Klas 4/5/6

Examenvideo's bij economie (vmbo) over arbeid en productie. Eindtermen: producentengedrag, kosten, winst, toegevoegde waarde, arbeidsverdeling, werkgelegenheid, werkloosheid.

Deze keer brengt Metropolis geld in het laatje. Geld in de vorm van een welverdiend salaris. Want dat heb je nodig als je de huur of je Netflix abonnement moet betalen. In deze online story zoeken de correspondenten van Metropolis uit hoe mensen aan hun salaris komen en wat ze ermee doen.

Scrollverhaal over salaris

Money makes the world go 'round

Aardrijkskunde examenquiz

Test of jij goed bent voorbereid op je examen aardrijkskunde! Wat weet je van platentektoniek, de koolstofkringloop en oceanische circulatie? Klik op de afbeelding om te beginnen.

Examenquiz bij aardrijkskunde voor vwo

Wat weet jij over de aarde als natuurlijk systeem?

In de 18e eeuw begint in Europa de Verlichting. Door de ontwikkeling van de wetenschap veranderen onze ideeën over de maatschappij. Weet jij wat de Verlichting precies inhoudt? Test je kennis in de quiz. 

Quiz over denkers en ideeën

Wat weet jij over de Verlichting?

Je geld wordt elk jaar iets minder waard. Dat betekent dat je minder kunt kopen voor hetzelfde geld. Een beetje inflatie is heel normaal. Hoe dat zit, lees je in de story van NPO Kennis.

Story over hoe geld minder waard wordt

Wat is inflatie?

Bij een perfect werkende arbeidsmarkt is er evenwicht tussen de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid.
Bij werkloosheid raken vraag en aanbod uit balans, want als de vraag naar arbeid kleiner is dan het aanbod, bijvoorbeeld doordat consumenten minder geld uitgeven, zal het loon dalen. 
Deze daling van het loon heeft tot gevolg dat er een nieuw evenwicht op de arbeidsmarkt tot stand komt.


Goede tijden, slechte tijden

Lastige economische situaties concreet gemaakt aan de hand van een economisch relevant thema.


Programmaheaders

Dossier economie

De werkgelegenheid is een belangrijke indicator voor de stand van de economie.


De werkgelegenheid is een belangrijke indicator van de stand van de economie 

Klas 1/2/3

Ontwikkelingslanden zijn landen met een laag Bruto Binnenlands Product, ook wel BBP genoemd. Het Bruto Binnenlands Product is het totale inkomen van een land. Het BBP per hoofd is het gemiddelde inkomen per inwoner. In Nederland is het BBP zo'n 572 miljard Euro. Per persoon verdienen Nederlanders gemiddeld vijfendertigduizend Euro per jaar, bijna 100 Euro per dag. In een ontwikkelingsland als Cambodja is het BBP 19 miljard Euro. Het BBP per hoofd  komt neer op zo'n 4 Euro per dag. Een flink verschil dus. Een groot deel van de mensen die in de ontwikkelingslanden wonen zijn arm en lijden honger.

Het Bruto Binnenlands Product per hoofd

Korte, actuele reportages gekoppeld aan leerstof voor leerlingen in de onderbouw van het vmbo.

Schooltv actueel

Schooltv Actueel

Een begrip, dat je zelfs niet dagelijks in de krant leest. Wat je 't beste kunt onthouden: wij hier in Nederland hebben een prima Bruto Binnenlands Product. Gelukkig verdienen de meeste Nederlanders genoeg om er plezierig van te leven.

Een graadmeter voor ontwikkeling

Keuringsdienst van Waarde in de klas

De Keuringsdienst van waarde vertelt het verhaal achter doodgewone producten uit de supermarkt, van banaan tot leverworst (KRO-NCRV).

Keuringsdienst 2024

Programmalogo's

Keuringsdienst van waarde in de klas

Keuringsdienst van waarde

In de strijd om de klant zeggen alle supermarkten de goedkoopste te zijn. Als gevolg van de concurrentie tussen supermarkten moeten producten voor steeds meer minder geld gemaakt worden. Dat heeft niet alleen effect op de kwaliteit ervan, maar ook op de arbeidsvoorwaarden voor de werknemers die ze maken.

De goedkoopste supermarkt

De Rekenkamer in de klas

Niemand weet meer wat iets écht kost. De Rekenkamer zoekt uit wat alledaagse producten precies kosten. En wat krijg je er (niet) voor? (KRO-NCRV)

Lucifers kosten bijna niets: nog geen 3 cent per doosje. Hoe komt die prijs tot stand en wie maakt er uiteindelijk winst op de verkoop van lucifers? De Rekenkamer rekent uit wat de productiekosten zijn van 1 lucifer.

Wat kost een lucifer?

De autoriteit consument en markt wil de belangen van consumenten waarborgen door toe te zien op een optimale marktwerking. 
Wij zien er onder meer op toe dat ondernemingen in Nederland zich houden aan de mededingingswet. Dat doen wij door bedrijven aan te pakken die kartelafspraken maken, dus bijvoorbeeld afspraken maken over hun prijzen van een product. Daarnaast treden wij op als ondernemingen misbruik maken van een dominante machtspositie en daardoor het leven van hun concurrenten zuur maken. Ook kijken wij naar samenwerking tussen ondernemingen. Dus bijvoorbeeld de fusie of een overname, dan toetsen wij of als gevolg daarvan nog voldoende concurrentie overblijft. Dit doen we allemaal met het doel om eerlijke concurrentie te bereiken, dus voor de consument keuze en niet een te hoge prijs. Als een onderneming zijn prijzen kan verhogen, kan dat een teken zijn dat er niet voldoende concurrentie in de markt is, want als de prijs te hoog is, zullen jij en ik dat niet betalen en gaan we naar een andere. 
Een voorbeeld van een bekend kartel uit 2010 is het meelkartel, daarin maakten meelfabrikanten afspraken over hun klanten. Zij verdeelden onderling hun klanten. Een markt kan gevoelig zijn voor kartelafspraken als er bijvoorbeeld weinig spelers zijn op de markt en het gaat om een product wat heel homogeen is, dus bijvoorbeeld meel. Nou, meel is een product wat we allemaal dagelijks eten, het zit in brood, het zit in pasta, koekjes. In dit geval verdeelden zij onderling hun klanten. Een klant is bijvoorbeeld een supermarkt, dat betekende dat die supermarkt niet meer bij een andere fabrikant meel kon inkopen en dus misschien wel teveel betaalde als hij ontevreden was of andere condities wilde bedingen, maar dus niet weg kon bij zijn fabrikant. Uiteindelijk betaalt de supermarkt dan teveel en komt de rekening bij de consument terecht. 
Wij geven niet een waarschuwing af. We doen onderzoek in de markt, dus het bezoeken van bedrijven om informatie te verkrijgen of informatie verzoeken uit te doen, dat brengen we allemaal goed in kaart en uiteindelijk maken we de balans op “is er nu sprake van een overtreding of niet?”, is dat het geval, dan wordt er aan het bedrijf een boete opgelegd of kan ook een persoon een boete krijgen voor de overtreding van de mededingingswet. Een boete kan oplopen tot maximaal 10% van de omzet van dat bedrijf die betrokken is bij de afspraak


Gezonde concurrentie

Kartelafspraken, misbruik maken van machtsposities. De Autoriteit Consument en Markt treedt op als de dit soort overtredingen begaan worden door bedrijven of personen. Ze houden in de gaten of ondernemingen in Nederland zich houden aan de mededingingswet. 

