Klas 1/2/3

Op Koningsdag en andere nationale evementen hullen Nederlanders zich massaal in het oranje. Voor de herkomst van onze nationale kleur moeten we terug naar 1533: de dag dat Willem van Oranje werd geboren. Klik de afbeelding om het scrollverhaal te lezen.

Scrollverhaal over de geschiedenis van onze nationale kleur

Waarom is oranje de kleur van Nederland?

Willem Alexander en Maxima

Voor koning Willem Alexander hebben er een boel kleurrijke figuren op de troon gezeten in Nederland. Wat weet jij van onze koningen, koninginnen en stadhouders? Klik op de afbeelding om de quiz te starten!

Quiz over het Nederlandse koninkrijk

Wat weet jij over de Oranjes?

De Oranje dynastie is een vorstenhuis met prinsen, stadhouders en koningen met hoogte- en dieptepunten. Van vader des vaderlands Willem van Oranje, tot koning Willem-Alexander vandaag de dag. Op deze tijdlijn zie je de belangrijkste gebeurtenissen van de verschillende figuren die ons koningshuis gevormd hebben.

Tijdlijn over de prinsen, stadhouders en koningen van ons land

Het verhaal van Oranje Nassau 

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) strijden de Nederlanden voor hun onafhankelijkheid. Nederland is dan nog onderdeel van het Spaanse Rijk van koning Filips II. Hij treedt hard op tegen opstandelingen die niet katholiek willen worden. Onder leiding van Willem van Oranje breekt er een oorlog uit die maar liefst tachtig jaar duurt. In deze tijdlijn zie je welke gebeurtenissen uiteindelijk hebben geleid tot de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Tijdlijn over de opstand in de Nederlanden

De Tachtigjarige Oorlog

Groep 6/7/8

In 1533 wordt Willem van Nassau geboren. Pas 11 jaar later wordt hij Oranje, als-ie het prinsdom Orange in Frankrijk erft. De prins maakt snel carrière, vanaf zijn 20e is-ie al lid van de Raad van State, militair opperbevelhebber, stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht en sjoelkampioen van Vinkeveen! O nee, dat was een andere Willem.

In die tijd heeft de Spaanse koning Filips II ook de Nederlanden in zijn pakket. Filips wil de macht van de stadhouders beknotten en daar is Willem niet zo blij mee. Onze Willem vindt ook dat iedereen lekker moet geloven wat-ie zelf wil en dat zit de katholieke Filips dan weer niet lekker. De koning stuurt zijn leger naar de Nederlanden en Willem trekt zich terug op zijn kasteeltje in het Duitse Nassau om een plan uit te broeden...

Willem zet allerlei militaire invallen op touw en voert de strijd ook met pamfletten, prenten en strijdliederen als het Wilhelmus. Den Koning van Hispanje is niet zo vereerd: In 1584 krijgt Willem in Delft de kogel van ene Balthasar Gerards. Willem gaat neer, maar de Opstand gaat door. En met succes: jaren later zijn de opstandige provincies een zelfstandige republiek. Met grote dank aan ome Willem!

Clipphanger

Waarom zijn bananen krom? Hoe werkt je geheugen? Uiteenlopende vragen die Clipphanger met een grappige animatie op een verrassende manier beantwoordt.

Clipphanger header

Clipphanger logo

Clipphanger 

Clipphanger op Youtube

Willem van Oranje is heel belangrijk geweest voor de onafhankelijkheid van Nederland, ondanks dat hij op 10 juli 1584 werd doodgeschoten door Balthasar Gerards. Wat heeft onze ‘vader des vaderlands’ precies gedaan?

Wie was Willem van Oranje?

Klas 4/5/6

Rond 1555 is Willem van Oranje één van de belangrijkste edellieden van ons land. In die tijd regeert de Spaanse koning Filips II over de Nederlanden. Maar er is veel onvrede onder de bevolking tegen de tirannieke koning. Wanneer Filips meer macht opeist en protestantse gelovigen wreed vervolgd, neemt de spanning toe. Willem van Oranje steunt de Nederlanders en als er een opstand uitbreekt moet Willem vluchten naar zijn geboorteland Duitsland. Vanuit hier leidt hij een opstand tegen de koning. Uiteindelijk worden de Spanjaarden verslagen. Maar Willem maakt de overwinning niet meer mee. Hij wordt in 1548 in opdracht van de Spaanse koning, vermoord in Delft. Na zijn dood wordt Willem van Oranje beschouwd als de ‘Vader des Vaderlands’.

