Klas 1/2/3

Klas 4/5/6

Vier afleveringen van Andere Tijden in de klas. Over de strijd tegen verkrotting, het Tuinstadideaal, de ‘bouwen bouwen bouwen’-gedachte en de opkomst van de Vinex-woningen. Met handige tijdlijn!

Oorlogen, bewegingen en opstanden. Belangrijke gebeurtenissen uit de hedendaagse geschiedenis bewerkt uit Andere Tijden (NTR), speciaal voor gebruik in de klas.

Programmaheaders

Programmalogo's

Andere Tijden in de klas

Andere Tijden

Aan het begin van de twintigste eeuw hebben de meeste Nederlanders niet de luxe van een eigen flat of rijtjeshuis. Vooral in de stad wonen mensen in krotten. Hoe is onze manier van wonen de afgelopen eeuw veranderd? Deze tijdlijn geeft een overzicht van de geschiedenis van het wonen, van krot tot Vinex. Klik op de afbeelding om de tijdlijn te openen. 

Van krot tot Vinex

Wonen in Nederland

Hoe is het voor mensen in andere landen om buitenstaander te zijn, puber, homo, verslaafd of... ongesteld? Je ziet de overeenkomsten en verschillen tussen culturen in onze steeds kleiner wordende wereld.

Metropolis in de klas

Alles van Metropolis

Iedereen op de wereld moet ergens wonen. In sommige landen wonen mensen in kastelen, andere mensen wonen in flats, sloppenwijken of doodskisten. Wie woont waar en waarom? De correspondenten van Metropolis gaan in dit scrollverhaal op huizenjacht!

Scrollverhaal over waar mensen wonen

Welcome to my crib

In het begin van de vorige eeuw woont een groot deel van de werkende bevolking in de Nederlandse steden in de krotten van de arbeiderswijken. De huizen klein en tochtig, er is geen waterleiding, geen badkamer of wc. Mensen doen hun behoefte op poepemmers of. De woningwet van 1901 moet hier een einde maken en de woonomstandigheden van de arbeiders verbeteren.

Van sloppenwijken tot sociale woningbouw

In de jaren 30 van de 20e-eeuw is het crisis in Nederland. De werkloosheid is hoog en er heerst armoede. Maar niet voor iedereen is de situatie slecht. Welgestelde particulieren profiteren van de lage loonkosten en het arbeidsoverschot en laten riante huizen met grote tuinen bouwen aan de rand van de stad.

Tuinstad en arbeiderswijk

Na de Tweede Wereldoorlog moet Nederland weer worden opgebouwd. De wederopbouw staat in eerste instantie in het teken van het herstel van de industrie. Pas in de loop van de jaren 50 wordt er ook gebouwd aan huizen om de woningnood aan te pakken. Dat gebeurt door middel van systeembouw waarbij aan de lopende band portiekwoningen uit de grond worden gestampt.

Systeembouw in de jaren 50

In de vierde nota van de ruimtelijke ordening extra wordt in 1991 het plan van de Vinexwijken uitgevouwen. De spreiding van nieuwe woonkernen verspreid over Nederland wordt losgelaten. Nieuwe wijken met veel koophuizen worden voortaan aan de rand van de stad gebouwd. Moderne wijken waar mensen kunnen wonen en werken. 

