Meer dan een miljoen mensen in strafkampen, ouders gescheiden van hun kinderen, gedwongen abortussen, dwangarbeid, verkrachtingen en marteling. Dat is wat er gebeurt met Oeigoeren in China.
"Ik hoorde pas vorig jaar oktober dat m'n vader in een kamp is doodgemarteld. Maar er is geen land dat actie onderneemt."
Eerst: Hoe zat het ook alweer? De Oeigoeren zijn een islamitische minderheid in China, verwant aan de Turken. Ze wonen vooral hier, in de provincie Xingjiang. China heeft daar grote belangen. Een nieuwe zijderoute loopt erdoorheen, een infrastructureel megaproject voor de internationale handel van China waar ze miljarden in investeren én Xingjiang zit vol met grondstoffen. In het gebied is het al langer onrustig. Een deel van de Oeigoeren wil namelijk een eigen staat. Gevolg: protesten en soms aanslagen. Volgens de Chinese leider Xi Jinping is precies dit de reden voor extreme surveillance, cameratoezicht en kampen. Sinds 2017 stopt China Oeigoeren in, wat de Chinezen zelf noemen, heropvoedingskampen, een soort scholen die ervoor moeten zorgen dat ze hun islamitische denkwijze opgeven. Of, in de woorden van China: een goedaardige methode van terrorismepreventie. Volgens China gaat dat ongeveer zo.
"Ik dacht aan vuurwapens, mensen doodschieten. Het onderwijs heeft mij gered."
Maar tegenover dit beeld dat China schetst, staan verhalen die via andere wegen naar buiten komen, over gevangenenkampen waar wordt gemarteld en waar je al terecht kan komen voor het dragen van een hoofddoek of het hebben van een baard.
"Ik werd gearresteerd op het vliegveld en mijn twee maanden oude drieling werd van me afgenomen. Ik kreeg handboeien om, een zak over mijn hoofd en werd naar een gevangenkamp gebracht. Ik werd ook gemarteld. De bewakers zetten een helm op mijn kaalgeschoren hoofd. Elke keer dat ik werd geëlektrocuteerd schokte mijn hele lichaam hevig en ik kon de pijn in mijn aderen voelen."
Hoeveel kampen er zijn, weten we door satellietbeelden: ongeveer 380. Op die beelden is ook te zien dat die kampen alleen maar groter worden. De schattingen zijn dat er tussen de 1 en 3 miljoen mensen in de kampen zitten, maar wat er aan de binnenkant precies gebeurt, weten we niet. Het is heel lastig om aan betrouwbare en actuele informatie te komen. China zit namelijk niet te wachten op pottenkijkers en zegt: dit zijn interne aangelegenheden, bemoei je met je eigen zaken.
"Je kan er niet in. Het maakt niet uit wat daar is." Het zijn plekken waarvan men niet wil laten zien wat daar precies binnen gebeurt.
Toch komt er steeds meer bewijs naar buiten over wat er met de Oeigoeren gebeurt, zoals bewijzen voor massale gedwongen sterilisatie van vrouwen, zodat de Oeigoerse bevolking niet groeit. Er zijn getuigenverslagen over arrestaties, marteling en verkrachting. Vorig jaar lekten Chinese overheidsdocumenten uit die beschrijven hoe de massadetentie georganiseerd is, er is een rapport van Amnesty dat laat zien dat ouders gedwongen gescheiden worden van hun kinderen en, het meest recent, een onderzoek van vijftig internationale onderzoekers met een glasheldere conclusie: Dit is genocide. Het is de grootste massa-opsluiting van etnische minderheden sinds de Tweede Wereldoorlog.
Volksvertegenwoordigers uit verschillende landen spreken nu ook over genocide. Het begon met de Amerikaanse regering en daarna volgde het Canadese en, als eerste in Europa, het Nederlandse parlement.
"Mannen die moeten knielen voor treinen op weg naar deportatie. Ja, er is stelselmatig onderzoek naar gedaan. En er is eigenlijk maar één conclusie mogelijk, dit is genocide." Let op: zegt de Tweede Kamer. Demissionair minister Blok wil namens de regering zo ver nog niet gaan.
"Het begrip genocide is een heel zwaar begrip en dat is de reden dat er internationaal een aantal criteria worden gehanteerd voordat je dat gebruikt. En die criteria zijn bijvoorbeeld dat de Verenigde Naties het oordeel hebben uitgesproken dat dat zo is, of een internationaal gerechtshof."
