Groep 6/7/8

Steeds meer mensen maken zich zorgen over het klimaat op aarde. Doordat het steeds warmer wordt, worden diersoorten bedreigd en stijgt de zeespiegel. Wat kunnen we doen tegen klimaatverandering?

Groep 3/4/5

Wat leeft er in en rond de sloot? Zoom in op de verschillende dieren en bekijk de korte video's in deze interactieve schoolplaat.

Interactieve schoolplaat over het slootleven

Leven in de sloot

Klas 1/2/3

Welke apparaten verbruiken veel energie? En hoe kun je energie besparen in huis? Ga op ontdekking met deze interactieve schoolplaat speciaal voor de bovenbouw en kom meer te weten over energie in en rondom het huis!

Interactieve schoolplaat in en rondom het huis

Energie in en rondom het huis

Elke dag gaan er delen van het regenwoud in Zuid-Amerika verloren. Dat is een ramp, zowel voor de dieren die er leven als voor ons. Want het regenwoud beschermt de aarde tegen te snelle opwarming. Wat weet jij van de gevolgen van ontbossing? Klik op de afbeelding om de quiz te spelen! 

Quiz over het verdwijnen van belangrijke bossen

Wat weet jij over ontbossing van het regenwoud?

Klimaat

Klimaat. Wat is dat? Stel, je bent op vakantie in een warm land, maar het is koud en het regent dat het giet. Je loopt behoorlijk te balen, want je bent niet voor niets op vakantie gegaan naar een land met een zonnig klimaat. En zo word je natuurlijk nooit bruin. Nee. Het klimaat is het gemiddelde weer over een bepaalde periode. Om het klimaat te bepalen kijk je op één plek 30 jaar lang naar het weer. Je meet temperatuur, luchtdruk, wind, bewolking en neerslag. De gemiddelden van die metingen bepalen het klimaat. Gematigd rotklimaat. Het klimaat van jouw vakantiebestemming is prima. Dat had je nog gecheckt toen je je reis boekte. Helaas is het weer nu toch pieeep! Dat kan. De kans op mooi weer is groter in een warm klimaat. Toch kan het anders uitpakken. Het weer kan elke dag weer anders zijn. Het gemiddelde weer, het klimaat, dus niet. Het klimaat vertelt ons in grote lijnen wat voor weer we kunnen verwachten. Dankzij het klimaat weten we dat het in Nederland in de winter kouder is dan in de zomer. De boer weet wat hij in het voorjaar moet zaaien en de supermarkt weet wat goed verkoopt in de winter. Ook weten we dankzij het klimaat dat je een grotere kans hebt om poepiebruin terug te komen van een weekje Marbella dan van een weekje Renesse. Tenzij het weer die week in Marbella pieeep is geweest natuurlijk, ondanks het klimaat. Tegen alle verwachtingen in.

Wat betekent klimaat?

Het weer kan elke dag weer anders zijn. Het klimaat niet.  Maar ook als je op vakantie gaat naar een land met een warm klimaat, kun je pech hebben met het weer.

Het gemiddelde weer over een bepaalde periode

Sosha, zie mij als een soort Hans Klok, die voor jou regen gaat toveren. Kijk, hoe werkt het? Water uit de zee verdampt. En de waterdamp die komt in de lucht terecht. Je ziet het niet. 
Maar het is er wel. 
Oké. En hoe meer waterdamp in de lucht zit hoe meer wolken ontstaan uit die wolken kan... 
Regen vallen. Precies. Dankjewel. Lieftallige assistente. Dat kan ik jullie laten zien en let goed op, want dit is een belangrijk deel van de truc. Zorg dat je niks mist. Komt ie. Daar is het. Regen! 
Kom jij met je poppetje aan, ik probeer een stoere act te doen. Heb je Hans Klok ooit met een poppetje gezien? Dat dacht ik. Regen. Ja oké, maar Wilco, we hebben nu dus regen. Maar hoe komt het nou dat door de opwarming van de aarde er ook echt meer regen valt? 
Nou, Matthijs, door de uitstoot van broeikasgassen, door auto's, industrie, door de poep van koeien en van varkens, komt er een soort deken over de aarde te liggen, waardoor het
warmer wordt. Een deken over de harde! Een deken over de aarde en deken over de aarde. 
Nou dat deken van broeikasgassen, dat zorgt ervoor dat het steeds warmer wordt en een warme lucht, daar kan meer vocht in zitten. Er verdampt meer, maar er valt ook daardoor veel meer regen uit de lucht, en vooral in de zomer zorgt dat voor extreme plensbuien. Dat zijn van die heftige regenbuien. Zie je Sosh: hoe meer broeikasgassen, hoe warmer het wordt hoe meer het regent. Daar is gewoon keihard wetenschappelijk bewijs voor. Dat is geen toeval, en dat is al helemaal geen magic! 
Hoe meer broeikasgassen we gaan uitstoten, hoe vaker we te maken zullen gaan hebben met ondergelopen straten, met overstromingen en ook jouw konijnenholletje, lieve vriendin, sorry dat ik het moet zeggen, maar dat zal steeds vaker vollopen.

Wat heeft klimaatverandering met regen te maken?

Het regent steeds vaker en harder. Behalve dat je er nat van wordt, kan veel regen ook nadelig zijn voor de landbouw en bijvoorbeeld overstromingen veroorzaken. Hoe komt het dat het steeds meer regent?

Meer broeikasgassen zorgen voor meer neerslag

Dit is gewoon de bodem van de zee. Het mooie is: er leeft van alles in en op die bodem. Allemaal heel bijzondere dieren. Deze krullen, zijn dat wormen? Het zijn niet de wormen zelf, het is wormenpoep. De worm leeft in het zand en hij eet algjes op. Maar hij eet ook heel veel zand en dat poept hij weer uit. Hij steekt zijn achtereind naar buiten en poept het eruit. Dat moet ik ook eens proberen. Het ligt echt vol. We staan hier tussen de hopen poep. Wow, kijk dan. Je ziet heel mooi...Daar heeft er eentje gezeten. Vet. Je ziet hier het holletje en bovenaan het drolletje. De worm leeft in deze buis. Even boven kakken en dan weer naar beneden. Anders wordt hij opgegeten. We kunnen kijken of we een schelpdier kunnen vinden. Dit is een mooie. Dat is inderdaad een schelpdier. Deze is nu wel dood. Hier. Hier hebben we een mooie grote kokkel.
Dit is nog bijzonderder. Dit lijkt ook wel een plant, maar het is een dier. Is dit een dier? Ja. Het zijn een soort kwalletjes. Die moet je in het water zien, dan zie je pas hoe mooi ze zijn. Nu is net het water weggetrokken. Dat hebben wij weer. We hebben een bakje water nodig. Nou! Nou ja, zeg. Dit is toevallig, er staat een witte bak met water! Midden op het Wad! Kijk eens hoe mooi dit eruit ziet. Hier zijn kleinere kokkeltjes. Nog meer. Zijn dat ook kokkels? Er zijn heel veel kokkels. Er worden er veel gegeten door vogels. Hier, kijk. Hier ligt een hele klomp. Zo. Wat is dat? Kijk. Dit zijn mosselen. Dus dit is allemaal voer voor de vogels en vissen? Ja, en kleine vissen worden gegeten door grotere vissen. En uiteindelijk door de koning en koningin van de Waddenzee: de zeehond. Er leeft echt veel op de Waddenzee. Ja, maar jij zei gisteren tegen mij dat het Wad verdrinkt. Ja. Martin, is dat waar? Dat kan gaan gebeuren. Dat komt door de klimaatverandering. Hoe dan? Het wordt steeds warmer op aarde. Daardoor gaan bijvoorbeeld de ijskappen smelten.
Dan stijgt het zeeniveau. Dan loopt het Wad onder water? Gelukkig niet meteen. Het mooie van de wadbodem is dat hij kan meegroeien met de zeespiegelstijging. Bij elk hoogwater wordt er een beetje zand afgezet en wordt het Wad een beetje hoger. Net als wanneer je op het strand ligt en er een golf komt...er zand bijkomt en weer weg wordt getrokken. Ja. Er komt ook nieuw zand bij. Eigenlijk is dat al duizenden jaren in evenwicht...met de zeespiegelstijging die nu nog heel klein is. Maar we verwachten dat de zeespiegelstijging steeds sneller gaat. En dan kan het niet snel genoeg meegroeien. Dan is het water niet alleen met hoogwater hoger...maar ook met laagwater en dan valt het niet meer droog. Dan komt het niet meer boven het water uit. Over hoeveel jaar hebben we het dan? Dat kan deze eeuw al gebeuren. Deze eeuw al? Dat is heel snel. Ja, dat is akelig snel. Alle schelpdieren en wormen die hier leven, leven hier niet voor niets. Die hebben dat nodig, ze moeten af en toe droogvallen en dan weer nat worden. Daar leven al die vogels van. Die vogels moeten kunnen landen op het Wad om te zoeken naar de wormen en de schelpjes. Er zijn wel 34 vogelsoorten voor hun bestaan afhankelijk van de Waddenzee. Dus als de Waddenzee een gewone zee wordt zonder droogvallende platen...sterven er misschien wel veel vogelsoorten uit. Er gaan dus diersoorten verdwijnen als het Wad verdrinkt? En die zeehond dan? O, ik vind het zo vet! Kijk ze daar nou liggen. Het zijn er heel veel. Hoeveel zijn het er? Ongeveer 100. Ik denk dat dit vooral grijze zeehonden zijn. Zit er verschil in? Ja, je hebt twee soorten. De gewone zeehond en de grijze zeehond. De grijze zeehond is grijs? Ja. En de gewone zeehond? Die is ook grijs. Ook grijs. Toch twee soorten. Handig om ze uit elkaar te houden. Maar stel dat dit Wad ooit gaat verdwijnen. Blijven er dan minder zeehonden over? Ja, die zeehonden hebben een plaat nodig. Je kunt zeggen: Dan gaan ze toch op de eilanden zitten. Maar daar zitten mensen, dus ze hebben een plaat en rust nodig. Als ze dat niet hebben, gaan ze weg of gaan ze dood. O ja. Dan verdwijnen ze. Dus het is heel belangrijk dat we platen die rustig zijn kunnen houden. Zelfs de zeehond is in gevaar als de zeespiegel stijgt. Dat klopt. Maar kunnen we daar niks tegen doen? We kunnen wel wat doen. Het beste wat we kunnen doen, is proberen de klimaatverandering te voorkomen. Bijvoorbeeld door minder broeikasgassen uit te stoten. Minder vlees eten, minder autorijden, minder zware fabrieken. Want als we minder broeikasgassen uitstoten, smelten de ijskappen minder snel. Daardoor stijgt de zeespiegel minder snel... en hebben we misschien toch nog lang plezier van deze zandbanken. En dan kunnen we de Waddenzee behouden.
Dat zou toch best fijn zijn.