De Autoriteit Consument en Markt houdt dit in de gaten

“Nederland is een klein land met een bevolking van vele miljoenen. En al die mensen hebben hun eigen kleine zorgen. Hun eigen kleine lasten te dragen.”

“De jaren 50 waren vreselijk arm. Ja, er waren natuurlijk wel een paar mensen die er geen last van hadden. Maar de grote massa was arm. Eigenlijk was voor iedereen dat je ontzettend moest rekenen. Eind januari was het ergste van alles. Want dan had je de Kerstdagen gehad en dan kreeg je je salaris voor de Kerstdagen. En dan was het veel te vroeg op, natuurlijk. Ja, dat herinner ik me nog heel goed. Vreselijk was het.”

“Heel lang nog na de oorlog werden we op rantsoen gezet. We kregen voedselbonnen. Kledingbonnen. Als er al stroom was en huishoudens al waren aangesloten op elektriciteit...dan mochten we maar zoveel uur afnemen. En dat betekende dat je heel veel moest plannen. En dat... Ja, al die reguleringen, eigenlijk...dus op rantsoen je eten...of je andere, je stoffen, of kleding...dat werd allemaal bepaald door de overheid. We moesten het land opbouwen. Daar had iedereen een rol in. En dat betekende dat er lage lonen waren. Er was een lagelonenpolitiek. En er werd heel veel geinvesteerd in de economie en in de industrie. Om het land sterker te maken. Tot in 1964 werden gewoon de lonen en de prijs door de overheid bepaald. En daar had je het mee te doen.”

In het land neemt het enthousiasme voor de Amerikaanse consumptiemaatschappij toe. Veel Zaanse bedrijven gaan hun licht opsteken in 't land van de toekomst. In de jaren 50 ging Albert Heijn naar Amerika om te kijken naar de overgang van de zelfbediening naar de supermarkt. Hoe doen ze dat daar? 

“Mijn man was verkoopleider bij Albert Heijn. En de Albert Heijners die ermee te maken hadden van de inkoop en verkoop, die werden naar Amerika gestuurd om marketing te leren. Hier is nog een visitekaartje van mijn man. En dit is het visitekaartje dat meeging naar Amerika. 'C. Govers, assistant tot he president.' Hij was geweldig enthousiast. Amerika, dat was het helemaal. Daar deden ze het pas goed. Daar hebben ze allemaal een auto. En er zijn grote parkeerterreinen bij de supermarts. Daar kunnen ze dan hun auto kwijt. Ze kunnen het boodschappenwagentje volladen en in de auto zetten. Ja, dat kan hier allemaal niet. Iedereen gaat hier nog op de fiets. Dus het waren eigenlijk hele grote veranderingen die er in de maatschappij moesten plaatsvinden. Niet alleen in de winkels, de maatschappij moest, ging ook helemaal anders worden. Ja, ik weet niet of we daar nu nog zo blij mee zijn. Maar toen was Amerika natuurlijk toch HET voorbeeld. Er kwam iedere keer wat meer luxe. Langzamerhand kon je weer ademhalen. Je was eigenlijk die eerste jaren gekneveld door die armoede.”

Armoede en Amerikanisering in de jaren 50

Oorlogen, bewegingen en opstanden. Belangrijke gebeurtenissen uit de hedendaagse geschiedenis bewerkt uit Andere Tijden (NTR), speciaal voor gebruik in de klas.

Andere Tijden in de klas

Andere Tijden

Begin jaren 50 moet iedereen zuinig leven om de wederopbouw van de Nederlandse economie ruim baan te geven. En dat lukt. Albert Heijn opent naar Amerikaans voorbeeld supermarkten en langzaam profiteren alle Nederlanders van de toenemende welvaart.

De opkomst van de supermarkt in Nederland

Roland Kahn is eigenaar en oprichter van modeketen Coolcat. In 1976 opende hij zijn eerste boetiekje in Amsterdam. Nu heeft hij honderden winkels in Europa en het Midden-Oosten. Het was mijn droom een tienerformule te creëren zodat kinderen van alle welstandsklasse er leuk uit konden zien op school dus echt een social brand. Zo zou je het kunnen noemen. Een merk waarbij kinderen bepaalde wat er gekocht werd in plaats van ouders. Hier in het centrale magazijn in Houten komt de kleding via deze deuren binnen. Die gaat dan met een loopband van achteren omhoog naar de verdeelmachine. Boven worden de goederen dan verdeeld volgens de informatie die in de computer zit. Dan gaat het weer terug met een lift naar beneden en dan komt het op pallets. Dit zijn dan de pallets en dat gaat dan naar de winkels toe, 50.000 stuks per dag ongeveer. Om alle spullen voor onze bedrijven te maken zijn er ruim 30.000 mensen aan de slag. Het ondernemerschap maakt dat je continu scherp bent, dat je continu na moet denken over wat je klanten willen. Het geld dat we verdienen is het geld van onze klant. Het draait allemaal om de klant, iedere dag opnieuw. Het leven van je klanten aangenamer maken is onze missie. Zolang we dat blijven doen zullen we succesvol zijn. Hoe gaat alles hier?
Goed. Het gaat zijn gangetje. Ik ben de reis aan het voorbereiden. We beginnen in Bangladesh. 
In '80 stortte die markt in. Toen heb ik iets heel belangrijks geleerd, dat je niet alles zelf hoeft te weten. Dat je ook dingen kunt vragen. Toen ben ik om hulp gaan vragen bij mijn belangrijkste huisbaas. Ik zei jongen je bent veel te duur, je moet je spullen veel goedkoper gaan verkopen. Zo word je natuurlijk nooit een social brand. Toen heb ik dus die prijzen allemaal verlaagd en toen ben ik ook gaan zorgen om de eigen productie uit te gaan besteden in Azië. Dus begin '80 hebben we al de eerste productie uitbesteed. Eerst Portugal, Turkije, Italië en later Azië. Ik wilde concurreren. Ik wilde in staat zijn dezelfde prijzen of goedkoper merkkleding te brengen dan onze grote internationale concurrenten uit Zweden en Spanje. Als je in de economische spiraal mee wilt draaien aan de onderkant van de prijsboog maar wel hele mooie kleding wilt maken dan ben je aangewezen op de Aziaten. Als ondernemer ben je vooral bezig met het invullen van de wensen van de klanten. Dat mensen zich meer bewust willen zijn van totale productieprocessen. Hoe gaan we daar nou mee om? Dus als er een wens is van klanten om duurzaam geproduceerde kleding dan zullen we daar op in spelen omdat wij niks anders doen dan invullen wat onze consumenten willen. Dus als die vraag er is en groter wordt, dan mensen meer bewust willen zijn van de totale productieprocessen. Wat vindt daar nou plaats en in welke landen produceren we, hoe gaan we daar nou mee om? Dan zullen we daar op inspelen.

