat over de opbouw van de aarde. Zoom in en bekijk de verschillende video's!

Interactieve schoolplaat over aardlagen

Opbouw van de aarde

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

Govert naar de kern van de aarde in de klas

De aarde is een levende planeet. Maar dezelfde systemen die leven mogelijk maken, kunnen ook een bedreiging vormen. Zo zou er zonder plaattektoniek geen leven mogelijk zijn. Maar aardbevingen kunnen ook levens verwoesten.

Aardbevingen bij breuklijnen

Wat meten jullie hier? Wij meten hier aardbevingen. Registraties van aardbevingen. Dus als er in Groningen ergens een aardbeving plaatsvindt, dan kan jij hem altijd terugvinden hier. Ja, hier kunnen we hem terugvinden. Ja ja. En waarom doen jullie dit in een bunker? Nou, dat heeft eigenlijk te maken dat je een constante temperatuur wilt hebben. Seismografen zijn heel erg gevoelig voor temperatuur en dan krijg je dus hele lange golven en die zou je kunnen verwarren eigenlijk met seismisch signaal. Dus je wil eigenlijk een hele constante temperatuur hebben. En kan je hier nu bijvoorbeeld een aardbeving laten zien wat er wat daar uitkomt, uit die seismograaf? Ja, die kunnen we laten zien. Ja die...Als we naar onze werkplekken gaan in het gebouw hiernaast waar we zitten, van de universiteit, kunnen ze daar laten zien. Oke. Hallo. Oh, daar zie je ons ook. Ja, dit is zoals wij hier bezig zijn geweest in de bunker. Oh ja, maar dat ziet er ook niet uit voor mijn gevoel als als een aardbeving eruit hoort te zien. Dat is meer...Laten we eens even kijken hoe die d'ruit ziet. Dus wel even tevoorschijn halen. Een heel ander verhaal. Ho! Kijk. Dat is andere koek. Oei. Ja, maar dat is dus eigenlijk de geluidssnelheid die je meet, toch? Eigenlijk de geluidssnelheid, maar met een hele andere snelheid door de lucht gaat de geluidssnelheid ongeveer 330 meter per seconde. Ja, dat vinden we natuurlijk al best wel snel. Ja, maar door de aarde gaan de golven met diezelfde type golven, dat begint met achtduizend meter per seconde. Oh, dus die gaan in een seconde acht kilometer verder. Ja. Dus stel dat dat kanonschot, stel je dat je die ook zou kunnen voelen. Stel dat dat zo'n zwaar kanonschot is waar ook de aarde van zou gaan trillen. Dan zou die 'm eerst voelen trillen en dan pas een aantal seconden later zou die hem horen. Dus hij ziet hem, twee seconden later voelt ie hem. En uh, vijftien seconden later hoort ie hem. Ja, ja, ja.

Hoe meet je een aardbeving?

Seismologen meten aardbevingen aan de hand van de trilling van de aarde. De trilling wordt gemeten met seismometers op een seismograaf. Als zich ergens een aardbeving voordoet worden de trillingen door de aardkorst voortgebracht door geluidsgolven en die gaan sneller dan geluidsgolven die door zich door de lucht verplaatsen.

Met geluidsgolven kun je aardbevingen meten

EenVandaag in de klas

Vak: aardrijkskunde. Aardbevingen komen dagelijks wel ergens op de wereld voor. Wetenschappers hebben uitgezocht waar de kans op aardbevingen het grootst is. Maar een  aardbeving komt vaak onverwacht, ondanks het feit dat wetenschappers al heel veel over aardbevingen weten, kunnen ze nog niet voorspellen wanneer een aardbeving precies plaats vindt.

Hoe nauwkeurig kun je een aardbeving voorspellen?