Hoe zat het ook alweer? Grote en kleine gebeurtenissen uit de geschiedenis in animaties van minder dan een minuut. Kort, duidelijk en superhandig om je geheugen even op te frissen!

Programmaheaders

High Speed History

Willem van Oranje is rond 1555 één van de belangrijkste edellieden in de Nederlanden. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog neemt hij het op tegen de Spaanse koning Filips. De vijand wordt verslagen en Nederland wordt een onafhankelijke Republiek. Maar deze overwinning maakt de Spaanse vorst kwaad en hij laat Willem vermoorden. Na zijn dood wordt Willem van Oranje gezien als de Vader des Vaderlands.

Het prinsdom Orange. Een lap grond, niet groter dan de Achterhoek, dat bijster weinig inkomsten opbracht. Maar wie het in handen kreeg, mocht zichzelf prins van Orange noemen. En dat maakte indruk. Het was een hogere titel dan baron of graaf. En net als de Franse koning en de Duitse keizer was een prins onafhankelijk en hoefde niemand te gehoorzamen. In Europa waren er wel meer prinsen, maar in de Nederlanden was er maar één. Dit is het verhaal van Oranje Nassau. Wilhelm von Nassau. Deze Duitse graaf krijgt op elf-jarige leeftijd de hele erfenis in zijn schoot geworpen. Daardoor behoort hij meteen tot de hoogste en rijkste edelen in de Nederlanden en staat hij bekend als Prins Willem van Oranje Nassau. Met gravin Anna van Buren krijgt hij een dochter en een zoon. En daarmee is zijn dynastieke plicht vervuld. Maar Willem is nog maar 25 jaar als zijn eerste vrouw overlijdt. Hij wil opnieuw trouwen, dit keer met de 14-jarige Anna van Saksen. Haar oom August van Saksen is keurvorst van het machtigste vorstendom van Duitsland en zou op die manier een belangrijke bondgenoot van Oranje Nassau geworden zijn. Alleen heeft Willem het meisje zelf nog nooit gezien. 
Huwelijken werden ook gebruikt om belangen in het buitenland uit te breiden en het huwelijk met de familie Saksen was voor Willem van Oranje aantrekkelijk, omdat hij daarmee de positie van zijn familie in Duitsland kon versterken. De Nassaus stonden duidelijk lager in aanzien. Dus die alliantie met Saksen bood grote voordelen. Maar het hielp Willem van Oranje ook om zich zelfstandiger, onafhankelijker op te stellen tegenover Filips de Tweede. De koning van Spanje. 
Het Duitse Rijk was een lappendeken van katholieke en protestantse gebieden, maar in de Nederlanden werd alleen het katholieke geloof toegestaan. Iedere andere godsdienst werd door Filips II meedogenloos vervolgd. Willem van Oranjes huwelijk met de protestantse Anna van Saksen zet dan ook alles en iedereen op scherp. 
Als je meerdere godsdiensten gaat toestaan, ja dan dan valt de structuur van de samenleving uiteen. En daarom was men in de zestiende eeuw ervan overtuigd dat religieuze eenheid belangrijk was voor het welzijn van de samenleving. En ook dat als een vorst een andere godsdienst zou aannemen, dat ook de onderdanen en de overheid automatisch die wisseling zou overnemen. 
Willem verzekert de Spaanse koning van zijn eeuwige trouw aan de enige ware kerk van Rome. En hij belooft dat Anna van Saksen een keurige katholiek zal worden. Na de bruiloft kwam het pasgetrouwde stel naar het Hof van Brussel. Dat werd gezien als het mooiste paleizencomplex van Europa. Hierboven bevond zich het politieke centrum van de Nederlanden. Daar liepen de spanningen flink op vanwege de onderdrukking van de protestanten. Veel edelen zijn tegen de wrede straffen en worden uitgemaakt voor geuzen, schooiers. Omdat ze in verzet komen tegen het beleid van de Spaanse koning. Ze sluiten geheime verbonden en beramen plannen die steeds radicaler worden. Zo wil Lodewijk van Nassau een leger op de been brengen om een opstand te beginnen en zijn broer Willem van Oranje, of hij nou wil of niet, wordt gezien als de leider. 