Welvaart en groei

Coolcat directeur Kahn legt uit hoe hij zijn merk zo groot heeft gemaakt en hoe hij zijn merk heeft weten te onderscheiden.

Een merk groot maken

mijnkarretje

In 1974 komt er een einde aan de mijnbouw in Limburg. Hoe kijken de mijnwerkers terug op hun mijnverleden? Winfried Baijens gaat op zoek naar de littekens én trots in de Limburgse mijnstreek.

Het stof daalt in de klas

Duik in de Limburgse kolenwereld

Na de sluiting van de Limburgse mijnen in 1974 staan tienduizenden mijnwerkers op straat. De mijnen worden één voor één afgebroken. Voor de mijnwerkers die hun identiteit ontlenen aan hun werk, is dat een klap in het gezicht.

Werkloosheid na de mijnsluiting

Werkloosheid is er altijd. Soms is er in een aantal sectoren een personeelstekort. De situatie op de arbeidsmarkt staat dan onder invloed van twee factoren: veranderingen in de werkgelegenheid, veranderingen in de beroepsbevolking. In de economische theorie wordt de werk-loosheid onderverdeeld in een aantal verschillende soorten: conjuncturele werkloosheid, structurele werkloosheid, seizoenswerkloosheid en frictiewerkloosheid. Elk soort heeft zo zijn eigen oorzaak. Een instantie die zich vanuit de Overheid met de arbeidsmarkt bezighoudt is het UWV-werkbedrijf.
Er is een apart loket voor jongeren tot 27 jaar, omdat er is gemerkt dat vooral in deze tijd van de economische crisis zijn de jongeren toch degenen die als eerste geraakt worden en jongeren worden het snelst, verliezen het snelst hun werk. Ik vind het zelf als coach heel belangrijk, vooral in deze economie, dat jongeren een startkwalificatie hebben en je merkt dat jongeren vaak tijdelijk werk hebben wanneer ze geen startkwalificatie hebben en steeds weer bij ons terugkomen. En de jongeren met een startkwalificatie, die komen ook bij ons terecht, maar die stromen vaker uit naar een duurzame baan, daarmee bedoel ik een baan die voor langere tijd is, die echt past bij die jongere. En het is soms moeilijk, omdat veel leerlingen moeite hebben met leren of gewoon eenmaal gewerkt hebben en het geld hebben geproefd en geroken, en gewoon verder willen werken. 
Het kan voor jongeren heel zinvol zijn om al tijdig bij ons aan te kloppen, want als ik in mijn klantenbestand kijk zie ik, dat er veel kappers in zitten, kapsters, en voor hen is het nu heel moeilijk om een baan te vinden. En wanneer er VMBO-leerlingen bij mij komen, dan kan ik hun goed voorlichten over welke studies wel kansrijk zijn en waarvoor gewoon meer perspectief is op de arbeidsmarkt.

UWV Jongerenloket

Nederland is een van de rijkste landen ter wereld. Toch zijn er bijna 1,1 miljoen armen. Wat is armoede, wat zijn de oorzaken en wat kan eraan gedaan worden?

Economie voor het VMBO

Het zijn vaak de jongeren tot 27 die in tijden van economische crisis als eerst hun baan verliezen. Zij kunnen zich melden bij het UWV jongerenloket.