Vroege Vogels in de klas

Door aardgaswinning komen in Groningen regelmatig aardbevingen voor. Maar de zwaarste aardbeving in ons land is in 1992 in de buurt van Roermond in Limburg. Deze aardbeving is niet het gevolg van verzakkingen door aardgaswinning, maar heeft te maken met plaattektoniek. Oorzaak van deze aardbeving is een verschuiving bij de Peelrandbreuk. Een breuklijn die dwars door Limburg loopt.

De Peelrandbreuk

Onder de grond in Limburg liggen breuklijnen. Hierdoor is er kans op een aardbeving. In 1992 gebeurde het al eens, toen was er bij Roermond al een beving van 5,8 op de schaal van Richter. Maar geologen waarschuwen dat er ook hevigere bevingen kunnen ontstaan.

Aardbevingsgevaar in Nederland

Het oppompen van gas leidt tot aardbevingen. Is er een manier om door te gaan met de gaswinning zonder schade? De Nederlandse aardoliemaatschappij onderzoekt of stikstofinjectie een oplossing biedt. Door stikstof in lege gasvelden te pompen, blijft de druk in de bodem constant en zal de bodem minder verzakken. Hoe realistisch is dit scenario?

De Kennis van Nu in de klas

Vak: Aardrijkskunde. Het oppompen van gas leidt tot aardbevingen. Is er een manier om door te gaan met de gaswinning zonder schade? De Nederlandse aardoliemaatschappij onderzoekt of stikstofinjectie een oplossing biedt. Door stikstof in lege gasvelden te pompen, blijft de druk in de bodem constant en zal de bodem minder verzakken. Hoe realistisch is dit scenario?

Aardbevingen in Groningen

Kan je een aardbeving voorspellen? Kijk: een voorspelling waar je wat aan hebt, heeft drie onderdelen. De plek, de kracht, en de tijd. Plek. Kracht. Tijd. En hoe specifieker, hoe beter.
Sommige mensen zijn ervan overtuigd dat ze net als het weer een aardbeving kunnen voorspellen. Ze denken dat bijvoorbeeld te zien aan het sterrenstelsel. Moet je bij wetenschappers niet mee aankomen. Was het niet met Turkije dat een Nederlandse man dat had voorspeld? Als je vaak genoeg voorspelt komt het wel een keer uit. Dat is het gevaar.
Of, geen sterren maar: dieren.
Er zijn echt talloze verhalen en video's over dieren die een aardbeving al voelen aankomen. De Chinese stad Haicheng werd er in 1975 zelfs om geëvacueerd. En inderdaad, een paar dagen later: een aardbeving. Het is alleen meer toeval dan wijsheid. Onderzoekers hebben vaak gekeken of dieren eerder dan mensen een aardbeving aan zien komen. En het verband? Nooit gevonden.
Ok, maar als je een kloppende voorspelling wilt doen van de plek, kracht en tijd, waar begin je dan?