Verdwijnt de Waddenzee door klimaatverandering?

Schelpdieren, vogels, zeehonden: in het waddengebied leven een heleboel dieren die afhankelijk zijn van de zandplaten die droogvallen bij laag water. Maar als de klimaatverandering doorzet, kan de Waddenzee binnen een eeuw onder water komen te staan. Wat betekent dat voor de dieren die er leven?

Dieren hebben het Wad nodig

Door de straling van de zon zitten wij er op aarde redelijk behaaglijk bij, met een gemiddelde temperatuur van zo’n 12 graden. Gassen als koolstofdioxide, waterdamp en methaan zijn daarbij heel belangrijk. Zij houden de warmte in de atmosfeer, zoals een broeikas de warmte ook binnenhoudt. Dit noemen we dan ook het ‘broeikaseffect’. Zonder die gassen zou het op aarde gemiddeld zo’n 18 graden onder nul zijn! En da’s geen broeikas, maar een brrrrrr-oeikas.

Wij mensen verbruiken nog steeds veel fossiele brandstoffen als steenkool, aardolie en aardgas. Hierdoor komt er heel veel CO2 vrij. Normaal zou dat overschot opgenomen kunnen worden door de bomen, maar die worden ook nog eens door ons gekapt. Hierdoor is in de afgelopen eeuw de temperatuur al met meer dan een halve graad gestegen. Best lekker bij een dagje aan zee, maar als de ijskappen gaan smelten, wordt weer een stuk minder plezant op het strand.

De opwarming van de aarde zorgt ook voor uitdijende woestijnen, uitslaande bosbranden en uitstervende diersoorten. Om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen moeten we zelf energie besparen: korter douchen, de verwarming een paar graden lager en lekker de lampen uit. En dan heb je alle gelegenheid om het zelf lekker broeierig te maken...

Clipphanger

Broeikasgassen zorgen ervoor dat het op aarde gemiddeld 18 graden is. Maar omdat we steeds meer CO2 uitstoten, wordt het broeikaseffect versterkt. Gevolg: smeltende poolkappen en steeds vaker natte voeten.

Wat is het broeikaseffect?

Jullie kunnen trots zijn. We gaan door met spijbelen totdat er iets gebeurt.
 Ze reist van demonstratie naar demonstratie: Duitsland, België, Parijs. Inmiddels is ze in al heel wat Europese landen geweest om mee te strijden met klimaatactivisten, die hier dus waarschijnlijk niet hadden gestaan als Greta er niet mee begonnen was. Kinderen zouden dit niet hoeven doen. Maar niemand anders doet het. 
Greta is geboren in Zweden. Haar moeder Malena is een bekende operazangeres. Ze deed een keer mee aan het Eurovisiesongfestival. Haar vader Swante is acteur en ze heeft ook nog een zusje, Beata. En dit zijn haar honden, op wie ze stapelgek is. Toen Greta een aantal jaar terug op school hoorde over klimaatverandering, maakte ze zich ernstig zorgen. Ze kon nergens anders meer over lezen, praten en nadenken. Dat komt ook omdat ze een vorm van autisme heeft, asperger.
Als ik geen asperger had gehad, had ik dit waarschijnlijk niet gedaan. Ik zou dan gewoon doorgaan, zoals iedereen doet. Maar ik zie de wereld anders. Meer in zwart en wit. Ik kan er niet tegen als mensen iets beloven, maar iets anders doen. In het begin sprak ze alleen maar met haar familie over de klimaatzorgen. Die overtuigde ze om niet meer te vliegen. Ze kochten een elektrische auto en ze stopten met z'n allen met vlees eten. Maar dat ging niet zonder strijd, vertelt haar vader. Ze deed steeds alle lichten uit. En in Zweden is het vaak donker. Dus ik deed ze weer aan. Daar werd ze dan boos over. We hebben veel ruzie gemaakt. Maar ze ging door. Uiteindelijk vond ik dat ze gelijk had.
Vorig jaar na de zomervakantie besloot ze elke week een dag te spijbelen van school. Eerst op donderdag, later op vrijdag om meer mensen te overtuigen dat het tijd is voor actie. 
Ze vinden dat kinderen naar school moeten. Ze kunnen me niet tegenhouden. Ze begrijpen waarom ik hier zit.
Deze beelden gingen de hele wereld over. Ze werd bekend als het meisje dat tegen klimaatverandering strijdt. Greta ging naar bijeenkomsten waar wereldleiders over het klimaat spraken en was niet bang om harde woorden te gebruiken. 
Jullie zeggen van je kinderen te houden. Maar jullie verpesten hun toekomst. 
Groot-Brittannië, Ierland, Australië: op steeds meer plekken in de wereld spijbelen jongeren van school, soms tot ergernis van politici. Maar, zeggen de demonstranten: Waarom naar school gaan, als je geen toekomst hebt?
Ik had nooit verwacht dat het zo groot zou worden. Ik ben altijd blij als er weer een grote demonstratie is.
Greta vindt het fantastisch dat haar kleine actie is uitgegroeid tot een grote wereldwijde actie en dat ze daardoor nu zelf een beroemdheid is geworden, dat was totaal niet de bedoeling. 
Ik hoef niet populair te zijn. Ik wil gewoon een beter klimaat.

Wie is Greta Thunberg?

Greta Thunberg werd wereldberoemd doordat ze spijbelde van school om te demonstreren voor het klimaat. Sindsdien demonstreren tienduizenden scholieren over de hele wereld en spreekt Greta wereldleiders toe.