Vinexwijken

"U moet niet ingrijpen! Niet ingrijpen!" Dat is gemist en men greep wel in. Maar gemist? Gemist: niet gehoord, omdat wij waarschijnlijk gestoord hebben. In overleg met haar, hoop ik af te treden op 30 april aanstaande, op mijn verjaardag. De troonswisseling, 1980. Die moest een feest worden voor iedereen. Maar werd een veldslag tussen krakers en ME. 270 gewonden, een stadsoorlog zoals ons land nooit had gezien. Hoe kon dat? "Geen woning, geen kroning" is een heel duidelijke message en dat begreep iedereen ook goed. Ook de heer Wiegel toentertijd. Ik ben er van overtuigd dat ons volk in over grote meerderheid wil...dat die 30e april een feestelijke dag wordt. Het moet ook een feestelijke dag zijn. En ik wil in alle nadruk zeggen dat ik het niet aanvaardbaar vindt als er elementen zouden proberen...die dag te maken tot een dag met de rellen. Dat kan niet worden aanvaard. En dan is het zover 30 april 1980 -Lange dag waarschijnlijk? Dat zien we vanzelf wel. -Verwacht u dat er wat gebeurt vandaag? Nee, helemaal niks. Zal wel rustig blijven. We zijn voorbereid op lang stilzitten. Mijn taak als bataljonscommandant was om ervoor te zorgen, dat voorkomen zou worden...dat honderden, duizenden demonstranten waaronder altijd een deel kwaadwillenden... zou kunnen doordringen naar de Dam om daar de plechtigheden te verstoren. In de Groote Keijser wordt intussen een geheim wapen instelling gebracht. De nacht van tevoren kwamen we uit Den Bosch met de stoorspullen in kisten geladen. En we zijn gewoon via de voordeur naar binnen gegaan. Hebben de boel geïnstalleerde op het dak. De antennes neergezet en...de spullen uitgeprobeerd. En wij stonden dus klaar om te beginnen. Je kan nooit voorspellen wat er gaat gebeuren. Nooit. Maar als de sfeer juist is...weet je hoeveel kans je gaat maken. Dat het te allen tijde een succes gaat worden. Bovendien: je wilde een confrontatie, je wilde iets duidelijk maken op die dag. Het is 11 uur. Terwijl op de dam de oude en de nieuwe koningin zich aan het publiek vertonen...wordt in de Kinkerbuurt een leegstaand kantoorpand gekraakt. Die ochtend kreeg ik op een bericht binnen dat er in de Kinkerstraat het nodig aan de hand was. Er waren veel mensen op straat, er was gekraakt en toen heb ik gevraagd aan... de troepen van Dorst of die daar een kijkje wilde nemen om te zien of er zouden moeten optreden. Daar namen ze als het ware bezit van het kruispunt. De politie had geëist dat, dat kon wel dat...ze daar midden op de straat demonstreerden of aanwezig waren, maar het tramverkeer moest kunnen doorrijden. En ik had liever gehad dat één wagen was geweest, maar er kwamen plots een heleboel wagens daar. Dus dat was eigenlijk een misverstand wat daar was...waar ik misschien een beetje schuld aan heb gehad. Omdat ik met dat niet gerealiseerd heb...dat onmiddelijk al die ME-wagens de lont zouden zijn waarmee het vuur werd aangewakkerd. Het is 13 uur. Terwijl de genodigden zich klaarmaken voor de inhuldiging in de Nieuwe Kerk, verzamelen zich steeds meer demonstranten...op het Waterlooplein. Ik ben toen die Blauwbrug opgelopen, ik dacht ik moet dat stoppen! Want straks gaat hij hele meute naar de Dam en dan zijn de rapen gaar! En ik zag toen dat er een stel bij waren, een stuk of vijf, die de Roverhoofdmannen waren, die de troepen...aanvoerden. Dat zie je op een gegeven moment, dat stralen die lui uit. Toen ben ik dus die Blauwbrug opgelopen en iets voorbij het midden heb ik gezegd: 'Laten we in godsnaam praten'. Maar laten we dan praten over een route. Hou ze in ieder geval zoveel mogelijk aan de praat want elk moment dat we nu tijd kunnen winnen, is meegenomen. Er waren teveel mensen op een gegeven moment, mensen die te lang wachtten, die wilden gaan lopen. En met lopen is nog steeds niks gebeurd, maar dan is er gelukkig altijd nog een politiecordon...of een stomme ingreep van de overheid die veroorzaakte de vlam in de pan. Er was activiteit vanuit de politietroepen achter mij. Ik zag dat niet, natuurlijk. Ik stond met mijn rug daar naartoe. Maar die knapen, die paar honderd, die zagen dat wel. Hun tactieken, die bleven me verbazen. Een stel paarden een woedende massa insturen, je bent gek! Waterlooplein gedeeltelijk ontruimd, maar we staan onder zware druk. Assistentie kunnen we altijd hebben, want het gaat er hier ruig toe, over! U moet kort praten! Er werd veel te veel gepraat, geouwehoerd door mensen die... een beeldverslag gingen doen van wat ze zagen. En dan is zo'n frequentie maar bezet. Volkomen chaos: alle berichten door elkaar heen. En niemand wist meer precies wat er aan de hand was, wat er eigenlijk moest gebeuren. Iedereen deed maar wat. Radiostilte voor allen! Radiostilte voor allen! De autonomenactie was een groot verrassingspakket. Je kunt daar geen script opschrijven. Dat was een wens: Het moet van begin af aan tot confrontaties leiden. En het was chaotisch, maar een confrontatie. Dus dat was de bedoeling. Daar moeten we niet omheen praten... of hypocriet over zijn. Dat is wat de bedoeling was en dat is wat gekregen hebben. De wagens worden nu aangevallen. Wilt u ze tegenhouden, voordat ze de Dam op gaan...dan moet dat heel vlug gebeuren, over! Maar in geval van uiterste nood, zou men gebruik maken van  pistool en karabijnvuur. -Was er een schietinstructie?Ja! En waren dat nog dingen om te storen? Ja, dat is het eerste wat je stoort natuurlijk: geweldsinstructies! Dan denk je: 'Nou ga ik een bericht krijgen' en dat was alleen maar: Een soort slurf er overheen, zal ik maar zeggen. Nou, dat was alles. Toen hebben wij als de bliksem die nieuwe binnenring opgezet. Dat was dus voor ons de uiterste terugtrekking. Verder terug, gaan we niet. Hier blijven we staan. Er zijn relatief heel weinig gewonden gevallen. Nou, toch tientallen agenten waarvan veel met zware bot- en kaakfracturen. Dat was vaak niet niet door stenen gooien alleen, maar ook door harde confrontaties. En je moet zien hoeveel mensen...aan de andere kant afgevoerd werden. Als je een stad hebt, waar tienduizenden mensen op afkomen...waar ook al 6000 politieagenten en militairen klaarstonden, misschien veel meer? Dan zijn die enkele tientallen, dat is niets. Dat is een bijkomstigheid!