Eerst: de plek. Waar gaat de aardbeving komen? Daar kun je eigenlijk een prima inschatting van maken, want kijk... De aardkorst is verdeeld in vakken: aardplaten. De ruimte daartussen noemen we breuklijnen. Die platen bewegen heel langzaam, met een paar centimeter of millimeter per jaar. Als door die beweging de spanning tussen platen teveel wordt, dan krijg je na een tijdje… Ja, hoe kunnen we dit het beste uitleggen? Jullie hebben allemaal wel eens met een liniaal gespeeld denk ik? Ah, met een liniaal natuurlijk. Breekt-ie. Spaghetti, waarom niet? Een stuk beweegt. Of zo, op een gegeven moment... Nou ja, je snapt 'm.
Dus als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan zijn die gebieden tussen twee platen een goede optie. Al is de ene breuklijn de andere niet. De manier waarop de platen langs elkaar bewegen maakt dat een aardbeving vaker of minder vaak voorkomt. Een berucht gebied is de Ring of Fire met de meest onrustige aardplaten ter wereld. Hier komen 90 procent van alle aardbevingen voor. En hier, bij de San Andreasbreuk, gaat het al jaren over een verwachte mega-aardbeving. Besproken door nieuwsprogramma's, wetenschappers, Hollywood... En zelfs Emil!
Oke, dus je denkt nu misschien, als je wil voorspellen waar een aardbeving gaat komen, dan kijk je dus vooral naar die breuklijnen? Nou, ja en nee. Want ze komen echt niet alleen langs die plaatranden voor. De aardbeving in Marokko? Dat was een intraplaataardbeving. Ja, precies. Moet ik even uitleggen. Nee, geen spaghetti, geen liniaal, ook geen hout. Dino's?? Nee. Een tafelkleed. Dit is wel echt een lelijke.
Ja, ok.
Stel: dit kleed is een aardplaat, die dus af en toe een stukje verschuift. Dan kan het zijn dat bij dat verschuiven een vouw ontstaat. Een beving niet aan de randen, maar in de aardplaat zelf. Een stuk zeldzamer en meestal minder krachtig, maar het komt voor.
Geen minuut meer binnen gebleven. Het was doodeng.
En juist omdat het zeldzamer is, zijn die plekken minder voorbereid en de gevolgen mogelijk nog groter.
Ok, dus de ene plek is gevoeliger voor aardbevingen dan de ander, maar echt voorspellen waar er precies een aardbeving gaat komen? Dat kan niet.

Nummer 2 dan: kracht. Toch wel belangrijk in een voorspelling. Je hebt misschien weleens gehoord van de Schaal van Richter. Nou die schaal van Richter gebruiken we niet meer, want er is iets dat veel nauwkeuriger is. De momentmagnitudeschaal. Dat is dus altijd het getal dat je erbij hoort. Hoe hoger het getal op die momentmagnitudeschaal, hoe zwaarder de beving. En flink ook, want 1 punt verder op de schaal betekent een toename van factor dertig. Dus 3,0 is 900 keer sterker dan een beving van 1,0. Bij de beving in Marokko, van 6,8, kwam 60.000 keer meer energie vrij dan bij de zwaarste beving in Groningen ooit.
Die was 3,6.
De kracht van een aardbeving meten? Da's geen probleem. Over de hele wereld staan seismometers die trillingen registreren. Ook in Nederland. Maar: de kracht voorspellen? Da's lastig. Je kan wel iets zeggen over de potentiële kracht. Want van sommige breuklijnen weten we dat er veel spanning op staat, of dat de breuk vastzit. Maar omdat de kracht van een aardbeving van zoveel factoren afhankelijk is, houdt het daar wel een beetje op. 
En ook al zouden we kunnen weten welke kracht er op ons afkomt, dan is er nog een grote onbekende: de diepte. Kijk, hoe hoger in de aardplaat de beving is, hoe meer wij hier daarvan merken. En andersom: hoe dieper de beving in de aardplaat, hoe minder wij het hier voelen. De beving in Marokko was zo'n ondiepe aardbeving, die tot veel meer schade leidt. Dus om heel precies de kracht te voorspellen, moet je ook de diepte kunnen voorspellen. En dat kan sowieso niet. Misschien moet je zo'n voorspelling ook niet proberen. Zes Italiaanse wetenschappers die dat deden kregen daar zelfs een celstraf voor. Toen in 2009 inwoners van het bergdorpje L'Aquila bezorgd waren over lichte bevingen in het dorp, staken de wetenschappers de koppen bij elkaar en ze concludeerden: dit zijn normale trillingen, geen zorgen. Zes dagen later... Een aardbeving van 6,3 verwoest delen van de stad. Bijna 300 mensen overlijden. De rechter veroordeelt uiteindelijk de wetenschappers voor dood door schuld. Uiteindelijk, jaren later, werd die straf in hoger beroep weer ingetrokken tot verdriet van de nabestaanden. 
Kortom, hoe krachtig een aardbeving gaat zijn? Ook dat kun je niet voorspellen.