Leve de Geus en de Geuzin. Willem en Anna zitten op een kruitvat. Terwijl de edelen feestvieren aan het hof, barst in Vlaanderen de beeldenstorm los. Een razende protestantse menigte breekt katholieke kerken en kloosters open. Kunstwerken van onschatbare waarde worden kort en klein geslagen. De Spaanse koning is furieus. Om de schuldigen te straffen stuurde hij de hertog van Alva met tienduizend man naar de Nederlanden. Alleen al bij dat bericht sloegen talloze protestanten op de vlucht. Velen van hen naar de Dillenburg om hun diensten aan te bieden. Het moet hier een chaos geweest zijn van boodschappers en huursoldaten, want Lodewijk van Nassau verzamelde hier zijn troepen voor de Nederlandse Opstand. Ook Willem van Oranje is uit voorzorg naar de Dillenburg gevlucht, maar anders dan zijn broer Lodewijk hoopt hij de strijd juist te voorkomen. Willem werd gezien als leider van de opstand en officieel beschuldigd van hoogverraad. Al zijn bezittingen in de Nederlanden werden door Alva in beslag genomen en Willem zelf werd ter dood veroordeeld. En dat was geen loos dreigement. Talloze edelen die niet op tijd waren gevlucht, werden onthoofd. De belangrijkste onder hen hier op de Grote Markt. Willem was zijn bezittingen kwijt. Zijn reputatie. En die kon hij alleen maar terugkrijgen als de opstand in de Nederlanden zou slagen. Er zat niets anders op. Willem moest de leider van de opstand worden. 
De oorlog in de Nederlanden begint voor Willem van Oranje vooral als een privé-oorlog tegen Filips II. Maar omdat die opstand ook gaat over de autonomie van de Nederlandse provincies, over het geloof in die Nederlandse provincies, raakt Willem van Oranje ook daarmee, zijn privé-oorlog raakt daarmee verbonden. 
In de Slag bij Heiligerlee verloor Adolf van Nassau de controle over zijn paard en sneuvelde. In de veldslag die daarop volgde, rekende Alva genadeloos af met de rest van het leger. Adolfs broer Lodewijk kon zijn hachje ternauwernood redden door hier in de Eems te springen. De Duitse vorsten deden niets. Ze waren net als Anna tegen de opstand en vonden dat Willem erbuiten moest blijven. De beeldenstorm en de daaropvolgende opstand had ook de Duitse vorsten geschokt. Zij hielden fanatieke protestanten, de calvinisten, daarvoor verantwoordelijk. Dat waren in hun ogen onruststokers en rebellen. Als Willem geen afstand zou nemen van die calvinisten, dan kon hij niet langer rekenen op de steun van de Duitse vorsten. De mislukte veldtochten hadden Willem in grote financiële problemen gebracht. Voortaan moest hij niet alleen op zijn hoede zijn voor het Spaanse leger, maar ook voor de vele schuldeisers die achter hem aanzaten. Hij was voortdurend op de vlucht. Soms vermomde hij zich als boer of dook ergens onder, maar hij kon nergens langer dan een dag of twee blijven. Zelfs in Saksen, waar hij acht jaar eerder zijn huwelijk groots had gevierd, was hij niet meer welkom. Intussen dreigde de opstand te mislukken. De Nederlandse steden waren oorlogsmoe en wilden niet meer verder vechten. Zelfs Willem van Oranje leek alle moed te hebben verloren. Hij voelde zich eenzaam en miste het gezelschap van de hoge adel en hij keek uit naar de terugkomst van zijn broers. Hendrik en Lodewijk. Maar die zou hij nooit meer terugzien. Hun legers werden hier op de Mookerheide verpletterend verslagen door de Spanjaarden. Zelfs de lichamen van Lodewijk en Hendrik zijn nooit meer teruggevonden. Het verlies van zijn broers raakte Willem diep. 'Mijn hoofd duizelt zo van alle zaken en van alle verdriet dat ik niet meer weet wat ik doe.' 
Oorlog zat in het DNA van Nederland en van de Nederlanders. En dat betekent ook dat legerleiders zich kunnen ontwikkelen tot tot nationale iconen, tot oorlogshelden. En die rol was weggelegd voor de Oranjes. Oranjes hebben enorm baat gehad bij de oorlog. Oorlog heeft hen grootgemaakt, maar het heeft hen ook met Nederland verbonden. Willem van Oranje had op elfjarige leeftijd een fabelachtige erfenis gekregen. Steeds had hij geprobeerd om het bezit en de invloed van zijn familie te vergroten. Maar tegen het einde van zijn leven waren drie van zijn broers gesneuveld, zijn Duitse en katholieke contacten afgebroken, zijn bezittingen in beslag genomen en hij was vogelvrij verklaard. De rol van Oranje-Nassau in de Nederlanden leek al na één generatie te zijn uitgespeeld. 