Door dit meisje begonnen alle klimaatacties

Boswachter Martijn! Wat ben je aan het doen? Ik ben aan het blessen. Het markeren van van de bomen die we dus gaan kappen. En dat heeft ermee te maken dat hier te weinig verschillende soorten bomen groeien. Ja, dat klopt. Dit is één en dezelfde soort. En we willen wat meer variatie hierin. Want hoe gevarieerder als het bos wordt, hoe beter als het ook weer is voor planten en dieren. En als er meer voedsel, meer schuilgelegenheid. Vroeger was Nederland helemaal een bosrijk land. Alleen de VOC heeft heel Nederland leeggeroofd. Alle bomen gekapt voor het bouwen van van de schepen en rond 1900 was er eigenlijk geen, waren hier geen bossen meer. En de Nederlandse regering heeft toen besloten om hier die bomen allemaal te gaan aanplanten. Uit deze boom kun je weer planken halen, kun je weer bouwen. Zo komt het dus ook dat destijds alles met een en dezelfde soort is aangelegd en willen we dus graag iets gevarieerder bos. Met het blessen kun je dus wel het bossen omvormen. 
Kijk, dit is nou echt een gevarieerd stukje boss: hier Douglas, eik, van alles wat. Als ik aan een bos denk, dan denk ik hieraan: gewoon elke boom staat waar die wil, groot klein, dik, dun. Maakt niet uit hoe goed dat hier dan in één keer wel en waar we net waren was maar één soort boom. We zijn hier dus al wat langer aan het omvormen om bomen te kappen kun je zo dus ook het bos vormen. En dit bos heeft dus ook veel meer natuurwaarde. 
Dan zal ik je laten zien. Dit is de Douglas. Die heeft een hele dikke schors om zichzelf te weren tegen bosbranden. Kijk, dit, hier heeft een reebok lopen schuren met z'n gewei. Hier zit geen schors meer op. Dit was een dennenappel, zo te zien opgegeten door de eekhoorn. Het lijkt wel alsof visgraat die helemaal afgekloven is. In dit bos is, zo veel dichter op elkaar, met een beetje gevoel dat je echt op safari in Nederland bent. Precies. Ze zijn dol op mestkevers. En dat gat, dat gat in de boom. Dat is de nestholte van een boommarter. Zo hoog. En daar krijgt deze jongen werd in en in de boommarter. Supervet. 
We hebben sporen van marters gezien, van de reeën, van eekhoorns, van dassen. En dat komt dus allemaal omdat dit zo'n bos is waar al die verschillende bomen staan gaven. Dat is ook waarom we zo'n biodivers bos willen. Nou, dit bos os heeft dus eigenlijk alleen maar sparren. Hier moeten we. Dan is het bos helpen om wat biodiversiteit te worden. Maar hoe kies je dan voor wat welke boom gekapt en welke boom je laat staan? Maar bomen zijn ook dicht bij elkaar geplant en soms kiezen we ervoor om andere bomen ruimte te geven door bijvoorbeeld zo'n boom weg te halen. 
Kan die boom met z'n kroon kan ie weer verder groeien. Kan die meer takken zetten, hoe meer takken als die heeft, hoe meer bladeren of naalden, hoe meer bladeren of naalden die hij heeft. Kan die dus ook weer beter CO2 opnemen en zuurstof afgeven. Dus dat is goed. We hebben bijvoorbeeld ook zieke bomen zoals deze boom achter ons. Je ziet allemaal kleine gaatjes in zitten. Die boom zit dus vol met kevers. Kijk, hier hebben de kevers gezeten. Gangen gegraven. Je ziet hier waar ze naar binnen zijn gegaan en je ziet al die gangetjes dit. Dit kan niet goed voor de boom zijn. Die graven allemaal gangen onder de schors en daardoor gaat er sapstroom vanaf. De wortels naar de kroon wordt onderbroken en dan gaan ze dus dood. We hebben dus best wel drie zomers achter elkaar die erg droog zijn. Deze boom, die harst. Je ziet hier allemaal wel harsplekken zitten, wat wij als bloed hebben, dat heeft de boom als hars. Hij probeert zich wel te weren, maar uiteindelijk zal deze ook doodgaan. Dus wat wij nou doen is die aangetaste bomen weghalen zodat de boom die hierachter staan die nog gezond zijn, ok gezond blijven. Dus vooral de boom waar de meeste kevers in zitten die haal je weg. Als je wilt kun je mij helpen door hem een stip te geven. 
Sorry Boom, maar ik wil niet dat je de rest van het bos ziek maakt, dus. 
Ik heb hier nog een zieke. Toch zeggen dit doet me wel een klein beetje pijn, want ik bedoel dit was net gewoon een mooie boom voor mij die niet om hoefde. 
Maar ja, kijk, als je de rest van het bos ziek maakt dan heb je geen keus. 
Ook al zijn ze ziek. Het voelt toch heel gek om deze mooie bomen tegen de grond te halen, want ze slaan CO2 op. Ze geven zuurstof af en daarmee zijn ze dus hartstikke belangrijk voor ons klimaat. Maar er wordt ook nog steeds veel onnodig gekapt, bijvoorbeeld voor de aanleg van een snelweg. Daarom is het zaak dat we nieuwe bomen blijven planten toch Martijn? 
Klopt. Zoals je achter je ziet hebben wij diverse bomen geplant. Veel meer variatie zitten in berken, eiken en beuken, van alles wat. 
De afgelopen dertig jaar zijn er in Nederland alleen maar meer bomen gekapt, dan er zijn bijgekomen en Nederland heeft gewoon veel meer bomen nodig. 
En niet alleen in bossen. Heb je thuis nog een stukje grond? Plant daar ook een boom. Hoe meer bomen, hoe beter. 
Martijn. Wist je trouwens dat als je tegen planten praat dat ze ook daadwerkelijk beter gaan groeien? Probeer het eens. We hebben heel veel bomen te gaan. Kom op! Jij bent mooi.

Waarom moeten bomen soms gekapt worden?

Bomen zijn heel belangrijk voor mens en dier: ze slaan CO2 op, zorgen voor zuurstof, voedsel en nog veel meer. Toch moet er soms gekapt worden. Remy gaat met boswachter Martijn op safari in het bos, en ontdekt waarom het bos soms verjongd moet worden.

Ruimte voor biodiversiteit

Wat is biodiversiteit? Bio betekent leven en diversiteit betekent verschillen. En daarmee bedoelen we allerlei verschillende vormen van leven. En dat zijn er heel veel. Er zijn wel duizenden verschillende leefgebieden, miljoenen verschillende soorten planten en dieren en vele miljarden verschillende individuen. Jij en ik zijn ook een individu en verschillend. Waarom is die biodiversiteit dan nodig? Kijk, jij kan weer andere dingen dan ik en daarom hebben we elkaar nodig. En we hebben ook insecten nodig, want die kunnen bestuiven en dat zorgt voor voedsel. En ja, we hebben exotische planten nodig om medicijnen te maken. De natuur heeft alles dus gewoon heel goed geregeld. Ja kijk, dan moet het wel op orde zijn met de biodiversiteit en alles hangt met elkaar samen. En als je daar een paar schakels tussenuit haalt, stort het in. En daar zijn wij mensen behoorlijk druk mee bezig. Nou, ik niet hoor. Ik leef hartstikke groen. Jij ook. Hoe dan? Hebben jullie een auto, een telefoon, computer, tv? Ja, dus? We hebben grondstoffen nodig om al die spullen te maken en daardoor maken we leefgebieden kapot. Je hebt hem toch niet doodgeslagen? Geintje.

Wat is biodiversiteit?

Alles op aarde hangt met elkaar samen: wij kunnen niet zonder bijen en vogels kunnen niet zonder bomen. Als er iets wegvalt, stort de boel in. Biodiversiteit is dus superbelangrijk!

Verschillende vormen van leven

CO2 is de coole naam van koolstofdioxide. Samen met wat andere gasjes zorgt CO2 voor de sfeer onze atmosfeer. Hierdoor wordt de straling van de zon op aarde vastgehouden, zodat wij het lekker warm hebben. En daar werk jij aan mee, want zo’n 4 % van wat jij uitademt is CO2. Bedankt!