Zoeken naar een baan

Fortnite. Kost niks en heeft een jaaromzet van zeker 2 miljard euro. GTA 5, een spel van 5 jaar oud, vloog dit jaar nog 15 miljoen keer over de toonbank. Twee verschillende games met twee totaal verschillende verdienmodellen. 
Maar ze hebben één ding gemeen. Ze staan symbool voor hoe de game-industrie tegenwoordig zijn geld verdient. 
Hee, jongens. Welkom in de stream. Dit is Elise, ook wel bekend als EsileJoy. Zij gamet elke dag en streamt haar games op Twitch. 
Ik speel voornamelijk games die je eigenlijk met heel veel mensen kan spelen, dus niet echt een single player game. Overwatch, Fortnite, en ik ben natuurlijk aan het wachten op Call of Duty: Battlefield. 
Elise vroeg haar volgers hoeveel zij aan games uitgeven. 
Hoeveel geld hebben jullie uitgegeven aan lootboxes, GTA-money, battle passes, skins, weet ik het allemaal wat. Lul niet Rens. Echt niet. Echt? 520? 
Mijn volgers die geven er echt honderden euro's aan uit. Dus ja, dat is echt bizar, te bizar voor woorden.
Big business dus, die game-industrie. In 2017 werd daar bijna 100 miljard euro verdiend. Ter vergelijking: bioscoopfilms haalden wereldwijd zo'n 34 miljard binnen en de muziekindustrie zo'n 14,7 miljard. Zo werd die 100 miljard opgedeeld. Pc-games waren goed voor 28 miljard en console-games voor 7 miljard. Mobiele games waren goed voor maar liefst 50,5 miljard euro en driekwart van alles bij elkaar werd binnengehengeld door gratis spellen. 
Enter Fortnite. We noemden het spel al even. Je kunt niet meer over games praten zonder het over Fortnite te hebben. Maar wat maakt die game nou zo populair en zo winstgevend? Fortnite kun je spelen op elk platform dat je maar kunt verzinnen: op je PlayStation, op je pc, op je iPhone en op je Nintendo Switch. Het heeft bijna 80 miljoen spelers en Fortnite is gratis. Fortnite is dan wel gratis, het probeert je wel zoveel mogelijk geld uit te laten geven. 
Bij een game zoals voor Fortnite, daar koop je je coins, die heten V-Bucks. Hier in de store kun je eigenlijk zien hoe duur V-coins zijn. Hier heb je bijvoorbeeld 1000 V-coins voor 10 euro en daarmee koop je je skin. En die zijn, vind ik, best prijzig. Hier zie je hoeveel het kost. Dan kost dit outfitje bijna 10 euro. Waarom zou je daar geld aan uitgeven? Vind jij toch ook belangrijk, hoe je eruit ziet. Nou ja. Vrouwen die willen een bepaald soort tas hebben, mannen willen een bepaald soort auto en gamers willen een bepaald soort skin voor hun personage. 
Fortnite lijkt, omdat het gratis is, op die ontzettend winstgevende mobiele games. Weet je nog? Goed voor de helft van alle winst van de game-industrie. 
Dit is ook wel mooi. Kijk, hier gaan ze al meteen in op de items, shop en weet ik het allemaal wat. Koop dit, koop dat, zie je dat? 
Free to play games zijn niks nieuws. Maar wat Fortnite heel slim doet is dat spelers elke dag een klein hapje nieuwe content krijgen. Challenges, skins, dansjes, gliders en een doorlopende verhaallijn. Het prikkelt precies je behoefte aan kortetermijnvoldoening. Het is verslavend en je bent bereid voor die kleine dingen te betalen. Micro-transacties noem je ze. Die betaalvorm komt uit mobiele games als Candy Crush en Angry Birds. En wat je ziet: blockbustergames, die grote games op consoles en pc, nemen dat steeds meer over. Blockbustergames kwamen altijd in 3 vormen: premium, freemium of met een abonnement. Premium wil zeggen: je betaalt vooraf een flinke smak geld om het spel te kunnen spelen. Een nieuwe PlayStationgame kost je minstens 60 euro. Premium, dus. Fortnite betaal je niks voor maar heeft wel allerlei betalingen in het spel. Freemium, dus. En dan heb je nog een game als World of Warcraft. Daar betaal je een vast bedrag per maand. Tegenwoordig lopen die vormen steeds meer door elkaar heen. 
Maar de meeste games betaal je eigenlijk gewoon een vaste prijs voor. Maar je kan ook natuurlijk in-game geld kopen of in-game lootboxes kopen of skins kopen, wat dan ook.
Bijna alle populaire spellen op dit moment hebben wel een vorm van micro-transacties. Zo kun je een paar euro betalen voor lootboxes, nieuwe wapens of in-game geld. Waar gaat dit naartoe? Ontwikkelaars willen dat gamers langer hun spel spelen. En omdat dat ook meer kost, moet een spel langer geld opleveren. Dus krijg jij iedere dag nieuwe items, eens per week of maand een nieuwe missie. De grote games zullen in de toekomst nog meer dan nu kleine, hapklare brokjes aan je voorleggen. Maar er is ook kritiek op loot boxen, micro-transacties en handel in skins en items. Ze zorgen in sommige spellen voor een oneerlijke voorsprong op spelers die niet extra betalen, of het spel is bijna onspeelbaar zonder extra te betalen. Ook is er kritiek op micro-transacties in spellen gericht op kinderen. 
Ik ken spelers van 14, 15 jaar die zo 500 euro aan een game uitgeven, alleen aan skins. Ik denk dat er echt al heel veel druk ligt op je, om toch wat te kopen omdat anderen het ook hebben. Eigenlijk een soort schoolpleingebeuren. Vroeger had iedereen knikkers, dan wilde jij ook knikkers. Dus ja, nu heeft iedereen skins, dan wil je ook die skin. En dan wil je ook dat dansje. 
En bepaalde vormen zijn zelfs inmiddels verboden. Sommige lootboxen worden gezien als een vorm van gokken. 
In Overwatch koop je eigenlijk gewoon een aantal lootboxen voor een bepaald bedrag en is het eigenlijk gewoon een verrassing wat er dan in zit. Ik heb één keer lootboxen gekocht. Voor een tientje ben ik toen lootboxen gaan kopen. Toen heb ik ze geopend en dat was heel teleurstellend, want er zit altijd in wat je eigenlijk niet wil hebben, want je wil natuurlijk van je favoriete personage die skin gewoon hebben. Ja. En die zit er dan niet in. 
Geld weg. 
Toch gaat alleen maar meer geëxperimenteerd worden met betaalvormen die ergens in het midden van de 3 liggen. Het is enorm winstgevend en de geschiedenis leert: gamers betalen toch wel. 

Hoe verdienen gratis games geld?

NOS op 3 legt het nieuws aan je uit, in duidelijke taal, zodat je het nieuws beter kunt volgen.

NOS op 3

Naar het YouTube-kanaal NOS op 3

De game-industrie verdient ontzettend veel geld. Er zijn games waar je voor moet betalen, maar ook de spellen die gratis te spelen zijn maken flinke winst. Hoe doen ze dat?

Gratis spelen, betaalde opties

Om de concurrentie op de Nederlandse bedrijvenmarkt gezond te houden houdt de NMA, De Nederlandse Mededingingsautoriteit, hier toezicht op.
Pieter Kalbfleisch, Voorzitter raad van bestuur Nederlandse Mededingings Autoriteit (NMA): Prijsafspraken belemmeren het tot standkomen van de laagste prijs. Prijsafspraken maken belemmert het vrije spel van vraag en aanbod. Alleen bij het vrije spel van vraag en aanbod krijg je een juiste prijs; ondernemers die hun waren goed aan te prijzen, om hun producten transparant te maken voor de consumenten, zodat ze gefundeerd kunnen kiezen. En bij een vrije markt, dus bij een vrij spel van vraag en aanbod, heb je altijd ondernemers die ervoor zullen zorgen dat de schappen nooit leeg blijven dat de producten altijd op voorraad aanwezig zijn. 
Terwijl als je onderling afspraken maakt, ook al is het alleen maar op de prijs, dan ga je je gedrag zodanig op elkaar afstemmen, dat al dit soort pluspunten van die vrije werking van vraag en aanbod en hoe dat de vrije marktwerking, dat die verloren gaan en dan gaat het uiteindelijk om de consumenten die teveel krijgen of niet optimum krijgen waarop ze recht hebben, en dat noemen wij een inbreuk op de welvaart.
Zo voorkomt de NMA dat consumenten en producenten de dupe worden van bijvoorbeeld prijsafspraken of oneerlijke concurrentie.

De NMA

De Schooltv-serie Economie in beeld maakt economische onderwerpen begrijpelijk en concreet en belicht de historische achtergrond. 

Economie in beeld

Om de concurrentie op de Nederlandse bedrijvenmarkt gezond te houden houdt de NMA, De Nederlandse Mededingingsautoriteit, hier toezicht op. Pieter Kalbfleisch, Voorzitter raad van bestuur Nederlandse Mededingings Autoriteit (NMA) legt uit waarom dat belangrijk is.