Tot slot: wanneer komt er een aardbeving? Landen als Japan, de VS en Canada hebben allemaal een 'early warning system'. Hoor je in Japan bijvoorbeeld dit geluidje, dan heb je een paar seconden om naar een veilige plek te gaan. En daar is het hele land op voorbereid. Zodat iedereen supersnel kan omschakelen. Maar echt een voorspelling is zo'n early warning system ook niet. Het heeft namelijk pas door dat er een aardbeving komt... als-ie al is begonnen. Een aardbeving is namelijk niet 1 trilling. Het zijn er meerdere, net als een druppel die in het water valt. Seismometers pikken een van de allereerste golven op, da's de P-golf. Die de bodem een klein beetje laat trillen. Dan kan het systeem al een waarschuwing sturen, want de tweede golf, de S-golf, is een stuk sterker. Vlak daarna volgen de sterkste schokken. Het geeft je dus hoogstens enkele tientallen seconden tijd. Soms net genoeg om levens te redden, maar liever zie je het veel eerder aankomen.

In 1975 dachten ze in Japan: we weten het zeker. De volgende, grote aardbeving komt hier. Want ja, gemiddeld is hier iedere 150 jaar een mega-aardbeving. En de vorige was al bijna 150 jaar geleden, dus het moet eigenlijk wel tijd zijn voor een nieuwe, dachten ze. De regio werd verklaard tot risicogebied en er mochten bijvoorbeeld geen kerncentrales meer worden gebouwd. 36 jaar lang gebeurde er... niets. Tot...
‘Japan is vandaag getroffen door de zwaarste aardbeving in 140 jaar.’ Alleen was die niet hier, zoals voorspeld, maar honderden kilometers verderop, waar wel kerncentrales stonden. Dus ja... wanneer? En ook weer... waar? We weten het gewoon niet. 

Oke. We kunnen dus wel íets zeggen over de plek, de kracht en de tijd. Maar die drie combineren? Onmogelijk. Maar wetenschappers geven niet zomaar op. Ze doen onderzoek met satellieten naar verstoringen in de lucht, aardplaatgolven, wiskundige modellen, AI, via laagfrequente elektromagnetische uitstoot, iets dat critical transitions in complex system heet. Maar nog niemand heeft de heilige graal gevonden om dit soort rampen te zien aankomen. ‘Er zijn zeker collega's die al een beetje vermoeid zijn, maar ik heb binnen de gemeenschap nog
niet gemerkt dat men er genoeg van heeft of erop uitgekeken is.'

Hoe voorspel je een aardbeving?

Er zijn drie elementen bij het voorspellen van een aardbeving: de plek, de kracht op de schaal van Richter of de momentmagnitudeschaal en het tijdstip. Voor de locatie wordt vaak gekeken naar breuklijnen, maar intraplaataardbevingen komen ook voor. De kracht hangt onder andere af van de diepte van de aardbeving. Het tijdstip van een aardbeving is kort van tevoren pas echt goed aan te geven, als de aardbeving eigenlijk al begonnen is met kleine trillingen.