De hele aarde is eigenlijk al sinds de oertijd een grote CO2-draaimolen. Er komt voortdurend CO2 vrij, bij bosbranden of vulkaanuitbarstingen. Dat spul wordt ook altijd weer netjes opgenomen door de groene oerwouden en oceanen. Sinds de mens aan het industrialiseren is geslagen, gaat de draaimolen een stuk harder. We stoken ons huis op, vreten ons vol en vliegen de hele wereld over. Dit zorgt voor meer CO2-uitstoot, klimaatopwarming, een stijgende zeespiegel en boze Zweedse meisjes. 

Als je zelf wat wil doen om de uitstoot van CO2 te verminderen, dan kan dat. De verwarming wat lager, minder vlees eten en lekker met de trein op vakantie. En o ja, CO2 zit ook in de bubbeltjes in je frisdrank. Veel cola drinken dus, dan blijft al dat gas lekker in je lichaam. O nee, toch niet.

We horen voortdurend dat we met z’n allen minder CO2 moeten uitstoten. Maar CO2 is niet alleen maar slecht. Sterker nog, je ademt het zelf uit. Maar als er te veel CO2 wordt uitgestoten en niet genoeg door de natuur kan worden opgenomen, hebben we een probleem.

Wat is CO2?

Wat betekent zeespiegelstijging? Het oppervlak van de zee heet de zeespiegel en die kan stijgen. Maar waardoor? Nou, doordat in Antarctica en Groenland ijskappen smelten. En daardoor komt al dat ijs in zee terecht en daardoor is er meer water en dat smelt. Dat komt zeker doordat de aarde opwarmt? Precies en doordat de aarde opwarmt wordt al het water op aarde ook warmer en warm water zet uit en daardoor neemt het meer ruimte in. En dat kan er ook voor zorgen dat de zeespiegel stijgt. En wat is daar erg aan? Nou, Nederland ligt al voor een groot deel onder de zeespiegel. We hebben dammen, dijken en duinen gebouwd om het water tegen te houden. Maar als de zeespiegel stijgt, dan kan het water eroverheen lopen en het land daarachter onder water zetten. En dan krijg je Utrecht aan zee. Dat is vet. Dan woon ik voortaan aan de kust. Sssst. Dat is helemaal niet leuk voor alle mensen die moeten verhuizen. Of wat dacht je van alle arme landen die helemaal niet zoveel geld hebben om dammen en dijken te bouwen? Er zullen heel veel mensen en dieren moeten vluchten. Wat kunnen we doen? Zorgen dat de aarde niet opwarmt. Oke, ik ga mijn koelkast openzetten. Nee, dat kost alleen maar stroom. En dan komt er CO2 in de lucht. Ik snap het. Sterker nog, ik ga mijn koelkast een standje lager zetten. Goed bezig. Aardig uitgelegd.

Wat betekent zeespiegelstijging?

Nederland ligt voor een groot deel onder de zeespiegel. Daarom hebben we dijken, dammen en duinen nodig die ons beschermen tegen het water. Maar wat als de zeespiegel nog verder gaat stijgen?

Meer water in de zee door opwarming van de aarde

Vieze stroom wordt gemaakt door het verbranden van kolen. Kolen zijn hard geworden resten van dode planten en dieren die al jarenlang in de grond opgeslagen liggen.
Door deze kolen te verbranden, wekken we energie op. En daar kunnen we elektriciteit van maken. We noemen dit vieze stroom, want er komt bij het verbranden van die kolen ook heel veel CO2 vrij. En dat is niet zo goed voor onze aarde. Als er opeens geen elektriciteit meer uit het stopcontact komt. Hoe moet je dan je telefoon of tablet opladen? En toch leefden mensen eeuwenlang zonder elektriciteit. Zij verlichtten hun huizen met kaarsen en schreven elkaar brieven. Pas tijdens de industriele revolutie in de 19e eeuw namen machines het werk van mensen over. De eerste fabrieken werden gebouwd. Overal verschenen hoge schoorstenen waar dikke rookpluimen uit kwamen. Niemand dacht na over het milieu. En inmiddels staat de hele wereld vol met kolencentrales. Iedere dag worden zwarte kolen verbrand, zodat jij kunt appen en filmpjes op je tablet kunt kijken. Appy. Gappie. Hee hallo. Luister, we hebben je nodig voor iets belangrijks. Waarom is het verbranden van kolen zo slecht voor de aarde? Omdat er CO2 bij vrijkomt. Door alles wat we doen, produceren we CO2. En CO2, dat is heel grappig, maar de kern van CO2 is koolstof. En koolstof zit in alles. Het zit in jou, in jou, in die tafel. Waarom is CO2 dan zo'n groot probleem? Omdat we de koolstofkringloop veranderen als mens. Koolstofkringloop? Ja. Kom, ik laat het zien. Koolstof zit dus echt overal op aarde. Het zit in bomen, het zit in de oceaan opgelost en het zit ook in de atmosfeer, de laag lucht die om de aarde heen zit. De natuurlijke bron van koolstof in de atmosfeer, dat zijn vulkanen. Als die uitbarsten, dan brengen ze CO2 in de lucht. En die CO2 lost bijvoorbeeld op in de oceanen. En andere CO2 wordt opgenomen door bomen. En van die bomen, en dat is wel interessant, zal een gedeelte fossielen worden, in het diepe van de aarde. En dat is de natuurlijke koolstofkringloop. Maar nu verstoren wij die natuurlijke kringloop. Een gedeelte van die fossielen zit in de grond, als kolen, olie en gras. En die halen wij nu als mens massaal uit de grond. We brengen ze naar kolencentrales. En daar verbranden we die fossiele brandstoffen, om energie te genereren.
En er komt zo veel CO2 vrij dat het niet allemaal meer kan worden opgelost in oceaanwater. Ho.En het kan ook niet allemaal opgenomen worden door bomen. En daardoor blijft heel veel van die extra CO2 in de atmosfeer.

Waarom is steenkool slecht voor het klimaat?

Veel elektriciteit op aarde wordt gemaakt door steenkool te verbranden. Daarbij komt veel CO2 vrij. Klimaatwetenschapper Appy Sluijs legt uit hoe we hiermee de koolstofkringloop verstoren.

Vieze stroom zorgt voor meer uitstoot van CO2

Een gehaktbal, speklapje of een stukje kip kan best wel op z'n tijd. Maar, volgens het onderzoeksbureau RIVM eten we het te vaak, en te veel. Zij vinden dat we meer gezonde producten moeten eten, zoals groente en fruit. En dat we minder producten moeten eten waar veel suiker in zit zoals toetjes. Als je ongezond eet, dan loop je kans op dik te worden. En daarmee loop je later in je leven de kans om ziek te worden. Dat wil je natuurlijk niet. En daarom is het belangrijk om ook als kind zo gezond mogelijk te eten. En volgens het RIVM moeten we niet alleen GEZONDER eten, we moeten ook MINDER eten. Vooral minder vlees. Want vlees eten is slecht voor milieu, zegt de organisatie. Neem bijvoorbeeld een gehaktbal. Voordat jij dat stukje vlees op je bord hebt, gaat er heel wat aan vooraf. Elke dag krijgt een koe kilo's eten en liters water. Als de koe groot genoeg is, wordt zij vervoerd naar een fabriek. Daar wordt de koe geslacht en het vlees wordt verpakt. En dat vlees wordt weer vervoerd naar de supermarkt. Bij al die stappen komen veel stoffen vrij die schadelijk zijn voor het milieu.	En wat dacht je van al die mest. Al die dieren poepen heel wat af. Uit die poep komen ook veel stoffen die slecht zijn voor het milieu. Als je minder vlees gaat eten, met z'n allen...heb je dus minder van al die stappen. Voordat het op je bord komt, en dat is dus beter voor het milieu.	Niet alleen vlees, maar ook andere producten zijn slecht voor het milieu. Bijna een vierde van alle schadelijke gassen die we uitstoten komt door het maken van voedsel.

Waarom is vlees eten slecht voor het milieu?

Veel mensen eten bijna elke dag wel vlees. Maar de productie van vlees is niet zo goed voor het milieu. Er is namelijk veel voor nodig om een stukje vlees te produceren. Daarom zou het goed zijn als we allemaal minder vlees gaan eten, en meer groente en fruit.