Geen woning, geen kroning!

In de jaren 80 van de vorige eeuw wordt de moeder van Koning Willem-Alexander, Beatrix, gekroond tot koningin. Op dat moment breken er onder de kraakbeweging en sympathisanten hevige protesten uit, wat uitloopt op een veldslag. Politie en ME houden ternauwernood stand tegen de demonstranten die aandacht willen voor de woningnood. ‘Geen woning, geen kroning’, is de leus.

In opstand tegen de woningnood

Den Haag, najaar 1953. De stad straalt optimisme uit, een vertrouwen in een toekomst vol luxe en welvaart. Het is de wederopbouw in optima forma. De bewoners hebben alle ellende van de Tweede Wereldoorlog achter zich gelaten. Maar in 1953 is er in Den Haag nog veel dat aan de oorlog herinnert; die is ten slotte nog maar 8 jaar voorbij. 

“En dan heb je hier de Asterstraat, ja hier heb, Anemoonstraat, hier zijn we weggejaagd. Hier heeft de tankgracht gelopen. Dus dit hele gebied…tot hier, alles is een grote tankgracht geweest.”

“Door de Duitse overheersing is onheil over de stad gebracht. Na Rotterdam is Den Haag de zwaarst gehavende stad van ons land. Duizenden woningen werden moedwillig afgebroken, dwars door de stad een tankgracht gegraven en kilometerslange tankmuren gebouwd, alles ten behoeve van de Atlantikwall. Bombardementen en V2’s veroorzaakten ontzaglijke schade.”

“En hier tussenin, hier woonden wij. En dan is dit het puinsportveld geweest. Allemaal puin. Hier heeft een school gestaan. De Duitsers hadden dat met de Atlantikwall allemaal neergehaald en daar overheen was gras gekomen want dat was een mooi sportveld, daar ging je dan sporten. Je verzwikte ook iedere keer je enkel omdat er allemaal van die sterren... Niet te geloven.”

“Heel veel mensen waren hun huis kwijtgeraakt tijdens de oorlog. Heel veel mensen kwamen terug, die moesten weer een huis hebben. En er kwamen na 1947 ook veel mensen uit Indonesië naar Nederland om hier te gaan wonen.”

De woningnood raakt alle Nederlanders, tot diep in de jaren 50. Er is door de oorlog veel verwoest en bij het herstel krijgt infrastructuur voorrang. Eerst havens, bruggen, wegen. Dan pas huizen, terwijl de behoefte daaraan almaar toeneemt omdat het kindertal met sprongen stijgt. In mei 1956 is er een feestje in Den Haag. De residentie verwelkomt de 600.000e inwoner. Vermoedelijk gaat die wonen in een van de nieuwe wijken die inmiddels zijn verrezen in het zuidwesten van de stad. Daar wordt in de jaren 50 woonblok na woonblok neergezet. 

“Uitgestrekte woningcomplexen betekenen steeds weer nieuwe winst op volksvijand nummer 1: de woningnood. Maar het einddoel ligt verder. En om dat te bereiken zal er in de komende jaren gebouwd moeten worden, met onverminderde kracht en met onbeteugelde energie. Want eerst als ieder Nederlands gezin zijn eigen woning kan betrekken, zal het werk gereed zijn.”

“Och…Wat moet ik hier nou? Als ik dit zie…ja. Het eerste eigen huis en ik werd gefeliciteerd door iedereen. We kregen een vierkamerwoning. Het eerst wat ik dacht was dat het een gevangenis was! Helemaal in de verte zag ik een blok flats en toen zei ik: moet ik daarin?! ‘Bent u er niet blij mee?’ Ja, ik moet er blij mee zijn maar ik voelde iets opkruipen, ik dacht hier zal ik de ongelukkigste jaren, en dat is gebeurd, de ongelukkigste jaren van mijn leven meemaken.”