Hoe dan ook, genoeg om China boos te krijgen. "De motie van het Nederlandse parlement is gebaseerd op leugens, heeft geen juridische basis, zet China bewust in een kwaad daglicht en is pure bemoeienis met binnenlandse aangelegenheden. China veroordeelt dit en verwerpt deze motie."
Kortom, klopt niet en bemoei je daar niet mee. Dit zijn interne aangelegenheden.
Maar met die opstelling lijken Amerika, Canada, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie nu geen genoegen meer te nemen. Zij komen met sancties. Welke, daar kom ik zo op. Maar eerst even waarom dit uniek is. Dit is namelijk de eerste keer in ruim dertig jaar dat de Europese Unie strafmaatregelen neemt tegen China. En dat heeft alles te maken met handel. Leg ik uit. We hebben het hier over 's werelds op één na grootste economie. Heel veel landen profiteren enorm van de handel met China en dat geeft het land een machtspositie. Voorbeeld: Australië liet zich kritisch uit over China met betrekking tot corona en Hongkong. China noemde het commentaar een 'vergiftiging van bilaterale betrekkingen' en reageerde door Australische export een hak te zetten. Een fles Australische wijn werd door nieuwe heffingen opeens 212% duurder om te exporteren naar China en dit akkefietje kost Australië miljarden dollars. Maar China is ook afhankelijk van het Westen. Ze kunnen heel veel zelf maken, maar chips bijvoorbeeld halen ze uit Europa. Dus aan de ene kant heb je de groeiende morele zorgen over de Oeigoeren, maar aan de andere kant al die handelsbelangen. De economische realiteit is dat landen financieel afhankelijk van elkaar zijn en Australië weet: als je in je eentje iets roept tegen China, dan snijd je jezelf in de economische vingers. Dus daarom proberen grote machten nu samen een vuist te maken.
"Omdat we China het meest effectief kunnen benaderen als we samenwerken."
Met sancties dus. Strafmaatregelen. Een organisatie en vier Chinese individuen zijn op een zwarte lijst gezet. Het gaat om hooggeplaatste functionarissen van de provincie Xinjiang. Zij krijgen een inreisverbod en hun tegoeden op Europese bankrekeningen worden bevroren. "Het pakket aan sancties richt zich op ernstige mensenrechtenschendingen." "De sancties bestaan uit inreisverboden en bevroren tegoeden van personen." China reageert direct. "De VS, het VK, Canada en de EU beroepen zich op mensenrechten, maar verspreiden valse informatie. Ze hebben sancties afgekondigd. Wij veroordelen die sancties." En China slaat terug. Een aantal Europese politici, diplomaten en onderzoekers is per direct niet meer welkom in China, onder wie de Nederlandse politicus Sjoerd Sjoerdsma, die zich kritisch uitliet over het schenden van de mensenrechten door China. En volgens onze correspondent is dit pas het begin. "Ik denk dat Europa vooral hier een signaal wilde geven, maar het ook niet te veel wil laten escaleren in deze fase. Maar reken maar dat dit gevecht tussen Brussel en Peking echt nog lang niet voorbij is."
China gaat nog een stapje verder, met een consumentenleger. Er verschijnt een oproep op Chinese social media om westerse merken zoals H&M, Adidas en Nike te boycotten. Het zijn bedrijven die eerder hebben aangegeven geen katoen meer uit Xinjiang te willen gebruiken vanwege de mensenrechtenschendingen. "Ik negeer de H&M." "Ik koop er nooit meer iets." "Ze gaan aan mij geen geld verdienen als ze kwaadspreken over China."
Dit lijkt online spontaan te zijn ontstaan, maar het is toch echt een georganiseerde actie vanuit de Chinese overheid. En niet veel later gaat H&M in China op zwart. En daarmee pakt China een consumentenmarkt van 1,4 miljard mensen af. "Wat China nu dus zegt is: als jij hier als westers bedrijf profiteert van die enorme Chinese markt, dan moet je je mond houden. Blijf met je poten van China af, anders kan het slecht met je aflopen." En zo zitten we in een nieuwe fase, eentje van oplopende spanningen en geopolitiek getouwtrek tussen China en het Westen, met als inzet een hele bevolkingsgroep. En wat dat voor de Oeigoeren zelf betekent?
"Dit is iets waar China echt niet bereid is om enige concessies te doen. Bottom line is dat er geen fuck gaat veranderen. Maar goed, de hoop is wel dat een meer verenigd front, niet meer landen individueel, maar meer in een coalitie nu opstaan tegen China en daardoor wel wat verandering gedaan kan krijgen."
China blijft erbij, interne aangelegenheden en bemoei je er niet mee.