Schadelijke stoffen komen vrij bij de productie van vlees

Goedemorgen. Goedemorgen. Ik ben Lucas. Ik Annemieke.
Kom verder!
De tweeling geeft een rondleiding om te laten zien wat er in huis wordt gedaan om zo duurzaam mogelijk te leven.
Ze wonen hier met hun ouders, zus en broers.
Dit is de kachel. Wij stoken hier hout in en dan wordt het huis helemaal verwarmd.
We maken er warm water op voor de afwas. En om te douchen.
Dat doen we in die pannen. En in die ketels.
Dit is de badkamer. En dit is de jerrycan.
Hier douchen wij mee. Daar doen we voor de helft koud water in en dan de rest warm water van de kachel.
En dan zetten we hem hier open en dan komt er een straal uit.
En gebruiken jullie die iedere dag? Nee, één keer in de week.
En de rest van de week gebruiken we een washandje.
Hun ouders vinden het belangrijk om zo min mogelijk water en elektriciteit te gebruiken.
Ook hebben ze thuis geen gasaansluiting.
Omdat we toch denken dat als je het niet gebruikt dat dat de meest duurzame manier is.
Omdat het dat niet gezuiverd hoeft te worden. Het hoeft niet gemaakt te worden, het hoeft niet opgewekt te worden.
Dus alles wat je niet gebruikt is het schoonst.
Soms vind ik het wel leuk, maar soms ook weer niet.
Want dan wil je gewoon even douchen maar dat kan dan pas aan het einde van de week of zo.
Ik vind het wel goed. Ja.
Als ieder mens dat doet, dan gaat het waarschijnlijk wel beter.
Hier staat onze koelkast.
Hij doet 't eigenlijk niet, want mijn moeder heeft het snoer doorgeknipt.
Je hebt hem eigenlijk niet echt nodig, want als we eten kopen dan kopen we het gewoon op de dag dat we het gaan eten.
Heel veel mensen hebben een stofzuiger, maar wij hebben gewoon een bezem.
En zo kan je zien, zonder elektriciteit kan je alsnog je huis heel schoon maken.
En ja, dat duurzaam leven, dat is dus ook gewoon heel hard werken.

Hoe leef je zo klimaatvriendelijk mogelijk?

De tweeling Annemieke en Lucas probeert samen met hun familie zo min mogelijk water en elektriciteit te gebruiken. Met hout stoken ze hun huis warm en ze gebruiken een jerrycan met water om te douchen.

Energie besparen in het huishouden

Ik hout van jou. Alleen van jou. Kappen! Haa, lekker houthakken. Kappen! Kappen! Met kappen. Maar waarom? Het hele bos gaat eraan. Nou, nou, doe nou niet zo overdreven, gekke vreemdeling. Ik heb maar twee stukjes hout gekapt. Ja, maar jij niet alleen. Wij allemaal. Sinds we erachter zijn gekomen dat je met hout een warm vuurtje kunt stoken...en een lichtje kunt maken in huis, blijft er geen bos meer over hier! O. Maar als ik mijn stukje hout niet heb, wat heb ik dan nog? Bedenk wat anders. Wat anders? Ja. Ik heb gehoord dat ze in een dorp in de buurt...een andere brandstof gebruiken dan hout.
Een andere brandstof dan hout? Ja...Het blijft tussen ons.
Zij gebruiken...Turf. Huh? Turf. Turf? Ja. Goeie naam voor een nieuwe brandstof. Turf. Ik ga er vandoor. Het woord verspreiden. Prima. Het woord turf. Kappen! Ja! Dank je wel voor de tip...Hoe moet ik je noemen? Noem me Billy. Billy! Oke, dank je wel, Billy...Turf. Meneer. Hallo. Ik ben op zoek naar veen. U bent op zoek naar veen? Daar sta je op. O? Dit is het hoogveengebied Berkenrode. Een laatste restant van het veen in Drenthe. Daar hebben we turf van gemaakt en daarom is het bijvoorbeeld daar aan die kant al verdwenen. Daar hebben we het afgegraven, er blokjes van gemaakt en in de kachels gedaan. Wacht even. Dit is veen en daar heb je turf? En daar heb je turf. 
Oke. En dit is dan...Veen. Veen. Dit is veen? Dit is de bovenste laag. Die gebruiken we niet. Veen wordt gemaakt door de natuur uit plantenresten. Je kunt hier gewoon willekeurig in de laag allerlei plantjes en takjes zaadjes terugvinden. Dit zijn gewoon plantjes die 4000 jaar oud zijn. Doordat het onder water niet met zuurstof in aanraking is gekomen doordat de lucht er niet bij kan...
zijn die plantjes niet helemaal vergaan. Dus je blijft dat altijd terugvinden. En dit kan dus gewoon in de kachel? Nou, niet meteen direct. We moeten van het veen eerst turf maken. Blokken steken en die gaan drogen. Hoe dat gaat kan ik je hier ook laten zien. O ja. Dit ziet er al veel natter uit. 100 of 150 jaar geleden was dit nog veel natter. Of niet, Gerard? Toen was het echt drassig. Als je er toen met een stikker in sloeg, durfde je niet te hard te slaan...
anders zakte hij helemaal in het veen. Hoe noemde je dit?
Een stikker. Een stikker? Ja. En dan hebben we hier een oplegger. Daar steek je de turf mee uit. Precies. Dit gaat dus direct de kachel in? Nee! Dit gaan we nog eerst drogen. Dan is het turf geworden en kunnen we het in de kachel doen. Als je het om en om opstapelt, met een beetje ruimte ertussen...dan kan de wind er goed doorheen en de zon er aan de binnenkant bij. Dat duurt een paar maanden, maar dan hebben we eindelijk...die brandstof voor in de kachel die jij zo graag wil. Dit is de brandstof? Uiteindelijk is dit de brandstof. Hallo. Hallo. Wat bent u hier aan het doen? We zijn hier turf aan het persen. U bent turf aan het persen? Turf aan het persen.
Zoals het vroeger gemaakt werd, turf. Maar dat is te gek. Dat gaat gewoon met de machine? Dat gaat met de machine. Voorheen stoken mensen dat met de hand.
Dat was echt heel, heel zwaar werk. Het is hartstikke zwaar, man! Oh! Oke...Heren, een beetje doorwerken, dan kunnen we nog wat extra turf hebben. 
Je hebt nu echt kilo's aan turf uit de grond gehaald. Zeker. Maar dat is eigenlijk helemaal niet goed. Hoezo niet? Dat is wat we fout hebben gedaan in Nederland. We hebben zoveel turf opgegraven dat er hele meren zijn ontstaan. Dat is toch helemaal geen probleem? Als we door waren gegaan...hadden we heel Nederland kunnen weggraven, en was Nederland EEN grote plas water geworden. Nee, joh.Ja! Turf is net als steenkool en aardolie en aardgas...een brandstof die makkelijk is, maar alleen maar tot problemen leidt.

Energie uit turf

Toen er nog geen elektriciteit bestond, gebruikten mensen turf als brandstof. Turf wordt gemaakt van veen en komt uit de grond. Matthijs en Kiefer gaan zelf turf steken en ontdekken dat het eigenlijk helemaal niet zo’n groene energiebron is.

Brandstof gemaakt van gedroogd veen

In ons land staan al eeuwen deze prachtige molens. Dat is de moderne windmolen en niet zomaar eentje, dat is de ambtenaar. De allergrootste windmolen ter wereld. Door de aandrijving van de wind gaan de wieken draaien. Daardoor kan de traditionele molen graan draaien, hout zagen of bijvoorbeeld water verplaatsen. Maar deze windmolen, of hoe ze ook wel genoemd worden: windturbine, wekt heel veel elektriciteit op. De meeste windmolens rond het IJsselmeer leveren energie voor ongeveer 1000 inwoners. Maar de ambtenaar kan energie opwekken voor 13000 mensen. Hij kan dag en nacht draaien en levert stroom voor heel Medemblik, vlakbij de windmolen. Het is dus echt de allergrootste windmolen ter wereld. De kop daar helemaal bovenin is het gondelhuis met daarin de turbine waar energie wordt opgewekt. Aan het gondelhuis zit de rotor, het ronddraaiende gedeelte. Daar zitten de rotorbladen, oftewel de wieken, aan vast. Die zijn elk 60 meter lang. Dit is de dwarsdoorsnede van het gondelhuis. Die ronddraaiende grote wieken die staan in verbinding met een generator. Die generator zet de beweging van de wieken om in elektriciteit. Dat kunnen we eigenlijk vergelijken met een fietsdynamo. Je band draait, het generatortje vangt het op en je hebt licht. De opgewekte energie gaat via dikke stroomkabels naar beneden. Die stroom kan niet zo naar de huizen toe. Deze omvormers zetten de stroom om in gebruik op ons stroomnet. De omgevormde stroom gaat dan via transmotoren en ondergrondse kabels naar Medemblik. En nu boven een kijkje nemen. Wow, dit is echt heel erg hoog. Zo hé, en wat een uitzicht. Dit is duidelijk het IJsselmeer en daar ligt Medemblik waar de windenergie naartoe gaat. Het was ook echt een enorme klus om hem te bouwen. Over grootste gesproken, daar was de grootste mobiele hijskraan voor nodig. In Duitsland en België staan ook al een paar van deze molens. In ons land is dit de enige voorlopig maar in de toekomst zullen er rond het IJsselmeer er nog meer van deze reuzen molens bij komen. Dat levert dan stroom op voor ongeveer 400000 huishoudens. Dat is een grote stad. Wie weet komen er nog grotere windmolens voor nog meer energie. Voor nu is dit type echt de allergrootste ter wereld.