“Nog voor het jaar om was, had ik een flatneurose, zoals dat bij velen voorkwam in die tijd. De verschijnselen waren zeer herkenbaar en er traden persoonlijke variaties bij op. In mijn geval herleidde ik alle geluiden die in de flat op mij afkwamen tot de geluiden die ik in de oorlog niet of slecht had kunnen verdragen. Het kwam erop neer dat er continu V1’s en V2’s over mijn hoofd denderden. Wat ik ook deed, het hielp mij niet.”

“Ik was hier niet thuis, dat was het punt. Ik kwam uit de heilige gezelligheid van mijn moeder war iedereen in huis was, en hier zat ik met mensen die ik niet ken en die ik nooit zal kennen. Nooit.” 

“Een nieuwe tijd, nieuwe mensen. Zij wonen anders dan in het verleden. Zij werken anders dan in het verleden. Nederland heeft zich aangepast aan het ritme van deze tijd.”

Wederopbouw en woningnood in de jaren 50

Tijdens de oorlog worden veel huizen in Nederland verwoest. Hierdoor ontstaat er na de oorlog een grote woningnood. Vooral voor jonge gezinnen is het bijna onmogelijk om een eigen huis te krijgen. Yvonne Keuls komt terecht in een flat waar ze zich totaal niet thuis voelt.

Nederland na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog is Nederland totaal ontwricht. Vijf jaren aan bezetting laten diepe wonden achter. Er heerst een enorme woningnood. Men besluit om niet bij de pakken neer te gaan zitten, maar de schouders eronder te zetten en het land opnieuw op te bouwen. Er wordt een centraal planningsapparaat gevormd dat het land vormgeeft rondom modernistische idealen van licht, lucht en ruimte. In die tijd wonen nog veel mensen in de stad, maar door de groeiende welvaart, nieuwe wegen en betere treinverbindingen, kiezen steeds meer mensen om buiten de stad te gaan wonen.
Ze willen graag een huis met een tuintje. Om deze suburbanisatie in banen te leiden worden groeikernen aangewezen zoals Zoetermeer en Nieuwegein. Terwijl de steden leeglopen en vervallen, vult het buitengebied zich in hoog tempo met nieuwe woonwijken en bedrijvenparken. De steden die zitten met een centrum dat begint te verpauperen. Ze komen met ingrijpende stadsvernieuwingsprojecten om het centrum leefbaar te houden. De historische binnenstad zoals hier in Deventer wordt opgeknapt en de gaten die worden opgevuld met gebouwen die passen binnen de stijl van het centrum. Daarnaast wordt er nagedacht over nieuwe manieren van collectief wonen. Men bedenkt nieuwe wijken met zogenaamde boomstructuur, bestaande uit kronkelende paadjes en hofjes. Ze noemen zo'n wijk ook wel een bloemkoolwijk. De afzonderlijke sub-wijkjes zijn als bloemkool oosjes verbonden met de hoofdwegen. Dit soort wijk structuren zijn in die tijd internationale trendsetters op het gebied van wonen in collectiviteit.


Het ontstaan en de inrichting van Nederland

Na de Tweede Wereldoorlog is er een grote woningnood in Nederland. Men besluit het land weer snel op te bouwen. Wanneer in de jaren 60 de wederopbouw is voltooid trekken veel mensen weg uit de steden. De snelwegen en treinnetwerken zijn verbeterd en mensen verhuizen naar de nieuwe woonkernen zoals Zoetermeer en Nieuwegein. Omdat de steden dreigen te verpauperen worden ook daar stadsvernieuwingsprojecten opgezet om de steden leefbaar te houden.

Stedelijke wederopbouw en suburbanisatie

Het ontstaan en de inrichting van Nederland 

Een bezeten wereld in de klas

In de stad leven veel arbeiders begin 20e eeuw onder erbarmelijke omstandigheden. Aan stinkende grachten en in krotwoningen. Het idee groeit dat daar iets aan gedaan moet worden. Dus verrijzen er tuindorpen, zoals Vreewijk in Rotterdam, met fatsoenlijke huizen en dubbele tuinen. Het vooruitgangsideaal van de ‘gezonde mens’ krijgt hier vorm.

Woningbouw in de crisisjaren dertig

Een bezeten wereld in de klas 

Bevolking en ruimte

Televisie en computer

Woningbouw in de 20e eeuw

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

Schaatsende kinderen

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.