Wat doet de Nederlandse Mededingingsautoriteit?

Mensen in Oost-Groningen. Ze vinden dat ze in het verdomhoekje van ons land wonen. Op buitenstaanders maken ze de indruk gebrek aan zelfvertrouwen te hebben. Bovendien heeft de regio waarin ze wonen sinds kort het etiket ‘erkent probleemgebied’ opgeplakt gekregen.Heel Oost-Groningen kampt in de jaren 70 en 80 met grote werkeloosheid. En de toekomst voor de jongeren is onzeker. Hoe krijg je Groningen weer vooruit? Er worden verschillende werkgelegenheidsprojecten opgezet. Soms te ambitieus en soms te rigoureus. Maar of het de Groningers echt aan werk helpt?..
Ik ga nu naar Delfzijl. De Nederlandse regering is al sinds de jaren 50 bezig met Delfzijl maken tot een bloeiende havenstad met moderne industrie en veel flats voor de hardwerkende arbeiders en hun gezinnen. Het havenstadje Delfzijl, aan de monding van de Eems moet vooruit. Mee in de vaart der volkeren. Meneer Nijburg. Goedemorgen! In uw Delfzijl. Op een bijzondere plek toch wel hier? Ja, zeker. Dit hier, had hét Europort gebied van Noord-Nederland moeten worden. Ja, zo was het de bedoeling. En zodanig dat hier ja een stad zou ontstaan van zegmaar 150.000 inwoners. Dat was toen de prognose. Ja, flinke plannen. U lacht erom. Ja, nou ja, eigenlijk.. het plan werd mij voorgeschoteld. Ja en dan zie je toch in de loop der tijd dat er toch wel heel veel dingen eigenlijk ja niet lukten. Paul Nijburg regelt namens het Havenschap de geschikte grond rond Delfzijl om de uitbereidingsplannen mogelijk te maken. En, daar is heel veel grond voor nodig. In deze uithoek van het land, gonst het ineens van bedrijvigheid. Zet m erbovenop! Er ontstaat een industriegebied waarvan Delfzijl het hart en de haven zal zijn. De plannen voor Delfzijl waren enorm hè? De ambities stegen tot grote hoogte. Waarom eigenlijk Delfzijl? Was dat ook mede omdat er hier ruimte was, speelde dat mee? Ja, er was ook ruimte. Toch? Ja er werd ook ruimte gecreëerd daarvoor natuurlijk hè. Ja, dat is waar. Nou ja dat ook. Ja er werd ruimte gecreëerd omdat men dacht: nou wacht eens even… De ideeën waren toen zodanig dat er nogal wat industrie op zou afkomen. En daar kwam u in beeld hè? Want dit is even een kaart… die kaarten zeggen ook eigenlijk alles ook wel. Dit is 1969. Daar is dus een lijn op de kaart gezet. Het hele oostelijke deel van Delfzijl werd ineens industrieterrein. Ja. Ik heb ook nog een kaart van 1971.. even.. twee jaar later maar hè. Ja en dan kun je zien. En dan zie je hoeveel er gebeurd is. Ten eerste: Akzo is al uitgebreid met de sodafabriek. En in die twee jaar is de haven uitgebreid met een derde haven helemaal. Dus het was Hosanna in die tijd. Bij de plannen voor het nieuwe industriegebied, moet alles wijken. En dit heeft grote gevolgen voor de omliggende dorpen. Oterdum, Heveskes en Weiwerd worden met de grond gelijkgemaakt. Het was waar de mensen woonden en waar ook hun verleden was zegmaar en dat moest allemaal weg. En dat ging meestal niet echt op een menselijke manier. Er was maar één optie: die dorpen en alles wat er was, zo snel mogelijk weg. Want de industrie die klopte aan de deur. En dat was belangrijker dan de mensen en de woningen. 
Extra pijnlijk voor Oterdum, Heveskes en Weiwerd.. er komen juist veel minder bedrijven dan verwacht. Zelfs de nieuwe Eemshaven blijft lange tijd net zo leeg als bij de oplevering. De haven ligt nu al enige tijd gereed, maar dat heeft er helaas nog niet toe geleid dat er industriële projecten op gang zijn gekomen. Je hoopt dan dat het ook echt gevuld wordt, met industrie. Maar dat is niet helemaal gelukt. Nee. Dat is misschien wel een understatement. Ja misschien. Het is het drama van Delfzijl. En van de Eemshaven. Jarenlang blijven de bedrijven weg. En de nieuwgebouwde flats, staan lange tijd leeg. Delfzijl komt de klap decennialang niet meer te boven. Een ander banenplan wordt uit de kast getrokken. De spreiding der rijksdiensten. De PTT, dan nog staatsbedrijf, wordt naar Groningen verplaatst om de dienstensector te versterken. Maar die ambtenaren, willen die wel naar Groningen toe? De dreigende onvrede in het noorden, moet kennelijk gedempt worden door het daar ‘dumpen’ van een aantal PTT’ers. Nooit! We zijn geen koeien! Ja voor een hoop mensen viel dat rauw op hun dak. Die wilden echt niet. Verschillende stakingen geweest op het Binnenhof. Heel veel discussies gehad ook. Maar ik had altijd zoiets van: het is wennen, maar we hebben er geen spijt van. Ondanks de hevige protesten van de werknemers, drukt de regering de verhuizing van het hoofdkantoor door. Maar aan alles is te merken dat ook de directie van de PTT er totaal niet blij mee is.Ik weet nog goed, ik denk dat het in 2000 was. Dat de Raad van Bestuur een presentatie gaf van: We stoppen ermee, daar komt het eigenlijk op neer. De directie gaat weer terug naar Den haag. Toen had ik een week lang: toen wilde ik die vlag niet meer zien. Ik was niet meer trots op mijn bedrijf.  Dus als je nou naar de gedachtengang kijkt van de spreiding der rijksdiensten. En ook de topfuncties, dan denk ik niet dat het heeft opgeleverd wat men vermoed had. En dan druk ik me bescheiden uit denk ik. Nee, ook de verhuizing van de PTT en andere overheidsdiensten naar Groningen, hebben niet de boost gegeven waar de regering zo op gehoopt heeft. Of waar de Groningers zelf op gerekend hebben. De afstand tussen de provincie en Den Haag, wordt er zo niet kleiner door. Professor Molema. Goedemorgen. Welkom. Goed je te ontmoeten. Ik heb toch wel een beetje behoefte op deze plek, zo midden in Groningen, om even met vogelperspectief naar de provincie te kijken. We zagen heel wat initiatieven van het rijk om hier grote projecten op te zetten en toch lijken dat soort grote rijksprojecten en gedachten dan weer jammerlijk te mislukken. Ja en daar is een soort psychologisch effect van de jaren 50 en 60. Iedereen zat in de vooruitgangsgedachte. En ook hier in Groningen dacht men: het wordt alleen maar beter. We worden steeds welvarender. En we worden net zo welvarend als in de rest van het land. Die eindtoestand is nooit bereikt, die men in de jaren 50 en 60 heeft geschetst. Dat heeft voor teleurstelling gezorgd. En die regionale politici hebben dat ook wel versterkt. Om een soort strategie om ook weer extra gelden hiernaartoe te trekken. Maar daar krijg je een vrij negatieve beeldvorming van. Maar waarom klopt dat beeld niet dan? Nou in de jaren 50 en 60, ook nog in de jaren 70, was de Rijksoverheid heel erg begaan met het gebied. Maar aan het einde van de 20e eeuw veranderde de politiek. Was het meer: regio’s op eigen kracht. Ging de aandacht ook veel meer naar de gebieden in Nederland die internationaal gezien het grote geld moest verdiend gaan worden. En in die periode.. de jaren 90, de jaren 0 is dat gevoel ontstaan hier. Van wij tellen niet meer mee in het toekomstverhaal van Nederland. En in Ter Apel, in het zuiden van de provincie, wordt dan toch ineens een groot werkgelegenheidsplan gerealiseerd. Is daar dan toch die welvaart, waar Groningen zo op hoopt? Er is besloten dat hier een COA kwam. Een asielzoekerscentrum. En een gevangenis. Iedereen blij en toen kon de vlag uit. Want Ter Apel had weer werk. Ja, want nu wordt erover gemopperd… Ja. Maar toen was het goed nieuws. Toen was het goed nieuws ja. Het was een grote goed nieuwsshow. En dat hadden we ook nodig hier hoor. Wat nu nog een opslagdepot voor legermaterieel is, moet een opvangkamp voor asielzoekers worden. De vlag ging uit bij de komst van het COA in de jaren 90. En er zijn sindsdien alleen maar banen bijgekomen. Veel Ter Apelaars zullen het ook wel met mij eens zijn dat we ook veel overlast daardoor hebben gekregen. Die niet al te gewenst is. En dan druk ik me nog denk ik heel fatsoenlijk uit. Maar wat weegt zwaarder? Nou ja, werk. Banen of… Ja ik denk de banen. Toch wel? Zeker. Ja, maar aan die overlast, daar wordt niks aan gedaan en daar zit het probleem. En daar moeten ze wat aan doen. Den Haag heeft wel degelijk van alles gedaan om Groningen vooruit te helpen. Maar dan vaak met plannen die de rest van Nederland goed uitkomen. En als er dan problemen ontstaan, overlast, of aardbevingen.. Dan blijft het stil. Dan is Den Haag ineens weer heel ver weg en moet de Groninger heel hard schreeuwen om gehoord te worden.