Waar staat de hoogste windmolen?

Windmolens maken energie van wind. De allergrootste windmolen ter wereld staat in Noord-Holland. De Ambtenaar levert energie voor maar liefst 13.000 mensen, dag en nacht.

De Ambtenaar in de Wieringermeer 

Costa Rica. Een land in Midden-Amerika vol met tropische bomen. En beroemd om haar prachtige natuur. Maar er worden veel bomen gekapt. Gelukkig zijn er mensen die het tropisch regenwoud beschermen. Hallo! He Matthijs. Welkom. Dankjewel. In Costa Rica. Wat een waanzinnige plek heb je hier zeg. Wat zijn jullie hier aan het doen? We beschermen het regenwoud. We hebben een reservaat wat we proberen zo groot mogelijk proberen te laten groeien. Maar er zijn ook plekken waar al ontbost is, en die plekken we proberen we te herbebossen zodat daar ook weer het originele bos terugkomt. Dit si nieuw tropisch regenwoud? Eigenlijk wel, daar komt het wel op neer. Kan ik een handje helpen? Graag! Op naar het reservaat, en bomen planten!

Lekker weggetje. Is dit dan zo’n ontboste plek? Ja, precies. Ja, het is helemaal open ineens. Ja, dit stuk proberen we helemaal regenwoud terug te krijgen dus daar planten we alle bomen aan. Waarom is het nou zo belangrijk dat jullie bomen terugplanten? Wij proberen het regenwoud in een geheel te krijgen zodat dieren vrij kunnen bewegen. Je zorgt eigenlijk dat de natuur weer terugkomt? Ja, absoluut. En de boompjes die wij bij ons hebben, wat zijn dat voor bomen? Wij kiezen voor snelgroeiende bomen die het liefst ook vruchten dragen zodat we de dieren vanuit het regenwoud terugkrijgen op deze plek. Aan deze boom groeien vruchten? Ja, er zijn wel 3000 boomsoorten die ons vruchten geven. Met allemaal hun eigen vrucht? Ja. 

Best vochtig! Ja, het is regenwoud. Top. Gaan we daar nu een plantje in zetten? Ja. Dit zijn ze. De bomen van de toekomst. Dit is wel echt vet, dat ik nu een tropische regenwoudboom vast heb. Daar ga je, jongen. Even vieze handen krijgen. 1, 2, 3… en de volgende. Oke. Want hoe groot kan dit plantje dan uiteindelijk worden? Zo’n boom kan zo 60, 70, 80 meter hoog worden. Kan ik er zo eentje zien? Absoluut. Succes met groeien worden. Het ga je goed. 

En dan hebben we hier…Wajoo! Iets heel gaafs. Gigantisch! Dit is zo’n woudreus waar ik het over had. Ik heb nog nooit zo’n grote boom gezien. Het gaat maar door. Waarom worden die bomen nou zo groot? Omdat ze heel graag het meeste licht willen hebben. Want hier is natuurlijk heel weinig licht, dus ze willen boven de rest uitkomen. Soort strijd om de grootste te worden. Hoe oud is deze boom denk je? Ik denk wel zo’n 3, 4, 500 jaar. Dat is wel echt doodzonde als dat gekapt zou worden. Dat krijg je niet zomaar terug. Je kan er ook helemaal in kijken. Er zitten misschien wel 500 vleermuizen in, als je erin schijnt… Gaaf he? In zo’n boom wonen dus ook allerlei dieren. Misschien dat er wel een miljoen insecten in zo’n boom kunnen wonen. En dan hebben we het nog niet over de planten gehad die er ook op kunnen leven. Dus eigenlijk groeit er van alles in, op, rond die boom…Dus die boom maakt eigenlijk ander leven mogelijk? Ja, daar kan ik je nog heel veel andere voorbeelden van laten zien. Kom maar mee. 

Moet je kijken, Matthijs. Deze boom groeit met holletjes in zijn stam, speciaal voor deze Aztekamieren. Zodat die mieren daarin kunnen leven en in ruil daarvoor beschermen ze de boom. Als er een aap of een ander dier de boomin wil of aanvalt, dan komen al die mieren uit het holletje om die boom te verdedigen. Dat is wel een superkracht. Waarom liggen al die bomen hier? Ja, die worden allemaal omgehakt. Whoo. Wat is hier gebeurd? Jeetje. Hier word ik dus echt verdtietig van. Is dit door een storm, of? Nee, dit is echt door mensen gedaan. Dit is gekapt. Maar dit is echt gigantisch. Allemaal dood. En dat allemaal alleen maar om geld te verdienen. Dit hout levert heel veel geld op als je het kapt. Daar zagen ze planken van, kun je meubels van maken. Ja, maar ook om plantages te maken. Maar waarom is dat nou zo’n groot probleem? Nou, vooral omdat er in ieder geval een bak CO2 de lucht in wordt geschoten, want bomen houden CO2 vast. Zodra die omgekapt worden komt dat terug de lucht in. Nee! Ja. En dan heb je ook nog eens dat de wortels van de boom heel veel aarde vasthouden. Dat is natuurlijk ook een superkracht van bomen; dat ze aarde vasthouden. Als die bomen gekapt worden en er is een helling zullen er modderstromen komen. Ik word er een beetje verdrietig van, zullen we deze gaan planten? Ja, laten we dat doen. Werk aan de winkel. Oke dan. Zijn nou alleen deze tropische bomen van belang? Nee, natuurlijk niet, alle bomen op de wereld zijn heel belangrijk. Ook Nederlandse bomen? Tuurlijk. Dit zijn de superbomen, de woudreuzen in het regenwoud, maar in Nederland heb je ook prachtige bomen die heel belangrijk zijn. Wij als mensen zijn afhankelijk van bomen. Laten we er dan een paar bij gaan planten toch, want we moeten nog wel even door om jullie doel te bereiken.

Herbebossing in Costa Rica

Mensen kunnen niet zonder bomen. Toch worden er veel bomen gekapt. In het regenwoud van Costa Rica bijvoorbeeld. Gelukkig wordt er ook nieuw regenwoud aangeplant, zodat de natuur niet verloren gaat. Matthijs helpt een handje mee en ontdekt waarom bomen zo belangrijk voor ons zijn. 