De plek, de kracht en de tijd

Japan, tien jaar geleden. Eén van de krachtigste aardbevingen ooit gemeten. "De zwaarste aardbeving in 140 jaar." Een alles vernietigende tsunami en een kernramp. In totaal komen zeker 18.000 mensen om en het is de duurste natuurramp ever. "Chaos neemt bezit van het geordende land." En het is wachten op de volgende mega-aardbeving. Maar waar? In de Amerikaanse staat Californië bovenop de wereldberoemde San Andreas-breuk, zetten ze zich schrap voor the next big one. Ook Hollywood weet het zeker: de volgende mega-aardbeving is in Californië. Maar laat je niks wijsmaken. De echte klapper komt ergens anders. In deze video blikken we terug op de mega-aardbeving in Japan en kijken we vooruit naar de volgende. Want de vraag is niet of die komt, maar wanneer. 
Eerst even een korte opfriscursus aardbevingen. De aardkorst is verdeeld in vakken, aardplaten, en tussen die platen zitten scheuren. Vergelijk het met de naden van een bal. Maar omdat het binnenste van de aarde gloeiend heet is, bewegen die platen, als een soort lopende band bij de kassa, heel langzaam met een paar centimeter per jaar. Maar als de druk te hoog wordt, dan krijg je aardbevingen. De hoeveelheid energie die daarbij vrijkomt wordt uitgedrukt met de momentmagnitudeschaal. Dat is dat getalletje wat je er altijd bijkrijgt. Het lijken wel rapportcijfers, maar zo werkt het niet. Eén heel punt omhoog op de schaal betekent een toename van een factor 30. Dus een aardbeving met een kracht van 7,0 is 30 keer heviger dan eentje van 6,0 en eentje van 8,0 dus al 900 keer. Voorbeeld: Oost-Turkije, januari 2020. Een aardbeving van 6,8. Er vielen tientallen doden en honderden gebouwen werden verwoest. Vergelijk dat met de aardbeving in Nepal in 2015 met een kracht van 7,8. Daar vielen duizenden doden en honderdduizenden huizen werden met de grond gelijk gemaakt. Een verschil van één punt op de schaal. Maar het kan nog veel harder. Een aardbeving van negen of meer, 27.000 keer zo hevig als eentje van zes. Daarbij verbleekt zelfs Nepal. Ik heb het over mega-aardbevingen.
Zoals in Japan, tien jaar geleden. Magnitude: 9,0, een mega-aardbeving in zee, zo krachtig dat ze 'm konden voelen tot in Bejing, Taiwan en Kamtsjatka. Ter vergelijking: stel, het epicentrum, de plek van de aardbeving, was hier. Dan trilde het tot aan Moskou, Reykjavik en Casablanca. Japans grootste eiland Honshu is toen in één klap 2,5 meter opgeschoven naar het oosten. Met enorme schade aan gebouwen, infrastructuur, elektriciteit. Er waren lekkages, branden, explosies, etcetera. "Echt verschrikkelijk wat er gebeurt." De beving was nog niet eens de grootste ramp, wat daarop volgde wel. Een muur van water tussen de 10 en 20 meter hoog. Een tsunami... "...die voortraasde en alles op zijn weg verwoestte."
Ook de kerncentrale Fukushima, met een nucleaire ramp tot gevolg. Het was een soort 'perfect storm'. Alleen niet door lucht, maar door aarde, vuur en dus vooral water. En niet alleen Japan. De tsunami stak binnen 24 uur de hele Stille Oceaan over. Ofja, stil... Dit was aan de overkant, achtduizend kilometer verderop. De westkust van Amerika. Onthouden dit even. 
Eerst even terug naar Japan nog, want er was zowaar ook 'goed' nieuws. Honderden miljarden schade en duizenden doden. Maar het had nog heel veel erger gekund als de Japanners niet zo goed waren voorbereid met aardbevingsbestendige gebouwen, alertsystemen, survival kits, highspeedtreinen door sensoren meteen op de rem, evacuatieplannen, rampoefeningen, lessen op scholen et cetera. En dit gigantische ondergrondse waterafvoersysteem in Tokio. 
Japanners weten al duizenden jaren dat ze op een tikkende tijdbom zitten. Een stukje historisch besef. Tsunami is niet voor niets een Japans woord. OK, maar Japan is dus net geweest. Waar is de volgende mega-aardbeving? Sowieso in dit gebied rondom de Stille Oceaan. De 'Ring of Fire', met de meest onrustige aardplaten ter wereld en 90% van alle aardbevingen. Ook bovenop de Ring of Fire: de San Andreas-breuk in Californië. Maar wat ik in de intro al zei, vergeet Hollywood. Een mega-aardbeving van 9 of meer in Los Angeles of San Francisco is uitgesloten. Hoe we dat weten? Bij de San Andreas-breuk schuiven twee platen in tegengestelde richting langs elkaar heen, een zogeheten transversale beweging. Dat geeft zware aardbevingen en dat weten ze daar als geen ander. De bekendste is die in San Francisco in 1906: 7,8. En bijvoorbeeld twee jaar geleden nog, een stuk verderop: 7,1. Een hele hoop kracht. En toch is uitgerekend dat de 'Big One' die California wacht een magnitude kan hebben van maximaal 8,2. Vergis je niet, California zal schudden als nooit tevoren en de schade is niet te overzien. Maar bij een mega-aardbeving zijn twee langs elkaar schuivende platen zoals bij San Andreas niet genoeg. Een kracht van 9 of meer kan alleen vrijkomen als de ene plaat onder de andere duikt. Subductie heet dat. Daar komt nog veel meer energie bij vrij. 