Banenplannen voor Groningen (afl. 3)

De gaswinning in Groningen is inmiddels na zestig jaar stopgezet, terwijl die eind jaren 50 juist heel positief begon.  Presentator Winfried Baijens gaat met Groningers in gesprek over de oorzaken, maar ook vooral over de gevolgen van de aardbevingen.

De aarde beeft in de klas

De aarde beeft

Als we terug gaan in de tijd, blijkt dat Den Haag wel degelijk ambitieuze plannen had om de Groningse economie te stimuleren. In Groningen-stad, Delfzijl en Ter Apel kwamen verschillende werkgelegenheidsprojecten. Helaas niet allemaal zo succesvol als gehoopt.

Banenplannen voor Groningen 

Er is in de hele wereld veel vraag naar computerchips, want ze zitten in bijna elk apparaat. Chips zorgen voor het geheugen en rekenkracht. Als er een tekort is aan computerchips, hebben veel fabrikanten en consumenten daar last van. Ondertussen staat de ontwikkeling niet stil en wordt er volop geïnnoveerd.

Nieuwsuur in de klas

Nieuwsuur is er voor achtergronden bij het nieuws met video's voor de bovenbouw over onderwerpen als IS, de Europese Unie (EU) en de verkiezingen.

Nieuwsuur header

Naar de website van Nieuwsuur

Productie van computerchips

Nederland is een van de grootste exportlanden van landbouwproducten ter wereld. Dat is goed voor onze portemonnee. Maar er kleven ook nadelen aan de intensieve landbouw.

Tegenlicht in de klas

Bewerkte afleveringen van het VPRO-programma Tegenlicht, voor de vakken maatschappijleer, aardrijkskunde, economie, biologie, techniek en scheikunde/NLT.

VPRO Tegenlicht

De boer van de toekomst

Vandaag besteld, morgen in huis. Webshops maken het ons steeds makkelijker om dingen bij hun te kopen. En dan wordt het ook nog eens gratis teruggestuurd. We kopen steeds meer online en we sturen steeds meer terug. Waarom doen we dat? En wat gebeurt er eigenlijk met die retouren?

Vandaag besteld, morgen in huis. Webshops maken het ons steeds makkelijker om dingen bij ze te kopen. En dan wordt het ook nog eens gratis teruggestuurd. We kopen steeds meer online en we sturen steeds meer terug. Waarom doen we dat? En wat gebeurt er eigenlijk met die retouren?

Online kopen en terugsturen

Patiënten en ziekenhuizen worden soms geconfronteerd met hoge prijzen van medicijnen. Soms kost een behandeling wel duizenden euro’s. Politici hebben kritiek op fabrikanten in de farmaceutische industrie, maar volgens hen zijn de prijzen heel logisch.

Dure medicijnen

Reclame, het is overal. We zijn het heel normaal gaan vinden. Maar is het wel zo normaal en willen we het wel? Of kunnen we ook zonder?