Het verhaal van Oranje Nassau in de klas

Verteller Daan Schuurmans neemt je mee langs de hoogte- en dieptepunten van de Oranje dynastie, van Willem van Oranje tot Willem-Alexander.

Het Verhaal van Nederland

In 1544 erft de Duitse Willem van Nassau het Franse prinsdom Orange. Opeens hebben de Nederlanden een prins: Willem van Oranje. Door zijn huwelijk met de protestantse Anna van Saksen komt Willem in grote problemen met de katholieke koning, Filips II. Willem raakt alles kwijt, en wordt tegen wil en dank leider van de Nederlandse opstand tegen Spanje.

Willem van Oranje, leider van de opstand

Het Verhaal van Oranje Nassau in de klas

Het is 10 juli 1584. In het hart van Delft verlaat een man zijn logeeradres. Hij komt uit Frankrijk en hij heeft een afspraak met Willem van Oranje. Onder een valse naam. Francois Guillon deed zich voor als een Franse protestant, die hulp aan kwam bieden. Hij had het vertrouwen van de prins gewonnen en had al een keer een opdracht voor hem uitgevoerd. Maar Francois Guillon is niet wie hij zegt dat hij is. Hij is geen Franse protestant, hij is een Franse katholiek. En zijn echte naam is Balthasar Gerards. 

De prins had gegeten in de zaal hiernaast, komt de hal ingelopen en ziet hier staan op de plek waar ik nu sta: Balthasar Gerards met een radslotpistool in zijn binnenzak en op het moment dat hij de prins ziet schiet hij. Het is een minikanonnetje, in een schot, drie kogels. Recht door het hart van de prins. En de kogelgaten die daar zitten zijn nog altijd een tastbare herinnering aan die gebeurtenis. 

We zijn in staatsgevangenis het Steen en dat is de plek waar Balthasar Gerards vrijwel direct na de moord werd overgebracht. Balthasar Gerards werd meteen gepakt, geen kans tot ontsnappen en dat wist ie misschien ook wel. Het eerste wat Balthasar Gerards doet in deze ruimte is vragen om pen en papier. Hij wil een bekentenis afleggen. Waarom? Het is voor hem heel belangrijk om vast te leggen waarom hij de prins vermoord heeft. Niet vanwege het geld, er was een enorm bedrag uitgeloofd. Niet vanwege de adellijke titel die hij zou krijgen. Omdat Willem van Oranje een ketter is en die moet uit de weg geruimd worden. 

Na de schriftelijke bekentenis willen de folteraars kijken of het nog iets scherper kan. Zijn er handlangers, wie is de opdrachtgever? Maar ook willen ze hem straffen. Dus hij gaat op de pijnbank. Zijn ledematen worden gebroken, hij wordt boven een uur gehangen. Dit hele tafereel eindigt na vier verschrikkelijke dagen op de markt. Daar wordt Balthasar Gerards uiteindelijk terechtgesteld. 

Op deze plek in de Nieuwe Kerk in Delft is Willem van Oranje begraven. Eerst met een eenvoudig monumentje en later met die imposante grafmonument. Op het grafmonument is Willem van Oranje twee keer te zien. Hier vooraan een strijdbare Willem en aan de zijkant een prachtig beeld van een slapende Willem van Oranje. Het grafmonument is gereedgekomen rond 1621. Dat is dus bijna 40 jaar na de dood van Willem van Oranje.

De moord op Willem van Oranje

Van 1568 tot 1648 komen De Nederlanden in opstand tegen het Spaanse Rijk. Deze Tachtigjarige Oorlog leidt uiteindelijk tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

80 Jaar Oorlog in de klas

Willem van Oranje leidt de opstand van de Nederlanden tegen het Spaanse Rijk. Koning Filips II van Spanje looft een beloning uit voor de moord op Willem van Oranje. En dat gebeurt. Willem wordt op 10 juli 1584 vermoord door Balthasar Gerards in Delft. Maurice Wery, conservator bij Museum Prinsenhof, vertelt wat er daarna gebeurt met de moordenaar van de Vader des Vaderlands.