Terug naar de Ring of Fire. Sinds de metingen in 1900 begonnen, zijn er slechts vijf van die mega-aardbevingen geweest van 9 of meer. Allemaal in zo'n subductiezone, zoals dus in Japan in 2011. Maar ook Sumatra in 2004 en in de vorige eeuw Kamtsjatka, Alaska en de zwaarste ooit gemeten, Chili in 1960. Daarnaast krijgen ook Nieuw-Zeeland en Mexico met regelmaat flinke klappen van 8 of meer. Valt je iets op? Er is één zone waar het al eeuwenlang angstvallig stil is. De Cascadia Subduction Zone. Daar is het wachten op de Really Big One. De Cascadia Subduction Zone is zo'n 1100 kilometer lang en ligt hier, iets ten noorden van de San Andreas-breuk. Steden als Portland, Seattle en Vancouver zitten daardoor op een nog veel grotere tijdbom dan LA en San Francisco. Alleen weten ze dat nog niet zo lang. Sinds hier Europeanen aankwamen, zo'n 250 jaar geleden, zijn er nooit noemenswaardige aardbevingen geweest. Maar voordat hier überhaupt steden waren, woonden er al wel mensen. Onder de oorspronkelijke inheemse bewoners gingen verhalen rond over een schuddende aarde en een enorme vloedgolf ergens rond het jaar 1700. Maar die werden afgedaan als indianenverhalen. Pas vanaf de jaren 80 beginnen de wetenschappelijke puzzelstukjes in elkaar te vallen. Zoals hier in dit spookbos. Aan de jaarringen viel af te lezen dat deze bomen massaal tegelijk zijn gestorven, ergens rond het jaar 1700. "Gestorven door een zoutwatervergiftiging." Maar belangrijker nog, geologen zijn gaan graven om de grondlaag te analyseren. Ze ontdekten over de hele lengte langs de Amerikaanse noordwestkust hetzelfde vreemde, afwijkende zandlaagje. "Een laagje van 10 centimeter aan fijne gekorreld zand. Wat dat zand hier doet? Het is achtergelaten door een tsunami. Een reeks aan golven van een tsunami door een grote aardbeving." En die was te herleiden tot het jaar 1700. Maar het laatste ontbrekende puzzelstukje kwam uit Japan. Met hun historisch besef. Sinds het jaar 600 houden de Japanners alle aardbevingen en tsunami's bij, tot op de dag en zelfs het tijdstip nauwkeurig. Maar nu komt 'ie. In die 1400 jaar geschiedenis was er één mysterieuze spooktsunami die de Japanners niet konden verklaren. Er was geen aardbeving, maar wel een enorme vloedgolf. Op 26 januari om negen uur 's avonds in 1700. Weet je nog dat die tsunami tien jaar geleden de hele oceaan overstak? Precies dat gebeurde toen ook. Alleen dan de andere kant op. Met die kennis doken geologen dieper de Amerikaanse grond in, tot tienduizend jaar terug in die tijd en in totaal troffen ze 41 van die zandlaagjes aan. Rekenen we even mee? 10.000 delen door 41 is gemiddeld elke 243 jaar een mega-aardbeving. Maar de laatste keer was dus 321 jaar geleden. Je zal er maar wonen. De mega-aardbeving, die in principe elk moment kan komen, kan een magnitude hebben tot wel 9,2. Dat is dus 30 keer zo zwaar als de zwaarst mogelijke aardbeving boven de San Andreas-breuk. En in zee. Ze kunnen daar dus rekenen op een tsunami van Japanse proporties of groter. Maar de Amerikanen zijn niet zo goed voorbereid. Driekwart van de gebouwen, ook scholen en ziekenhuizen, zal instorten. Bruggen, sporen, vliegvelden: vernietigd. Branden, explosies, overstromingen, dambreuken, olielekkages, chemische stoffen, geen drinkwater, elektriciteit et cetera. 7 miljoen mensen lopen direct gevaar. Maar wanneer precies, dat weet niemand. Zo ver is de wetenschap nog niet. Dat legt hoogleraar seismologie Arwen Deuss goed uit bij de Universiteit van Nederland, aan de hand van een... "Jullie hebben allemaal wel eens met een liniaal gespeeld denk ik." Liniaal. Lang verhaal kort, terwijl Japan nog herstelt van de vorige, ligt de volgende Really Big One op de loer. Ergens op deze ring, in deze zones, die vooral hier onder hoogspanning staat. De vraag blijft: wanneer.