Nieuw regenwoud aanplanten

Dit is een heel saai stukje provinciale weg tussen Rotterdam en Den Haag. De N211 bij Poeldijk. Je ziet er niet zoveel aan maar toch zijn hier 21 verschillende nieuwe technieken gebruikt om de weg zo schoon mogelijk aan te kunnen leggen. Dat wil zeggen: om ervoor te zorgen dat de CO2 die gebruikt is om de weg aan te leggen weer terugverdiend gaat worden. Je ziet ze niet allemaal, maar ze zijn er wel. Wat meteen opvalt als je hier voorbij rijdt zijn de houten verkeersborden en de houten vangrail. Hout is natuurlijk een milieuvriendelijk bouwmateriaal. Het kost geen extra CO2 om het te produceren en het is makkelijk te recyclen. De verlichting gaat ’s avonds aan maar brandt maar half. Halverwege de paal zit een sensor die voelt als er een auto aankomt. En alleen als er auto’s aankomen gaat ie volop branden. Bovenin de paal zit een zonnepaneel. Die wekt zelf stroom op en dat scheelt weer een heleboel energie. De weg zelf is ook een verhaal apart. Bij de bouw ervan hebben ze de weg zo vlak mogelijk gemaakt zodat de autobanden zo min mogelijk weerstand hebben. Met het fietspad is ook iets aan de hand. Er is een heel stuk waar zonnecellen in het fietspad verwerkt zijn. Je fietst hier dus eigenlijk over zonnepanelen heen. En al die opgewekte energie verdwijnt hier zo het stroomnet in. Met het openbaar vervoer gaan scheelt natuurlijk ook CO2 en om dat zo aantrekkelijk mogelijk te maken hebben ze hier een heel fijn CO2-neutraal bushokje neergezet. Gemaakt van milieuvriendelijk hout natuurlijk, zonnecollectoren op het dak waarmee wij dan weer heel makkelijk hier onze telefoon op kunnen laden. Naast het bushokje staat deze zonneboom met zonnecollectoren en daaronder kun je lekker gaan zitten op deze zonnebank met zonnepanelen. En daar kun je gewoon je elektrische fiets mee opladen. En dan blijft er nog genoeg energie over om tijdens het wachten nog even een spelletje te spelen. Daar staat Kees Berg, ij is projectleider van dit hele bijzondere stukje weg. Hoeveel CO2 hebben jullie nu al bespaard? We hebben inmiddels al 4000 ton CO2 bespaard. ZO, klinkt veel. Dat is ook heel veel. Als je dat vergelijkt met douchebeurten dan moet je denken aan 4 miljoen douchebeurten wat we hebben bespaard. 4 miljoen mensen kunnen douchen  van wat wij besparen. En de teller loopt elke dag door en we zijn op weg naar 13 miljoen douchebeurten. Now we’re talking. Het klinkt raar, een CO2-neutrale weg om auto’s te laten rijden, maar ja, het is natuurlijk wel een goed begin. En als we dan straks ook nog allemaal elektrisch gaan rijden dan schiet het helemaal goed op.

Hoe leg je een klimaatneutrale weg aan?

Autorijden is natuurlijk niet echt goed voor het milieu. Maar tussen Rotterdam en Den Haag ligt een weg die klimaatneutraal is. Dat betekent dat de CO2 die gebruikt is bij de aanleg wordt terugverdiend met zonnecollectoren en duurzame materialen.

Nieuwe technieken om CO2 te besparen

Duurzaam...wat is dat? Stel…Je runt een fabriek en je bent daarmee lekker geld aan het verdienen. Maar...dan merk je opeens dat het misschien wel goed gaat met de fabriek, 
maar niet met de natuur om de fabriek heen. Ook met de mensen die in de fabriek werken, gaat het niet echt lekker. 
En sommigen zijn veel te jong om te werken. Dat moet anders. Je wilt duurzaam gaan ondernemen. Als je duurzaam onderneemt, betekent dat, dat jouw bedrijf niet alleen leuk is voor jou en je portemonnee maar ook voor de rest van de planeet. En ook eens nog op de lange duur!
Dus geen kinderarbeid en een normaal salaris voor de werknemers. En geen vieze afvalstoffen in het milieu. Als je echt duurzaam wilt ondernemen, dan denk je niet alleen aan geld verdienen maar maak je met de winst van jouw bedrijf de planeet een beetje beter. Je zorgt goed voor de natuur...en ook voor de mensen! Dus je kunt ondernemen twee manieren. Zo...of zo! Wat  je kiest, moet jij weten, maar als je duurzaam onderneemt, dan gaat de planeet langer mee, en profiteert iedereen daar lekker van. Dan is het dus delen, die winst. Figuurlijk dan he?

Wat is duurzaam ondernemen?

Grote bedrijven zijn vaak niet heel goed voor de wereld. Denk maar aan milieuvervuiling en kinderarbeid. Door duurzaam te ondernemen zorg je met jouw bedrijf goed voor de natuur en voor de mensen.

De planeet mooier maken met de winst van jouw bedrijf

Kun je leven zonder plastic?

Plastic is overal. En het is ook een handig en veelzijdig materiaal. Maar ook heel vervuilend. Is het mogelijk om boodschappen te doen zonder plastic? Sosha en Jonata gaan de uitdaging aan.

Alleen duurzame en gerecyclede materialen gebruiken

Wat is dat ook alweer, CO2? CO2 is de afkorting van koolstofdioxide. CO2 bestaat uit koolstof en zuurstof. Heel grappig Remy, maar CO2 kun je helemaal niet zien. Het is een gas, ja, dat klopt. De zuurstof ademen we in en hebben we nodig om van te leven. En koolstof hou je over als je hout verbrandt. Het zit in heel veel andere dingen, zoals pindakaas, het zit in planten en zelfs in diamant. Waar komt dat vandaan? Waar gaat het naartoe? CO2 circuleert de hele tijd rond, maar het komt voornamelijk vrij bij bosbranden of vulkaanuitbarstingen en het wordt ook weer opgenomen door de bodem, de bomen en de oceaan. En daar is CO2 goed voor. CO2 zorgt voor een soort laagje rond de aarde die de warmte vasthoudt die we krijgen van de zon. En zonder dit laagje zou het echt ijs- en ijskoud worden. Een beetje zoals ik jouw warme deken ben, zeg maar. Euh... Wat is nou eigenlijk het probleem? Nou, dat zo'n deken hartstikke verstikkend is waardoor die veel te heet wordt! De mens is fabrieken gaan bouwen, is op vakantie aan het gaan met vliegtuigen, meer gaan produceren en meer gaan eten. En hierdoor is er te veel CO2 in de atmosfeer aan te komen waardoor het te warm wordt, waardoor het te veel warmte vasthoudt in die verstikkende deken. Precies en daardoor warmt de aarde op en stijgt de zeespiegel. Dan toch maar met de fiets op vakantie? Lijkt me een goed plan. Goed voor jouw lichaam en goed voor de aarde. Aardig uitgelegd.

CO2 is niet alleen maar slecht. Zonder CO2 zou het op aarde ijskoud zijn. Het is dus een onmisbaar broeikasgas. Maar doordat we met zijn allen te veel CO2 uitstoten, is het klimaat aan het veranderen.

Een broeikasgas in de atmosfeer

Al deze auto's zijn op dit moment de lucht aan vervuilen met CO2. Dit kan niet langer, dus ik heb wat hulp ingeschakeld. Dit is Iris. Zij is wetenschapper en doet onderzoek naar het recyclen van CO2. Iris, wat tof dat je er bent. Wat heb je meegenomen? Nou, ik heb een meter meegenomen en daarmee kunnen we kijken hoeveel deeltjes per miljoen luchtdeeltjes CO2 zijn. Deze kan meten hoeveel CO2 er in de lucht zit. Inderdaad. En wat verwacht je dan? Nou, normaal is het 410 en we verwachten dat het bij de snelweg wel echt hoger is. Jaja, en vroeger was het nog veel minder, toch? Voordat we zoveel auto's hadden was het 300, dus dat zou eigenlijk beter zijn. Daar moeten we eigenlijk naar terug. Laten we gaan meten! Ja. Wat zegt hij? Zie, hij geeft nu al bijna 460 aan. 465...476. Het begint echt op te lopen, ja het loopt echt op. En dat is logisch, want auto's stoten natuurlijk veel CO2 uit. Hij gaat wel over de 490. Dat is dus veel meer dan normaal. Maar je hebt ook een apparaat die CO2 weer uit de lucht kan halen, toch? Die hebben we ook. Ok, dus dit apparaat kan CO2 uit de lucht halen. Dit is hem. En hoe kun je dan zien of het gelukt is? Nou, als dit water verkleurt van blauw naar doorzichtig, dan weet je dat je 'm te pakken. Ok. Daar gaan we op letten. Hou jij hem maar door het hekje. Hij begint helemaal te bubbelen, zie je dat? Kijk, hij begint nu echt te verkleuren. Je kan het nou echt goed zien. Dit betekent dat er echt CO2 in zit nu, van de auto's. Ja. Komaan CO2, we pakken je.
Volgens mij is het gelukt. Het ziet er goed uit. Maar dit is het nu toch, ik bedoel CO2 is geen geel water. 
Nee klopt. CO2 is een gas. Dus je ziet het niet, maar het is er wel. Bijvoorbeeld net zoals in frisdrank. Ah ja, je ziet het niet, maar 't is er wel. Ja, precies. En in dit geval heeft CO2 het water zuurder gemaakt, waardoor de kleurstof is veranderd van blauw naar geel. Maar is er ook een manier om echt CO2 zelf te zien? Als je CO2 zelf wilt zien, heb je daar ook nog wat manier voor. Ja, dat lijkt me echt heel gaaf. Kijk Toon. Dit is CO2 die je kan zien. Maar dit lijkt gewoon ijs. Ja, dat is CO2, maar dan bevroren zodat het een vaste stof is die je ook echt kan zien en aanraken. Nee, even wachten. Eerst handschoenen aan, ook niet gewoon aanraken? Nee, dan krijg je brandwonden. Daar gaat ie. Wat gebeurt hier dan? Nou, omdat we het CO2 nu zo snel hebben laten smelten, want het vrij als een gas en hangt het weer om ons heen in de lucht. En kunnen we dan ook weer opvangen net als bij de snelweg. Ja, precies. Ok. Maar dan blijft nog een grote vraag hoe kunnen we die opgevangen CO2 dan weer hergebruiken? Nou Toon. Daar hebben we ook een apparaat voor. Nou, hier zetten we de CO2 om bijvoorbeeld in gas voor je barbecue of in benzine voor je auto. Echt waar? Hoe? Hoe kan het dan dat je van CO2 benzine kan maken? Nou, dat kan Bert je het beste uitleggen. 