De toekomst van reclame

Als ik dan bekijk hoeveel ellende dat zich hier afgespeeld heeft, terwijl dat hier de rijkdom uit de bodem werd gehaald en alles besteed werd aan een economisch kerngebied hebben, dat was het midden van het land. Eigenlijk zeg je dan gewoon ik neem het risico dat ik daar alles weghaal, daar alles heen breng en we laten in die regio maar een van de armste economieën van Nederland worden, want dat is het gevolg geweest. In deze tijd is Groningen bij de rest van Nederland vooral bekend door het aardgas dat er uit de ondergrond komt. Maar Groningen heeft altijd al een rijke bodem gehad. In de 19e eeuw wordt er turf uit de bodem gehaald. En op de vruchtbare grond wordt het beste graan geoogst. Groningen in de uithoek van het land, is en was heel belangrijk voor Nederland. Maar de Groningse arbeiders hebben hier niet altijd de vruchten van kunnen plukken. We gaan terug naar de 19e eeuw. De tijd van de ‘Graanrepubliek’. Waar vooral de boeren van profiteren. Het verschil tussen arm en rijk is hier in Groningen in de 19e eeuw heel groot. De graanboeren worden door recordoogsten herenboeren. Ze heersen over hun arbeiders en veranderen hun boerderijen in steeds maar groter wordende pronkpaleizen. Het is wel een mooi plaatje, zo! Een soort herenboer eigenlijk. Ja en dan met dit weer. Hai, goeiemorgen! Het Is een heel mooi ja gebied vind ik zelf. Ik ben hier... Ik heb m'n hart weer wel aan verpand. Rijkdom en armoede, strijd. Het heeft hier gevonkt en geknetterd.  En je hebt die pronk gevels. Ja, en die staan er allemaal nog. Ja, die zijn echt ongekend. Ik heb ze nog ja, had ze nog nooit zo gezien. Het is uniek hoor. Hoe Boerderijen als deze op een gegeven moment, zeg maar gewoon 3040 arbeiders in dienst hadden in de oogsttijd en die ook weer ontsloegen als de oogst klaar was. Die extreme rijkdom en die tegenstellingen en dat maakt die graanrepubliek zo bijzonder. Er zijn verhalen dat de arbeiders achter bij het erf kregen uitbetaald. Alsof de boer z'n kippen stond te voeren. Die dubbeltjes mochten ze oprapen op de grond. Nou, dat soort verhalen, daar zit pijn. Oh, kijk eens aan. Hier is nooit een arbeider binnen geweest. Mmm. En niet één keer dat een arbeider een voet over de drempel zou hebben gezet van deze kamer. Dat was ondenkbaar. Ja, echt gescheiden werelden, echt gescheiden. Dat gebeurde allemaal aan de achterkant. Ja. En er is zoiets als de champagne jaren. Ja. Nou ja, dat, dat vond hier dan plaats. Ja, die champagne hoorde dan op een gegeven en bij het ontkurken van de flessen ook in oogsttijd. Van Wij hebben weer een oogst van overvloed. Die gaan we nu binnenhalen. Daar hoort champagne bij. Perioden zeg maar in de negentiende eeuw. Ook dat deze rijkdom zich heeft opgebouwd, opgehoopt. Het kon niet op. De boeren gingen dansen in een hotel net over de grens. Daar gingen ze met de koets heen. Dansavonden op zaterdagavond. Ze gingen tennissen. En dan gingen ze op safari in de winter naar Tanzania. Terwijl je weet dat een eindje verderop begonnen daar dus de arbeiders in de winter honger te lijden. Gouden tijden voor de boeren. Maar de arbeider is ontevreden. Het blijkt vruchtbare grond voor de opkomst van het communisme in Groningen. Als je deze beelden dan ziet en die grote verschillen hoort, kan je dan een directe lijn trekken naar de opkomst van het communisme hier in dit gebied? Ja lijkt me wel. De herenboeren hebben dat eigenlijk zelf veroorzaakt. Ze werden groot in champagnejaren negentiende eeuw. Rijkdom.  Je moet vorige eeuw voorstellen dat er dus oogsten van overvloed waren. Recordoogsten, graan bracht veel op in de Korenbeurs in Groningen. Het werd hier hoog opgetast en dan een paar honderd meter verderop in de winter honger, gebrek, bittere armoede. Het Was gewoon wanhoop. Het Was ellende. En daar is een vonk. En ja, de vonk is van buitenaf gekomen. Ze. Ze richten hun hoop op achter de horizon, op het Sovjet communisme. Het gaat goed met de graanoogsten en ook de Nederlandse staat ziet dit. Politicus Sicco Mansholt besluit tot schaalvergroting. De boeren stichten nog grotere boerderijen. En de boeren blijken inventief. Van het restproduct van graan, stro, besluiten ze karton te gaan maken. De strokartonfabrieken schieten als paddenstoelen uit de grond. 
Maar net als bij de graanoogsten, zijn het vooral de boeren en de fabriekseigenaren die het grote geld verdienen. Eind jaren zestig ontstaat er onvrede onder de arbeiders in de karton industrie. De lonen zijn te laag. Fré Meis, de voorman van de communistische partij, roept op tot staking. Toen hij op de Wedderweg op een zeepkist stond, was ik er ook, met m'n schoonvader. We moesten horen wat hij te vertellen had. Hij zei tegen de mens en van nou gaan we maar staken want anders krijg je dat geld nooit. Hij zei tegen de mensen van nou gaan we maar staken want anders krijg je dat geld nooit. En die arbeiders die staan dus op het standpunt dat ze een behoorlijke loonsverhoging willen hebben. Willen ze iets van de achterstand bij de Randstad al wegwerken. En dat is dus ƒ 25 voor de continu dienst, ƒ 30 voor de dagdienst. Achterstand bij de randstad? Uh, ze hebben meer achter staan waarschijnlijk, maar ze willen in elk geval beginnen om die achterstand weg te werken. Dat hier eigenlijk een behoorlijk loon kunnen verdienen. Ja, daar gaat het om. Zijn de lonen zo verschrikkelijk slecht? Hier vertelt u daar eens over. Ik heb drie kinderen. Meneer en ik hebben onder 150 gulden en een paar cent. Ja. Nou, dat vind ik niet genoeg. De lonen liggen hier beslist 25 tot 30 gulden lager als verdere Holland in. Ze hebben nu 130 gulden in een weekje. Houden ze over. Ik vind dat ze meer moeten verdienen. Mogen ze dan in de andere steden meer verdienen als hier in Oude Pekela? Deze mannen doen hun werk toch ook? En dan minder verdienen. Nee ik zou ook niet weten waarom. Ze hebben ook gelijk dat ze zeggen we willen meer hebben. En.. nieuwe concurrentie voor de landarbeider ligt op de loer… Na de Tweede Wereldoorlog is het eigenlijk gedaan met die arbeider. En hier gaat de maaidorser over en de naam zegt het al, het is gemaaid en gedorst en dat kan de boer zelf. Ja, hij had zich geen knechten meer voor nodig. Einde verhaal van de landarbeider. Ja, absoluut ja. Ja. En  eigenlijk ook van de herenboeren, want dat werden gewone boeren. Ze moesten weer boeren ook. Ja, ja, ze moest op te trekker. Fusies en automatisering om de productie te kunnen verhogen waren er de oorzaak van dat het aantal strokarton en aardappelmeel fabrieken sinds de jaren vijftig bijna gehalveerd werd. Al met al gingen d'r in de loop der jaren een paar duizend arbeidsplaatsen verloren. Dan gingen ze natuurlijk vertellen van joh: hij gaat dicht. Nou, er zijn wat asbakjes gesneuveld daar. Dat. Ja. Heleboel mensen die werden ook in een klap werden ook weer werkloos. En je zag het hier langzamerhand verpauperen. He de kartonfabrieken gingen dicht. Het NoordNed ging dicht. De matrassen fabriek ging dicht, Optilon ging dicht... Het ging allemaal weg en er kwam niks voor terug. Ja dit is in de jaren 70… Toen is dit allemaal gesloopt. Hier is wel 10 tot 20 jaar niks aan gaedaan. Maar ze hebben het ook nooit afgebroken. Hij staat misschien wel 50 jaar stil. Ja, hij staat misschien al wel 50 jaar stil. Dat ze hem nooit hebben afgebroken. De lege fabrieksgebouwen zijn de erfenis van de gouden tijden. Maar de Groninger zelf heeft weinig geprofiteerd van de winsten. Hij zit helemaal onder de spinnenwebben. Ik zal er een paar weghalen. Fré Meis, hij leeft al meer dan dertig jaar niet meer. Maar ja, zijn gedachtegoed en zijn erfenis is nog meer dan springlevend hier. In Oost-Groningen is de communistische partij nog altijd een factor om rekening mee te houden. Het communistische hart klopte toen en klopt nog altijd. En dat is niet zomaar. Er is hier een ja diepgeworteld wantrouwen tegenover mensen met macht, mensen met geld. We zouden graag met de kamerleden willen discussieren over het vraagstuk: waar de winsten van de rijkdom in de bodem van de provincie Groningen, Friesland en Drenthe zitten.. waar die eventueel aan zouden kunnen worden besteed voor een deel aan onze provincie en andere provincies in het noorden van de grond te krijgen? Geen werkgelegenheid voor ons, ik durf wel te zeggen: zijn wij geen Nederlanders? Wij horen toch ook gelijk bij u, daar in het Westen? Ik dacht dat als de kamerleden hun verstand gebruiken, dat ze eindelijk concreet iets aan het Noorden kunnen gaan doen. We willen werkgelegenheid en industrie. Groningen is het afvoerputje van Nederland. Ja. Nog steeds? Ja, door steeds. En dan gebeurt er niks. Er gebeurt nog steeds niks. En dat is erg. Ik vind dat erg. Echt waar. Ja. Ja, ik vind dat gewoon uh, niet normaal. Als ik dan bekijk hoeveel ellende dat er hier heeft afgepeeld, terwijl de rijkdom uit de bodem werd gehaald. En alles dan besteed werd aan het economisch kerngebied… Dat was het midden van het land. Eigenlijk zeg je dan gewoon ik neem het risico dat ik daar alles weghaal en daar alles heenbreng en we laten die regio maar één van de armste economieën van Nederland worden. Want dat is het gevolg geweest.