Wanneer komt de volgende mega-aardbeving?

Tien jaar geleden werd Japan opgeschrikt door een hevige aardbeving gevolgd door een verwoestende tsunami. Het is zeker dat er een volgende krachtige aardbeving gaat komen, ook weer veroorzaakt door subductie: de ene aardplaat duikt onder de andere. Waarschijnlijk zal dit zijn in de buurt van Amerikaanse steden als Portland, Seattle en Vancouver. Zij liggen op de ‘Ring van Vuur’, waar breuklijnen lopen, en het is daar alweer een lange tijd rustig geweest.

Na Japan waarschijnlijk bovenop de ‘Ring van Vuur’ in Amerika

Tsunami is de combinatie van de Japanse woorden voor ‘haven’ (‘tsu’) en ‘golf’ (‘nami’): Een tsunami is dus een hoge havengolf. En die benaming kennen de Japanners al eeuwen, want al die tijd worden ze daar regelmatig onder de hoge havengolven bedolven.
De oorsprong van een tsunami vinden we op de zeebodem. Daar lijkt het allemaal pais en zee, maar ook daar kan zomaar opeens een aardbeving plaatsvinden, of eigenlijk dus een onder-zee-beving. Als door die beving de zeebodem verticaal omhoog komt, wordt ook het water daarboven omhooggestuwd. Het wateroppervlak dus ook en zo ontstaan golven die zich over de oceaan verspreiden. Met wel 800 kilometer per uur gaan die golven richting de kust. Maar ze krijgen geen boete, want er zijn geen flitspalen op zee.
In het begin kunnen de golven nog klein zijn. Zo klein, dat de mensen die toevallig voorbijvaren er niet eens iets van merken. Maar dichter bij de kust worden de golven afgeremd, en tegelijkertijd steeds hoger. De golf rolt over zichzelf heen, en er komt een muur van water op het strand af: de tsunami. En helaas kan je daar niet tegenop met je luchtbedje.


Een tsunami kan ontstaan als gevolg van een aardbeving op zee. Tegen de kracht waarmee zo’n golf zich vervolgens op het land gooit is geen duin of deltawerk bestand. 

Hoe ontstaat een tsunami?

Video's over aardbevingen: hoe ontstaan die, hoe wordt het gemeten en hoe kan je aardbevingen voorspellen?

Aardbevingen

Oranje

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.