In 1584 doodgeschoten door Balthasar Gerards

Willem van Oranje wordt in 1533 in Duitsland geboren als Willem van Nassau. Zijn neef René is de baas van het Franse prinsdom Orange. René overlijdt en laat al zijn bezittingen na aan onze Willem, inclusief zijn Orange. Alsjeblieft knul, je eigen landje. Weer eens wat anders dan een fatbike. Maar die hebben ze dan nog niet. Willem gaat braaf naar de kostschool en maakt carrière in het leger en schopt het uiteindelijk tot Ridder in de orde van het Gulden Vlies. Hij belooft trouw aan de katholieke kerk en dan mag hij zich echt eindelijk Prins van Oranje noemen. Die kleur komt gelijk goed van pas als Willem tijdens de 80-jarige Oorlog een eigen vlag nodig heeft. Dat wordt de Prinsenvlag, het oranje, blanje, bleu met natuurlijk oranje boven. Onder onduidelijke omstandigheden wordt dat oranje later rood en in 1596 wordt het rood-wit-blauw de driekleur van Nederland. En dan kan het oranje van de Prins van Oranje de enige echte nationale kleur worden. Het is dus maar goed dat Willem dat prinsdom Orange van zijn neef geërfd heeft, anders hadden wij nu met Koningsdag niks om aan te trekken.

Waarom is oranje onze nationale kleur?

Op Koningsdag en tijdens belangrijke voetbalwedstrijden van het Nederlands Elftal, kleurt Nederland oranje. Waarom is dat eigenlijk onze nationale kleur? Het komt niet eens voor in onze vlag.

NPO Kennis maakt explainers en informatieve story's over onderwerpen die jongeren bezighouden, van Netflix tot klimaatverandering.

Npo Kennis header

Logo NPO Kennis

NPO Kennis

Willem van Oranje is vooral een Hollandse held. De vader des vaderlands heeft buiten de Randstad een uiterst bedenkelijke reputatie. We zien hier twee schilderijen die te maken hebben met de inval van de soldaten van Willem van Oranje. Die stond hier dus voor de poort met 24.000 soldaten. Maar het stadsbestuur wilde hem niet binnenlaten. En toen heeft Willem van Oranje opdracht gegeven: stad innemen en plunderen. En dat ging op een hele bloederige wijze, ging dat gebeuren. En je ziet hier op dit schilderij dus de kartuizer monniken die worden vermoord en de bloedstraal die spuit twee meter hoog uit de schedel. Maar aan deze kant wordt het natuurlijk nog erger. Even buiten de stadspoorten worden mensen opgehangen aan de galg, maar ook gewoon in stukken gesneden. Hier was de bittere ellende. En als je kijkt naar de geschiedenis van wat nu de Achterhoek is. Het was een half bijna ontvolkt gebied, maar nog wat boeren in opstand kwamen omdat Willem van Oranje de boel wilde platbranden alsof er geen mensen woonden. Zutphen ging vijf keer heen en weer. Dat was het Aleppo van de 80-jarige Oorlog. Ja, en door wie komt dat nou? Door deze pipo. Als je meeloopt kun je hier door dat kijkgat kun je de schedel van die kartuizer monniken nog zien. Het gebied wat wij nu Limburg noemen was van oudsher katholiek en had natuurlijk met de protestantse natie niks te makken en ook niet met Willem van Oranje. Dat was een vijand, dat was een moordenaar.

De reputatie van Willem van Oranje buiten de Randstad

Nieuwsuur is er voor achtergronden bij het nieuws met video's voor de bovenbouw over onderwerpen als IS, de Europese Unie (EU) en de verkiezingen.

Nieuwsuur header

Programmalogo's

Nieuwsuur in de klas

Naar de website van Nieuwsuur

Willem van Oranje komt tijdens de Tachtigjarige Oorlog in opstand tegen de Spaanse overheersing. Het levert hem een heldenstatus op. Maar de vader des vaderlands heeft ook een spoor van vernieling achtergelaten en was daarom niet overal in Nederland geliefd.

Niet voor iedereen vader des vaderlands

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Het Klokhuis

Willem van Oranje wordt ook wel de vader des vaderlands genoemd. Hij is de leider van de Nederlanden tijdens de opstand tegen de Spaanse overheersing en wordt gezien als de grondlegger van de Nederlandse staat. Tegenwoordig hoor je zijn naam voor elke wedstrijd van het Nederlands voetbalelftal, tijdens het zingen van het Wilhelmus, dat een eerbetoon aan hem is. 

Quiz over de vader des vaderlands

Wat weet jij over Willem van Oranje?

Logo NTR zwart

Logo NTR wit

Ontdekkers en hervormers

Video's over de leider van de Nederlandse Opstand

Willem van Oranje (VO)

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.