Ja, de enige echte. Ook Bert is wetenschapper en doet onderzoek naar het recyclen van C02. Zo Toon, alles wat hij hier ziet, dat kunnen we maken uit CO2. Even kijken hoor. Dit is...je ziet niks, maar er zit aardgas in of niet? Ja, en daar kun je een barbecue mee doen bijvoorbeeld. Jaja. En is dit aardolie? Ja, da's aardolie. Ok, dus daar kun je benzine van maken. Diesel. Diesel. Maar Bert. Dit zijn allemaal fossiele brandstoffen die normaal gesproken alleen diep in de grond zitten. Dat klopt. Maar hoe kun je het dan maken van CO2? Ja, maar dan moeten we eerst weten wat CO2 is en dit is CO2. Dit is een CO2-molecuul. Dit is 1 CO2-molecuul. Dus koolstof met twee zuurstofatomen. Helemaal juist. Als je nu een heel krachtige microscoop hebt en je gaat daar mee kijken, dan zie je dit, zulke deeltjes. En deze deeltjes, die gaan we nu stuk maken, maar daar hebben een stofje voor nodig. Kijk, dit is een katalysator, een versneller. Als je nu een inzoomt, san krijg je heel, heel kleine deeltjes. En daarop op die bol landt CO2 en die CO2, die katalysator, die kan die bindingen knippen. Dus eigenlijk is een katalysator niks anders dan knippen en plakken van atomen. Dan krijg je die moleculen die daar liggen. Jaja, dus al dat knippen en plakken, daar kun je dus weer nieuwe deeltjes mee maken. Zoals aardgas. Of hier aardolie, dan ontstaan er weer nieuwe structuren. En deze koolstof van CO2? Ja, ik zie het. Dat is inderdaad dezelfde. Dus eigenlijk wat we doen is koolstof recycleren. Wauw. En dat is wat een katalysator doet. Fantastisch. Ik snap hem. Oke Iris. Ik ben benieuwd. Nou Toon, dit is de benzine die we gemaakt hebben. Wow, is dit gewoon benzine uit gerecycled CO2? Ja inderdaad. Maar het is niet zo veel. Kost het dan niet heel veel tijd om een volle tank te maken? Ja, daarom willen we meer onderzoek doen om dit proces efficiënter te maken. En daarbij komt dat bedrijven en automobilisten nog ongestraft CO2 kunnen uitstoten. Eigenlijk zou het gewoon geld moeten kosten om CO2 uit te stoten. Dan zouden meer mensen meedoen met recyclen. Ja, precies. En hoe meer mensen er meedoen, hoe slimmer we deze machine kunnen maken. Ja, klinkt logisch, maar we hebben nog één belangrijke vraag: kun je hier echt op rijden? Nou dus normaal gesproken rijdt zo'n ding op benzine gemaakt van aardolie uit de grond en nu gaan we kijken of die ook kan rijden van benzine gemaakt van CO2 uit de lucht. 

Ja hij start! Oke, nu nog rijden. Ja, ja het werkt! En gerecyclede CO2 kunnen we ook weer recyclen. Wacht, Iris! Wacht!

Hoe kun je CO2 recyclen?

Je ziet het niet, maar de CO2 die we met zijn allen uitstoten komt terecht in de atmosfeer. Wetenschappers hebben een manier gevonden om die CO2 te recyclen. Zo kan er bijvoorbeeld nieuwe benzine van worden gemaakt.

Van vervuilende uitstoot naar nieuwe brandstof

Methaan is een gas dat al sinds jaar en dag voorkomt in onze atmosfeer. Het wordt op natuurlijke wijze geproduceerd door microben bij de afbraak van dode planten in moerassen, vuilnisbelten, rijstvelden en de maag en darmen van koeien. Ook bij de productie en het gebruik van aardgas en andere fossiele brandstoffen komt megaveel methaan vrij. Daar moeten we iets aan doen, en wel methaan eh meteen. Want methaan is, net als CO2, een broeikasgas: eenmaal in de atmosfeer zorgt het voor de opwarming van de aarde. Wetenschappers zijn bang dat hierdoor de permafrost ontdooit. Gevolg: nog meer methaan. Maar in tegenstelling tot CO2 verdwijnt methaan vrij snel uit de atmosfeer. Het verminderen van onze methaanuitstoot is dus een grote stap naar een cooler klimaat. Daarom moet bijvoorbeeld de energiesector aan de slag om lekkage van methaan te voorkomen. We kunnen vuilnisbelten afdekken om methaan op te vangen, zodat we daarop kunnen koken. Jij kan zelf minder vlees en zuivel eten. En in de landbouw wordt gewerkt aan speciaal veevoer, waardoor die lieve koeien minder methaan uitstoten. Wat een scheetje hè?

Methaan is net als CO2 een broeikasgas dat van nature voorkomt in onze atmosfeer. Maar onze koeien, vuilnisbelten en energiesector stoten zoveel methaan uit dat de aarde steeds verder opwarmt. Hoe kunnen we onze methaanuitstoot verminderen?

Wat is methaan?

Sinds de uitvinding van het vliegtuig wordt er elk jaar weer meer gevlogen. Ons eigen Schiphol lijkt tegenwoordig wel een bijenkorf. Da’s goed nieuws voor mensen die goedkoop ver weg willen, maar minder leuk voor het milieu: fossiele brandstoffen raken op, je stoot tonnen CO2 uit, ultrafijnstof maakt de lucht vuiler en omwonenden vinden al dat geronk nou weer niet ultrafijn. ‘Vliegschaamte’ is de speciale term voor het gevoel dat jou bekruipt als je weer ‘s in de rij staat voor de balie voor een weekendje Bali. Balen! Veel mensen vinden dat er best wat minder gevlogen mag worden - vooral door andere mensen. Ze vinden dan ook dat vliegen wel wat duurder mag worden. Zelf kan je ook wat doen aan je vliegschaamte. Kies voor een bestemming dichter bij huis: de zon is toch hetzelfde. Laat het vliegtuig een keer staan, en reis per trein of bus. En de ultieme tip: ga eens wat langer op reis. Zo heb je meer vakantieplezier per gereisde kilometer. Schaam je je nou nog steeds? Gewoon nog even lekker in de zon blijven zitten, dan zie je daar niks meer van.

Het vliegtuig pakken voor een vakantie of stedentrip is makkelijk en goedkoop. Maar het milieu wordt niet blij van alle CO2 en fijnstof die jouw vlucht veroorzaakt. Steeds meer mensen zijn zich daar bewust van en gaan op zoek naar alternatieve manieren om te reizen.

Wat is vliegschaamte?

Milieu en klimaat

Wat betekent de opwarming van de aarde voor ons?

Klimaatverandering

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.