Groningen als wingewest voor Nederland (afl. 2)

Groningen is sinds het einde van de negentiende eeuw grootleverancier van graan. De boeren worden rijk met deze oogsten. Tegelijkertijd is er veel armoede. De arbeider heeft het zwaar. Dit blijkt een goede voedingsbodem voor het communisme.

Groningen als wingewest voor Nederland 

Groep 6/7/8

Monopolie. Wat is dat? Stel, je verkoopt knikkers. Je vraagt lekker veel geld. De klanten komen toch wel naar jou. Want jij hebt het monopolie! Het wat? Nee, niet dat monopolie.
Als je ergens een monopolie op hebt, betekent dat dat jij de enige ben die dat product verkoopt. Voor de klant is dat jammer. 
Want als er concurrentie zou zijn, zorgt die ervoor dat de prijs omlaag gaat. 'Oh lekker goedkoop! Ja, daar moet je wezen!' Of de kwaliteit omhoog. 'Oja, dat wil ik, niet die goedkope troep, kwaliteit!' Maar als je een monopolie hebt is die concurrentie dus niet. 'Yes, ik heb het monopolie! De prijs kan weer omhoog!'
Je kunt een monopolie krijgen doordat je iets hebt uitgevonden en daarop patent hebt aangevraagd. 'Ik heb dus het monopolie'. 
Of doordat je eigenaar bent van een mijn, waar je een zeldzame grondstof uit de bodem haalt. 'Hier dat monopolie!' Als je genoeg geld hebt kun je natuurlijk gewoon de hele markt opkopen. 'Oja tuurlijk. Ik heb het monopolie!'
Werknemers zijn vaak niet blij met een monopolie. Als een werknemer gespecialiseerd is in huiswerkrobots. 'Ja ben ik.' 'Ik ook!' En jij bent de eigenaar van de enige huiswerkrobotfabriek ter wereld, dan kun je ze een piep salaris betalen want ze kunnen nergens anders terecht. Een monopolie is dus leuk voor de grote baas. 'Ikke ikke ikke yes!' Maar verder eigenlijk voor niemand. 'Weg met die chick! Wegwezen jij! Monopolist!'

Wat is monopolie?

Het Klokhuis informeert kinderen van acht tot veertien over de wereld om hen heen, in de breedste zin van het woord. 

Nizar Klokhuis

Het Klokhuis

Als je melk wilt kopen, kun je in een heleboel verschillende winkels terecht. Maar sommige producten worden door maar één bedrijf verkocht. Die hebben dan het monopolie. Omdat er geen concurrentie is, kunnen ze er een hoge prijs voor vragen.

Als maar één bedrijf een product of dienst verkoopt

Arbeid, productie en bedrijf

VMBO examenvideo's bij economie over arbeid en productie.

Economie examen: arbeid en productie

Bekijk ook

Extra's

Schooltv biedt meer dan video's! Ontdek onze extra inhoud:

Ontvang jij de nieuwsbrief al? Blijf op de hoogte door je aan te melden en ontvang elke maand een nieuwsbrief naar keuze in je inbox!

De minister zet een streep door de NTR en daarmee ook door Schooltv.          
Laat Schooltv niet verdwijnen. 

rode kerstballen in een boom

Schrijf je in de voor de maandelijkse nieuwsbrief voor het laatste Schooltv PO-nieuws

Nieuwsbrief PO

Blijf op de hoogte van het laatste Schooltv-nieuws voor VO.

Nieuwsbrief VO

Contact

Schooltv Help

Veelgestelde vragen

Schooltv maakt educatieve content voor het onderwijs, bestaande uit video's en interactief materiaal. Altijd bij de les!

Over Schooltv

Over Schooltv.nl

Schooltv.nl is een videodatabase, gevuld met educatieve en informatieve videoclips, filmpjes, fragmenten, liedjes, animaties, lesvideo’s afleveringen, TV-programma’s, televisieseries, videoverzamelingen en afspeellijsten.